Жүйке тамырлары
Тақырыбы: Адам және жануарлар физиологиясы
Жоспар
I Кіріспе.....................................................................................................................3
2.1 Жүйке тамырлары..................................................................................................4
2.2 Жүйке талшығы. Жүйке талшықтарының құрылымдары және олардың
2.3 Тітіркеніс пайда болуы және таралуы.................................................................7
2.4 Синапс. Синапстың құрылымы және жіктелуі...................................................8
2.5 Рецепторлар және олардың жіктелуі.................................................................11
2.6 Вегетативтік, симпатикалық және парасимпатикалдық бөлімдерінің құрылымдық ерекшеліктері......................................................................................13
2.7 Симпатикалық және парасимпатикалық жүйелердің функционалдық ерекшеліктері.............................................................................................................14
2.8 Вегетативтік рефлекстердің қызметі.................................................................15
2.9 Жүйке жүйесінің информациялық қызметі......................................................17
2.10 Жүйке жүйесінің нәрленуі................................................................................24
III.Қорытынды............................................................................................................25
IVПайдаланылған әдебиеттер тізімі .......................................................................27
Кіріспе
Жүйке жүйесі жүйке ұлпасынан құралған. Ал, жүйке ұлпасы
Жүйке торшалары жүйке жүйесінің құрылымдық және әрекеттік негізі
Нерв жүйесі ішкі және сыртқы әсерлерді қабылдап, оған
Нерв жүйесі жан-жануарлар мен адамда ұзақ эволюциялық даму
2.1 Жүйке тамырлары
Қызметіне қарай жүйке тамырлар сезімтал, қозғалтқыш және аралас
Құрылым ерекшеліктеріне қарай жүйке тамырлар үлпекті және үлпексіз
Құрылысы мен қызметіне қарай шеткі үлпекті жүйке талшықтары
2.2 Жүйке талшығы. Жүйке талшықтарының құрылымдары және олардың
Жүйке талшығының ортаңғы цилиндрі – оқтығы, - болады
Жүйке талшықтарының түрлі құрылымдары әр түрлі физиологиялық қызмет
Жүйке талшықтары деп сырт жағынан дәнекер ұлпалы қабықпен
Жүйке талшықтарына қозғыштық, лабильділік, қозуды жеке дара және
Жүйке талшықтарының қозғыштығы өте жоғары және де үлпекті
Жүйке талшықтары қозуды іргелес талшыққа таратпай жеке дара
Тітіркеніс нерв талшықтарымен оның анатомиялық тұтастығы мен талшық
Қалыпты жағдайда жүйке тамырының қозған учаскесінде рефрактерлік құбылысының
2.3 Тітіркеніс пайда болуы және таралуы
Тірі ұлпада тітіркеніс электрлік құбылыс түрінде пайда болады.
Қазіргі кезде қабылданған биопотенциалдар туындауының мембраналық теориясына сәйкес
Әрекет потенциалы мембраналық потенциалдың қысқа мерзімдік тербелісі нәтижесінде
Нерв импульсі талшық бойымен қозған және қозбаған учаскелер
2.4 Синапс. Синапстың құрылымы және жіктелуі
Синапс, немесе жалғама деп қозуды немесе тежелуді біржақты
Синапс негізгі үш бөліктен – алдыңғы шептік, артқы
Сонымен аксом ұшы бұлшық ет мембранасының арнаулы аймағы
Синапс орналасу орнына қарай орталық және жалғай, қызметіне
Адам мен жэоғары сатыдағы жануарлар ОНЖ-дегі синапстық аппараттың
Орталық синапстардың нерв ет синапстарынан ерекшелігі, олардың көпшілігі
Электрлік жолмен әрекет ететін синапстар қарапайым нерв жүйесі
Электрлік синапстарда синапстық саңылау тар (2-4 нм) келеді
ОНЖ-де электрлік синапстар аз болғанмен, олар жүрек етінде,
Химиялық және электрлік синапстар бір-бірінен көптеген функционалдық қасиеттермен
1.Химиялық синапстарды тітіркеністің бөгелу мерзімі 0,2-0,5 мс құраса,
2. Химиялық синапстарда тітіркеніс бір бағытта пресинапстық мембранадан
3. Химиялық синапстар постсинапстық құрылымдарда қозу процесін де,
4. Химиялық синапстарда, электрлік синапстармен салыстырғанда, әрекет ізі
5. Химиялық синапстар, электрлік синапстармен салыстырғанда, температура ауытқуларына
Жануарлардың эволюциялық даму деңгейіне байланысты бір нейрондағы синапстар
2.5 Рецепторлар және олардың жіктелуі
Рецепторлар деп ішкі және сыртқы орта тітіркендіргіштерінің әсерін
Рецепторлар орналасқан орнына, морфологиялық ерекшеліктеріне, қабылдайтын тітіркендіргіш сипатына
Қабылдайтын тітіркендіргіштерінің табиғатына байланысты рецепторлар фото-, механо-, хемо-
Қозу ерекшеліктеріне қарай рецепторлар негізгі немесе тікелей сезінетін
Модальдылығына (сезім жүйесі арқылы туындайтын ұқсас түйсіктер жиынтығына)
Тітіркендіргіш әсеріне бейімделу шапшаңдығына қарай рецепторлар жылдам бейімделгіш,
Рецепторлардың барлық түрлерінде сыртқы орта энергиясы (жарық, механикалық
Тікелей сезінетін рецепторларда рецепторлық потенциал алдымен генераторлық потенциалға,
2.6 Вегетативтік, симпатикалық және парасимпатикалдық бөлімдерінің құрылымдық ерекшеліктері
Вегетативтік жүйке жүйесінің әр түрлі бөлімдерінің өздеріне тән
1.Симпатикалық және парасимпатикалық жүйкелер орталығы жүйке жүйесінің әр
2. Симпатикалық жүйке бөлімінің түйіндері өздері жүйкелендіретін мүшелерден
3. Симпатикалық бөлім әмбебап келеді, барлық мүшелерді жүйкелендіреді.
4. Симпатикалық жүйкелерге мультипликация құбылысы тән: түйінннен соңғы
5. Симпатикалық жүйкелердің эфференттік талшықтары парасимпатикалық жүйке талшықтарынан
6. Симпатикалық жүйке ұштары эрготоксинмен, ал парасимпатикалық жүйке
7. Симпатикалық жүйкелер қозу толқынын симпатин, ал парасимпатикалық
Симпатикалық және парасимпатикалық жүйелердің функционалдық ерекшеліктері
Вегетативтік жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері организм
Парасимпатикалық жүйке жүрек жұмысын баяулатып, қан қысымын төмендетеді,
Сонымен, симпатикалық жүйе организмнің жаопы белсенділігін жоғарылатса, парасимпатикалық
Баяндалған жайлар симпатикалық және парасимпатикалық жүйкелердің бір-біріне қарама-қарсы
2.8 Вегетативтік рефлекстердің қызметі
Вегетативтік рефлекстер деп әр түрлі ішкі
Вегетативтік релекстер бірнеше топқа бөлінеді.
1.Экстерорецепторлардан басталып, ішкі ағзалармен тамырларда аяқталатын рефлекстер. Бұл
2.Бір интерорецептордан басталып, басқа ішкі ағзаларда аяқталатын
3. Бір ағзаның интерорецепторларының тітіркенуінен басталып сол ағзаның
4. Аксон-рефлекстер, немесе ОНЖ-нің қатынасуынсыз атқарылатын рефлекстер. Бұл
Организмнің вегетативтік қызметі көп
Вегетативтік қызметті ретеудің екінші деңгейі мүшеден тыс орналасқан
Сопақша мида тыныс алу, қан айналым, ас қорыту
Гипоталамуста гомеостазды қамтамасыз ететін, зат алмасу процесін ретейтін
Вегатативтік рефлекстерді реттеуге лимбикалық жүйе де қатынасады. Мұнда
Әр түрлі вегетативтік реакциялар ми қыртысының түрлі бөліктерін
2.9 Жүйке жүйесінің информациялық қызметі
Сигналдарды қабылдау және оларды жүйкелік процеске айналдыру рецепторлар
Рецептор – анализатор жүйесінің шеткі бөлімі. Түрлі
Бұл жерде әсердің күшіне, жиілігіне, химиялық құрамына, концентрациясына
Информациялық процесс рецептеуші жүйелердің сигнал қабылдауынан басталады да
Сенсорлық жүйелер немесе анализаторлар – тірі ағзалар
Сапалық анализ механиздері. Рецепторлық мүшенің таңдау сезімділігі
Санды анализ механизмдері. Сезімнің элементарлық бірлігі деп тітіркендіргіштің
Сенсорлық жүйелердің жұмысы ағзалардың өзгергіш ортаға бейімделу қасиетін
Сенсорлық жүйелердің жіктелуі. Ескі сезім мүшелер физиологиясы сезімнің
Сол себепті сенсорлық жүйелердің адегватты тітіркендіргіштердің объективтік крите
Хемерецопторлық жүйелер. Химиялық әсерлерге сезімділік контакты және дитантты
Хеморецепторлардың эволюциясы. Хемотаксис лейкоциттерді суықтаған мүшелерге апарады да,
Дәм сезу клеткалкры жинақы топтарға шоғырланып дәм сезу
Адаптация құбылыстары дәм сезу мүшелерінде де бар. Мысалы,
Қазіргі кезде 4 негізгі дәм анықталған: тәтті, тұзды,
Ішкі мүшелердің хеморецепторлары. Хеморецепторлардың ас қорыту мүшелерінің қызметіндегі
Хеморецопторлар қан айналу, бөлу жүйелерінде, жыныс мүшелерінде және
Механорецепторлар жүйесі. Механорецепторлар ағзаның сыртқы дүние туралы информация
Тері механорецепторлары. Бұл рецепторларға әр түрлі түктер, жүндер,
Есту мүшелері. Механорецепторлардың дыбыстарды сезу қасиеті дыбыс толқындарының
Омыртқалылар мен адамдағы есту мүшесі сыртқы, орта және
Орта құлақ сүтқоректілерде қуыс сияқты болып оның ішінде
Ішкі құлақ негізгі есту бөлімі болып саналады. Оның
Дененің тұру және қимыл жағдайын сезетін мүшелер. Кеңістіктер
Вестибулярлық аппараттың сезімділігн арнайы методтармен немесе айналма креслоға
Қимыл және ішкі мүшелер механорецепторлары. Бұл топқа өт
Фоторецепторлар жүйесі. Құрттарда жарық сезу клеткалкры барлық денесінде
Шыбын-шіркейлердің фоторецепторлары жарықтың және ультра күлгін спектрлерін жақсы
Камералық көздің оптикасы. Камералық көз заттың жаппай тұтас
Белокты немесе склера қабықтан.
Оның алдыңғы бөлігі мөлдір болып негізгі линза шын
3. Тамырлы қабық – тамырлармен пигментке бай болады
Көз оптикасы әр түрлі қашықтықтан көре алу үшін
Аккомодация деген сөз қашықтықтағы немесе жақындағы заттардың бейнесін
Сүтқоректілер мен адамда көз шынысы барлық уақытта цинналы
Ағзаның жасы ұлғайған сайын көз шынысының серікпелігі жоғалады
Көздің диафрагмалануы кемпірқосақ қабыршағының циркулярлық және радиалдық бұлшықеттерінің
Бинокулярлық көру заттың көлемдік пішінін және оған дейінгі
Көздің фоторецепторларының тітіркенуі сигналдарың миға өтуі. Омыртқалылырдың көзінің
Көз торының құрылысы өте күрделі. Оның рецепторлық клеткалалары
Рецепторлық клетканың жарықпен тітіркенуі фотохимиялық, процесі де өте
Көздің түс ажырату қабілетінің нашарлауы немесе бұзылуы еркектерде
Терморецепторлық жүйелер. Температура барлық биохимиялық процестерді тездететін фактор.
Жоғарғы дамыған жануарларда жылылық рецепторлары болып Руффини түйіршелері
Басқа сенсорлық жүйелер. Ауырғыш сенсорлық жүйе механикалық, термикалық,
2.10.Жүйке жүйесінің нәрленуі
Жүйке жүйесінің орталық не шеткі бөлімі зақымданса әркез
И.П.Павлов іліміне сәйкес кез-келген мүше үш жақты нервтік
Зерттеулер нәрлік және функционалдық нервтерді бір-бірінен айқын шектеуге
Нәрлік әсер сезімтал нервтерге де тән. Жұлынның дорсальдық
Қорытынды
Жүйке жүйесі жүйке ұлпасынан құралған. Ал, жүйке ұлпасы
Жүйке торшалары жүйке жүйесінің құрылымдық және әрекеттік негізі
Дендриттер сырттан келетін тітіркендіргіштерді қабылдап, нейрон денесіне өткізеді,
Нейрон деп жүйке торшасы мен оның өсінділерінің жиынтығын
Нейрон тұлғасы синтез процесін жүргізеді. Оның құрамында ядро,
Аксон – тітіркеністі басқа торшаларға – жүйке, ет
Нерв жүйесі ішкі және сыртқы әсерлерді қабылдап, оған
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Рымжанов Қ,С., Төленбек И.М. «Адам мен жануар физиологиясы».
Алматы 2000
Төленбек И.М. «Адам мен жануарлар физиологиясы». Алматы 2002
Дүйсенбин Қ.Д. «Орталық жүйке жүйесі және жоғары жүйке
Нұрғалиев Ж.Н., Төлеуханов С.Т. «Эндокриндік жүйелер физиологиясы» Алматы
Рымжонов Қ.С., Ж.Н. Нұрғалиев «Жалпы физиология бойынша практикум
Несіпбаев Т.Н. «Жануарлар физиологиясы» Алматы 1995
Х.Қ. Сәтпаева «Адам физиологиясы» Алматы 1995
Агаданян Н.А., И.Г. Власова «Основы физиологии человека» М-2003
В.М. Симрнова «Физиология чекловека» Медицина 2001
Батуев А.С. «Высшая нервная деятелность» Петербург 2002
2
Сүйектің мүше ретіндегі құрлысы
Мүше ретіндегі сүйектің құрылысы
Орталық жүйке жүйесінің жұмысы
Жеке гистология
Ауыл шаруашылық малдарының морфологиясы мен анатомиясының зертханалық сабақтар жинағы
Ұлпа
Көз қосымшалары
Жүрек, оның құрылысы мен қасиеттері, дамуы
Жануарларда жүрек құрылымының морфологиялық түрлері
Жануарлардың қан және қан айналымы физиологиясы