Табиғаттағы ауыр металдар
МАЗМҰНЫ
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 1
1.1 Ауыр металдардың қоршаған ортаға таралу көздері 1
1.2 Ауыр металдардың биологиялық әсері. 2
1.3 Табиғаттағы ауыр металдар 5
1.4. Топырақтағы ауыр металдар. 7
2. Зерттеу Әдістері мен материалдары 9
2.1 Зерттеу тәсілдері 9
2.2 Үлгілерді алу және сақтау 10
2.3 Өлшеу заттары, қосымша жабдықтары, ыдыс, реактивтер және материалдар
2.4 Реактивтер және материалдар. 11
2.5 Ерітінді даярлау 12
2.6 Өлшеулерді орындау 13
3. Зерттеу нӘтижелерІмен оны талдау 15
3.1. Текелі ГОК ОАО "КАЗЦИНК" өндірісінің 15
жоспарлы құрылымына мінездеме 15
3.2 Өндіріс қалдықтарының сипаттамасы 19
3.3 СҚЗ шекарасындағы қоршаған ортаның экологиялық жағдайының параметрлері 24
Қолданылған әдебиеттер тізімі 31
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Ауыр металдардың қоршаған ортаға таралу көздері
Адамзат өзінің тіршілік барысында қажетті материалдарды өңдеуге байланысты алуан
Ауыр өнеркәсіптен жыл сайын қоршаған ортаға 30,6 тонна сынап,
Көмір және мұнай өнімдерін жағу салдарынан қошаған ортаға 1600
Қара металлургия. Негізінен өндіріске үлкентоннажды жоғары температуралық чугун және
Химиялық өндіріс заттарды әртүрлі шикізат түрінде шығарады. Соның ішіндегі
Қағаз және целюлоза өндірісінде ауаға күкірт сутек меркаптан бөлінеді.
Автотранспорт, дамыған елдерде негізгі ластаушылардың бірі болып табылады. Бұл
Кесте 1
Ластану млнТ/жыл
Көміртегі оксиді
Көмір сулар және т.б. органикалық зат
Азот оксиді
Күкірт қоспасы бар қосылыстар
Микробөлшектер
Жоғарыда келтірілген мәліметтерден, автокөліктен 92 % СО2, 63%
1.2 Ауыр металдардың биологиялық әсері.
Қазіргі кезде өндіріс орындарында Менделеев таблицасының периодтық системасындағы 70
Қорғасын – ауыр металдар ішіндегі токсикология ғылымымен ең көп
Органикалық қорғасынмен уланғанның бір белгісі оның қандағы мөлшерінің жоғарлауы.
Шаруашылық өндірісінде адам биосфераны ыдырау қалпында тұрған металдармен қанықтырады.
О.П.Добродеев биосферадағы негізгі геохимиялық ағындарды зерттеп, жер қойнауынан жылына
А.А.Беус есептеулері бойынша соңғы 10 жылда түсті металдарды өңдеугек
Биосфераға ауыр металдардың түсуі сел тәрізді болып, тірі организмнің
40 жыл ішінде Семей ядролық полигонында атомдық сынақтар жүргізілген.
Техногенді көздерден қошаған ортаға ауыр металдар әртүрлі химиялық қосылыстар
Мырыш барлық ауыр металдарға қарағанда улылығы төмен болып келетін
Құрғақтағы және судағы биогенді және техногенді
металдардың миграциясы
Кесте 2
Металдар Металдар миграциясы көрсеткіші, г/га. Жыл
өзен суларымен
шығуы өсімдік
өсінділерімен
ұсталынып қалуы өндірістік
өндіру
Мыс 11,8
Мырыш 47
Марганец 24
Кобальт 2,3
Қорғасын 2,3
Кадмий мырышқа қарағанда улы болып келеді. Адам организміне ол
30 мг. болып, оның 33% бүйректе, 14% бауырда,
Көптеген елдердегі зерттеулер бойынша сынап улы әсерімен адам және
Сурьма мышьяк пен бірге сульфидті металдар кенінде кездеседі.
Мышьяк табиғатта сульфид түрінде кездеседі. Бұл металдың ластану
Кобальт адам организмінде мөлшерінен көп болса қан құрамындағы гемоглобинге
Мыс хальнофильді элемент болып саналып қорғасын, кадмий және мырышпен
Қалайы гальванотехникада көптен қолдансада адам денсаулығына, басқа металдарға қарағанда
Ванадий мұнай компонентерінің бірі болып саналады. Ең қауіпті қосылысы
Ауыр металдардың экотоксикологиялық әсері өсімдіктерде әртүрлі көрінеді : ферменттердің
Ауыр металдардың негізгі улы қасиетіне өсудің тоқталуы, некроз, хлороз,
Алматы қаласы Қазақстанның ірі қаласы. Соңғы жылдары автомобильді парктердің
Хром халық шаруашылығында кеңінен қолданылуда. Өндірістің 50-ден астам түрінде
Автомобильдің түтінінен шыққан заттар бірден биосфераның активті зонасына түседі,
Бұл заттардың біраз бөлігі топырақтың беткі қабатына түсіп, ал
Қоршаған ортаға түсуі аз мөлшерде болсада, олар сыртқа шықпай,
Жол торабынан 50 метр алшақтықта орналасқан өсімдіктерде қорғасыннан басқа
Әртүрлі өсімдіктердегі материалдардың құрамы, олардың топырақтағы мөлшерімен байланысты. Көптеген
1.3 Табиғаттағы ауыр металдар
Топырақтағы металдардың мөлшері негізгі топырақ түзетін тау жыныстарына
Жер қабатындағы көп мөлшердегі мыс негізгі және ортанғы
10-40 мг/кг. құрайды.Тау жыныстарындағы марганец мөлшері 350-2000 мг/кг аралығында
Топырақтағы мыстың табиғи минералдары сульфат, карбонат, фосфат, оксид және
Жыныстар құрайтын кобальттың өзіне тән минералдары жоқ.
Ол Аs, S, Sе және Fe минералдарында кездеседі.
Жер қабатында мыс мөлшері көп емес, 0,01% аспайды
Жер қабатындағы Cu, Zn, Cd, Pb, Mn,Co кларктары А.П.Виноградов
Желдің әсерінен және топырақ құрылу кезінде химиялық элементтердің орналасуы
Негізгі тау жыныстарындағы химиялық
элементтердің орташа мөлшері
Кесте 3.
Элемен
Ттер Негізгі
Ультражыныстар
(дуниттар
және т.б.) Негізгі жыныстар
(базальттар мен т.б.) Ортанғы жыныстар
(диорит
тер мен андезиттер Қышқы
лды жыныс.
(граниттер т.б.) Тұнба жыныс.
(лай мен балшық)
Cu 20
Zn 30
Mn 1500
Co 200
Pb 1-Ю
Cd 5-Ю2
1.4. Топырақтағы ауыр металдар.
Қоршаған ортаны ластайтын ауыр металдардың көп бөлігі топыраққа түседі.
Топырақ - ол биосфераның спецификалық компоненті, өйткені ол ластайтын
Топырақта жиналатын металдар сілтілену, эрозия және дефляция кезінде
Ауыр металдардың миграциясы мен құрамына топырақтың мына факторлары :
Топырақтың жұту қасиеті, қоздырғыштарына байланысты: физикалық,
Микроб биомассасы және өсімдік қалдықтары, гумин және фульвоқышқылдарынан тұратын
құрайды. Ауыр металдар топырақта органикалық заттармен жақсы сіңіріледі,
Топырақтың рН ауыр металдардың жылжуына үлкен әсерін тигізеді. Қышқылды
Топырақтың тотығу-тотықсыздануы металдардың валенттілігіне әсерін тигізіп, ауыр металдардың жылжуын
Топырақтың тотығу-тотықсыздану процесіне байланысты күшті жылжу қасиеті цинк, мыс,
Алюминий оксидінің жаңадан тұнған гелінде ковалентті микрокатиондарды сіңіру күшті
Топырақтың нейтралды, сілітілі және тұзды орталарында алюмосиликатты, филлосиликатты және
Баррер айтуынша целоиттер ауыр металдардан комплекс құрайды. Топырақтың
Мына элементтер сияқты : Mn2+, Mn3+, Fe2+, Fe3+, Co2+,
Метал иондары карбонаттардың тұну процесіне әсерін тигізеді. Карбонаттарға көбірек
Аридтық климат зонасы топырақтарында, ауыр металдардың жылжуына фосфоттар, сульфидтер,
Ауыр металдардың түрін, концентрациясын анықтау үшін әр түрлі аналитикалық
сулы ерітінді, 2) ауыспалы, 3) органикалық қосылысқа байланысты, 4)
Бұлардың арасында бір-бірінің формасына ауысатын қабілеті
және тығыз байланыстар болады.
Мыс минералдарды ауылшаруашылығындағы бос топырақта сақталмайды өйткені ол ерігіш
Топырақтағы цинктің негізгі жылжымалы формасына Zn2+ жатады, бірақ
Топырақта марганец үш тотыққан түрде болады, олар +2; +3;
Табиғатта кобальт тотыққан екі жағдайда Co2+ және Co3+
Кадмий қышқыл топырақ ерітінділерінде Cd2+,CdCL1 және CdSO4 формаларында кездеседі.
Барлық мәліметтерге сүйенсек, қорғасын ауыр металдар арасындағы ең күшті
Жаслған жұмыстарға қарасақ генетикалық жақын топырақтарда да элементтер мөлшері
Көптеген авторлардың мәліметтері литосферадағы ауыр металдардың мөлшері мына таблицада
2. Зерттеу Әдістері мен материалдары
2.1 Зерттеу тәсілдері
Бұл тәсіл алдын-ала даярлықтан өткен. Су ерітіндісіне вольтометрлік-анализ жүргізуге
Методика алдын-ала топырақ үлгінің минерилизациялау арқылы қышқылды топырақ суын
Салыстыру электродын және индикаторлы электродты дайындау және сақтау. Сынапта
Белгіленген максималды элементтің тогы, зерттелетін элементтің концентрациясына тура қарым-қатынаста.
Аттестаттанған қоспалар қосылысы тәсілі арқылы үлгідегі элементтерден жалпы концентрациясы
ИВ тәсілі арқылы анализдің жалпы схемасы келесі сатылардан тұрады.
Схема 1. ИВ тәсілі арқылы анализдің жалпы схемасы:
2.2 Үлгілерді алу және сақтау
Үлгілерді алу және сақтау ГОСТ 17.4.301-83,ГОСТ 17.4.4.02-84 және ауылшарауашылық
2.3 Өлшеу заттары, қосымша жабдықтары, ыдыс, реактивтер және материалдар
Өлшеу және химиялық сандық анализ жүргізгенде келесі қосымша заттар,
Өлшеу заттары және қосымша құралдар:
2 координатты өзі жазатын және сандық вольтметрі Ф-203 (2)
Құрамында компьютері бар (қосымша А) аналитикалық вольтметрикалық СТА комплексі
электродтар күміске орналасқан индикаторлы сынап-пленкалы электрод.
Пленкалы сынапты қалыңдығы 10-20 мкм. Беттік жұмыс істеуі 0.03
Салыстырмалы электрод хлоркүміс 1.0 моль/дм (ЗКС) қарсыласу күші 3.0
Кварцты әйнектен тұратын, сыйымдылығы 10-20 см/З шыны.
Ерітіндіні араластыратын құрал:
Магнитті шайқағыш немесе ертіндіні араластыратын неме оттегіні алып тастайтын,
ДП-1-50 немесе ДП-1-1000 дозаторлары, дискретті қондырғысы 1,0 немесе 2,0
Жабық орамды электрлік плитка, ГОСТ 14919-83 бойынша.
Муфельді пеш ПМ-8 немесе МР-64-0215, ГОСТ 9736-91 бойынша, немесе
Өлшенбелі лабораториялық шыны пипеткалар, 2-класс дәлдәгәмен сыйымдылығы 0,1; 1;
2.4 Реактивтер және материалдар.
Судағы мырыш, кадмий, қорғасын және мыстыңауытқымы 1%, рН=0,95 мемлекеттік
Мысалы: су ертндісіндегі иондардың мемлекеттік стандарттары:
мырыш ГСО 6085-91, ГСО6084-91, ГСО 5237-90;
кадмий ГСО 6690-93, ГСО 5222-90, ГСО 6070-91;
қорғасын ГСО 6077-91, ГСО 5232-90, ГСО 6078-91;
мыс ГОС 2294-89, ГСО 5227-90, ГСО 6073-91.
және қоюландырылған тұз қышқылы ГОСТ 14262-78, немесе ГОСТ 3118-77х4.
қоюландырылғын азот қышқылы, ГОСТ 11125-84 ос ч немесе ГОСТ
Концентрленген құмырсқа қышқылы, ГОСТ 5848-74.
Калий хлориді
Сүзу қағазы
Стандартты үлгілер жоқ кездегі реактивтер ?? 432-735 қолданылады.
Анализ жасауға қойылатын жағдайлар.
Өлшеу қалыпты лабораториялық жағдайларда жүргізіледі:
Қоршаған ауа температурасы (25 10)С
Атмосфералық қысым (97 10)кПа
Салыстырмалы ылғалдылық (65 15)%
Ауыспалы тоқтың жиілігі (50 5)Гц.
Кедергі (220 10)В
Лабораториялық ыдысты даярлау және тексеру жаңа лабораториялық шыны ыдысты
Индикаторлы сынапты-пленкалы электрод-полиэтиленді түтікшеден, қысылған күміс сымнан диаметрі 0,8мм,
Сынаппен бетін жабу электродтың жұмыс бөлігін металды сынапқа 2-3см
Электродты бидистиленген сумен шаяды.
Амольгирлеу жұмысын амольгирленбеген жерлер үшін қайталап жүргізеді. Сұр қабат
Анализ жүргізгеннен кейін электродтарды бидистиленген сумен шайып, бидистиленген су
Электродтарға суды 2 аптада 1 рет құйып отырады.
Индикаторлы электрод, электрод және салыстырмалы электродттарды салыстыру, сәйкесінше методиканы
2.5 Ерітінді даярлау
100,0 мдмз мырыш, кадмий, мыс болатын негізгі ерітіндіні 2
а) 1,0 см3 элементтер концентрациясы бар, мемлекеттік стандарттау үлгілері
Өлшенбелі колбаға, көлемі 50,0см3 пипетка арқылы 5,0см3 мыстың, кодлийдің,
Азот және тұз қышқылын қосып, концентрациясы 1,0 моль/дм3, топырақ
Сыйымдылығы 50,0см3 өлшенбелі колбаға 10,0см3 азот қышқылын концентрациясы 5,0
Хлорсулы қышқыл ерітіндісі концентрациясы 0,1моль/ дм3 – фонды ерітінді.
100,0 см3 сыйымдылығы бар өлшенбелі колбаны 2,0см3 өлшейді. Хлорсулы
Калий хлориді ерітіндісі концентрациясы 1,0 моль/дм3 калий хлориді (7,46(0,01)г.
Егер күл біртекті болса, онда оны бөлме температурасына дейін
Бос үлгіні даярлау үшін, алдыңғы тәсілдерде қолданған реактивтерді қолданып,
2.6 Өлшеулерді орындау
Үлгіні анализдеу кезінде, мырыштың, кадмийдің, қорғасын және мыстың концентрациясын
шыныларды тексеру, фонды электролиттер және электродтардың тазалығын анықтау.
Электрохимиялық торлардың тазалығын тексеруді және электрохимиялық торларды қолданатын,
Қолайлы болып реактивтердің, электролиттердің, ыдыс тазалығы сапасы:
элементтердің аналитикалық белгілері, нөлге тең немесе жақын бөлігі (5
Муфельді пеште қыздырылған көлемі 15-20см3 кварцты шыныға пипетка немесе
Индикаторлы электродты (катод) және салыстыру электродын (анод) ерітіндіге салады.
Электролиз процесін фонды электролитте 120 спри аралығында параграфқа берілген
Электролиз процесі аяқталуымен газды өшіріп, 5 секундтан кейін вольтамперограммада
Электродтарды прибордан өшіріп, тордан немесе датчиктен ерітінді бар шыныны
Үлгілерді анализдеу кезіндегі ИВ зерттеу анализденетін үлгі бар шыныны
Анодты элементтердің шыны 200мм жоғары болса, онда прибордың сезімталдығын
10,1, 5,,,10,1,7 операциясын 10,2,3 – те алынған жағдайларға байланыстыра
Фонды электролиттер ерітіндісі концентрациясы және анализденетін үлгі концентрациясы өзгермеуі
Электролизді және өлшеу белгілерін АС мырыш, кадлий, қорғасын, мысты
3. Зерттеу нӘтижелерІмен оны талдау
3.1. Текелі ГОК ОАО "КАЗЦИНК" өндірісінің
жоспарлы құрылымына мінездеме
Текелі кең-байытатын комбинаты Текелі қаласында, Талдықорған қаласынан 50км қашықтықта
Текелі КБК ОАО "КАЗЦИНК" құрамында келесідей «Текелің руднигі, «Текелің
Байыту фабрикасы (БФ). БФ негізгі ТКБК-ның өндіріс орындарында: біріншісінде
БФ-ның өндірістік орны Текелі қаласының шығыс жағында орналасқан. БФ-ға
БФ 1944 жылы жұмысқа қосылған. 90-шы жылдардың басында фабрикада
БФ Текелі қойнауының қорғасын-мырыш рудасын өңдейді. Рудалы минерализацияның Текелі
Фабрикада қорғасын-мырыш рудаларын флотация әдісі арқылы байытылады. Текелі қойнауын
Хвостохранилища байыту фабрикасының өндіріс алаңынан солтүстік-батыстағы 5 км
Жеке тұрған үйлер хвостохранилищиден 900м жерде орналасқан. Оңтүстік –
ТКБК ОАО «КАЗЦИНКң жер аймағында 191,4га участікке Текелі қаласының
Хвостохранилищенің дамбалары пионерлі типті. Байыту қорлары байыту фабрикаларынан магистралды
Пульпа өткізгіште құмдарды ылғалдандыру үшін 101 шығарғыш домбалары бар.
Текелі БФ құрамына, хвостохранилищиден 150-200м жерде орналасқан, алты секциялы
Биологиялық су қоймаларындағы суды тазарту жүйесі судың өздігінен тазартуында,
Су қоймаларында тазартылған сулар ұзындығы 1600м болатын каналдар арқылы
Сақтау қоймаларынң аймағындағы топырақ сұр және қара-қоңыр түсті болып
Абиотикалық техногенді факторлардың әсерлері жоқ. Топырақтағы ауыр металдардың құрамы
Қаратал өзенінің бассейнінен пайдалы қазбаларды өндіру және пайдалану техногенді
Осы материалдардың анализі Қаратал өзенінің аймағын қорғасынмен ластаушы байыту
Кесте 4.
Үлгі алынған жер үлгі алу уақыты Металдың жалпы көлемі
U b n і a
Қаратал өзенінің шыршалы орманның аймағындағы көпір. Оң жақ жағы
Қаратал өзеніндегі көпір. Қаратал, Тал-дықорған өзенінен төмен. Лай және
Үштөбе станциясынан төмен, Қаратал өзеніндегі көпір лай және құм
Үштөбе станциясынан төмен 32км. Қаратал өзенінің сол жағалауы 19.06.93
Қаратал өзенінің қайырымы көпірден төмен сол жағалауы
Балхаш көліне құяр жердегі Қаратал өзенінің оң жағалауы лай
Сақтау қоймасының ішкі бөлігі құм қалдығы 22.06.93 92,5 585,0
Сақтау қоймасының ішкі бөлігі теріс қабат 22.06.93 131 5675,0
алғаннан кейінгі қалған заттардың кейбіреуінен, күл ретінде шығады. Қорғасын
Талдықорған және Текелі аймағындағы жердің жартысы қорғасынның аз мөлшерінен
Текелі және Талдықорған аймақтарының Қаратал өзенін қорғасынмен ластауы
Техногенді терр. және топырақ Аудан, га Аудан, %
Сақтау қоймалары 70,0 0,1
Қарабұлақ қант зауытының қоймалары 120,0 0,2
Ластанбаған топырақ 226235,0 52,2
Аз ластанған топырақ 16400,0 32,6
Орташа ластанған топырақ 5437,5 10,8
Қатты ластанған топырақ 1300,0 2,7
Қатты ластанған топырақ 687,5 1,4
Барлығы 50250,0 100,0
Текелі аймағынан тас жерлерде әлсізден (қорғасын мөлшері 1-ден 2
Талдықорған қаласының оңтүстік шекарасында қатты ластанған топырақтар ауытқулары (6
Орналасуына байланысты болуы мүмкін қорғасынмен ластану область орталығының барлық
Қаратал өзенінің алқабының АМ ластануы және олардың салалы
Қаратал өзенінің төменгі ағысында, қазіргі қайтарылым және профильді ПДК-дан
Қорғасынның мөлшері жоғары аудандарда азық-түлік бұл элементпен қаты ластанған,
Қорғасынның қозғалмалы түрінің топырақтан өсімдіктерге аусуы жүретінін айта кеткен
3.2 Өндіріс қалдықтарының сипаттамасы
Байыту қалдықтары ТГОК байыту өндірісі қалдықтарына жатып, қауіптілігі
Руларды байыту флотация тәсілі арқылы жүргізіледі. Байытуға түскен полиметалды
Материалдарды-шикізат тепе-теңдігіне бпайланысты. Концентраттардыі шығуы жалпы өңделген руданың 8%-не
Бастапқы руда (100%)= түсті металдар концентратты (8%-)+ байыту қалдықтары
Түсті металдар концентраты ары қарай өңделу үшін Өскемен қаласына
Кесте 5.
Жыл құйрықтардың жинақталуы Сақтау қоймаларына түсті Сақтау қоймаларын шықты
01.0.97
қалдығы 30579,7 - -
1997ж 30724,6 144,6 0,0
1998ж 31072,8 348,8 0,0
1999ж 31435,99 363,19 0,0
2000ж 31789,09 353,1 0,0
2001 (болжам) 32161,69 372,6
Cd қосылыс түрінде – 0,007%; Sb қосылыс түрінде 0,009%
Агрегаттар күйі:
1.Пульпа – сұйық бөлігі –70%, қатты бөлігі – 30%
2. Қалдықтар – сұйық бөлігі – 10-15% (құм балшық,
Байыту қалдықтары.
Полиметалды рудалардың қалдық түрінде хвостохранилищеге түсуі 01.01.2001 ж. 31789,09
Байыту қалдықтардың хвостохранилищеге пульпа ретінде келіп жердің табиғи
Қатты қалдықтардың қатты фазада орташа жылдық химиялық құрамы:
Sі-43,35; C-2,435%, Fжалпы-8,95% (оның ішінде Fe2O3 -0,93); CaO-11,07; MgO
ТКБК сақтау қоймалары аймағындағы қоршаған оратының компоненттерінің өзгеруін бақылау.
Бұл жұмыста бастау алдында алдыңғы жылдарда
1998 жылға дейінгі зерттеулер ТКБК бойынша қоршаған ортаның
Өткен жылы “Алматыгидроманиторинг” өнеркәсібімен еңбектері жарияланған, онда жер асты
1 Шекке дейін – табиғата концентрациядан ластаушы заттардың
2. Шектен тыс –ПДК концентрациясына ластаушы заттардың концентрациясына артық
Текелі КБК шегінде жер асты суларын бақылау 2000
Су насосты горизонттың сақтау қоймалары шегінде табиғи қорғану
Сақтау қоймалары және сақтау қоймаларына тақау жерден алынған су
Жер үсті суларын (Қаратал өзеңі, биологиялық су қоймасы, лақтыру
Биосу қоймасынан лақтыру орынан
100 м лақтыру орынан төмен және жоғары
Бақылау орталығы ретінде Қаратал өзеңіндлегә гидропост 0,2 км биіктікте
Қаратал өзеңіндегі жоғарғы ағысқа сақтау қоймаларының әсері аз.
Текелі КБК арналған 2003 жылдың тамызына дейін, үш жылға
Табиғатты қорғау мәселесіне байланысты Текелі КБК жер үсті
Текелі КБК ОАО “КАЗЦИНК” хвостохранилище ағын суларының анализінің нәтижесі.
Кесте 6.
№ п/п ЗВ аты Биологиялық су қоймасынан өзенге лақтыру,
1 2 3 4
1 өлшенген заттар 28,35 47,6
2 Сульфаттар 177,37 283,9
3 Хлоридтер 2,87 300
4 Цианид 0,015 0,1
5 Роданид 0,066 0,77
6 Мыс 0,0102 0,014
7 Мырыш 0,016 0,039
8 қорғасын 0,04 0,1
9 Жалпы темір 0,026 0,25
10 СПАВ 0,015 0,5
11 құрғақ тұңба 379,15 1000
12 Жалпы БПК 2,965 5
13 Аммоний 0,371 -
Шығынқы суларының химанализдерінің нәтижесі бойынша, 2000 жылы жалпы ПДС
Сақтау қоймаларының аумағындағы атмосфералық ауаны бақылау өткен ылы
ПДВ бойынша айтылған лақтыруларға неорганикалық шаң, қорғасын және мыс
ТКБК ОАО КБК ОАО “КАЗЦИНК” хвостохранилище атмосфералыфқ ауаны лаусташы
Кесте 7
Өндіріс аты Ластаушы заттарды шығаратын көздер аты Лақтыру
Сақтау қоймасы
Құрғақ жағалау
Неоргани-калық шаң Зерттеу нүктелері Концентрация
Т1 0,08
Т2 0,09
Т3 0,08
Т4 0,08
Т5 0,07
Т6 0,08
Т7 0,1
орташа 0,08
Топырақ кесіндісі зерттеу нүктесінен, сақтау қоймасынан алынған топырақтың морфологиялық
Топырақ құрамындағы келесі металл түрлері: мыс, мышьяк, мырыш, қорғасын
кесте 8
Үлгі № үлгілерді алу мерзімі құрамы, мг/кг
қозғалмалы түрі Көп құрамды
Zn Cu Pb As
№1 солтүстік жағы 21 тамыз 0,7 0,1 31 2
№2 шығыс жағы
2,0 0,1 34 2
№3 оңтүстік жағы
5,2 0,1 54 3
№4 оңтүстік жағы 21 тамыз 2000ж 40 1,7 160
№5
1,6 0,1 34 1
Орташа
9,9 0,42
62,6 1,8
Механикалық құрамына байланысты қара қоңыр сор топырақтар түйіршікті құрылымды.
3.3 СҚЗ шекарасындағы қоршаған ортаның экологиялық жағдайының параметрлері
Қоршаған ортаға өндіріс қалдықтарының суммарлы көрсеткіштерін суға, ауа және
-рұхсат етілген, бұл жағдайда ЗВ көрсеткіштері қоршаған ортада ПДК
- қауіпті, ЗВ көрсеткіштері ПДК мөлшерінен қоршаған ортада (ЗВ
- өте қатерлі, ЗВ көрсеткіштері қоршаған ортаның компоненттерінде жоғары
- катасторфалық, ЗВ көрсеткіші қоршаған ортаның барлық компоненттерінде жоғары
Сақтау қоймаларынан алынған топырақ су, ауа үлгілерін нәтижелерін салыстыра
онда:
Kі – ЗВ концентарциясының көрсеткіші
n- компоненттегі ЗВ саны
і – Зв реттік саны
Байыту фабрикасының сақтау қоймаларындағы ластаушы заттардың концентрациясының коэффициенті мына
онда:
Cі- қоршаған ортадағы ЗВ концентрациясы мг/дм3 (су үшін), мг/кг
Қатартал өзені жер асты суларын жақсы сіңіретіндіктен, ластаушы заттар
Есептеулерге байланысты қоршаған ортаның экологиялық жағдайларының келесі параметрлері алынған:
су бетінде 1 классты ластаушы заттар жоқ, 2-ші класты
жерасты суларын ластаушы заттардың 1 класты қатерлілігі аз ПДК-дан
топырақта ластаушы заттардың 1-ші класты қатерлілігі қорғасын үшін 1,2;
атмосфералық ауа үшін ластаушы заттардың ПДК-дан асуы жоқ;
Осылай, сақтау қоймаларының келесі компоненттері қоршаған ортаға зиянын
жер асты суларының ластаушы заттарымен ластануы ПДК мөлшерімен рұқсат
Жиналған ағанды суларды Қаратал өзеніне лақтыруында ластаушы заттар ПДК
Топырақ жағдайы – суда еритін тұздар және жер бетіндегі
СҚЗ районындағы атмосфералық ауаның экологиялық жағдайы ластаушы заттардың мөлшері
Алынған мәліметтер ТГОК сақтау қоймаларының жер асты суларына жәнк
Зерттеу нәтижелері көрсеткендей ТГОК сақтау қоймаларында қатты қалдықтарды сақтауға
Осыған орай біз Текелі КБК қоршаған ортаға шығаратын қалдықтарының
Контрольды шурфтарды алу кезінде ластайтын заттырдың миграциясына
Біріншісі - ол ластайтын заттардың жер асты суымен таралуы.
Екіншісі - ауа арқылы қалдытарды шаң түрінде
ТНБК хвостохранилище аймағындағы топырақ үлгілеріне жасалған спектральді анализдің нәтижесі
Кесте 9
Элемент Тереңдіктегі концентрациясы %
1 2 3 4 5
хвосторанилищенің солтүстік-шығыс бұрышы - Ш1
10 см 40 см 50 см 60 см
Ba 0,03 0,03 0,03 0,03
As 0,005 0,005 0,005 0,005
Co 0,002 0,002 0,002 0,002
Cu 0,002 0,002 0,002 0,002
Pb 0,003 0,003 0,003 0,003
Tl 0,0005 0,0005 0,0005 0,0005
Mn 0,10 0,10 0,1 0,1
Nі 0,005 0,005 0,005 0,005
Zr 0,005 0,005 0,005 0,005
Zn 0,03 0,03 0,04 0,03
Sn 0,003 0,003 0,003 0,003
хвостохранилищенің шығыс жағы - Ш2
10 см 37,5 см 50 см 62,5 см
Ba 0,05 0,05 0,05 0,05
As 0,005 0,005 0,005 0,005
Co 0,002 0,002 0,002 0,002
Cu 0,002 0,002 0,002 0,002
Pb 0,005 0,005 0,005 0,005
Tl 0,0005 0,0005 0,0005 0,0005
Mn 0,10 0,10 0,10 0,10
Nі 0,005 0,005 0,005 0,005
Zr 0,005 0,005 0,005 0,005
Zn 0,03 0,03 0,02 0,03
Sn 0,0003 0,0003 0,0003 0,0003
хвостохранилищенің оңтүстік жағы - Ш3
6,0 см 20,0 см 27,5 см 50 см
Ba 0,07 0,03 0,03 0,05
As 0,005 0,005 0,005 0,005
Co 0,003 0,003 0,002 0,002
Cu 0,002 0,002 0,002 0,002
Pb 0,010 0,003 0,002 0,002
Tl 0,0005 0,0005 0,0005 0,0005
Mn 0,10 0,10 0,15 0,15
Nі 0,005 0,005 0,005 0,005
Zr 0,005 0,005 0,005 0,005
Zn 0.05 0.03 0.01 0.01
Sn 0.0003 0.0003 0.0003 0.0003
биосуларының солтүстік жағы - Ш4
10 см 25 см 35 см 45 см
Ba 0,05 0,03 0,03 0,05
As 0,007 0,007 0,007 0,007
Co 0,002 0,002 0,002 0,002
Cu 0,005 0,005 0,005 0,005
Pb 0,070 0,050 0,050 0,002
Tl 0,0005 0,0005 0,0005 0,0005
Mn 0,15 0,15 0,15 0,15
Nі 0,005 0,005 0,005 0,005
Zr 0,007 0,007 0,007 0,005
Zn 0,07 0,06 0,05 0,02
Sn 0,0003 0,0003 0,0003 0,0003
хвостохранилищенің 5 км батыс жағы - Ш5
Ba 0,05 0,05 0,05 0,05
As 0,005 0,005 0,005 0,005
Co 0,002 0,002 0,002 0,002
Cu 0,002 0,002 0,002 0,002
Pb 0,003 0,003 0,003 0,003
Tl 0,0005 0,0005 0,0005 0,0005
Mn 0,15 0,15 0,15 0,15
Nі 0,005 0,005 0,005 0,005
Zr 0,005 0,005 0,005 0,005
Zn 0,02 0,02 0,02 0,02
Sn 0,003 0,003 0,003 0,003
хвостохранилищенің 2 км шығыс жағы - Ш5
Ba 0,03 0,03 0,03 0,03
As 0,005 0,005 0,005 0,005
Co 0,002 0,002 0,002 0,002
Cu 0,005 0,005 0,005 0,005
Pb 0,005 0,005 0,005 0,005
Tl 0,0005 0,0005 0,0005 0,0005
Mn 0,01 0,01 0,01 0,01
Nі 0,005 0,005 0,005 0,005
Zr 0,007 0,007 0,007 0,007
Zn 0,03 0,03 0,03 0,03
Sn 0,0003 0,0003 0,0003 0,0003
Спектральды анализде кездеспеген элементтер Au, Be, Bі, Cd, La,
Таблицаға қарап біз элементтердің көбісі топырақта ПДК-дан аспайтын аз
Жоғарыда көрсетілген таблицада элементтерді 3 топқа бөлуге болады.
1. Бірінші топтағы элементтерге алынған үлгілерде концентрациясы аз мөлшерде
2. Екінші топқа сол аумақтағы топырақ үлгілеріне тән кездесетін
3. Үшінші топқа біз топырақтағы концентрациясы ПДК-дан жоғары
Осыған байланысты мені қызықтыратын жағдай ол ластайтын заттардың концентрациясы
Біз 3-4 шурфқа қарасақ ондағы үлгілерде қорғасын
Бәрімізге белгілі топырақта ластау деңгейінің ойпаты болып
Таблицаға қарап отырып біз 5 шурфтағы мыстың концентрациясы ПДК
Осыған орай біз Текелі КБК хвостохранилищенің сол аудандағы
Барлығын қорыта келе Текелі КБК сол ауданда қоршаған ортаға
Бұл тек топыраққа, өсімдіктерге ғана әсерін тигізбей, сол жердегі
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1.Бобовникова Ц.И. Проблема загрязнения окружающей среды хлорорганическими соединениями вследствие
2. Колоянова-Семёнова Ф. Пестициды. Токсическое действие и профилактика-М.: Медицина,1980
3. Ладонин В.Ф., Лунев М.И. Остатки пестицидов в объектах
4. Гигиенические критерии состояние окружающей среды 83.ДДт и его
5.Shіraіskі H. Pіlkіngton N.H. Otsukі A. Et. Ol Occurence
6. Лекявичус Р.К . Химический мутагенез и загрязнение окружающей
7. Энгельгид Б.Т., Иванов М.С. Экологические последствия применения ядохимикатов
координационное совещание по международной программе ЮНЕСКО "Человек и биосфера
8. Васьковская Л.Ф. Циркуляция и трансформация хлор,-фосфор,- ртуть-производных препаратов
9. Гигиенические критерии состояния окружающей среды. 5. Нитраты, нитриты
10.Антепена В.Д., Фалунина З.П., Моисеев Ю.В., Рощина Н.Н."Нитратная проблема"
11.Лешков А.П., Нозарюк В.М., Ткаченко Г.И. Нитраты и качество
12.Нитраты и продукты питания Ашхабад: Туркмен НИИНТИ,1991.-42с.
13.Галавня Р.В., Журавлёва И.Л., Теренина М.Б. Амины почвы как
14.Талдыкорганское областное управление экологии и биоресурсов. "Информационный экологический бюллетень
15. Талдыкорганское областное управление экологии и биоресурсов."Информационный экологический бюллетень
16.Алексеев Ю.В. Тяжёлые металлы в почвах и растениях.-Л.: Агропромиздат,
17. Ильин В.Б. Тяжёлые металлы в системе почвы растения.-
18.Кабата-Пендиас А., Пендиас X. Микроэлементы в почвах и растениях-
19.Ковалёв А.С. Ландшафтно геохимические основы фонового мониторинга природной среды.
20.Ковда В.А. Биогеохимия почвенного покрова-М.:Наука,1985. 263с.
21. Ахундова А.Б. Тяжёлые металлы в почвах зоны техногенных
22. Дмитрев М.Т., Казнина Н.И., Кдименко Г.А. Загрязнение почв
23. Зырин Н.Г. Химия тяжёлых металлов, мышьяка и млибдена
24.Обухов А.И., Ефремова Л.Л. охрана и рекультивация почв, Загрязнённых
25. Карпова Е.А., Потатуева Ю.А. Кадмий в почвах, растениях
26.Сериков В.И. Тяжёлые металлы в почвах полеводческих ландшафтов Ростовской
27. Добровольский В.В. Успехи Биогеохимии Рассеянных металлов.// Почвоведение.-1995.-№2
28.Шинкарёв А.А., Бреде И.П., Содриева Г.Р., Колосов Г.Ф. Миграция
29.Фирсова В.П., Павлова Т.С., Тощев В.В., Проканович Е.В. лесных,
30. И.Попов Ю.М., зав. отд. (КазНИГМИ), Дейчева В.Г., Богачёв
31. Выяснение источников, путей миграции и степени загрязнения тяжёлыми
32. Собакин П.И., Молчанова И.В. Подвижность естественных радионуклидов и
33. Закон Республики Казахстан "Об охране окружающей среды" от
34. Закон Республики Казахстан
35. Распоряжение Президента Республики Казахстан "О концепциях
36. Юданов Л.А. Пестициды в окружающей среде. Новосибирск.-1989. Стр
37. Прогнозирование поведение пестицидов в окружающей среде.Труды советско-американского симпозиума-Гидрометеоиздат,
38. АлесахинР.М.,ТЕРН в биосфере. М.: Наука, 1990. Стр 366
39.Урушадзе Т.Ф., Кикавидзе Т.А., Кучаидзе Н.П. Почвенно-экологические особенности распределения
Қышқылдардың химиялық қасиеттерін зерттеу
Металдардың жалпы физикалық қасиеттері
Ауыр металдар
Металдардың жалпы химиялық қасиеттері
Ауыр металдар және бей металдармен ластану
Металдар туралы ұғым
Маңғыстау облысының ауыр металдармен ластануы
Стресс жағдайындағы өсімдік
Орта мектепте экологиялық білім мен тәрбие берудің мазмұны, түрлері мен әдістері
ІА тобының элементтері