Мұнай өңдеу
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Мұнай өнімдерінің әлемдік нарығының теориялық негіздері
Әлемдік мұнай нарығының даму үрдістері
Сала құрылымы және мұнай өнімдерінің негізгі жеткізушілері
Әлемдік нарықтағы Қазақстан Республикасының мұнай әлеуеті
2 Қазақстан Республикасының әлемдік мұнай нарығындағы рөлі және оған
2.1 ҚР мұнай өнімдері өнеркәсібінің жағдайы мен дамуын талдау
2.2 ҚР мұнайөнімдерін өңдейтін кәсіпорындарының әлемдік мұнай нарығындағы бәсекегеқабілеттігі
2.3 ҚР мұнай өңдеу өнеркәсібінде шетел инвестицияларының пайдалануын
3 ҚР мұнай өнімдерін әлемдік нарықта нығайтудың негізгі бағыттары
3.1 Мұнай өңдейтін кәсіпорындардың даму стратегиясы және оның басымды
3.2 Қазақстан мұнайын шетке шығаруды дамыту келешегі
3.3 Қазақстанның мұнайөнімдерінің сапасын басқарудың нормативтік базасын жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Қазақстандағы келешегі бар, жоғары табыс беретін бағытардың бірі және
Қазақстан көмірсутек стратегиялық қорларына ие мемлекетке жатады және әлемдік
Кез келген ел үшін сыртқы сауданың алатын орнын бағалау
Көптеген елдердің әл – ауқаты мен экономикалық өсуі көп
Соңғы 5 жылдағы мұнай өндірісі жаңа мұнай көздерінің
Мұнайөңдеу өнеркәсібін сапалы басқарудың және стратегиясының дамуын анықтайтын факторларының
Негізінен геологиялық барлау жұмыстары 5 белгілі мұнай-газ өндіретін: Каспий
Қазақстан Республикасындағы көмірсутегі шикізатының жалпы болжамды шығарылатын ресурстары 17
Мұнай нарығының жұмыс тетігінде мұнай сапасы маңызды рөлге ие
Әлемдік мұнай және мұнайөнімдері нарығындағы Қазақстанның рөлі, оның аталмыш
Дипломдық жұмыс тақырыбының көкейтестілігі әлемдік мұнайөнімдері нарығында
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының мұнай өңдейтін кәсіпорындарының
Дипломдық жұмыста қойылған мақсатқа сәйкес келесі міндеттер шешілді:
- әлемдік нарықта Қазақстан мұнайгаз әлеуетін және Қазақстан мұнайын
- ҚР мұнай өңдейтін кәсіпорындарының қазіргі жағдайын талдау;
- мұнай өңдеу кәсіпорындарының өнімдерінің сапасының деңгейін және бәсеке
- мұнайөңдеу өнеркәсібінде шетелдік инвестицияларды пайдалануды талдау;
- мұнай өңдейтін кәсіпорындарды дамыту стратегиясын қарастыра отырып, шығаратын
- республиканың мұнай өңдеу өнеркәсібінің дамуы бойынша және әлемдік
Жұмыстың объектісіне әлемдегі және Қазақстан Республикасындағы бірқатар жетекші МӨЗ
Жұмысты жазу барысында бірқатар отандық және шетелдік ғалымдардың жұмыстары,
Зертеудің пәні болып әлемдік мұнай және мұнайөнімдері нарығы және
Дипломдық жұмыстың 1 – ші бөлімінде мұнайөнімдері әлемдік нарығының
Ал екінші бөлім әлемдік мұнай нарығындағы ҚР рөлі, нарыққа
Жұмыстың 3 – ші бөлімінде отандық мұнай өнімдерін әлемдік
1 Мұнай өнімдерінің әлемдік нарығының теориялық негіздері
1.1Әлемдік мұнай нарығының даму үрдістері
Әлемдік нарықта мұнайға сұраныстың қолайлы келешектері жағдайларында мұнай
Геологиялық - ізденіс және зерттеу жұмыстарының қажет ауқымдары
Елдің осы немесе басқа пайдалы қазбалардың гоелогиялық қорларымен, соның
Жоғарыда келтірілген факторлар әр түрлі халықаралық және ұлттық басылымдарда
Жалпы әлемдік нақты мұнай геологиялық қорларын бағалауда,
Қолда бар бағаларды ескере отырып, мұнай өңдірудің қазіргі деңгейінде
Осыған ұқсас деректерде British Pettoleum компаниясының
Лондонның Smith Rea Energy Associates Ltd. зерттеу компаниясының
Жиырма бірінші ғасырдың басында мұнай қорларының қарқынының жаңа маңызды
Бұл процестердің дәлеліне соңғы жылдары, атап айтқанда, Катарда, Венесуэллада
Әлемдік геологиялық мұнай қорларының 2/3 жуығы Таяу және Орта
Мұнайдың геологиялық қорлары көлемі бойынша дүниежүзінде екінші орынды Батыс
Әлемде төртінші орынды бұрынғы КСРО аумағы алады, мұнда әлемдік
Одан әрі Азия-Тынық мұхит аймағы (4,1 %) және Батыс
Батыс Европада, мұнда негізгі қорлар Норвегияда (1,1 %) және
Қолда бар бағалар бойынша қазіргі әлемдік нақты мұнай қорларының
Әлемдік мұнай өңдіру саласының оның табиғи қорларымен қамтамасыз етілуіне
Сонымен бірге, мұнай, әлбетте, қайта жаңғыртылмайтын ресурс болып табылады,
Әлемдік мұнай өңдіру шарықтауы өтіп кетті немесе бұл таяу
Торығушылар мен оптимистердің дауындағы осынау сұрауға: іздеу, барлау және
Бүгінде, тұтас алғанда, мұнайдың зерттелген және болжалған қорларының орта
Сөйтіп, болжалды келешекте мұнайдың әлемдік геологиялық қорларының азаю
Әлемдік тәжірибеде құрлықтық қайраңның мұнай ресурстары мұнай өңдірудің өсімінің
1.2 Сала құрылымы және мұнайөнімдерінің негізгі жеткізушілері
Мұнай және мұнай өнімдерінің әлемдік нарығы өте нәзік және
Мұнай және мұнайөнімдері сауда – саттығының екі түрі бар:
Келісім – шарттық сауда түрінде сатушы мен сатып алушы
Спот сауда қысқа мерзімді келісімдерді көрсетеді. Көбінесе спот сауда
Әлемдік мұнайөнімдері нарығы бойынша келесі қарастырылатын мәселелер мен осы
Негізінде споттық сауда қарапайым құбылыс. Оның бастауы бұрынғы
Ал келісім – шарттық сауда түрі серіктестерінен ұзақ мерзіде
Ал «борсықтық» сауда түрінде нақты жеткізілу көлемін, тауарға нақты
Басқаша қарасақ мұнай иесі айтарлықтай қиын жағдайда. Егер компания
Ал нарық конъюнктурасы әрқашан өзгермелі және белгілі бір жағдайларға
Қазіргі уақытта мұнай және мұнайөнімдері нарығында төрт негізгі қатысушы
1) екі сауда – саттық түрін де қолданатын үлкен
2) тәуелсіз мұнай компаниялары («мұнай ағайындарына» кірмейтіндер), оларға спот
3)мұнай трейдерлері (Fibro, Marc Rich)
Мұнай және мұнайөнімдерінің споттық саудасы Роттердаммен түсіндіріледі. Бұл ақылға
Роттердам аймағының логистикасы екі үлкен сегменттен құралған. Танкерлік сауда
Келесі әлемдік ірі спот нарығы – Сингапур нарығы. Бұл
Жерорта теңізі нарығы ірі нарық болып табылады. Мұнай трейдерлері
Спот шартында жұмыс істейтін Ресей жеткізушілері Роттердам немесе Жерорта
Көбінесе біз «әлемдік мұнай нарығын» жалпы біртұтас ретінде қарастырамыз,
Әлемдік нарыққа жеткізілетін мұнай көлемі бойынша алғашқы орында
Осылайша, әлемдік нарықта мұнай бағасы көбінесе нарықтың танкерлік секторымен
2 – қосымша мәліметтерін талдай отырсақ, Таяу шетелдер арасында
1.3 Әлемдік нарықтағы Қазақстан Республикасының мұнай әлеуеті
Қазақстан қазіргі уақытта зерттелген мұнай және газ қорлары бойынша
Болжалды мұнай –газ ресурстары (Каспий теңізінің қазақстандық секторын
ҚР Геология және жер қойнауларын қорғау министрлігінің деректері бойынша
Кен орындарының ең ірісі – Теңіз кеніші (мұнайдың жалпы
Маңыздылығы бойынша екінші орында Маңғыстау мұнайлы облысы.
Қазақстанның ең келешектік мұнай-газ аймағына Батыс Қазақстан және Ақтөбе
Геологтардың бағалаулары бойынша мұнай мен газдың бұдан да
Қазақстанға жақын жатқан Каспий қайраңында (құрлықтың су
Мұнай қорларына бай біздің республика ішкі, сондай-ақ шет елге
Мұнай және табиғи газ энергияның негізгі көздеріне жатады және
Сондықтан, қазіргі жағдайларда Қазақстан Республикасының халықшаруашылық кешенінін тұрақты және
ТМД елдерінде 2005 –2010 ж мұнай өнімдерін өңдіру (газ
Зерттеліп отырған көрсеткіштің өзгерулерін Қазақстандағы жағдай бойынша қарастыралық. 2005
Мұнай өңдірудің жалпы шамасы бойынша 2010 жылы
Талданылып отырған кезеңде ең аз үлес Тәжікстан еншісінде –
2005 –2010 жылдары мұнай өңдіруде Өзбекстан бір деңгейде болды,
Зерттеліп отырған ТМД елдерінде Ресей мұнай өңдіру бойынша басым
Сөйтіп, зерттеліп отырған кезең бойынша, ТМД елдерінде мұнай
Қазақстанда мұнай өңдірумен отыз алты кәсіпорындар мен өндірістер
Инвестициялардың негізгі көлемдері Атырау облысының мұнай-газ секторында иегерілуде, соның
Қазақстан Республикасының 2015 ж әлеуметтік-экономикалық дамуының индекативтік жоспарында мұнай
2015 жылы Аджип Каспий теңізінің қайраңын игеру бойынша жұмыстарды
Газ өнеркәсібінде Амангелді кеніш топтарын пайдалану басталады. Тұтастай тау-кен
Қорытындысында мұнай-газ саласындағы экономикалық көрсеткіштер республиканың экономикасының барлық секторларының
Шетелдік қатысуы басым кәсіпорындарындағы ірі экспорттаушы кәсіпорындарының табыстарының өсуі
ҚР министрліктерінің есептеулері бойынша 2005-2009 жылы Қазақстан экономикасының мұнай
2 Қазақстан Республикасының әлемдік мұнай нарығындағы рөлі және оған
2.1 ҚР мұнайөнімдері өнеркәсібінің жағдайы мен дамуын талдау
Қазақстан Республикасындағы көмірсутегі шикізатының жалпы болжамды шығарылатын ресурстары 17
Республиканың 172 мұнай және 42 конденсатты кен орыны
Кен орындары Қазақстанның он төр облысының алты аймағында. Бұл
Мұнайдың неғұрлым барланған қорлары Атырау облысына тиесілі, оның аймағында
15-тен астам көмірсутегі кен орны Батыс Қазақстан облысының аймағында
Қазақстанда мұнай өндіру саласы өте маңызыды болып келеді, көп
Газ конденсатымен бірге мұнай өндірудің негізгі өсімін мына компаниялар
Мұнай және газ конденсатының экпорты 52997,686мың тоннаны
Республиканың мұнай өңдеу зауыттары 9 ай ішінде 10456,2 мың
2010 жылы 13,1 млн. тонна мұнай (108,2 %), 2815,0
Нақтылы мұнай және газ машина құрылысының болмауы, сондай-ақ өндірістік
Каспийді солтүстігінде 2000 жылы ашылған 2,02 млрд. тонна шығарылатын
Тұзасты кеніштерінің өзгеше ерекшелігі олардың жоғары өнімділігі болып табылады
Бүгінде осы қор көлімінің 1% ғана өндіріледі, яғни
1-кестеден мұнайгаз кешенінің дамуының біркелкі еместігі көрінеді. Мұнай өндірудің
1 кесте
Қазақстаның өткен жылға өнеркәсіптік өндірісінің динамикасы, %
Салалар Жылдар
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Өнеркәсіп 71,0 92 100,1 104,0 97,9 102,2
Электр энергетикасы 86,0 98,1 91,1 85,3 95,8 95,1
Отын саласы 86,0 87,7 102,0 100,0 100,0 100,0
Мұнай өңдіру 91,0 96,7 116,0 111,0 101,0 114,5
Мұнай өңдеу 78,0 94,0 102,0 82,9 92,8 91.2
Газ 56,0 129,0 88,0 112,0 95,8 114,5
Көмір 93,0 72,8 88,7 96,7 96,0 83,6
Қара металлургия 70,0 117,0 82,2 124,0 86,8 134,7
Түсті металлургия 74,0 101,0 102,0 115,0 110,0 103,0
Машина жасау метал өңдеу 57,0 67,1 90,1 70,2 66,6
Химия және мұнай химия өнеркәсібі 59,0 103,0 72,8 65,7
Құрылыс материалдары өнеркәсібі 45,0 68,7 68,2 79,8 - -
Ескерту – “Қазақстан Республикасының және оның аймақтарының өнеркәсібі” мәліметтері
Мұнай өңдеу саласында өндірістің елеулі құлдырауы байқалады, бұл негізінен
Қазақстанда өңдеу саласының қалыптасуы мұнайхимия және микробиология өнеркәсібі үшін
2 кесте
Қазақстанның автомобиль бензиніне қажеттілігі мың т.
Тұтынушылар 1995 2000 2005 2010
Өнеркәсіп 30,0 35,0 50,0 65,0
Құрылыс материалдары өнеркәсібі 100,0 120,0 150,0 175,0
Көлік 3690,0 3580,0 3300,0 2925,0
Ауылшаруашылығы 120,0 250,0 400,0 470,0
Коммуналдық-тұрмыс қажетті 300,0 450,0 720,0 1080,0
Басқа тұтынушылар 60,0 65,0 80,0 85,0
Барлығы 4300,0 4500,0 4700,0 4800,0
Ескерту – “Деловая неделя”, 2010 ж.
Кестеден көріп отырғанымыздай автобиль бензиніне қажеттілік ең бірінші көлік
Қазіргі уақытта Қазақстанда үш зауыт жұмыс істейді: солтүстік-шығыста Павлодар,
3 кесте
Қазақстанның дизель отынына қажеттілігі мың т.
Тұтынушылар 1995 2000 2005 2010
Өнеркәсіп 290,0 230,0 325,0 330,0
Құрылыс материалдары өнеркәсібі 450,0 475,0 510,0 550,0
Көлік 4088,0 4390,0 4790,0 4990,0
Ауылшаруашылығы 2676,0 3010,0 3490,0 3880,0
Коммуналдық-тқрмыс қажетті 106,0 160,0 210,0 330,0
Басқа тұтынушылар 190,0 205,0 215,0 220,0
Барлығы 7800,0 8560,0 9540,0 10300,0
Ескерту – “Деловая неделя”, 2010 ж.
3 – кесте мәліметтеріне көз жүгіртсек, барлық салаларда дизель
Бірінші екі МӨЗ – ге, қабылданған алғашқы шешімдер бойынша
Елдің ішкі мұнайгаз кешені бойынша интеграция процесі осы құрылымдық
Біздің пікірімізше, бұл инвестициялық жобаның тартылымдығы оның экономикалық
Мұнай өнімдеріне қажеттілікті толық қамтамасыз ету үшін Қазақстан әлеуетін
Шымкент МӨЗ-і (деректердегі басқа атаулары “Харрикейн Шымкентнефтеоргсинтез”– ШНОС, кейін
Қазіргі уақытта ШНОС сапа бойынша, сондай-ақ шикізат қою көлемі
Атырау МӨЗ Ресей зауыттарына және шетке көмірсутегі шикізатын қоятын
4 кесте
Мұнай өңдейтін өнеркәсіп өнімдерінің маңызды түрлерінің өндірісінің динамикасы, миллион
Өнімдер өндірісі 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Мұнайды біріншілікті өңдеу, млн тонна 11,1 9,2 8,4 5,7
Соның ішінде: автомобиль бензині 2,3 1,8 1,7 1,3 1,3
Керосин 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1
Реактивтік қозғалтқыштар үшін отын 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1
Дизельдік отын 3,3 2,8 2,5 1,8 2,0 2,0
Қазандық мазут 3,8 3,3 2,8 2,2 2,2 2,2
Мұнай битумы 0,06 0,05 0,04 0,04 0,04 0,04
Ескерту – 2000-2010 ж “Казмұнайгаз” компаниясынын қызметі туралы есептен
Кестеде мұнай өңдейтін өнеркәсіп өнімдерінің маңызды түрлерінің өндірісі
Мұнай өңдеу саласының даму жағдайын талдай отырып, тұтастай біріншілікті
Одақтың ыдырауынан кейін Қазақстанға бірыңғай кешен тиген жоқ, мұнайды
Саланың дамуында алмастыру шарттарының кезеңдік өзгермелігі шектерінде, шикі мұнай
Қазақстанның мұнайөңдеу саласының салыстырмалы толық түсінігін алу үшін
Саланың даму тиімділігін сипаттайтын негізгі синтетикалық көрсеткіштердің өсу қарқынының
Осындай факторлар әсерінің қорытынды нәтижесі өңдеу қуаттарының тұрақсыздығына әкеліп,
5 кесте
Мұнайөңдеу өнеркәсібінің экономикалық көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Өнеркәсіп өндірісі көлемі,млн теңге 66311,9 102370,0 142264,0 35342,0 51061,0
Өткен жылға % өнеркәсіп өнімінің физикалық көлемінің индексі 99,5
Саланың өнімінің өнеркәсіп өнімінің жалпы көлеміндегі үлесі % 10,0
Өнеркәсіп өндірістік қызметшілер саны (мың адам)
Өткен жылға % 15,2
127,7 16,2
106,6 25,0
154,3 10,5
42,0 8,6
80,4 8,5
82,6
Саладағы ӨӨҚ жұмыс істейтін өнеркәсіп ӨӨҚ жалпы санының
ӨӨҚ орташа айлық жалақысы, теңге 15892,0 25550,0 32911,0 23047,0
Саладағы ӨӨҚ орташа айлық жалақысының өнеркәсіп ӨӨҰ орташа айлық
Өткен жылға өндіруші кәсіпорындарының баға индексі % 390,8 114,1
Сатулардан пайда (шығын), млн теңге 11380,0 25709,0 3977,0 28096,2
Пайдалылық деңгейі (шығындылық),% 31,1 28,3 2,6 11,7 21,8 22,3
Ескерту – Қазақстан Статистикасының жылнамасы мәліметтері
5 – кесте деректері 2005 – 2010 жылдар арлығындағы
Саланың созылған дағдарыстық кезеңі тек қана Қазақстан мұнай өңдеу
Қазақстанда мұнай өңдеу саласындағы жалпы жағдай соңғы он жыл
6 кесте
Қазақстанның мұнай өнімдірін өңдеу кәсіпорындарының отын өндірісінің динамикасы
Өнімнің атауы 2000 2005 2010
Автомобиль және авиация бензині, млн тонна 3,5
2,2
1,5
Дизель отыны, млн тонна 5,0
3,3
2,0
Керосин, авиация керосині, млн 1,1
3,8
2,5
Мазут, млн тонна 6,1
3,8
2,5
Ескерту- «ҚазМұнайГаз» компаниясы мәліметтері
Мұнай өнімдерінің жетіспеуі себепті оның бағасының қымбаттауына байланысты туған
Сөйтіп, мұнай өндіретін кәспорындарының қазіргі жағдайын талдай отырып, өндірісті
ТМД елдерімен экономикалық және қаржылық байланыстардың бұзылуы және жаңа
2.2 ҚР мұнай өнімдерін өңдейтін кәсіпорындарының әлемдік мұнай нарығындағы
Мұнайөңдеу өнеркәсібін сапалы басқарудың және стратегиясының дамуын анықтайтын факторларының
Негізінен геологиялық барлау жұмыстары 5 белгілі мұнай-газ өндіретін: Каспий
Қазақстан Республикасындағы көмірсутегі шикізатының жалпы болжамды шығарылатын ресурстары 17
Мұнай нарығының жұмыс тетігінде мұнай сапасы маңызды рөлге ие
Шегерім немесе сапа үшін сыйлықақының шамасы, нақты тауар партиясының
Сонымен бірге мұнайдың әр сорттары үшін нақты бағалық қатынастарға
Бұдан басқа, мұнайдың әртүрлі сорттарының баға қатынастарының өзгеруіне мұнай
Және, ең соңында, түрлі мұнай сорттарының бағасының әртүрлі болуының
Сөйтіп, мұнайдың әртүрлі сорттарының баға “айырымының” шамасы – спрэд
Әртүрлі мұнай сорттарының арасындағы спрэд шамаларының өзгеруі осы сорттардың
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, біздіңше, келешекте Қазақстаннан экспорталатын мұнай сапасы
Алдында көрсеткендей Павлодар және Шымкент мұнай өңдеу зауыттарына келіп
Өзінің физикалық-химиялық құрамы бойынша Қазақстан кеніштерінің мұнайы жоғары күкіртті
Қазірде Теңіз кенішінің мұнайының сапалық көрсеткіштері өндірушілер мен
Бұдан әрі бірлескен Қазақстан-Америка “Теңізшевройл” кәсіпорнын құруда шикі мұнайды
Отандық мамандар Каспий өңіріндегі ірі шикізат көлемін алуға дейін,
Батыс Техас ( АҚШ аймағына ұмтылатындар үшін), Дубай (Парсы
Қазақстан мұнай құбырларын жобалаудың тағы бір мақсаты Ресей мұнай
Бүгінде Қазақстан “Транснефть” Ресей операторы Самара мұнай құбыры арқылы
Ресей арқылы транзитке тәуелділік Қазақстан (Теңіз кеніші) – Ресей
Әзірленіп жатқан жобалардың артықшылықтары мен кемшіліктерін жіліктеп талдау мақсатын
Егер мұнайдың тиімді экспорты әлемдік мұнай нарығында қалыптасқан коньюктураны
Қазақстанның мұнай өңдеу кешеніндегі қалыптасқан жағдайды қарастыралық.
Қазақстанда мұнай өңдеу еліміздің сәйкесті солтүстік, батыс және оңтүстік
Негізгі мұнай кеніштеріне жақын орналасқан еліміздің батыс бөлігіндегі Атырау
Зауыт технологиясы мұнайды жеңіл ғана өңдей алады: мұнайды екіншілей
Бұдан басқа, кәсіпорын экологиялық себептер бойынша жабылып қалуы мүмкін.
Сонымен бірге, Атырау МӨЗ –і автобензин, дизельдік отын, мазут,
Республикада мұнай өңдеу зауыттарының ішіндегі ең қуаттысы Павлодар мұнай
Сонымен қатар, Павлодар облысы Қазақстанның өндірістік дамыған ең маңызды
Батыс Сібір шикізаты жеткізілімдеріне тәуелді екінші зауыт – “Шымкентнефеторгсинтез”,
Шымкент тұтынымдық және моторлық жағармай мен мұнай өнімдері жоғары
Шымкент Құмкөл кенішімен құбыр арқылы жалғасқан. Кейде конденсаттар Өзбекстаннан
МӨЗ өңдеу үшін пайдаланылатын шикізат сапасынан зардап шекті.
Егер Шымкент және Павлодар МӨЗ өз инфрақұрылымының Ресейге тәуелділігіне
Бұл жерде екінші себеп анықталады. Атап айтқанда, зауыт өнімі
Сондай-ақ Атырау МӨЗ республиканың негізгі мұнай өндірушілерінен қашық
Ұлттық экономикада мұнай өнеркәсібінің дамуы басым бағыт болып анықталғандықтан,
Мұнай тасымалдаудың екі бағдарламасы жасалды, біріншісі “Батыс Қазақстан –
Республиканың мұнайгаз секторы жоғары экономикалық әлеуетке және қалыптасқан
1 сурет Экономика салаларының ЖІӨ дегі үлесі,%
Көмірсутегін өндіру көлемдерінің ұлғаюы мұнай мен газ тасымалдау инфрақұрылымын
2009 жылы қазақстандық мұнайдың ең үлкен көлемдері КҚК мұнай
2009 жылдың ішінде қазақстандық газ экспортының көлемі 7,0 млрд.
Қазақстандық үлес бойынша ғана жер қойнауын пайдалану жобаларында қалыптасатын
Әлемдік энергетикалық нарық бағалардың түсу кезеңіне кіргеніне бір жыл
Орта Азия елдеріне салынған шетелдік инвестициялардың әрбір 5
Алдында атап кеткендей ҚР ең ірі кен орнының
1997 жылғы 18 қарашадағы Қарашығанақ мұнай-газ конденсатты кен орнының
Үшінші кезеңін іске асыру нұсқасын таңдаған кездегі жалпы стратегия
Қазақстан Республикасының өндірілетін газдың өсе түсетін көлемдерін тиімді кәдеге
2006 жылы Мердігер Қарашығанақ жобасының 3-Кезеңін іске асыру
Қашаған кен орныны игерудің 2-Кезеңі Базалық Жобалау сатысында, оның
Қашаған кен орнының алып көмірсутегі қорларын әртүрлі компаниялардың күшімен,
Геофизикалық, петрофизикалық және физика-химиялық зерттеулердің, сондай-ақ қысқа мерзімді ұңғымалар
Жобаға сәйкес Қашаған кен орнының шығыс учаскесінде кен
2.3 ҚР мұнай өңдеу өнеркәсібінде шетел инвестицияларын пайдаланудың талдауы
Инвестициялық саясат еліміздің экономикалық стратегиясының маңызды бөлігі болып абылады
- барлық мұнай саласын қайта жарақтандыру, оны мұнай өндіру
- мұнайгаз кешенінің кәсіпорындарын орналасу аймақтарының өндірістік және әлеуметтік
- саланың буындарын дамытудан мұнай және мұнай өнімдерін экспортқа
Шаруашылық атқарушы субьектілердің күрделі қаржылық жағдайы, қорланған ішкі көздердің,
Бұл жылдары игерілген шетел инвестицияларының 40 пайыздан астамы мұнайгаз
Шетел капиталын тарту саласында республика саясатына сенім білдірген инвесторшы-
Мұнай кеніштерімен байланысты жобаларбойынша тікелей инвестициялардың жалпы көлемі 32,3
Шетел инвестициялық компанияларының ісәрекетінің алғашқы кезеңінде (1992-1997 ж) негізінен
Екінші кезеңде (1997-2003 ж) экономиканы ырықсыздандыру нәтижесінде қазақстанның экономикасының
Бүгінге жалғасып жатқан үшінші кезеңде (2003-2009 ж) жекелеген жобалар
5-7 жыл мерзмінде 50-ден астам мұнай, газ, конденсант кеніштері
Тоқсаныншы жылдардың аяғында көптеген ұлттық мұнайгаз кешенінің бірқатар кәсіпорындары
1997 ж “Манғыстаумұнайгаз” АҚ акцияларын сатуға шарт жасауда тек
Аталған мәмілелерді жүргізген құзыретті органдардың қорытындысы бойынша, бұл жобаларды
7 кесте
Қазақстанда шетел инвестицияларын игеру, млн АҚШ доллары
№ Атауы 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Бәрі
1. Тіке инвестициялар 1131,2 604,4 849,9 953,4 1704,1 2112,5
1.1 Мұнайгаз кешені 982,0 462,8 263,0 149,2 267,0 288,0
1.2 Металургия кешені (өңдіру және өңдеу) 0,2 4,3 342,3
1.3 Басқалар 59,0 48,4 32,0 91,3 58,1 60,3 349,1
1.4 Бюджет инвестициялары 57,8 59,9 112,0 86,1 56,4 53,3
1.5 Жеке салаларға жатпайтын акционерлік капитал 32,2 29,0 100,6
2 Портфельдік инвестициялар 0,0 25,0 37,2 205,0 238,0 276,5
3 Басқа инвестициялар 558,0 1134,9 851,9 637,0 377,9 295,3
Барлығы 1689,2 1764,3 1739,0 1705,4 2446,7 2684,3 11992,2
Ескерту- кестені жасауда “Деловая неделя”, 2010 ж
Жалпы тіке шетелдік инвестициялардың соңғы 5 жылда өсу динамикасын
Шетел инвестицияларының ең үлкен тіке ағыны республиканың мұнайгаз кешеніне
8 кесте
Қазақстанда шетелдің тіке инвестицияларын донор-елдер қимасында игеру, млн АҚШ
№
Елдер Акциялар сатып алу Несиелер, басқалар Бонустар 2005-2010ж барлығы
1. АҚШ 192,5 1279,4 53,6 2176,6
2. Ұлыбритания 6,4 557,7 0,0 564,1
3. Түркия 6,8 172,1 44,4 516,3
4. Франция 19,1 202,7 3,7 313,2
5. Жапония 1,6 134,8 0,0 136,4
6. Италия 4,7 33,9 44,4 85,3
7. Канада 0,4 18,1 35,0 53,5
8. Норвегия 0,0 30,5 12,5 43,0
9. Голландия 0,0 30,5 12,5 43,0
10. Чехия 0,4 40,0 0,0 40,3
11. Германия 7,4 29,8 0,0 37,2
12. Басқа елдер 166,8 38,1 13,1 218,0
13. Бюджетке енгізілген сомалар 0 0 84,1 84,1
14. Барлығы 406,3 2726,8 315,8 3448,9
Ескерту- кесте ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері
Инвестициялар құрылымында 49% тікелей инвестицияларға, 1% - портфельдік инвестицияларға,
2009 ж минералдық-шикізаттық кешенге 952 лицензия берілді, соның ішінде
Сөйтіп, елдің экономикалық секторына нақты тартылған қарыздар әзірге
Біздіңше, қалыптасқан мұндай жағдайдан шығу үшін, Павлодар МӨЗ және
Мүмкін, үкіметтің бұл шешімдері іске асатын болар, сөйтіп, өз
Жүргізген талдаулар, Қазақстан экономикасына салынған қаржының ең үлкен меншікті
Атырау МӨЗ мемлекеттік пакет акцияларының (53,2%) “Казмұнайгаз” ННК иелігіне
9 кесте
Шетелдік инвестицияларын 2009 - 2010 ж. аймақтық қимада игеру
Республика аймақтары 2009 ж. шетел инвестициялары,млн теңге 2009 ж.
Ақтөбе 1183 25,7 2015 31,9
Алматы 1183 39,2 2213 42,3
Атырау 315 1,7 467 21,2
Шығыс Қазақстан 560 23,4 603 27,5
Батыс Қазақстан 106 28,1 209 36,4
Қарағанды 368 9,2 412 15,0
Қызылорда 1826 68,7 2302 65,0
Маңғыстау 3162 63,9 4012 62,1
Павлодар 1204 53,8 1567 44,0
Оңтүстік Қазақстан 228 26,3 307 28,8
Астана қ. 2745 16,1 3210 18,4
Алматы қ. 4308 20,6 5702 22,0
Ескерту: Қазақстан Статистикалық шолу мәліметтері
Өткен 5 жыл ішіндегі қаржы-экономикалық ақпарат ауқымын пайдалану нәтижесінде,
Дүниежүзінің бірқатар жетекші елдері үшін тән экономикалық жағдайларды
- Қазақстанға салымдарды оның табиғи ресурстарына және ішкі нарығына
- Жекелеген жобалардың тұрақтылығымен және тез қайтарымымен шетел орта
Бірақ, біздің пікірімізше, бұл көрсетілген инвесторлар экономикалық қиын жағдайдағы
Отандық және шетелдік инвесторларды шетел инвестицияларын сауалдама жүргізу жолымен
Отандық өндіруші, біздің пікірімізше, өз каржыларын мұнай өңдеу өнеркәсібі
Шикі мұнайға әлемдік бағалардың үнемі өзгеріп отыруында мұнайхимия
Мұнай өңдеу кәсіпорны саласы қаржысыйымды сала болып табылады, бұл,
3 ҚР мұнай өнімдерін әлемдік нарықта нығайтудың негізгі
3.1 Мұнай өңдейтін кәсіпорындарды дамыту стратегиясы және оның басымды
Нарықтық экономиканың дамуының әзірлемесінің идеологиясын қалыптастыру рыноктық экономияның негізгі
Келешекті даму стратегиясын таңдауда мұнайгаз кешенінің жекелеген салалары үшін
АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» біраз уақыт ішінде жеткілікті тармақталған, көпсалалы құрылымға
10 кесте
Мұнай жобаларын іске асыруда АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» қатысу дәрежесі
Кәсіпорын Қазақстан қатысушысы Шетел қатысушысы
құрылтайшы Қатысу үлесі, % құрылтайшы Қатысу үлесі, %
ЖШС БК «Қазақойл –Тельф» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» 69 Тельф-АГ (Швейцария)
ЖШС БК «Эмбаведьойл» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» 52,69 “Мол” АҚ (Венгрия)
23,42
ЖШС «Гюрал» ЖШС «Аскам»
АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз»
«АМӨЗ» АҚ 51
37,20
11,80
АҚ «Қазақойл-Эмба» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз»
Еңбек ұжымы
Инвестфонд 85
10
5
АҚ «Өзенмұнайгаз» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз»
Еңбек ұжымы 90
10
АҚ «Маңғыстау-мұанайгеофизика» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз»
Еңбек ұжымы 90
10
ЖШС БК «Тенге» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» 50 Англо-Датч ЛЛС
ЖШС БК «Қазақтүрікмұнай» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» 51 Түрік ҰМК 49
ЖШС БК «Дала қабыланы» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» 50 Сноу
(Канада) 50
ЖШС БК «АқтөбеПройсаг» АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» 50 Пройсаг Энерджи (Германия)
Ескерту – АҚ «ҰК«ҚазМұнайГаз» мәліметтері
“Шеврон” , “Мобил”, “Шелл” сияқты Қазақстан нарығында істейтін Батыс
Мұнай өңдейтін өнеркәсіптің қызмет етуі экономикалық, техникалық және инфрақұрылым
Қазақстанның мұнай мен газ қорлары ішкі қажеттілікті ұзақ мерзімге
қамтамасыз етеді. Бірақ мұнайгаз секторына тек қана ішкі
Саланың экономикалық даму факторлары:
Игерудің жаңа аймақтарында өнеркәсіп қорларының үстелуі және мұнаймен газ
Өндірістік қуаттардың және инфрақұрылымның барлығы;
Шетел капиталы үшін саланың тартымдылығы, қолайлы инвестициялық ахуал.
Саланың дамуының негізгі мақсаттары және міндеттері:
Саланың тұрақтандыру және одан әрі дамуын, соның ішінде шетел
Мұнайды өңдеудің экономикалық тиімділігін арттыру және өндірісті жаңалау;
Негізгі мұнай өнімдерінен өз қажеттіліктерін толтыру;
Өнімнің ассортиментін кеңейту және сату алаңын кеңейту.
Саланың басымдық нысандары:
Шымкент және Павлодар МӨЗ жаңалау және қайта құру;
Маңғыстау МӨЗ құрылысы;
Атырау МӨЗ қайта құру және кеңейту;
Экспорттық мұнай құбырлары құрылысы;
Ірі кеніштердің көмірсутіге ресурстарына бағдарланған өңдеудің жаңа нысандарының құрылысы.
Жүргізген талдау мұнай - газ секторының даму келешектері және
Мұнай өңдеу саласының басты мақсаты шығарылатын өнімнің ассортиментін кеңейту
барлық мұнай саласын қайта жарақтандыру үшін қажетті базаны қамтамасыз
Қазақстан Республикасының және аймақтарының барлық мұнайгаз кешенінің өңдіруші және
Мұнайгаз кешенін дамыту базасында мұнай мен мұнай өнімдерін одан
Мұнайгаз саласын қайта құрылымдаудың бірінші кезеңінде, біздің пікірімізше республика
Екінші кезең негізінде өндірістік қуаттарды арттыру, оларды қарқынды пайдалану
Үшінші кезеңнің міндеті шикізаттың тұтынулық қасиеттерін толық пайдалану есебінен
Қазыналық түсім де Қазақстан экономикасының басым салаларын қайта құруды
Шикізат әлеуетін дамыту және өндірістің техникалық базасын нығайту, проблемасын
Өзіндік инвестициялық ресурстардың шектелу жағдайында республикада тиімді экономика қалыптастыруға
Бұл қойылған міндеттер нақты жобаларды іске асыру процесінде орындалатын
- өнеркәсіптік кәсіпорындар мен банктердің мүдделерінің қосылуын, өнеркәсіптік қаржылық
- көлбеу және тіке салааралық байланыстарды дамыту, бұл үйлесімді
- жетекші мұнай державаларымен және компаниялармен экономикалық қатынастарды және
- мұнай өңдеу салаларын жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету,
- республиканың жетекші банктерін консорциумдарын құру.
Ел үшін басты проблема көмірсутегі шикізатының тасымалдау бағыттарының оның
Қазақстан ғалымдарының болжамдары бойынша, мұнай өңдіру рссурстары 2000 жылға
Мұнай өңдеу өнеркәсібінің даму стратегиясы, мұнандай ұстанымдармен анықталады:
мақсатбағыттылық - өнеркәсіпті дамыту нақты, анық мақсатқа қол жеткізуге
комплекстілік – мұнай өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындарын дамыту комплексте қарастырылады.
икемділік және ыңғайлылық- бұл ұстын өндіріс процестерінің өзгеруін уақтылы
жоспарлы шешімдерді қабылдауды ғылыми негізділігі. Өнеркәсіптік дамыту стратегиясы нақты
Мұнай өңдеу саласында ассортимент өзгерісіне әсер ететін негізгі факторлар
Өзіндік инвестициялық ресурстардың шектелу жағдайында республикада тиімді экономика қалыптастыруға
Саланы дамыту стратегиясы өндірістің ішкі жағдайының күшті және әлсіз
Әлсіз жақтары – мұнай өнімдерінің шығарылатын ассортиментінде қолайсыз жағдайлармен
Шикізат әлеуетін дамыту және өндірістің техникалық базасын нығайту, проблемасын
Факторлар Талдау мәселелері
1 Қысқа мерзімді капиталды тарту мүмкіндігі
2 Ұзақ мерзімді капиталды тарту мүмкіндігі
3 Бәсекелестерде орташа салалық және капитал құнын салыстыру бойынша
4 Инвесторларға, акционерлерге қатынас
5 Баламалы қаржылық салаларды пайдалану мүмкіндігі
6 Шығындарды бақылау тиімділігі, шығындарды төмендету мүмкіндігі
1 Саланың қаржылық көрсеткіштерінің өзгеруіндегі тенденциялар
2 Жекелеген бөлімшелер пайданың қандай пайызын қамтамасыз етеді
3 Өндірістік қажеттілікті қамтамасыз ету үшін жеткілікті капитал салымдары
4 Жаңа рыноқтарға шығу мүмкіндіктері бар ма?
5 Әртүрлі құрылымдық өзгерімдердің өзара әрекеті тиімді ма?
6 Өнім шығару ассортиментін кеңейту және шикізатты өңдеуді тереңдету
2 сурет Өндірістің ішкі жағдайының күшті және
Нысандарды (кәсіпорын, сала, экономика секторы) әлеуметтік экономика дамуының талдауының
Орта және ұзақ мерзімді кезеңдерде өз шешімдерін қажет ететін
нақты экономикалық жағдай арқылы сала кәсіпорындарының қолда бар әлеуетін
басымды бағыттардың әзірленген тізбесіне сәйкес мұнай өңдеу қуаттарының кеңейту
мұнай өнімдерінің ішкі нарығында бәсекелестіктің сауатты шарттарын қамтамасыз ету
- мұнай өнімдерінің экспорт мәселелерін шешу, қолданыстағы мұнай құбырларын
- терең өңдеуді арттыру есебінен өнімдердің ассортиментін шығаруды кеңейту
- мұнай өңдеу бойынша орта және аз тоннажды
- нарықтық экономикаға өту кезеңінде мұнай өңдеу саласын дамытудың
3.2 Қазақстан мұнайын шетке шығаруды дамыту келешегі
Қазіргі уақытта Қазақстан мұнайын шетке шығарудың географиялық бағыттары
Осындай қалыптасқан инфрақұрылымға қарамастан, осы бағыттарда Қазақстан мұнайын шығару
- Ресей тарапынан айдау көлемін үлестеу;
- мұнаймен молыққан Европа нарығында үлкен сұранымның болмауы;
- басқа рыноктарға одан әрі түсіруде және
- шектеулі өткізу қабілеттілігі.
Басты проблема – Ресей арқылы өтетін Қазақстан мұнайын айдау
Біріншіден, Қазақстан мұнайын айдау үлесінің артыруы немесе қысқаруы экономикалық
Бұлар да және басқалар да осындай қорытындылар жасау үшін
Осы мұнай құбыры бойынша бүгінгі күні барлық мәселелер шешілген,
Дружба станциясы арқылы теміржолмен шығысқа, Қытайға құбыр тарту. «Ақтөбемұнайгаз»,
Кавказ арқылы Батысқа транзитпен: Ақтау айлағынан танкерлік тасымалдаулар Бакуге
Баку-Супса мұнай құбыры 1999 жылдың сәуірінен толық жұмыс істей
Бұл бағытта 50 миллион тонна қуаты бар Баку-Джейхан мұнай
Иранға мұнай жеткізу үшін қайта құрудан кейін Ақтау портын
Келешекте Оңтүстік бағытта мұнай тасымалдау Қазақстан –Түрікменстан-Иран мұнай құбыры
Келешектік жоба трансазиялық Қазақстан-Түрікменстан-Ауғанстан-Пакистан мұнай құбыры, бұл Арабия теңізіне
1998 жылы 6 маусымда Каспий теңізінің солтүстік қойнауын және
Қазіргі уақытта Ресей экономистері Каспий қайраңында мұнай өңдіру
Қара теңізге және Жерорта теңіздеріне шығу үшін Каспий бассейіні
Каспийдің ресейлік қайраңының үштен екі бөлігі Дағыстанға келеді, сондықтан
Дағыстан арқылы Ресейді Кавказбен, Иранмен, Түркиямен және орталық Азиямен
Әзірбайжанды Қазақстан мен Ресейге қосу Каспийдің құқықтық мәртебесін анықтауда
Әзірбайжанның көмірсутегі байлығы болжағандай сонша үлкен
емес, және бүгінде ол өзбетінше бірде-бір мұнай құбырын толтыра
3. Дағыстан мен Ставрополь аумағындағы Чешенстанды айналып өтетін
Түркменстан позициясы да өзгерді. Иран тарапын Каспий қайраңының көмірсутегін
Сонымен бірге Түркияның газ түсіруге сұранысы артып келе
Бүгінде бұл елдер жер шарының 60 пайыз зерттелген газына
Түркиялық фактор. КСРО тарағаннан кейін Түркия Орта Азия және
Ресей танкерлерінің Қара теңіз бұғаздары арқылы өтуіне қысым
Европалық фактор. Соңғы жылдары ЕО елдерінің Каспий аймағының энергоресурстарына
Парсы бұғазынан тәуелсіз болу нұсқасындағы Иран жобасы ЕО елдерінің
Жаппай европалық инвестициялардың құйылуы 2010 ж ерте болмайды, бұл
Батыс елдеріне негізгі мұнай түсіруші Сауд Арабиясы және Араб
Каспий аймағында мұнайгаз өндіретін компаниялар үшін қолайсыз жағдайлар
ұзақ мерзімді келешекте тұрақты жеткізілімдерді қамтамасыз ету
мүмкіндігі;
мұнай нарығының қалыптасқан жағдаятын ескеру;
экономикалық тиімді болу.
Бірінші шартты орындау жеткізілімдер жолдарының көптілік тұжырымдамасы шегінде іске
Екінші шарт, Каспий мұнай нарығындағы негізгі әлеуеттік ұсыныстар
Ұзындығы 3000 км жуық құбыр Атырау-Кеңқияқ- Құмкөл-Атасу-Дружба (Алашанькоу) бағыты
Қытаймен қалыпты жағдай жасау Қазақстанның сыртқы саясатының маңызды бөлігі.
Жобаны “саяси” деп атағандарына қарамай, Қытай ынтымақтастық үшін Қазақстанға
Біріншіден, құбырдың құрылысы мұнай өндіретін батыс өңірлерді Павлодар және
Екішіден, Қытай жедел өсіп келе жатқан келешектік нарық. Қытай
Басқа жағынан, тек бір ғана сатып алушыға бағдарлану мұнай
Құбыр көлігін дамытуда Иранмен іс-әрекеттікті қайта жагдандыру ең оңтайлы
Бұл бағытта Қазақстан мұнайын Түркменстан мен Иран аумағы
Екінші кезең Қазақстанның батыс кенорындарынан одан әрі Нека-Тегеран құбыр
Үшінші кезеңде Каспий мұнайын Иран аумағы арқылы Парсы шығанағына
Бұл жобаның экономикалық тұрғыдан бірқатар артықшылықтары бар. Біріншіден, геологиялық
Транскаспий газқұбырын іске асыру созылуда және Түркменстанға әзірлеменің ирандық
Иран бағытын жүзеге асыруға және дамытуға АҚШ әкімшілігінің қарсылығы
Өз кезегінде компания АҚШ әкімшілігіндегі байланыстары арқылы Иранға қатысты
Қалыптасқан жағдайлар Қазақстанның әлемдік супердержавалардың қатаң саяси қысымында
Юнокэл (АҚШ) компаниясы орта-азиялық мұнай құбыры жобасын ұсынады, мұнда
3.3 Қазақстанның мұнай өнімдерінің сапасын басқарудың нормативтік базасын жетілдіру
Сапаны басқарудың тиімді механизмін қалыптастыру екі деңгейде- кәсіпорын және
Дүниежүзінде, атап айтқанда, мұнай өнеркәсібінде өнім сапасын басқарудың бай
Қазақстан Республикасының мұнай кешенін реттеу заңнамасы келесі заңнамалық актілермен
Мүмкін, заң шығарушылар және Үкімет «Ең жетілген заңды» шексіз
Шетелдік елдердің үкіметтерінің көпшілігі айтарлықтай қатаң іс-әрекетті дәйектеуде отын-энергетикалық
Мемлекет меншігіндегі энергетика салалары және олардың кәсіпорындары өз қызметінің
ТЭК салаларында монополистердің қызметін реттеудің заңнамасы негізінен екі міндетті
Энергетикадағы мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері сапасында келесілерді атауға болады:
- адал конкуренция шарттарын жасау;
- энергетиканың тұрақты дамуына қолқабыс жасау;
- қоршаған ортаны қорғау;
- корпорацияның пайдасының нормаларын реттеу.
Сөйтіп, саланы шет елде қаржы-экономикалық реттеудің басты элементі
болып мемлекеттік қолдампаз орын алады. Бұл энерго тасышылардың әлемдік
Саланы дамытудың қазіргі бар мемлекеттік реттеу саясатының негізгі бағыттары
1) Жер қойнауын пайдаланушылардың келісім-шарттық міндеттемелерінің орындалуын бақылау -
Келісім-шарттар талаптарының орындалу мониторингі жер қойнауын пайдаланушылар жер қойнауын
Келісім-шарттар талаптарының сақталуын бақылауды жүзеге асыру мақсатында мониторингке қатысатын
Көрсетілген мәліметтерді мына мемлекеттік органдар береді:
1) индустриялық саясатты және жаңа технологияларды мемлекеттік реттеу
2) тұрғындарды жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың іске асырылуын
3) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган жер қойнауын
4) өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы уәкілетті орган жер қойнауын пайдаланушылардың
5) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган денсаулықты сақтау заңнамасының
6) мемлекет алдындағы салық міндеттемелерінің орындалуын салықтық бақылауды қамтамасыз
8) жер қойнауын зерттеу және пайдалану жөніндегі уәкілетті орган
Құзыретті орган мониторинг деректерін талдауды жүзеге асырады. Егер бақылау
2) Жер қойнауларын ұтымды игеру мәселелері жер қойнауын пайдалану
Жер қойнауын ұтымды игеруді реттеудің және бақылаудың тиімді жүйесін
3) Көмірсутегі саласындағы әлемдік конъюктурадағы өзгерістерге уақытында ден қою,
Игерудегі қиын алынатын қорлардың жоғары үлесін ескере отырып, аз
4) Жасалған келісім-шарттар бойынша мәселелерді реттеу және жаңа кезеңге
Мамандардың болжамы бойынша Қазақстан Республикасындағы көмірсутегі шикізатының алынатын қорлары
Қазақстанда көмірсутегі қорларын ұлғайтудың шынайы перспективалары бар, сондықтан Қазақстанның
5) Мемлекеттің Ұлттық компания тұлғасында негізгі жобаларға қатысуын күшейту
Мемлекеттің ықпалының ұлғаюы соңғы жылдарда қазақстандық мұнай саласындағы басты
Атап айтқанда, жер қойнауы және мұнай туралы заңнама, оған
Мемлекеттің кен орындарын игеруге арналған жер қойнауын пайдаланушы құқығын
Бұл шаралар ҚМГ-ға мұнай-газ саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске
Сонымен қатар ұлттық компанияның республиканың мұнай-газ кен орындарын игеруде
“Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы” ҚР Заңының
Тәжірибе көрсетіп отырғандай мемлекеттің басым құқығын іске асыру қолданыстағы
Мемлекеттің жер қойнауын пайдалану құқығын жүзеге асыру шеңберінде жер
6) Өңдеуші қуаттарға инвестицияларды ынталандыру
2007 жылдың желтоқсанында Мемлекет басшысының Жарлығымен Атырау облысында “Ұлттық
Өзара байланысты мұнай-химия өндірістерінің құрылысы Атырау облысындағы “Ұлттық индустриялық
Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген Салық кодексі АЭА аумағында мұнай-химия
7) ЖЖМ нарығын реттеу
Қазақстан Республикасының мұнай өнімдері нарығын мемлекеттік реттеуді Министрлік “
Қолданыстағы заң 2003 жылы қабылданды. Бүгінгі күні бірқатар енгізілген
Заңға 2004 жылы әкімшілік реформа шеңберінде енгізілген түзетулерге сәйкес
Сонымен қатар, қолданыстағы заңнама мұнай өнімдері нарығында баға белгілеу
Мемлекет басшысының ЖЖМ нарығын реттеу жөніндегі жұмысты күшейту туралы
Саланың ерекшелігін және оның мемлекетіміз үшін маңыздылығын ескере отырып,
Республиканың ішкі мұнай өнімдері нарығын реттеудің осы тетігі 2009
Мұнай өнімдері туралы заң жобасының ережелерін іске асыру мақсатында
Қолданылып жүрген “Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы” Қазақстан
Өз кезегінде мұнай өнімдері туралы заң жобасында табиғи монополиялар
Заң жобасы реттелетін нарық субъектілерінің табиғи монополиялар және реттелетін
Бұл жағдай табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар саласындағы уәкілетті
8) Қазақстанның экспорттық және транзиттік әлеуетін дамыту
Оны іске асыру мақсатында 2007-2009 жылдар кезеңінің
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 14 мамырдағы №160-IV ҚРЗ Заңымен
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы №218-IV Заңымен ратификацияланған
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 5 ақпандағы №18-IV Заңымен ратификацияланған
2009 жылғы 14 қазанда 2007 жылғы 18 тамыздағы Қазақстан
9) Көмірсутегілерін тасымалдау саласындағы тарифтік саясат
Бұл бағытта, бір жағынан, шығындары тұтынушылардан жеткізілетін өнімге соңғы
“Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы” Қазақстан Республикасының Заңына
Қолданыстағы Магистралдық құбырлармен мұнай тасымалдау бойынша қызметтерге арналған тарифтерді
Республиканың ішкі тұтынушылары үшін тасымалдау аралығына қарамастан әрбір 1000
Транзиттік елдер арқылы қазақстандық өнімді тасымалдаған кезде экономикалық негізделген,
Қазақстанның аумағы арқылы транзиттік жеткізген жағдайда баламалы бағыттармен салыстырғанда
10) Каспий теңізінің қазақстандық секторын игеру мәселелеріне едәуір назар
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі № 673
11) Магистралдық құбыр елде өндірілетін көмірсутегі шикізатының едәуір үлесін
Магистралдық құбыр саласындағы қатынастар “Жер қойнауы және жер қойнауын
Қазіргі уақытта қолданылып жүрген нормативтік құқықтық база магистралдық құбыр
Қазіргі кезде заңнамада Қазақстан Республикасы Үкіметінің, уәкілетті мемлекеттік органдардың
«Магистралдық құбыр туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы магистралдық құбыр
Магистралдық құбырдың елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін стратегиялық
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 11 маусымдағы №568 қаулысымен
Алайда, газ саласының бар шынайлығын толық көлемде көрсететін, газбен
Жеке заңды әзірлеу қажеттігі газ саласының заң жүзінде реттелмеген,
Жеке заң қабылданған және Қазақстан Республикасының газ нарығының субъектілері
12) Экологиялық талаптарды күшейту
«Мұнай туралы» Заңның талаптарына сәйкес, авариялық жағдайларды және тұрғындардың
Заңнама нормаларының кесімділігі көптеген мұнай-газ компанияларын қиын жағдайға соқтырды
Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің талаптарына сәйкес, оның ішінде Газды
Бағдарламаларға сәйкес газдылығы аз кен орындары үшін газ жеке
Кебір нормативтік құқықтық актілерді, бірінші кезекте, Каспий теңізінің жағалау
Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету және жоғары халықаралық
Қазақстан Республикасында Еуростандарттар талаптарына сәйкес келетін мотор отындарын шығару
Техникалық регламентке сәйкес бензиннің, дизель отынының және мазуттың Қазақстан
Қорытынды
Қазақстанның мұнай әлеуеті келесі цифрлармен өрнектеледі: барланған мұнай мен
Тұтастай республиканың мұнайгаз саласындағы инвестициялық климат толықтай қолайлы, заңнамалық
Сонымен бірге Қазақстан экономикасының өтпелі кезеңіндегі өзіндік ерекшеліктер сапа
Жұмыс барысында алға қойылған міндеттерді орындай отырып, келесідей көрсеткіштерге
Біздің жүргізілген талдауымыз отандық мұнай өңдеудің төмен сапасы проблемасы
Өнімнің сапасын жақсарту үшін мұнай өндіру, оны өңдау және
Қазақстанда тікелей кіріккен мұнай компанияларын құру келесі негізгі себептерге
1) Барлық технологиялық цикл барысында сапаны басқару. Мұнай өңдіретін
2) Шикізаттық қамтамасыз етудің бақыланатын қорлары. Тікелей кіріккен мұнай
3) Инвестициялық бағдарламаларды іске асыру үшін қаржыларды жұмылдыру.
Мұнайөнімдерінің ішкі нарығын игеру, «алға» кірігуі Қазақстанның барлық МӨЗ
МӨЗ маркетингтік қызметінің дамуы біздік республикамызда мұнай өнімдерімен қамтамасыз
Қазақстан Республикасында мұнайөнімдері сапасын мемлекеттік реттеуді күшейту қажет. Бұл
- автомобиль отындарын жеке меншік сатушылары торабымен ынтымақтастықтың тиімді
- бензинге жаңа стандарттар және бензин талдауына жаңа стандарттар
- экологиялық таза өнім түрлерін экономикалық ынталандыру икемді тетіктерін
- МӨЗ жаңа өте жоғары технологиялық деңгейге қол жеткізу.
Бірақ мынаны есте ұстау қажет, біздің республикамызда біз экологиялық
Республиканың мұнайөңдеу өнеркәсібінің дамуы бойынша келесідей ұсыныстар:
Шымкент және Павлодар МӨЗ жаңалау және қайта құру;
Маңғыстау МӨЗ құрылысы;
Атырау МӨЗ қайта құру және кеңейту;
Экспорттық мұнай құбырлары құрылысы;
Ірі кеніштердің көмірсутіге ресурстарына бағдарланған өңдеудің жаңа нысандарының құрылысы.
Мұндай өте күрделі бағдарламаны іске асыру үшін келесі міндеттерді
барлық мұнай саласын қайта жарақтандыру үшін қажетті базаны қамтамасыз
Қазақстан Республикасының және аймақтарының барлық мұнайгаз кешенінің өңдіруші және
мұнайгаз кешенін дамыту базасында мұнай мен мұнай өнімдерін одан
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1Послание Президента народу Казахстана «Стратегия. Казахстан – 2030:процветание, безопасность
2 Альмагамбетов С. Качество определяет направление транспортировки казахстанской нефти
3 Садыкова Е. Конъюнктурные изменения на мировом рынке нефти
4 100 лет нефтегазовой промышленности Казахстана (История и современность),
5 Султанов Б., музапарова Л., Абишев А., Галямова В.,
6 Борисов В. Нефть: интересы стран региона. Транскаспийский проект.-2000.-№15.-С.56.
7 Ахметжанов А. Ресурсы и резервы развития нефтегазового комплекса
8 Смирнов С. Куда потекует нефтяные реки Каспия: факторы
9 Гончар М., Москалец А. Транзит каспийских энергоресурсов на
10 Баймуратов У. Национальная экономическая система.-Алматы:Гылым, 2000.-б.312.
11 Школьник В. Развитие нефтегазовой промышленности Республики Казахстан //
12 Маккачен Х., Особон Р. У кого ключи к
13 Канатчина А.К. Промышленная политика государства в переходный период.-Москва:Звезда,
14 Атаян Н.Х. Организация управления нефтегазовой производственной системой в
15 Максимов С. Энергетический диалог: Россия и США //
16 Чеботарев А. Казахстан: проблемы и перспективы выбора приоритетного
17 Абишев А. Каспий: нефть и политика.- Алматы:Галым, 2002.-
18 Сыздыкова Н.В. Азербайджане на следующей неделе запланирована закладка
19 Шаймерденов К. Экономика страны еще долгое время будет
20 Кожамуратова М. Национальная безопасность: итоги десятилетия.-Астана:Достык,2009.-б.383.
21 Инвестиционная деятельность. Сборник законодательных актов.-Алматы: Юрист, 2000.-б.218
22 Карпов Д. Решение руководства компании “КазМунайГаз” об отказе
23 Нефтяное законодательство Республики Казахстан. Сборник нормативных актов. Составитель
24 Экономика Казахстана на пороге 21 века. Под редакцией
25 Хамитов Д. ПНПЗ готов увеличить производство, Деловая неделя.-2007.
26 Бутырина Е. Дорогу осилит сильнейший // Деловая неделя.-2002.-№19.-С.91.
27 Карпов Д. Решение руководства компании “КазМунайГаз” об отказе
28 Сатинбаев А. Приватизация в Казахстане есть продукт непротивления
29 Габдулов Г. Начнется поиск на “Курмангазы” // Деловая
30 Поль Н. На распутье // Petroleum.-2003.-№5.-С. 33.
31 Кожантаева У. Паралельные старты // Деловая неделя.-2004.-№5.- С.9.
32 Аширова Г. Прогнозы для южного маршрута // Деловая
33 Глушкова Н. Проект ОЭТ БТД делает еще один
34 Смирнов С. Старая партитура нового оркестра? // Нефтегазовая
Қосымша 1
Мұнайдың әлемдік нақты қорлары, млрд. т*
Жылдар 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Барлығы: 87,00 89,00 95,3 100,
11 143,08 143,91 145,58 145,69 149,41 152,96 153,56
Таяу және Орта Шығыс 39,00 39,00 51,68 57,04 94,69
Сауд Арабиясы 23,00 21,00 23,78 23,99 36,60 36,92 37,02
Ирак 3,00 3,00 4,42 6,26 14,08 10,12 15,96 16,06
БАӘ 3,00 3,00 4,20 4,17 13,14 13,14 13,14 13,14
Кубейт 6,00 7,00 9,80 12,93 13,56 13,35 13,35 13,45
Иран 4,00 7,00 8,30 6,88 13,24 12,51 13,24 13,24
Қатар - - 0,54 0,42 0,63 0,52 0,52 0,52
Оман - - 0,34 0,52 0,63 0,73 0,73 0,73
Сирия - - 0,28 0,21 0,31 0,31 0,31 0,31
Солтүстік Америка 12,00 9,00 10,42 11,99 12,93 11,16 11,05
Мексика 3,00 3,00 4,47 7,09 8,45 7,09 6,99 5,74
АҚШ 5,00 5,00 4,81 3,86 3,65 3,23 3,23 3,13
Канада 1,00 1,00 1,16 1,04 0,83 0,73 0,73 0,73
Орталық және Оңтүстік Америка 2,00 3,00 3,60 5,11 10,32
Венесуэла 2,00 2,00 2,56 3,86 8,86 9,18 9,28 10,22
Бразилия 0,00 0,00 0,17 0,31 0,42 0,63 0,73 0,73
Эквадор - - - 0,21 0,21 0,31 0,31 0,31
Аргентина 0,00 0,00 0,34 0,31 0,31 0,31 0,31 0,42
Колумбия 0,00 0,00 0,10 0,10 0,31 0,52 0,42 0,42
Африка 6,00 7,00 8,15 7,72 7,51 10,43 9,70 10,01
Ливия 3,00 3,00 3,36 2,92 3,13 4,17 4,17 4,17
Қосымша 1 жалғасы
Нигерия 2,00 2,00 2,50 2,29 2,29 3,02 2,19 2,40
Алжир 1,20 1,30 1,20 1,25 1,25 1,36 1,36 1,36
Ангола - - - 0,31 0,31 0,73 0,73 0,73
Египет 0,30 0,30 0,44 0,42 0,52 0,52 0,52 0,52
Габон - - - 0,10 0,10 0,21 0,21 0,31
Азия-Тынықмұхит аймағы 5,10 5,40 5,63 - 6,57 6,26 6,05
Қытай 2,40 2,10 2,90 2,71 3,44 3,44 3,44 3,44
Индонезия 1,30 1,20 1,40 1,25 1,15 0,73 0,73 0,73
Индия 0,30 0,40 0,40 0,52 1,04 0,83 0,63 0,63
Малайзия 0,40 0,40 0,40 0,42 0,42 0,63 0,52 0,52
Австарлия 0,30 0,30 0,30 0,21 0,21 0,21 0,21 0,21
Бруней 0,20 0,20 0,23 0,21 0,21 0,21 0,21 0,21
Европа 3,32 3,32 3,32 3,44 2,50 2,61 2,61 2,82
Норвегия 0,71 0,71 0,82 1,15 1,56 1,25 1,56 1,46
Ұлыбритания 2,30 2,20 2,20 1,98 0,63 0,63 0,63 0,73
Италия - - 0,01 - - 0,10 - -
Бұрынғы КСРО 7,90 8,00 9,60 8,97 8,34 8,13 8,13
Ресей - - - - - - 6,99 6,99
Ескертпе - OPEС annual bulletin 2010:
Қосымша 2
Ірі мұнай экспорттаушы елдер ( млн. т/жыл).
Ел Өндіріс МӨЗ қуаты Ішкі тұтыну Жылына
Ресей 303,4 280,8 114,3 0,778 22,5 189,0
Норвегия 151,9 15,3 10,1 2,280 136,6 141,8
Мексика 151,8 75,7 81,9 0,854 76,1 69,9
Ұлыбритания 132,5 90,9 80,5 1,363 41,6 52,0
Оман 44,6 4,2 3,4 1,440 40,4 41,2
Ангола 36,1 1,6 6,7 0,621 34,5 29,4
Сирия 27,6 12,1 9,7 0,583 15,5 17,9
Канада 100,6 92,2 83,2 2,720 8,4 17,4
Йемен 19,0 6,0 6,0 0,364 13,0 13,0
Қазақстан 25,6 21,4 14,9 0,950 4,2 10,7
Вьетнам 11,30 0,0 6,7 0,088 11,3 4,6
Жаңа Гвинея 3,9 0,0 0,6 0,130 3,9 3,3
Дания 11,7 6,6 10,8 2,009 5,1 0,9
Тәуелсіз экспорттаушылар, барлығы 1 019,9 606,8 428,9 0,884
ОПЕК-Сауд Аравиясы 414,9 82,2 59,1 2,850 332,7 355,8
ОПЕК-Венесуэла 154,8 58,6 18,4 0,792 96,2 136,4
ОПЕК-Иран 179,1 67,6 58,0 0,936 111,5 121,1
ОПЕК-БАӘ 113,4 10,6 7,6 2,850 102,8 105,8
ОПЕК-Кувейт 103,1 44,1 5,3 2,850 59,0 97,7
ОПЕК-Ирак 105,3 17,3 17,3 0,621 88,0 88,0
ОПЕК-Нигерия 103,6 21,9 17,6 0,621 81,7 86,0
ОПЕК-Ливия 69,5 17,3 13,9 0,621 52,2 55,6
ОПЕК-Алжир 40,7 24,1 8,4 0,280 16,6 32,3
Қосымша 2 жалғасы
ОПЕК-Катар 33,1 2,9 2,1 2,850 30,2 31,0
ОПЕК-Индонезия 64,2 46,3 43,7 0,215 17,9 20,5
ОПЕК, барлығы 1 381,7 392,9 251,4 0,509 988,8 1
Экспорттаушылар, барлығы 2 401,6 999,7 680,3 0,695 1 401,8
Бүкіл әлем 3 389,0 3900,0 3 389,0 0,565 -511,0
НҰСҚАУ: Сауд Арабиясы мен Кувейт елдерінің мәлімттері нейтралды
Ортаның 50% көрсеткішін қамтиды.
7
Мұнай өңдеу
Қазақстан Республикасының өнеркәсібі мұнай-химия саласы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘСІЛДЕРІ
Мұнай өңдеу процестеріндегі қауіпсіздік ережелері
Мұнай және мұнай өнімдерінің физикалық-химиялық қасиеттерінің маңызды параметрі тығыздықтың әсерін зерттеу
Қазақстан Республикасының өнеркәсібі мұнайхимия саласының қазіргі жай-күйін талдау
Мұнайды өңдеу технологиялары
Гидротазалаудың физикалық және химиялық негіздері
Қазақстанда өндеуші салалардың даму бағыттары
Мұнай шикізаттарының құрылымын өзгертпей өңдейтін процестердің химиялық технологиясы