Олжас туралы сөз
Мазмұны
I. Олжас Сүлейменов өмірі мен шығармашылығы....................................3
1.1.Ақын мен өлең....................................................................................4-9
1.2.«Адамға табын, Жер, енді» шығармасы...........................................9-11
1.3«АзиЯ»шығармасы..............................................................................11-13
II.Ақын туралы пікірлер................................................................................13-15
Қорытынды.....................................................................................................16
Пайдаланған әдебиеттер тізімі......................................................................17
Олжас Омарұлы Сүлейменов — ақын, қоғам қайраткері, Қазақстанның
Тұңғыш өлеңдер жинағы «Арғымақтар» 1961 жылы жарық көреді.
Ақынның балалық шағы қаһарлы соғыс кезіне тап келген.
Оның жастайынан кітаппен достасуы, көп уақытын кітапханада өткізуі
1961 жыл жас талапкер үшін әдеби ғарышқа самғау
Лирикалары. О. Сүлейменов қазақ өлеңіне өзіндік өткір тартыс,
Қария тарих — қаптаған жалын
Лап етіп жанған түздерде,
Алауға атам қақтаған жанын,
Аңызы қалған біздерге, — деген өлең жолдарынан анық
О. Сүлейменов өлеңдерінен («Семсер» аударған Қ. Мырза Әли)
… Жаным, жігер,
Жарқылдаған от болсын!
Сілтегенде,
қайзаламай
Қақ бөлсін…
немесе:
… Ұшқын шоққа толып кетсін құшағың
Ол — құрыштың,
Ол — алмастың нышаны, — деген жолдардың өзі
Ақын Америкадағы Небраска штатында
«Жайылма жазирасы — тікен шеңгел.
Аптап күн төмпе томар бүккен белдер» — десе,
Бербери аспанының аясында:
Виллиондар мыңғырған,
Шытырман шымылдықтай жағасында
Мұхит ышқына шыңғырған, — деп Африканың шетсіз-шексіз кеңістігін
Гекзаметр өлеңдей алыс ұзақ
Жол-шумақтар барады шыған ұзап, — деп жырлай келе:
Түйелер елсіз-күнсіз шөл өлкеде
Маң-маң басып жоқ болады көлеңкеде, — деп Сахарадағы
Қазып қалшы күрегіңмен жер бетін,
Табасың сен көшпелі елдер бабасын.
Қарғап өткен қаніпезер жеңдетін,
Бабалардың нәлет сөзін табасың,
Тек қарғыс па? Үміт отын табасын, — деп
Жылдар өтер табысар адам баласы,
Қыл өтпестей тату болып арасы… — деп, көрегендік
Қазақстанды суреттегенде Олжас Сүлейменов халықтың өзіне ғана тән
Ұлы Абайдың қасиетті қабіріне ат басын тірегенде:
Шыңғыс тауы бөктерінде моласы,
Сарғалдақпен шегеленген төбесі
Тәуап еткен талай адам баласы.
Болған кезде жоқшылықтан өлесі
Жыр запыранын жұтады екен жұрт содан,
Шөп те сол шақ тұрады екен қалтырап,
Адамдай-ақ улы шарап ұрттаған
Дала мең-зең, сары гүлін шаншып ап, — деген
Ақынның лирикалық қаһармандарының бәрі асқақ жанды өр тұлғалар.
Ақын өлеңдерінде шынайылық, дөп басып суреттеулер басым келеді.
Қуып жет мені, жігітім,
Егер де болса үмітің,
Атыңды аяп келесің
Шын сүйсең, маған жетесің,
Бір сені ғана сүйемін,
Сен үшін ғана күйемін.
Қуып жет те, сүйіп өт,
Өзіңе ғана тиемін.
Қыз ұяты қиын-ақ,
Келесің содан құйындап.
Жел ғана жетіп жебеді,
Аймалап мені өбеді.
Қалдың-ау тағы, жігітім,
Үмітің қайда, үмітің?
Еш адам жоқ айнала,
Күледі маған ай ғана
Қарысып қолым сал болды,
Ат сауыры қом болады,
Жетер еді-ау, жігітім,
Жетпесін деген жан болды.
Жігітке нағыз ер жүрек
Жігітке нағыз көрікті,
Жетпесін қуып мені деп,
Ат емес, есек беріпті…
Ақын сезім түйсігінің шыңдығымен, ішкі жалынымен, әсершіл сезімді
Олжас Сүлейменовтің туындыларынан Қазтуған мен Шалкиіздің жыраулық екпіні,
Ол өзінің асқақ даусымен: «Тауларды аласартпай, даланы асқақтатайық»,
Олжас Сүлейменовтің өлеңдері орысша жазылғанымен, қазақтың ұлттық шығармасы
Қатаң да бопсың, қасарсаң
Қас дұшпанды
Бір-ақ сілтеп
Қақ бөліпсің қылышпен,
Қанды ұрыстан
Құйттай ғана босансаң
Жыр арнапсың
Жүректерге сүйіскен.
Саған берген
Алыптығын алыпсын.
О, Махамбет,
Қайсар ұлы
Көшпелі бұл халықтың,
Қаһарлансаң
Ханның басын алыпсың, — деген өлең жолдарынан-ақ ақынның
Олжастың арғымағы — ұшқырлықтын, алапат күштің, албырт жігердің
Өлеңнің көркемдік ажары, сезім қуаты, қазақ даласының құдіреті
Дала қандай!
Даладағы ат қандай!
Нөсер шөпке белшесінен батқандай.
Құйғытсам бір,
Дала, қала
Болады-ау
көз алдымда аунап бара жатқандай!
От тілгендей
Асау қанға,
Етіңе,
Арғымағым.
Шығып желдің өтіне,
Шабуылдап
Құрыш-болат тұяқпен
Пергілеші
Тақтақ жолдың бетіне, — деген шумақтардан ақын талантының
Қыпшақтардың, ойхой, құба жондары-ай,
Жер тарпыған пырағын айт, пырағын!
Шар айнадай сауырына қомдап ай,
Арғымақ жүр
Көк шалғынды — көк кілемге
Сүртіп болат тұяғын.
Берші менің тақымыма біреуін
Жеті қиян жер түбіне асайын,
Арғымактай аласұрған жүрегім
Тыпыршиды —
Оны қалай басамын… — деген өлең жолдарының өзінен-ақ
1969 жылы жарық көрген ақынның «Қыш кітабы» атты
Ақын, аудармашы профессор Леон Робель «Қыш кітабының» әдеби
Ақын тарихтың көшкен жұрт, көшкен із емес екенін
Түңғыш өлендер жинағы "Арғымақтар" 1961 ж. жарық көрді.
1961 жылы сәуірдің 12-сінде – СССР-дің айбынын асырған
«Адамға табын, Жер, енді» поэмасын ақын адамзат тарихындағы
Бұл дастан адамзат мақтанышын биікке көтеріп, сыршылдығымен, шынайы
Олжас жырлары — уақыт, кеңістік жағынан тар шеңберде
Олжас поэзиясының басты қаһарманы — жасампаздық. Ол үшін
… Батқанмен күн, атқанмен таң
Батыс та жоқ, шығыс жоқ.
Жер деген сөз тұрса, жаһан
Өтеді ылғи туыс боп, — деген жолдарда ақын
Ақын толғанысы оқырманды ой қазынасының байлығы, молдығымен, эмоцияға
Адам баласы ғарышқа көтерілген кезде сонымен қатар көтерілген
Адам баласының ғарышқа тұңғыш ұшуын жырлаған Олжас Сүлейменов
«Сұлулық маған ұнайды,
Сан ғасыр соны аңсадым,
Мақтап та, қарғап құдайды,
Жаза да тарттым, шаршадым.
Жасадым өзім өзенді,
Теңізге дауыл әкелдім.
Адамға табын, Жер, енді,
Құдайың әрі әкеңмін!» – деп келетін «Адамға табын,
Кейін ақынның өзі «Сол күні адамдардың бәрі –
Менің поэмамның басты айтары да осы» деп еске
Қазақ әдебиетінің сыншысы Жекен Жұмаханов «Автор дастанында Ю.Гагариннің
1962 жылға дейін-ақ одақтық баспасөз беттерінде таныла бастаған
Иә, “Адамға табын, Жер, енді!” – ақынның
“Адамға табын, Жер, енді!” – ақынның космодромы Байқоңыр.
“Адамға табын, Жер, енді!” – жырдың жаңа бір
Осылайша ғарыш ақынның төл тақырыбына айналды. Кейін журналистикада
Байқоңыр… 12 көкек 1981 жыл. Мерекелік сұхбат… Ақын
Маң дала…
Аппақ сүттей ақ бота…
Сүйір тұмсығы көк тіреген ғарыш кемесі…
Ұшуға бұйрық берілмеді. Қолма-қол тоқтатылып, ботаны шетке, қауіпсіз
Үнсіздік. Мағыналы, қасиетті үнсіздік. Атақты ғарышкер мен атақты
Бұл – Олжас Сүлейменов ойының бір қыры. Ал
Олжас Сүлейменовтің басын дауға қалдырып, атын шығарған тағы
СССР ғылым академиясы «Аз и Я» кітабын екі
Академик Дмитрий Лихачев «Слово о полку Игореве» и
1977 жылы «Социалистік Қазақстан» газетінде «Жоғары идеялылық –
Осы мақаланың астында Олжас Сүлейменовтің «қате кеттім, шалыс
Советтік дәстүрлі айыптаулардың соңы саяси қуғын-сүргінге ұласатыны мәлім.
Орталықтың қаһарына іліккен «Аз и Я» – «қара
Осы уақиғадан кейін Қазақстан компартиясының бірінші хатшысы Геннадий
1988 жылғы маусымның 24-і күні «Известия» газетінде Олжас
Осы кезеңде Жазушылар одағының пленумында «республикада мемлекеттік екі
«Өзімізді асқақтатамыз деп, өзгелерді аласартпайық, қарыштап бірге өсейік,
1989 жылғы ақпанның 26-сында СССР-ды тұтас қамтыған «экологиялық
Қазақстан тәуелсіздік алар қарсаңда ақын Олжас Сүлейменов қоғамдық-саяси
1990-жылдардың бас кезінде құрылған кейбір партиялар мен қозғалыстардан
Олжас Сүлейменов «тауларды аласартпай, даланы асқақтату» жөніндегі идеясын:
«Адамға табын, Жер енді» бір-екі айда кітап
Олжас Сүлейменов Гагаринді ең соңғы рет 1967 жылы
Олжас поэзиясы – адам баласының Жер-Анадан қара үзіп,
Сүлейменов социалистік реализмнің апиынынан басы айналған әдебиетіміз бен
«АзиЯ» - Азияның Еуразия мен Америка құрлықтарындағы азаматтық
Әкім Тарази. «Ақын Олжас Сүлейменов туралы
Н.Тихонов. 1963 ж. Олжас туралы сөз. "Қазақстандық жас
Есенбай ДҮЙСЕНБАЙҰЛЫ, ақын: ӘЛЕМ ТАНЫҒАН ОЛЖАС
– Орыстiлдi қазақ әдебиетiнiң өкiлi ретiнде әрине, кешегi
–Ахмет Байтұрсынұлының «Бұлт» дейтiн өлеңi бар. Дала қатты
Қорытынды
Олжас Сүлейменов поэзиясының көркемдік әлемін тануда қаламгер шығармаларына
Халықтар мәдениетінің туыстығы мен өзара баю идеясын ақын
Қазақ және орыс тілдерінің поэтикалық дәстүрлері қабысқан Олжас
Олжастың ең сүйікті сөзі: «Айналайын!».
«Кружись, айналайын, Земля моя!» дейді ол. Кіндік қаны
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Ұлттық энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас
Ә.Тарази «Ақын Олжас Сүлейменов туралы эссе». Парасат журналы
Э.Ахундова. «Олжас атты әлем бар». Алтын Орда журналы
«Олжас – заманымыздың ұлы, ақыны, ойшыл – гуманист».
Ақсұңқарұлы Серік. «Өмір деген – Күнді айналу». Өлеңдер
Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық, - Алматы: «Аруна LTD.»
Әдеби өмір шежіресі. – Алматы: «Ан Арыс» баспасы,
Сулейменов Олжас. Эссе, публицистика. Стихи, поэмы. Аз и
Сулейменов О.О. Стихи разных лет. – Алматы: «Дайк-Пресс»,
Сулейменов О. Избранное: Стихотворения и поэма. – Алматы:
Сүлейменов О. Қыш кітап. – Алматы: Дайк-Пресс, 2006.
1
Олжас Сүлейменов
Қазақ халқының ақиық ақыны - Олжас Сүлейменовтың өмірі және қоғамдық - саяси қызметі
Олжас Сүлейменов өмірі мен шығармашылығы
ОЛЖАС СҮЛЕЙМЕНОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
Олжас Сүлейменовтың өмірі
Олжас Сүлейменов (1936)
Олжас Сүлейменов және түркітану мәселелері
ХХі ғасырдың жұрты хақ адамзат халқы болып бірігуі керек
Олжас Сүлейменов өмірбаяны
Олжас Омарұлы Сүлейменов