ОРТАҒАСЫРЛАРДАҒЫ ТАЙПАЛАРДЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
Қ.И.СӘТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ
ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТ
ҚОҒАМДЫҚ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
ТАҚЫРЫБЫ: ОРТАҒАСЫРЛАРДАҒЫ ТАЙПАЛАРДЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТІ.
ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ-ОҚЫТУШЫ:ӘЗІМБАЕВА Б.Ж.
ОРЫНДАҒАН:БАЙШАҚОВА Н.С
АЛМАТЫ 2004 ж.
Мазмұны.
I. Ата-бабаларымыздан қалған асыл қазына. 2
II.Ортағасырлардағы көшпенділердің материалдық мәдениеті. 3
1.Қазақстан аумағынан табылған ежелгі ескерткіштер. 4
1.1.Талас жазу ескерткіштері 4
1.2.Отырар өркениеті 5
1.3.Маңғыстау мешіттері мен құлпытастары 7
2.Сарайлар сәулет өнері 8
2.1.Салтанатты кесенелер 9
2.2.Ортағасырлық моншалар 9
3.Ортағасырлардағы ақша айналысы 10
3.1.Отырар теңгелері 10
3.2 Түркеш теңгелерi. 11
3.3 Саманилер мен қарахандықтар теңгелерi. 11
Қорытынды 12
Пайдаланылған әдебиеттер: 12
I. Ата-бабаларымыздан қалған асыл қазына.
Қазақ тарихының, қазақ жазба тарихының түп
Қазақ халқы мәдениетінің тарихи тамыры өте
Қазақстан аумағында құрылған Батыс Түрік қағанаты,
II.Ортағасырлардағы көшпенділердің материалдық мәдениеті.
Қазақстан жерінде VI-XII ғ.ғ. өмір сүрген
1.Қазақстан аумағынан табылған ежелгі ескерткіштер.
1.1.Талас жазу ескерткіштері
Талас өзені аңғарынан табылған ескерткіштер «Талас
Талас алқабынан 1932 жылы табылған руна
Орхон-Енисей ескерткіштері тектес таңба-жазулы, тастар, Талдықорған
Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлтегiн,
Tүpкi тайпаларынан қaлған бұл ескерткiштeр көне
Болашақ ұрпаққа мұра етiп қалдырылған көне
Tүркітану ғылымы көне түркі жазба ескерткiштерiн
Сан жылдар бойы iздестiрудiң барысында Орталық
Қазiргi кезде ежелгi түркi тайпалық одақтары
Орталық Азия мен Қазақстан жерлерiнен табылып
Бұл саясат кеңес үкiмeтi кезiнде
Көшпендiлер өз тарихын VII ғасырда Орхон-
Ежелгi түркi туралы Орхон материалдарынан басқа
1.2.Отырар өркениеті
Қазiр ғылым тарапынан қолдау таба
Отырар - XVIII ғасырдан астам
Отырардың берiк қамалы, айнала қазылган сулы
Сыр бойының отырықшы және жартылай отырықшы
Профессор М. Мендiқұлов қазақ арасында кeңiнeн
Taғы да айта кeтeтiн жайт -
Отырардың бiз үшiн аса маңызды болатыны
Қазақтың өзiне тән тұрғын үйлерi
Археологиялык, зерттеулер қазiргi Өзбек, Қырғыз, Typiкмeн,
Кедерде (Отырардың ipгeciндe) шамамен IX-X ғасырларғa
Tіптен қазақ арасында баланьң әуездiк қабiлетiн
1.3.Маңғыстау мешіттері мен құлпытастары
Маңғыстау жерін қазіргі кезде “362 әулие
2.Сарайлар сәулет өнері
Түріктер, түркештер, қарлұқтарқ қарахандықтар дәуірінде қалалар
Археологиялық қазбалар нәтижесінде Кедер, Жамукет қамалдарындағы
Ежелгi түркi тайпалары тек малшы, егiншi,
Төрт бұрышты зәулiм мұнараның қабырғалары хайуанаттардың,
храмдары мен монастырлары, Испиджаптагы гибадат орындары
IX-XII ғасырлардағы көлемді құрылыстарға Кедер мен
Кедер сарайының салтанат залының ауданы 150
Тақтайда сән-салтанат пен діни жоралғылар бейнеленген:
Жамукеттегі салтанат сарайы да қызыл, сары,
Көркем сурет, сылаққа өрнек салу, ойма
Суяб пен Науакеттеезәулім будда храмдары қазылып
Қазақстан қалаларындағы бейнелеу және сәндік өнері
X-XII ғасырлардағы көлемді құрылыстарда құрылыс материалы
2.1.Салтанатты кесенелер
X-XIII ғасырларда ісләмнәң таралуымен бірге қалаларда
Тараз маңындағы діни ескерткіштер сәулет өнерінің
XI-XII ғасырларда салынған Айша бибі кесенесі
Қарахандықтар сәулет өнері ескерткіштерінің бірі –
X-XII ғғ. ескерткіштерінің өзіндік құрылым үлгілері,
2.2.Ортағасырлық моншалар
Ортағасырлық моншалар өзінше бір сәулет өнері
Тараз моншасының әшекейлерге бай болып келеді.
Отырар моншасы Шығыста XI ғ. таралып,
Моншалар тақтай еден астымен жүргізілген ыстық
3.Ортағасырлардағы ақша айналысы
Ерте орта ғасырларда (VI-VIIIғғ) теңгелерді белді
3.1.Отырар теңгелері
VI-VIII ғасырларда Оңтүстік Қазақстандағы сауда жолында
Отырартөбе жұртынан сонымен бiрге VII ғ.
Отырар жазирасында ақша айналымы болғандығын Отырартөбе
Бiрiншi түpiнe бетiнде садақ пен төртбұрышты
Аталған теңгелер Отырартөбе жұртын
3.2 Түркеш теңгелерi.
Түркеш қағандығының теңгелерi VIII ғ. басынан
Екiншi және үшiншi түрлерiнiң түсiнiктемелерiнде Бұхар
Белгiлi ағылшын түркологы Дж. Клоусонның болжамы
748 жылы Суябты қытайлар талқандағаннан кейiн
Қарлұқ заманында да (VIII-X ғғ.) Қазақстан
3.3 Саманилер мен қарахандықтар теңгелерi.
Саманилер дәуiрiнде тауар ретiнде бағаланған алтын
Ұсақ бөлшек саудада қолданылатын мыс
Саманилер мемлекетiнде алтын динарлар және мыс
Қарахандықтардың ақша шаруашылығында бұрынғыша «қара
ХI ғ. басында айналымда тек жоғары
XI-XIII ғасырлар арасы қалалық мәдениет өркендеген,
Қорытынды
Қазақстанның кең-байтақ даласын құрайтын Евразияның Хуанхэ
Көне тарихта аса көрнекті рөл атқарған
Біздің бәріміздің де мақтаныш етуімізге тұрарлық
Ежелгі түркі өркениетінің әлеуметтік-саяси саладағы даусыз
Міне, осындай мықты ата-бабаларымыздың арқасында бізге
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Аманжолов К.Р
Түркі халықтарының тарихы. Алматы 2002ж.
2. Назарбаев Н.Ә.
Тарих толқынында. Алматы “Атамұра” 1999ж.
3.Мусин Ч.
Қазақстан тарихы. Алматы 2003ж.
4.Байпақов К.М.
Ортағасырлардағы Қазақстан тарихы. Алматы 2001ж.
5.Аманжолов К.Р.
Қазақстан тарихы. Алматы “Білім” 2004ж.
Ортағасырлардағы тайпалардың материалдық мәдениеті
Ортағасырлардағы көшпенділердің материалдық мәдениеті
Қазақстанның ежелдегі мәдениеті
Ортағасырлардағы ақша айналысы. Отырар теңгелері
Араб – мұсылман білімі және қазақ қоғамы
Қазақ халқы мәдениетінің тарихи тамыры өте тереңде
Ортағасырлардағы қалалардың дамуы: сәулет өнері және материалдық мәдениет
Пірлер институтының тарихи бастаулары мен эволюциясы
Қазақстан териториясындағы ежелгі ақша сарайлары: ақша соғу,ақша бірлігі, таралымы
Көшпеліліктің қалыптаса бастауы: Дәндібай-Бегазы мәдениеті