Қазақстан Республикасындағы жер телімдерін жекешелендіру процесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 НАРЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 5
1.1 Нарықтық жағдайында жекешелендірудің жалпы түсінігі 5
1.2 Меншікті қалыптастыру кезеңдерінің негізгі ерекшеліктері мен нәтижелері 10
1.3 Жер телімдеріне жеке және мемлекеттік меншік және оны
1.4 Жер телімдерін жекешелендірудің субъектілері мен объектілері 28
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР ТЕЛІМДЕРІН ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ ПРОЦЕСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Жер телімдерін жекешелендірудің азаматтық-құқықтық нысандары 39
2.2 Қазақстан Республикасындағы жер телімдерін жекешелендіру процесі 46
2.3 Нарық жағдайындағы жекешелендірудің заңды негізі 54
2.4 Экономикадағы жер телімдерін жекешелендіру процесінің шетелдік тәжірибелері
ҚОРЫТЫНДЫ 66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Нарықтық экономикада жер басты өндіріс құралы
Жалпы, біздің экономист сарапшылар жерді жекеменшікке беру арқылы да
ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында: «Біз қазіргі кәсіпорындардың
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншікпен жеке
Адамның құқықтары мен бостандық жүйесінде жер телімдеріне меншікке құқықтың
Меншік құқығы объективті және субъективті мағыналарға байланысты бөлінеді. Объективті
Дипломдық жұмыстық объектісі. Нарықтық экономика жағдайында жер телімдерін жекешелендіруге
Дипломдық жұмыстың пәнін - нарықтық экономика жағдайында жер телімдерін
Дипломдық жұмыстың мақсаты – нарықтық экономика жағдайында жер телімдерін
Осы мақсатты жүзеге асыру мынадай міндеттерді шешуді талап етеді:
1 Нарықтық жағдайында жекешелендірудің жалпы сипаттамасын және оның түрлерінің
2 Нарық жағдайындағы жекешелендірудің пайда болу алғышарттарын қарастыру;
3 Жер телімдеріне меншікті қалыптастыру кезеңдерінің шетел тәжірибесінде қолдану
4 Еліміздегі жер телімдерін жекешелендіру процесіндегі өзекті мәселелерді анықтау
Дипломдық жұмыстың теориялық және нормативтік негізі. Қазақстан Респуликасы ҚР-ның
Зерттеудің ғылыми-әдістемелік негіздері. ҚР-да жер телімдерін жекешеліндірудің экономикалық және
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім: 2
1 НАРЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Нарықтық жаңғдйында жекешелендірудің жалпы түсінігі
Нарыққа өту және ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстан Республикасындағы
Жеке меншіктің дамуы 20-ғасырдың екінші жартысының ортасына дейін
Жекешелендіру — меншік қатынастарын реформалау арқылы мемлекеттік меншікті меншіктің
Жекешелендіру процесі нарыққа бет алған шаруашылық құрылымдардың дамуына қажет
Қазіргі кезде нарықтық экономиканың қызмет етуіне қажет институттар құрылуы
Тауар, еңбек және капитал нарықтарындағы қатынастарды реттейтін заңдар ауқымы
Жекешендіру процесі саяси- экономикалық үрдіс ретінде үш негізгі аспектілерден
1)тиімділік;
2) бөлу;
3)тұрақтылық.
Тиімділік дегеніміз жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті тиімді пайдаланудыюілдіреді. Бөлу-
Жекешелендіру(приватизация) дегеніміз - мемлекеттен азаматтар мен заңды тұлғаларының мемлекеттік
Негізінен алғанда жекешелендірудің екі түрі бар: «батыстық» және «постсоциалистік».
1991 ж. дейін Қазақстан Кеңестік Социалистік Республикасында экономика тек
Қазақстан тәуелсіздік алуымен бірге қоғамда жаңа меншік нысандары пайда
Негізінен алғанда жекешелендіру процесімен Қазақстан Республикасының экономикасындағы түбегейлі өзгерістер
Уақыт өткен сайын сол кезде қабылданған шешімдердің дұрыстығы көрінуде.
Жерді және мүлікті жекешелендіру процесі нәтижесінде мемлекеттік бюджетке үлкен
Жекешелендіру — меншік қатынастарын реформалау арқылы мемлекеттік
Жекеменшік кәсіпкерлерінің пайда болуы ек түрлі жолмен жүзеге асады:
Жекеменшік капиталы барысында құрылған жаңа мекемелер және
Жекешелендіру процесі мемлекет меншігінен шығару арқылы әрекеттерінен тұратын күрделі
Жекешелендіру жүргізген кезде республика экономикасының ерекшеліктерін ескеру керек.
Мемлекеттік өндіріс орындарын жекешелендіру — күрделі мәселе, ол
Қазақстан Республикасындағы жекешелендіру бағдарламасы 1991 жылы қабылданған
1) Еңбек коллективтерінің мекемелерді біртіндеп сатып
2) Аукцион және тендер.
Біздің республикамызда өтетін жекешелендіру процесі келесідей бағыттарда жүреді:
1) Аукцион және тендер арқылы кішігірім
2) Аукционерлік қоғамдарға көшіру арқылы орта
3) Күрделі проектілер барысындағы үлкен
Айрықша әлеуметтік мағынасы бар тауарларды шығаратын немесе табиғи монополист
Жеке проектілі жекешелендірудің тәсілдері ретінде төмендегіні қарастыруға
1) Келісілген шартпен анықталған
2) аукцион және конкурс арқылы сату;
3) бақылау туралы келісім шартқа отырумен акциялардың ашық сатылуы.
Жекешелендіру бағдарламаларында ерекше орын шетел инвесторларына беріледі.
Өткен уақыт ішінде жеке проектілер арқылы жекешелендірілуге 170 объекті
Сонымен, Қазақстандағы жекешелендіру процесі күрделі әрі ұзақ процестерге
Меншік және жекешелендіру Жеке меншік кәсіпкерлерінің пайда болуы екі
Жеке меншік капиталы барысында құрылған жаңа мекемелер және жекешелендіру
Жекешелендіру процесі мемлекет меншігінен шығару арқылы әрекеттерінен тұратын күрделі
Жекешелендіру жүргізген кезде республика экономикасының ерекшеліктерін ескеру керек. Бұл
Қазақстан Республикасындағы жекешелендіру бағдарламасы 1991 жылы қабылданған болатын. 1991
1) Еңбек коллективтерінің мекемелерді біртіндеп сатып
2) Аукцион және тендер.
Біздің республикамызда өтетін жекешелендіру процесі келесідей бағыттарда жүреді:
1) Аукцион және тендер арқылы кішігірім
2) Аукционерлік қоғамдарға көшіру арқылы орта
3) Күрделі проектілер барысындағы үлкен және
Айрықша әлеуметтік мағынасы бар тауарларды шығаратын немесе табиғи монополист
Жеке проектілі жекешелендірудің тәсілдері ретінде төмендегіні қарастыруға болады.
1) Келісілген шартпен анықталған инвесторға
Жекешелендіру бағдарламаларында ерекше орын шетел инвесторларына беріледі.
Өткен уақыт ішінде жеке проектілер арқылы жекешелендірілді 170 объекті
Сонымен, Қазақстандағы жекешелендіру процесі күрделі әрі ұзақ процестерге жатады.
Меншікті қалыптастыру кезеңдерінің негізгі ерекшеліктері мен нәтижелері
Бірінші кезең. «Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру» Заңын іске
Тұрғын үйді сатып алудың тез қарқыны мен купондарға сатып
Екінші кезең. 1993 жылдың наурызында қабылданған «Қазақстан Республикасында мемлекет
Шағын жекешелендіру тауарлар мен қызметтің тұтыну нарығын қамтамасыз ететін
Кәсіпорындарды акционерлеу - жаппай жекешелендіру мен жеке жобалар
Агроөнеркәсіп кешенінде мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру мемлекеттік ауыл
1996 жылдың ақпанында 1996-1998 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында мемлекеттік
Бұл кезеңде мемлекеттік меншіктің кез келген жекешелендірілуі тек ақша
Үшінші кезеңнің ерекшелігі (1996-1998 жылдар) жекешелендіру мен қайта құрылымдаудың
Үкімет назарын ірі кәсіпорындарды жекешелендіру мен жекешелендіруден түсетін кірістерді
Осындай кәсіпорындар арасында Павлодар алюминий зауыты, «Қазхром» кәсіпорны, магистралды
Келісім-шарт бойынша басқаруға берілген 66 кәсіпорынның 26 кәсіпорны кейіннен
Үкімет экономиканың стратегиялық салаларының объектілерін жекешелендіруге бастамашылық жасады
1998 жылдың аяғына дейін 2615 акционерлік қоғам мен шаруашылық
Тек 1997 жылы секторлық бағдарламаларды іске асыру шеңберінде әлеуметтік
Қарастырылып отырған кезеңде жеке жобалар бойынша 93 кәсіпорын жекешелендірілді,
56 кәсіпорын шетел инвесторларына сатылды. Жақсы инвестициялық климаты бар
Банкрот болу фактісінің болуына қарамастан ірі кәсіпорындарды жекешелендіру экономиканы
Ірі кәсіпорындарды сенімгерлік басқаруға беру және кейіннен оларды жеке
Төртінші кезең (1999 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін) мемлекеттік
1999 жылы коммуналдық меншікке 953 акционерлік қоғамдағы және шаруашылық
2000 жылы Мемлекеттік мүлікті басқару және жекешелендіру тұжырымдамасы мақұлданды,
Экономиканың стратегиялық салаларында мемлекеттік бақылауды күшейту үшін 2003 жылы
Индустриялық-инновациялық дамудың 2015 жылға дейінгі стратегиясын іске асыру мақсатында
«Самұрық» мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдингі» акционерлік қоғамы
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясаты шеңберінде ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін
«Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 11 желтоқсандағы № 220
1991 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін барлығы мемлекеттік меншіктің
Жер телімдеріне жеке және мемлекеттік меншік және оны жекешелендіру
Меншік - меншік объектілерінің, қатыстылығы жөніндегі адамдар арасындағы зерттеу
Меншік құқығы - белгілі бір тұлғаларға материалдық және материалдық
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас
Жер кодексіне сәйкес, жер учаскесі – жер Кодексте белгіенген
Қазақстан Республикасының Конституциясының 6-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында мемлекеттік
Адамның құқықтары мен бостандық жүйесінде меншікке құқықтың алатын орны
Меншікті теориялық тұрғыдан зерттеу қай қоғам сатысында болмасын қажеттілігін
Ертедегі комментаторлардың барлық тырысушылығына қарамастан, орта ғасырлардағы iuris civilis
Орта ғасырлардағы Рим құқығындағы негізгі қағидалардың бірі меншікке екі
Қазіргі континентальдық құқықтық дәстүр шексіз және бөлінбейтін, бір тұлғаның
Англо-американдық құқықта property rights (меншікке құқықтар) жүйесі бар, ол
Жерге меншік құқығы Қазақстан құқық салаларының негізгі институттарының бірі
Жерді табиғи ресурс ретінде қажетімізге қарай пайдалану мен оған
Жалпы алғанда жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншік құқығы
Жер иелену құқығы – жерді нақты иеленуді жүзеге асырудың
Жерге мемлекеттік меншік құқығы Қазақстан Республикасында алғаш рет Конституцияда
Қазақстан Республикасында жер мемлекеттік меншікте болады. Жер учаскелері Жер
Жердің меншік объектісі ретіндегі ерекшелігі оның кеңістікте белгілі бір
Қазақстан Республикасындағы жерге меншік ҚР жер заңдарының міндеттеріне, нарық
Конституцияның 6-бабының 1-тармағына сәйкес "Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен
Мемлекеттік меншік - бұл Қазақстан Республикасы аумағының шегін қамтитын
Жер учаскесіне жеке меншік құқығы - азаматтардың және мемлекеттік
Меншікті пайдалану қоғамның игілігіне қызмет етуі тиіс. Меншіктің субъектілері
ҚР Жер кодексінің 23-бабында былай делінген, Қазақстан Республикасы азаматтарының
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алу төлемақысын толық
Жер учаскесін жеке меншікке алатын тұлғаның жазбаша өтініші бойынша
Тарихи тұрғыда меншіктің алғашқы нысаны болып жерге ұжымдық және
Азиаттық (шығыстық) – бұл жағдайда барлық жер қоғам арасында
Антикалық (греко-римдік) – мұнда жердің бір бөлігі қоғам (мемлекет)
Немістік – мұнда жердің қоғамнан бөлінуінің жоғары деңгейі байқалды.
Ресейде жеке меншік институтының қайта жаңғыруы 1990 жылы болды.
Формальды түрде Қытайда 2007 жылдан бастап мұрагерлік құқықты қоса
Жоғарыда ерте орта ғасырлардағы, сондай-ақ шет елдердегі, Қазақстан Республикасындағы
Қазіргі таңда меншік құқығының ғылыми және практикалық маңызы зор.
Сонымен бірге, мемлекеттік мүлік кәсіпорындарға жоғарыда көрсетілген негіздер бойынша
Жер, оның қойнауы, су, өсімдік және жануарлар дүниесі, басқа
Тұрғын үйге меншік құқығы мен өзге де заттық құқықтарды
Тұрғын үйге меншік құқығынан, осы тұрғын үй орналасқан жер
Меншіктің көп таралған түрі, кондоминиум деп аталады. Кондоминиум -бұл
Басқа, тұрғын үйге мүліктік құқыққа, түрғын үйді келісім шарт
ҚР АК-ның 195-бабына сейкес заттық құқықтарға, меншік құқығынан басқа,
Меншік құқығын және өзге заттық құқықтарды иеленудің және тоқтатудың
Заттық құқықты тоқтатудың жалпы және арнайы негіздері де заңнамамен
Меншік құқығының пайда болатын кезін анықтаудың практикалық маңызы зор.
Меншік иесі, егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе,
Шарт бойынша мүлік алушының меншік құқығы, егер заң құжаттарында
Заңнамада көзделген белгілі бір зандық фактылар заттық құқықтың туындауына
1. Жаңадан жасалып жатқан қозғалмайтын мүлікке меншік құқығының пайда
1) өңдеген адам адал жұмыс істеп, өндеуді өзі үшін
2) өңдеу құны материал құнынан едәуір асып кетсе.
Сонымен, заңнамада өңделген затқа меншік құқығының материалдық меншік иесінде
2. Иелену көнелігіне байланысты меншік құқығын иелену. Иелену көнелігіне
3. Иесіз заттарға құқық алу. АК-ның 242-бабының 1-тармағына сәйкес,
4. Меншік иесі бас тартқан жылжитын заттар. АК-ның 243-бабында
5. Өз бетімен салынған құрылысқа, АК-ның 244-бабының 1-тармағына
6. Олжа. Меншік иесі немесе өзге құқық иесі жоғалтқан
7. Жер учаскесіне меншік құқығының және өзге де заттық
Меншік құқығының тоқтауы, оның пайда болуы сияқты, заңда көзделген
- меншік иесінің міндеттемелері бойынша өндіртіп алуды мүлікке аудару;
- заң актілеріне сәйкес сол адамға тиесілі бола алмайтын
иеліктен алу;
- реквизиция;
- тәркілеу;
- жер учаскесіін алып қоюға байланысты қозғалмайтын мүлікті иеліктен
- күтімсіз ұсталған мәдени және тарихи қазыналарды сатып алу;
- осы кодексте көзделген өзге де жағдайлар.
АК-ның 249-бабының 4-тармағында меншік құқығын мәжбүрлеп тоқтатудың тағы бір
Нарықты зерттеу және сегменттеудің қалыптасуы меншік қатынастарын өзгертудің заңды
Мемлекетсіздендіру-мемлекеттік кәсіпорындарды тікелей шаруашылық жүргізуші субъектілерге шаруашылық жүргізу және
Жекешелендіру-заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттен мемлекеттік меншік объектілерін, сондай-ақ
Жекешелендіру түрлері:
1. Шағын - жүмысшылар саны 200 адамға дейінгі объектілерді
2.Жаппай(купондық) -жұмысшылар саны 200 адамнан асатын орта кәсіпорындарды жекешелендіру.
3. Жеке жоба бойынша -ірі (5000 адамнан астам) және
Жекшелендіру кезеңдері:
1 кезең-1991-1992 жылдар. Негізгі мақсаты-мемлекеттік меншікті басқа нысандарға айналдыру,
2 кезең-1993-1995 жылдар. Негізгі мақсаты-нарықты зерттеу және сегменттеуға көшуге
3 кезең-1996-1998 жж. Негізгі мақсаты-жекешелендіру үрдісін аяқтап зерттеу және
Жеке меншік кәсіпкерлерінің пайда болуы екі түрлі жолмен жүзеге
Жеке меншік капиталы барысында құрылған жаңа мекемелер және жекешелендіру
Жекешелендіру процесі мемлекет меншігінен шығару арқылы әрекеттерінен тұратын күрделі
Жекешелендіру жүргізген кезде республика экономикасының ерекшеліктерін ескеру керек. Бұл
Қазақстан Республикасындағы жекешелендіру бағдарламасы 1991 жылы қабылданған болатын. 1991
1) Еңбек коллективтерінің мекемелерді біртіндеп сатып алуы;
2) Аукцион және тендер.
Біздің республикамызда өтетін жекешелендіру процесі келесідей бағыттарда жүреді:
1) Аукцион және тендер арқылы кішігірім мекемелердің кіші жекешелендірілуі;
2) Аукционерлік қоғамдарға көшіру арқылы орта және үлкен мекемелердің
3) Күрделі проектілер барысындағы үлкен және мамандандырылған мекемелердің жеке
Айрықша әлеуметтік мағынасы бар тауарларды шығаратын немесе табиғи монополист
Қазақстан Республикасы Президентінің «Инвестициялық жекешелендiру купондары туралы Ереженi күшiне
Купондар 1993 жылғы 1-шілдедегі жағдай бойынша Азаматтық хал-ахуал актісіне
Купондардың ақшалай номиналы болған жоқ және олар тек қана
Қазақстан Республикасы Президентінің «Инвестициялық жекешелендiру қорларын ұйымдастыру жөнiндегi шаралар
Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің Қазақстан Республикасы Президентінің «1993-1995 жылдардағы
Купондық сауда-саттық кезеңінде (1994-1996 жылдар) қорлар қызметі одан әрі
Қорды таңдауды және олардың әр қайсысына салынатын купондар санын
Қорлардың купондарды қабылдауы 1995 жылғы қыркүйекте аяқталды, сонымен қатар
Қазіргі уақытта көптеген қорлар ашық акционерлік қоғамдар нысанында жұмыс
Қорлардың салымшылары акционерлік қоғамдардың акционерлері ретінде толық деңгейде «Акционерлік
1) Заңмен және қоғамның жарғысында көзделген тәртіппен қоғамды басқаруға
2) дивидендтер алуды;
3) қоғам қызметі, оның ішінде акционерлердің жалпы жиналысы мен
4) оның бағалы қағаздарға меншік құқығын растайтын тіркеушіден
5) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында қоғам Директорлар кеңесіне сайлану
қоғам органдары қабылдаған шешімдерді сот тәртібімен даулауды;
қоғам қызметі туралы оған жазбаша сұратулармен өтініштер жасау және
қоғам таратылған кезде мүліктің бөлігін иеленуды;
осы Заңмен белгіленген тәртіппен оның акцияларына айырбасталған қоғам акцияларын
Акционерлік қоғамдардың-қорлардың жарғысымен акционерлік қорлардың өзге де құқықтары көзделуі
Акционерлік қоғамдар қорлар өз акционерлерінің құқықтарын бұзған жағдайда акционерлер
Сонымен қатар, қорлардың бір бөлігі өзге ұйымдық-құқықтық нысандар болып
Жер телімдерін жекешелендірудің субъектілері мен объектілері
Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне
Мемлекет меншік құқығының ерекше субъектісі
Азаматтардың меншік құқығы жеке меншік құқығы түрлерінің бірі болып
Сонымен, азаматтардың меншіктері экономикалық санат ретінде жеке дара иемденудің
Кеңестік кезеңде азаматтар меншігіндегі тек ғана тұтынушылық сипат болды,
Азаматтардың меншік құқығының негізінде әр сипаттағы қатынастар болуы мүмкін.
Егер азамат өндіруді өзінің немесе қандай да бір негіздерде
Қазақстан Республикасы және әкімшілік-аумақтық бөлініс
Мемлекет және әкімшілік-аумақтық бөлініс, ерекше
Қазақстан Республикасының мемлекеттік өкімет билігі
Үкімет бұл контексте алғы шепте
Үкімет жүйесінде Қаржы министрлігінің орны
Меншік иесінің құқық өкілеттігін жүзеге
Меншік иесі функциясын өзге де
Заңнамада көзделген реттер мен тәртіпте
Жекешелендіру субъектілері сатушы және сатып алушы болып табылады. Сатушы
Ол Үкіметтің 1999 жылғы 24 мамырдағы №626 Қаулысымен бекітілген
Меншік иесі функциясын өзге де орталық атқарушы билік оргаңдары
Жергілікті қазынаның қаражаты ҚР Қаржы министрлігінің жергілікті органдарының билігінде
Бірінші жағдайда әңгіме шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорын туралы,
Мемлекетгік меншік құқығының барлық субъектілері, жалпы ереже бойынша, бір-бірінің
Сонымен қатар, егер кәсіпорынның өзінің жеткілікті қаражаты болмаса-да ол
Мұндай жауапкершілікке негіздердің бар екендігін мүдделі адамдар дәлелдеуі керек.
Мемлекеттік меншік субъектісі қатысқан дауларды, жалпы ереже бойынша, мемлекеттік
Сондықтан оларды екі деңгейге бөлген дұрыс: кімді білдіреді, соның
Қазақстан Республикасы және әкімшілік-аумақтық бөлініс азаматтық құқық субъектілері ретінде
Мемлекет және әкімшілік-аумақтық бөлініс, ерекше субъектілер ретінде, азаматтық құқық
Үкімет бұл контексте алғы шепте тұр. Оның қүқықтық мәртебесі
Объектіні жекешелендіруге сатушы дайындайды. Объектіні жекешелендіруге дайындау кезінде сатушы:
Жергілікті өкілдік және атқарушы органдар
Мемлекет өз меншігіне кез келген объектіні ала алады. Мемлекеттік
АК-ның 192-бабының 2-тармағына сәйкес қазынаға алтын-валюта қоры мен алмаз
Ұлттық Банк алтын-валюта активтерінің құрылымы мен оларды орналастыру төртібін
Қазақстан Республикасының коммуналдық меншігі жергілікті қазынадан және заң актілеріне
Мемлекет қатысқан мәміленің объектісі - қазына мүлкі, тек ғана
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншігінде тауарлық ауыл шаруашылығы
Мынадай жер учаскелерінің жеке меншікте болуы мүмкін емес (олар
1) қорғаныс және мемлекеттік қауіпсіздік, қорғаныс өнеркәсібі үшін қажетті;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар;
3) орман және су қорлары;
4) магистралдық темір жол тараптары мен ортақ пайдаланылатын автомобиль
5) елді мекендердегі ортақ пайдаланылатын аумақтар [15, 26б].
Конституциялық Кеңес, мүліктің мемлекет меншігіне өтуі қажет болған кезде
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР ТЕЛІМДЕРІН
ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ ПРОЦЕСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Жер телімдерін жекешелендірудің азаматтық-құқықтық нысандары
Жер учаскесін жекешелендіру - мемлекеттік жер учаскесін жеке
Саудаластық немесе атаулы сату жүргізу үшін объект тиісті даярлықтан
Егер мемлекеттік мүлікті сатқанда қандай да бір шарт қойылса,
ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 1 маусымдағы №683 қаулысымен Жекешелендірудің
Мемлекеттік меншік құқығы Қазақстан Республикасыңда танылған меншіктің екі формасының
Дамыған елдер экономикасындағы мемлекеттік сектордың өзіңдік салмағы әрқашан қомақты
Сондықтан материалдық ресурстардыц мемлекеттің қолына шоғырлануы және тіптен мемлекеттік
Қазақстан Республикасы мемлекетінің мемлекеттік кәсіпорындар арқылы жүзеге асырылатын функциялары
Мемлекеттік кәсіпорын туралы Жарлықтың 2-бабының 1-тармағына сәйкес мемлекеттік кәсіпорындар
- мемлекеттің қорғаныс қабілеттілігін материалдық жағынам қамтамасыз ету және
- қоғамдық өндірістің экономиканың жеке секторымен қамтылмаған немесе нашар
- мемлекетгік монополияға жатқызылған немесе мемлекет функциясы болып табылатын
Мемлекеттік кәсіпорын туралы Жарлық шаруашылық жүргізу құқығындағы кәсіпорындар мен
- қару-жарақтар және оларға оқ-дәрілер, қорғану құралдармн, әскери техника,
- уранды және басқа бөлінетін материалдарды, сондай-ақ олардан жасалған
- дәрі-дәрмектер, дәрілік заттар мен емдеу препараттарын, медициналық құрал-жабдықтар
- энергиямен, сумен және жылумен қамтамасыз ету, магистральдық көлік,
- банк, сақтандыру және басқа қаржы қызметі саласында;
- мемлекеттік автомобиль жолдары торабын және инфрақұрылымның басқа объектілерін
- бірқатар басқа салаларда [29, 18 б.]. Қазыналық кәсіпорыңдар
- төтенше және апаттық жағдайларда тауда құтқару және өзге
- қылмыстық-атқару жүйесі саласында өндірістік қызметгі жүзеге асыру;
- топографиялық-геодезиялық және картографиялық жұмыстар жүргізу;
- денсаулық сақтау, табиғат қорғау, білім беру, әлеуметтік қорғау,
- қызметтік ғимараттардың пайдаланылуын жүзеге асыру және мемлекеттік органдардың
- бірқатар басқадай мақсаттарда [29, 32 б.]. Жеке тұлғалардың
Республикасы және әкімшілік-аумақтық бөлінісі, олар мемлекетгік меншікті іске асыра
Есеп айырысу тәртібі жекешелендіруде объектілерін сатып ал сату шарты
Қалған сомаларды төлеген кезде ақша міндеттемесін орындау ережесі қолданылады.
Сатып алу-сату шартының орындалуын бақылау, жекешелендіру объектісін сатып алу-сату
Жекешелендіру барысында туындайтын даулар сотпен шешіледі. Сатып
алу- сату шартын жарамсыз деп тану, жекешелендіру объектісін сатып
Заң күшіне енгеннен кейін, яғни 1996 жылдың 1 қаңтарынан
Сауда-саттықтардың қатысушылары нөмірді көтере отырып бастапқы бағаны арттырады, бірақ
Жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасын, егер ең болмағанда екі қатысушы
2) Сауда-саттықтардың голланд әдісі:
Аукционшы жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасын жариялайды және жаңа бағаны
Егер, бағаны жариялаған сөтте екі немесе одан көп нөмір
Үшінші және одан кейінгі сауда-саттықтарды қоспағанда, егер оның өту
Комиссия мүшесі өзінің айрықша пікірін хаттамада жазбаша баяндауға немесе
Аукционды ұйымдастыру мен өткізу үшін бағалы қағаздар рыногында кәсіби
Ұйымдастырушы лицензиясының күнін, нөмірін және әрекет ету мерзімін; жекешелендіру
2.2 Қазақстан Республикасындағы жер телімдерін жекешелендіру процесі
Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру
Елдегі дербес экономикалық саясатты жүргізудің басталуы құлдыраған тауар рыногы
Осы дағдарыс кезеңінде қоғамды, қоғамдық прогресті дамытудың
Мемлекеттік меншік реформасын өткізу үшін ұйымдық негізі 1990 жылдың
1991 жылдан бастап мемлекеттік мүлікті және жер учаскелерін
Жоғарыда айтылғандарды дамыта отырып, мемлекет иелігінен алу
Келесі кезеңде 1993 жылы наурызда қабылданған «1993-1995 жылдарға арналған
1996 жылы ақпанда бекітілген 1996-1998 жылдарға арналған
1999-2000 жылдарға арналған жекешелендіру және мемлекеттік мүлікті
Бұл жерде мемлекеттік мүліктіоның ішінде жер учаскесін
2000 жылдан бастап республикамызда жүргізіліп отырған реформалардың
2000 жылдан бастап қазіргі күнге дейін Қазақстан
Мемлекеттік мүлікті басқару және жекешелендіру мәселелері жөніндегі бағдарламалық,
Өтпелі кезеңде нарықтық экономикаға өту мемлекет үшін қиын мәселелерді
Бұрынғы кейбір социалистік елдерде мемлекеттік меншік басқа меншік түрлерінің
Осылардың барлығы бәсекелестік нарықтық ортаны құру үшін мемлекеттік меншікті
Өтпелі экономика кезіндегі мемлекеттік қатынастарды басқаша құрудың халықаралық
Экономикалық әдебиеттерде мына екі терминді: «мемлекеттен алу» мен «жекешелендіруді»
Ал «жекешелендіру» мемлекеттік меншіктің жеке меншікке өтуін білдіреді.
Жекешелендірудің мақсаты:
- өтпелілік мақсатты алға тартып, жеке меншік топтарын
- мемлекеттік кәсіпорын мүліктерін жеке адам мен коммерциялық құрылымдарға
Мемлекеттік меншікті жекешелендірудің халықаралық практикасы көрсеткендей, жекешелендірудің екі
- «қатаң» вариантты жекешелендіруді қарқынды жүргізу;
- «жұмсақ» вариантты жекешелендіруді ақырындап жүргізу [36].
Жекешелендіру – мемлекеттік меншіктің жеке меншікке өзгеру ретінде
Дамыған елдерде жекешелендіру негізінен жекешелендірудің бір моделінде жүзеге асты.
АҚШ-да мемлекеттік кәсіпорындарды сату ұзақ мерзімде – 5
Венгрияда кәсіпорындарды олардың жұмыскерлері сатып алды. Онда жұмыскерлердің қаржылары
Чехославакияда шағын кәсілорындар аукцион арқылы сатылса, ірі кәсіпорындар тұрғындар
Ресейдегі жекешелендірудің басты мақсаты – мемлекеттік мүлікті сатып
Қазақстандағы жекешелендіру процесі Чехославакияда қолданылған моделге ұқсастықпен
Жекешелендіру екі кезеңмен жүргізілді: бірінші кезеңде тұрғындардан қайтаруды
Жекешелендірудің бұл тәсілінің кемшілігі сонда, жекешелендіру инвестициялық купон иесінің
Жекешелендіру процесі кәсіпорынды жұмыскерлердің сатып алу мүмкіндігін қарастырып,
Бірақ мемлекеттің холдинг типіндегі акционерлік қоғамға қатысуы
Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру процесі республикамыздың
Елдегі дербес экономикалық саясатты жүргізудің басталуы құлдыраған тауар рыногы
Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру процесі республикамыздың
Елдегі дербес экономикалық саясатты жүргізудің басталуы құлдыраған тауар рыногы
Осы дағдарыс кезеңінде қоғамды, қоғамдық прогресті дамытудың диалектика заңдылықтары
Мемлекеттік меншік реформасын өткізу үшін ұйымдық негізі – 1990
1991 жылдан бастап мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін қамтамасыз ету
Жоғарыда айтылғандарды дамыта отырып, мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру
Келесі кезеңде 1993 жылы наурызда қабылданған «1993-1995 жылдарға арналған
1996 жылы ақпанда бекітілген 1996-1998 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында
1999-2000 жылдарға арналған жекешелендіру және мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін
Бұл жерде мемлекеттік мүлікті басқару және оны жекешелендіру процесінің
2000 жылдан бастап республикамызда жүргізіліп отырған реформалардың қайта орнына
2000 жылдан бастап қазіргі күнге дейін Қазақстан Республикасында мемлекеттік
Мемлекеттік мүлікті басқару және жекешелендіру мәселелері жөніндегі бағдарламалық, заң
2.3 Нарық жағдайындағы жекешелендірудің заңды негізі
Нарықтық құрылымының дамуын жеделдету мақсатында мемлекет меншігінен алу және
Жекешелендірудің мақсаты :
1. Кәсіпкерлікті дамыту.
2. Кәсіпорындарды мемлекет иелігінен алу.
3. Еркін баға орнату.
4. Жеке меншік секторлар құру.
5. Бәсекелестік ортаны қалыптастыру.
Нарықтық экономиканың дамуын жеделдету мақсатында мемлекет меншігінен алу және
Мақсаты:
- Нарықты басқару механизмін еңгізу.
- Ерікті бақталастық пен кәсіпкерлікті, сұранымдылықты қорғауды қатамсыз ету.
- Тұтынушылардың мүддесін қорғау. Бұл заңда Монополиялық бақару құрылымын
Іскерлік белсенділіктің өсуі жаңа банктік құрылымның жасалуына әсер етті,
1992 жылы 6 қаңтарда Қазақстан Республикасы Президенті жарлығымен республика
Нарықтық экономика саясатының негізгі белгілері:
1. Экономиканы мемлекет иелігінен алу.
2. Жекешелендіру.
3. Кәсіпкерлікті дамыту.
4. Монополияны жою.
5. Бағаны босату.
6. Қатал ақша –несие және қаржы саясатын жүзге шыру.
1991жылы жекешелендіру процессі басталды.
Жекешелекдіру процесі үш кезенге бөлінді. Бірінші кезең 199-1992 жылдар
1. Мемлекеттік меншіктің көлемі мен құрылымын белгелеу.
2. Меншіктік құқық беруді дайындау.
3. Шағын жекешелендіру объектілерінің 50%-н жекешелендіру. Бұл кезде негізі
Жекешелендірудің екінші кезеңі 1992-1993 жылдар аралығын қамтыды. Міндеті: орта
Көптеген шағын жекешелендіру объектілері жергілікті мемлекеттік мүлік комитеттерінің шешімімен
Жекешелендірудің үшінші кезеңі 1993-1995жылдар аралығын қамтыды.
Міндеті:
1. Мемлекет иелігінен алудың ұлттық бағдармаласын қабылдау.
2. Меншікті мүлікті басқару жөніндегі комитеттің қолына көшіру.
3. Инвестициялық купондар енгізу.
1993 жылғы наурызда мемлекет иелігенен алу және жекешелендірудің 1993-1995
1. Меншік республика азаматырына тегін таратылып берілуге тиіс.
2. Арнайы төлем құрылдары-жекелендіру инвестициялық купондарын енгізу.
Инвестициялық купон иесі оны әр түрлі инвестициялық қорларға салуға
200-ге жуық инвестициялық қорлар қурылды. Мақсаттары купондары жинастарын, аукционға
Бірақ 1995 жылдың басында жекешелендіру бағдарламасының жүзге аспайтындағы белгілі
1.Тиімді жұмыс жасайтын жеке меншік секторды қуру.
2. Қалыпты бәсекелестік ортаны қалыптастыру.
3. Экономикалық-әлеуметтік жағдайың төмендеуін тоқтату.
Бірқатар ірі кәсіпорындар өте төмен бағамен шетелдық компанияларға сатылды.
1. Қарағынды металлургия және Соколов-Сарыбай комбинаттары.
2. Жезқазған, Балқаш мыс қорыту комбинаттары.
3. Павлодар алюминий заводы.
4. Павлодар атом-энергетиқалық кешені кәсіпорны т.б. [38].
1998 жылдың көктеміне қарай төленбеген қарыздар көлемі шексіз өсіп,
1997-1998 жылдары Кентау (Оңтустік Қазақстан облысы) және Жаңатас (Жамбыл
Экономиканың құлдырауы.
Экономиканы реформалау процесінде халықты еңбекпен қамту саласындағы проблемалар одан
1997 жылы экономика саласында істеп жүрген адамдар саны 1996
Соңғы жылдары Қазақстаның өнеркәсібін жандандыруда біраз шаралар іске асырылды.
Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру процесі республикамыздың
Елдегі дербес экономикалық саясатты жүргізудің басталуы құлдыраған тауар рыногы
Осы дағдарыс кезеңінде қоғамды, қоғамдық прогресті дамытудың диалектика заңдылықтары
Мемлекеттік меншік реформасын өткізу үшін ұйымдық негізі 1990 жылдың
1991 жылдан бастап мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін қамтамасыз ету
Жоғарыда айтылғандарды дамыта отырып, мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру
Келесі кезеңде 1993 жылы наурызда қабылданған «1993-1995 жылдарға арналған
1996 жылы ақпанда бекітілген 1996-1998 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында
1999-2000 жылдарға арналған жекешелендіру және мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін
Мемлекеттік мүлікті басқару және жекешелендіру мәселелері жөніндегі бағдарламалық, заң
2.4 Экономикадағы жер телімдерін жекешелендіру процесінің шетелдік тәжірибелері
Өткен ғасырдың соңғы тоқсанында Қытай Халық Республикасы экономикалық өсімде,
Бұл толқынның қалалық дамудағы катализаторы болып жерді пайдалану
құқықтардың жүйесін кең қолдану болып табылады. (LURS), яғни бұл
Біріншіден, ол жерді тарату бойынша жерді пайдалануға және шешеімге
Екіншіден, ол биліктің жергілікті органдарына қалалар мен экономикалық реформалардың
Қаржы түсімдердің өсуімен қатар, LURS бағдарламасы көбірек назар аударатын
Біріншіден, мемлекеткке тиесілі жер арендасын (жал) табыстар ұзақ мерзім
Екіншіден, қытай үкіметінде урбанизация күштеріне, инфрақұрылымға қоғамдық инвестицияларға және
Үшіншіден, заңдар жал келесі шартын жаңғыртуды жүзеге асыруға нақты
шараларды анықтамайды. Жаңғырту кезеңінде жалдық төлемді жинау қиынырақ болады.
жігерінің азаюы болып табылады.
Бірнеше елеулі мәселелер жерді сатып алу процесінде пайда болады.
Екінші мәселе – бұл компенсация және оның мөлшеріне құқығы
Үшінші мәселе – компенсация әділдігі, бұл компенсация мөлшерін және
Соңғы қортыныды бойынша шаруалардың қоныс аударуы қиынырақ және қымбатырақ
Жер саясатының мақсаттары. Қытай әрі қарай даму үшін жер
Біріншіден, биліктің жергілікті органдары үшін қоғамдағы қажеттіліктер мен транспорттық
Екіншіден, шаруаларға олардың пайдаланатын жерлерін сатып алғаны үлкен әділетті
Үшіншіден, урбанизация деңгейімен байланысты. Қытайдың коммуникациялық партиялық 16 съезіндегі
Жерді сатып алу реформасы. Жерді сатып алуға байланысты үлкен
мойындай отырып, кейбір қалалар фермерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға
Ауылдық жерлерде (Шучжоу) құрылыс үшін жердің қосымша бұрмалануы. Ауылшаруашылық
Қытай үкіметі басқа да шараларды ұйымдастырады. Мысалға айтсақ, жерді
үшін динамикалық түрде дамып келе жатқан жерлердің бірі болуы
Жер қатынастары мен жерге қоныстандыру. Грузиядағы жер қатынастардың жаңғыртылуы.
Басқарудың әкімшілік – топтық механизімінің нарықтық экономикаға ауысуы, жеке
Қазір басты мәселе бұл бөлінген аумақтар мен ұсақ жер
Шетелдік елдерде және Ресейде жерді пайдалануды реттеу. Әлем елдерінің
ҚХР – да жалыпхалықтық және ұжымдықты қосатын жерге деген
Жапонияда жер иеленудің мақсатты формасы болып жеке меншікті дербес
Американдық құқық дамыған және де мемлекеттің жер қатынастарына араласуына
1. Жеке меншік құқығын шектеуді жіберу принципі;
2. Мүліктік жетіспеушіліктердің меншіктеушісіне мемлекетпен әділ компенсация принципі;
3. Заңдылық принципі;
4. Меншіктенушілірдің теңдестік принципі;
5. Жеке меншік құқығының соттыққорғау принципі
Жер мәселесі Германияда шешу тәжірибесі және АҚШ – ғы
Ресейде қазір американдық тип бойынша ауылшаруашылық несие жүйесін құрмау
Бірақ ресей үкіметі жағымды тәжірибені жерге деген жеке меншікке
Ресей жерді пайдаланудың отандық және шетел практикасынан сабақтар алуы
Жер реформалардың әлемдік тәжірибесі. Жеке меншік, соның ішінде ауыл
Биліктің жергілікті органдары шаруа қожалығын құру мен жүргізуге рұқсат
Германияда жекеменшікте ауылшаруашылық жерлердің 95% - нан астамы бар.
ФРГ-да (Германияның федералдық республикасы) жер телімін сатуға рұқсаттан бастартуды
Ауылшаруашылық жерлерді жекешелендіру бағдарламасы 3 бағытты қосқан:
жекешелендіруге жататын мемлекеттік жерлерді ұзақ мерзімді жалға беру;
жеңілдік бағамен бұл жерлерге иелік ету; қалған жерлерді нарықтық
Бұл ауылшаршашылық жерлердің ұзақ мерзімді жалға берілуі конкурстық негізде
АҚШ-ғы ауылшаруашылық және жер қатынастары. Ресейлік реформаторлар үшін АҚШ-ғы
Толығымен айтқанда, эканомиканың аграрлық секторын қаржы-несиелік қолдау жүйесінің қалыптасуы
Бүкіл мемлекеттерде, соның ішінде елдің азаматтары сияқты шетелдіктерде сол
ҚОРЫТЫНДЫ
Мемлекетіміз тәуелсіздік алған кезден бастап және еліміз нарықтық экономикалық
Жеке меншіктің дамуы 20-ғасырдың екінші жартысының ортасына дейін
Жекешелендіру — меншік қатынастарын реформалау арқылы мемлекеттік меншікті меншіктің
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншігінде тауарлық ауыл шаруашылығы
Мынадай жер учаскелерінің жеке меншікте болуы мүмкін емес (олар
1) қорғаныс және мемлекеттік қауіпсіздік, қорғаныс өнеркәсібі үшін қажетті;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар;
3) орман және су қорлары;
4) магистралдық темір жол тараптары мен ортақ пайдаланылатын автомобиль
5) елді мекендердегі ортақ пайдаланылатын аумақтар (Жер кодексінің 26-бабының
Жерді жекешелендіру дегеніміз – мемлекеттік жерді жеке, мемлекеттік емес
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1995 жылғы 23 желтоқсандағы «Жекешелендіру туралы» заң күші бар
Г.Қантарбекова «Жерді жекешелендіру механизмдері», Саясат №9-10/2004
Жатқанбаев Е.Б. Аралас экономика калыптасу негіздері. А.: Қазақ университеті,
«Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру» Заңын іске асыру үшін
А.К. Кожатаев Азаматтық құқықтық қатынастардағы мүліктік игіліктер мен құқықтар
Ж. Исабергенова Қазақстанда мүлікті заңдастыру институтының қалыптасуы // Әділ
Б. Бүркітбайұлы Зияткерлік менгік құқықтарын қорғау мәсесі кенже қалып
М. Зауребеков Мемлекеттік меншіктің басқару объектісі ретіндегі ерекшеліктері //
Стамқұлов Ә.С., Стамқұлова Г.Ә. Қазақстан Республикасының Жер құқығы. Жалпы
Н. Омаров «Зияткерлік меншік құқықтарын қорғау - өмір талабы
Ғ.Төлеуғалиев. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы.1-том. Алматы: Жеті жарғы.- 2001.
Дождев Д. В. Римское частное право. М. Норма
Гегель Г. В. Ф. Философия права. М., 1990. С.
Чичерин Б. Н. Собственность и государство. СПб.: Изд-во РХГА,
Право собственности: актуальные проблемы / отв. ред. В.Н. Литовкин,
Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексі (Жалпы
Стамқұлов Ә.С., Стамқұлова Г.Ә. Қазақстан Республикасының жер құқығы. Жалпы
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1995 ж. (21.05.2007 ж. өзгерістер мен
Мұстафаев С.Т., Тоқбаева К.Т. Жер құқығы: Оқу-әдістемелік құрал. -
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы Жер Кодексі
Право собственности: актуальные проблемы / отв. ред. В.Н. Литовкин,
Земельный Кодекс Российской Федераций от 25 октября 2001г.// www.interlaw.ru/law/docs
Закон о частной собственности в Китае от 16 марта
Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Комментарий: Гражданский кодекс Республики
Қазақстан Республикасы Президентiнiң «Жекешелендiру туралы» заң күшi бар Жарлығына
Постановление Правительства от 4 декабря 2001 года №1560 «О
Қошанов А.Қ.,Рамазанов А.А. және т.б. ҚР меншікті жекешелендіру және
Қазақстан Республикасының Конституциясы. (Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 2 ақпандағы
Қазақстан Республикасының «Мемлекеттiк кәсiпорын туралы» 1995 жылғы 19 маусымдағы
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк мүлiктi басқару және жекешелендiру тұжырымдамасын мақұлдау
Винофадов В, Жeкешелендіру: ғаламлық тенденциялары. МЭиМО.1996,№.10, 24-396 б.
Байжұмаев Б. Купондық үлесті есептеу методикасы. ҚазМУ хабаршысы,
Назарбаев Н.Ә. Реформаларды тұбегейлі еңдіру, жалпы ұлттық келісім аркылы
Экономика и жизнь. 1992, №.8,18 б.
Н. Жанпейсов Жылжымайтын мүлікті тіркеуде кедергі жоқ // Заң
23 Қазақстан 2030 бағдарламасы 1997 ж. 10
М.К. Сүлейменов Вещные права в Республике Казахстан. - Алматы:
Арынов Е.М. Қазакстандағы экономикалық реформалардың стратегиясы. А., 1994,
Құлмұратова К., Султамуратова Н.Б. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖЕРЛЕРІН ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУДІҢ ШЕТЕЛДІК
Нигматулина М. Реструктуризация форм собствености как фактор развития экономики
Гутман Г. Ресейдегі жекешелендіру . МЭиМО, 1995, т.5
2
Мемлекеттік меншіктің үлесі
Тұрғын үй нарығының даму жағдайы (Маңғыстау облысы материалында)
Жер қатынастары және оларды жетілдіру
Қазақстандық құнды қағаздардың салада қолданылмауы, соның ішінде кепілдік құнды қағаздардың болмауы
НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ САЛАСЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРЫ
Қазақстанда меншіктің даму ерекшеліктері
Шаруа (фермер) қожалығы
Жер ресурстары – ел байлығының негізі
Жылжымайтын мүлік объектілерінің сипаттамасы және типологиясы
Тұрғын үй нарығы