Дебиторлық берешектердің қозғалысын талдау
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Дебиторлық берешектер есебінің теориялық аспектісі және ұйымның техника-экономикалық
1.1. Дебиторлық берешектің экономикалық мәні, маңызы және түрлері
1.2. «Казхром» ТҰК-ң бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1.3. «Казхром» ТҰК-ң көрсеткіштеріне технико-экономикалық сипаттама
2. «Казхром» ТҰК-ң дебиторлық берешектер есебі
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
2.2. Есеп беруге тиіс тұлғалардың есебі
2.3. Өзге де дебиторлық берешектер есебі
3. Дебиторлық берешекті аудиторлық тексеру әдістемесі және талдауы
3.1. Дебиторлық берешек аудиті және талдауының мақсаты, ақпарат көздері
3.2. Дебиторлық берешектің ішкі аудиті
3.3. Дебиторлық берешектердің қозғалысын талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі күні бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең бір басты
Қандай да болмасын жаңадан құрылып, қалыптаса бастайтын экономикалық
Нарықтық экономика ресурстың барлық материалдық, еңбек және қаржылық түрлерін
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар қызметінің қаржылық мәселелері
Демек, нарықтық экономиканың күрделі даму тұсында ұйымдардың материалдық, қаржылық
Сондықтан, бұл дипломдық жұмыстың мақсаты болып нарықтық қатынастар жағдайында
Осы мақсатты орындау барысында төмендегідей міндеттер алдымызға қойылып отыр:
дебиторлық бершектердің экономикалық мәнін ашу;
ұйымның қаржылық-экономикалық жағдайына сипаттама беру;
сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебінің ерекшеліктерін
ұйымда сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операцияларын
есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысу есебін зерттеу;
басқа да дебиторлар есебі мен аудитін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып «Казхром» ТҰК саналады.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, әдебиеттер
1 Дебиторлық берешектер есебінің теориялық аспектісі және ұйымның технико-экономикалық
1.1 Дебиторлық берешектің экономикалық мәні, маңызы және түрлері
Дебиторлық берешектер - ол
Дебиторлық берешек ұйымның активі болып табылады. Ол заңдық құқықтармен
Активтерге салынған алдағы кезең экономикалық
- ол алдағы кезең табыстарын
- активтер ресурстар ретінде көрсетіледі, оларды ұйым
Соның өзінде алу құқықтарына немесе
Мысалға, активтің сатылуын көрсеткен
Қазіргі уақытта ұйымның бақылауының астында тұрған бірақ, алдағы кезеңде
Сонымен активтерді есептеудегі айтылғандардың бір мінездемесі
Нәтижесінде жоғарыда көрсетілгендердің бізге осы уақытта жүріп жатқан
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартына сәйкес дебиторлық берешектер төмендегілер болып
ағымдағы активтерді сатып алу үшін
алынуға тиісті шоттар;
дебиторлық берешек, ішкі топтың шаруашылық және еншілес «Казхром»
ұйымның қарыз тұлғаларының дебиторлық
басқа да дебиторлық берешектері.
Ағымдағы активтерге дебиторлық берешектер толығымен қосылуы мүмкін,
Дебиторлық берешектер – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің (бизнес
Саудалық дебитор берешегі – негізгі іс-әрекет нәтижесінде өткізілген тауарлар
1.2. «Казхром» ТҰК-ң бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Нарықтық экономикаға өту барлық басқару
Ұйымдарды иелік етудің түрлі меншік
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына
Есеп саясатының басты міндеттері:
- ұйымның қаржы – шаруашылық қызметін объективті көрсету;
- ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері: бухгалтерлік есептің объектілерін анықтау; бухгалтерлік
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін
1. Есептеу – ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп
2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта
3. Түсініктілік – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар пайдала-нушыларға түсінікті
4. Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауды және ұйымның
5. Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық, яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік
бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына
бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының
алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі;
актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызда
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
меншік нысаны мен құықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы
қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және
салық салу жүйесі мен арақатынасы (әртүрлі салық түрлері бойынша
қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы ;
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық
материалдық базасының болуы;
кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды
шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) есептеу әдістері;
өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляцияла
жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі;
дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;
материалдық қорларды бағалау есептеу әдістері;
негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
курстық айырманы есептеу;
тағы да басқалар.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдың ұзақтығына, өнім
нормативтік әдіс;
өндірістік өңдеу сатысы;
тапсырыстық әдіс.
Үстеме шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Үстеме шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған
өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей шығындар;
тікелей шығындардың жалпы сомасы;
материалдық шығындардың сомасы;
сметалық мөлшерлеме;
өткізілген (шығарылған) өнім көлемі.
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен,
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы да
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындалған
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған
«Казхром» серіктестігінде бухгалтерлік есеп журнал - ордерді формада жүргізіледі.
Негізгі құралдарды есептен шығару компания төрағасымен бекітілген «Негізгі
Ұйымда негізгі құралдардың амортизациясы бірқалыпты (түзу сызықт) әдіспен жүргізіледі.
«Казхром» ТҰК-да құралдарды күрделі жөндеуге арналған жөндеу қоры құрылмаған.Күрделі
Күрделі салымдар, қайта конструкциялау мен модернизациялау «Казхром» ТҰК-да
Материалдық емес активтер бастапқы құны бойынша бағаланады:
- сатып алу бағасы;
- бағдарламалық өнімді орнату және реттеу бойынша шығындар.
Материалдық емес активтер бойынша тозу ай сайын бекітілген нормаға
Тауарлы-материалдық қорлар есебі № 2 «Қорлар» есеп стандартына сәйкес
«Казхром» ТҰК-да өндіріс шығындарын есепке алу үшін 8110 «Негізгі
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының ұйымдары қаржылық
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен шектеліп
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар қосымша міндеттер туындайды.
Ұйым есеп саясатын қайта қараған кезде ҚЕХС №8 «Есеп
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар
- есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- есептік бағалауларды өзгерту;
- алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш
«Жалпы ережелер» бөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және ұйымның қаржылық жағдайындағы
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
«Әдістемелік бөлім» ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ҚЕХС ұсынатын таңдаулы
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ҚЕХС ұйым операцияларының
Сондай – ақ есеп саясаты – бұл алдағы жылға
«Ұйымдастыру бөлімі» бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын ұйымдастыруға және
1.3. «Казхром» ТҰК-ң көрсеткіштеріне технико-экономикалық сипаттама
«Казхром» ТҰК алғаш рет 1998 жылдың 22 сәуірінде мемлекеттің
«Казхром» ТҰК өзінің қызметін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына және Ұйымның
Қазіргі уақыттағы компанияның атқаратын қызметтерін төмендегіше көрсетуге болады:
- пайдалы қазбаларды барлау;
- пайдалы қазбаларды бағалау;
- пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеу;
- пайдалы қазбалардан шикізаттар мен минералдық ресурстар дайындау және
- барлау және бағалау активтерін монтаждау, дәнекерлеу және электортехникалық
- құрылыс, жөндеу, безендіру мен құрастыру жұмыстары;
- заңда қарастырылған өзге де қызметтерді жүзеге асыру.
Ұйымның ресурстық әлеуетпен толық қамтамасыз етілуі қызмет көрсету процесіне
Сондықтан, ең алдымен, ұйымның ресурстық әлеуетін талдауға тоқтала кеткен
Балансты талдау бұл кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жөніндегі мәліметтен
Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың өтімділік деңгейі саналады,
1 кесте - «Казхром» ТҰК-нің ұзақ мерзімді активтерінің
Өндіріс құралдары 2009 ж 2010 ж Ауытқу (+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % теңге үлесі,
%
Негізгі құралдар
9 203 176 88 9 331 907 88,2 +128
Материалдық емес активтер 1 255 430 12 1 245
Барлығы 10 458 606 100 10557717 100 +99 111
Баланс валютасы 10 597 750 - 10 624 357
Ескерту* – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Зерттеу жүргізілген «Казхром» ТҰК-ның ұзақ мерзімді активтері құрамында
Соның нәтижесінде компанияның ұзақ мерзімді активтерінің жалпы құны 2010
Ұйымның ұзақ мерзімді активтерінің баланс ваютасындағы үлесін анықтау үшін
2 кесте - Ұйымның ұзақ мерзімді активтерінің баланс валютасындағы
Өндіріс құралдары 2009 ж 2010 ж Ауытқу
(+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % үлесі,
%
Негізгі құралдар
9 203 176,0 87,40 9 331 907,0 87,67 -0,27
Материалдық емес активтер 1 255 430,0 11,92 1 245
Баланс валютасы 10 528 750 99,32 10 644 357,0
Ескерту* – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Сонымен, жоғарыдағы екінші кестеден байқағанымыздай зерттеу жүргізіліп отырған «Казхром»
Егер 2 кестедегі мәліметтерді диаграммаға түсіретін болсақ, онда төмендегідей
1 сурет – Ұйымның баланс валютасындағы ұзақ мерзімді активтердің
Зерттеу жүргізіліп отырған ұйым бойынша баланс валютасын талдауды әріқарай
Төменде берілген 3 кестенің мәліметтерін талдай отырып, біз зерттеу
3 кесте - «Казхром» ТҰК-ның ағымдағы активтерінің
Ағымдағы активтер 2009 ж 2010 ж Ауытқу (+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % теңге үлесі,
%
Ақша қаражаттары 467,0 0,68 240,0 0,36 -227,0 -48,6
Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер 1 325,0 1,9 1 874,0
Тауарлық-материалдық
қорлар 67 780,0 97,42 64 526,0 96,83 -3254,0 -4,67
Барлығы 69 572,0 100 66 640,0 100 -2932,0 -4,4
Ескерту * – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде
Нарықтық қатыныстардың дамуы және экономикалық потенциалдың өсуі кәсіпорындардың инвестициалық
Енді ұйымның баланс валютасындағы ағымдағы активтерінің үлесін анықтау үшін
4 кесте - «Казхром» ТҰК-нің ағымдағы активтерінің баланс
Өндіріс құралдары 2009 ж 2010 ж Ауытқу
(+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % үлесі,
%
Ақша қаражаттары 467,0 0,0045 240,0 0,0022 -0,0023
Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер 1 325,0 0,013 1 874,0
Тауарлық-материалдық
қорлар 67 780,0 0,65 64 526,0 0,60 -0,05
Баланс валютасы 10 528 750,0 0,68 10 644 357,0
Ескерту* – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Зерттеу жұмысы жүргізілген ұйым бойынша ағымдағы активтердің баланс валютасындағы
2 сурет – Ұйымның баланс валютасындағы ағымдағы активтердің үлесі
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелеріне және қаржылық жағдайына өндірістік қорлардың сапасы
Сонымен қатар мүлікке салық көбейеді, өтімділікке байланысты да мәселелер
Кез келген іс-әрекет ету аясында бизнес ақша қаражаттарының нақты
Бірінші сатыда кәсіпорын өзіне қажетті негізгі қорлар мен өндірістік
Екінші сатыда қаражаттардың бір бөлігі өндіріске запастар түрінде түссе,
Үшінші сатыда дайын өнім сатылып, кәсіпорынға алғашқы сомадан алынатын
Егер неғұрлым капитал тезірек айналса, соғұрлым кәсіпорын көп өнім
Ендігі талдауымызды ұйымның қысқа және ұзақ мерзімді активтерінің баланс
5 кесте - Ұйым активтерінің баланс валютасындағы үлесі
Активтер 2009 ж 2010 ж Ауытқу
(+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % үлесі,
%
Ұзақ мерзімді активтер 10 458 606,0 99,32 10 557
Ағымдағы активтер 69 572,0 0,68 66 640,0 0,63 -0,05
Баланс валютасы 10 528 750,0 100 10 644 357,0
Ескерту* – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Жоғарыдағы 5 кестенің мәліметтеріне талдау жүрзетін болсақ, онда ұйымның
Демек, ұйымның активтерінің жалпы баланс валютасындағы деңгейін төмендегі диаграммаға
3 сурет – Ұйымның баланс валютасындағы активтерінің үлесі (%)
Айналымдылықтың жеделдетілуі қосымша қаржылық ресурстарсыз-ақ өнім өндіру көлемін арттырады.
Зерттеу жұмысы жүргізілген ұйымның баланс бөліміндегі актив көрсеткіштеріне талдау
Мүліктердің қалыптасу көздерінің ең негізгісі бұл меншікті капитал. Капитал
Қаржыландырудың негізгі көзі меншікті капитал болып табылады. Оның құрамына
Жауапкершілігі шектелген «Казхром» ТҰК-дар үшін жарғылық капитал болып
Қосымша төленбеген капитал мүлікті қайта бағалау немесе акцияның нарықтық
Тартылған капитал – бұл банк несиелері, зайымдар, кредиторлық берешектер,
Кәсіпорын капиталы негізгі құралдарды сатып алуға, өндірістік және өндірістік
Сонымен, кәсіпорын мүліктерінің қалыптасу көздерін талдаудың негізгі міндеттері болып
- меншікті және тартылған капитал құрамында қандай өзгерістерін анықтау;
- айналымдағы ұзақ және қысқа мерзімді қарыздық қаражаттардың үлесін
Демек, зерттеу жұмысы жүргізілген «Казхром» ТҰКнің капитал көздерінің
6 кесте - Ұйымның активтерінің қалыптасу көздерінің құрамы мен
Активтер 2009 ж 2010 ж Ауытқу
(+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % үлесі,
%
Меншікті капитал 7 149 022 67,9 6 912
Қарыз капиталы 3 379 728 32,1 3 731 911
Баланс валютасы 10 528 750,0 100 10 644 357,0
Ескерту * - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалды
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған «Казхром» ТҰК-нің капитал көздерінің
Демек, жоғарыдағы берілген кесте мәліметтерін біз диаграмма түрінде көрсететін
4 сурет – Ұйымның баланс валютасындағы активтердің қалыптасу көздерінің
Осыған байланысты біз зерттеу жүргізілген компанияның тәуелсіздік коэфициенті төменгі
Ұйымның капитал көздерінің құрылымына талдау жүргізу үшін төмендегі 7
7 кесте – «Казхром» ТҰК-ның меншікті капитал құрылымы
Капитал көздері 2009 ж 2010 ж Ауытқу (+, -)
теңге үлесі, % теңге үлесі, % теңге үлесі,
%
Шығарылған капитал 4 936 966,0 69,05 5 036 812,0
Резервтік капитал 493 196,0 6,9 503 681,0 7,28 +10485,0
Бөлінбеген пайда (зиян) 1 718 860,0 24,05 1 371
-346069,0 -20,1
Барлығы 7 149 022,0 100 6 912 446,0 100
Ескерту* – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
«Казхром» ТҰК-нің меншікті капитал құрамы мен құрылымына талдау
Бұл кестеден, біз компания үшін өз қызметтерінен түсетін пайда
Жоғарыда берілген 7 кестенің мәліметтерін кестеге түсіретін болсақ, онда
5 сурет – Ұйымның меншікті капитал құрылымы (%)
Демек, жоғарыдағы суреттен біз ұйымның меншікті капитал құрамында жоғары
Зерттеу жүргізіліп отырған ұйымның қаржылық жағдайын әрік қарай талдай
Төменде берілген 8 кестінің мәліметтеріне сүйене отырып, біз зерттеу
8 кесте - «Казхром» ТҰК-нің қарыз капиталының құрамы
Капитал көздері 2009 ж 2010 ж Ауытқу (+, -)
теңге үлесі% теңге үлесі, % теңге үлесі,
%
Ағымдағы міндеттемелер 2 108 950,0 62,4 2 448 133,6
соның ішінде:
- қаржылық міндеттемелер
- салықтық төлемдер
- басқа да міндетті төлемдер
- қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар
980 456,0
12405,0
9205,8
1 106 883,2
29,0
0,36
0,27
32,75
887 651,8
9412,3
7205,6
1 543 863,9
23,79
0,25
0,19
45,78
-92 804,2
-2992,7
-1820,2
+436 980,7
-9,46
24,12
19,77
39,48
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 1 270 778 37,6 1 283
соның ішінде:
- қаржылық міндеттемелер
- ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар
- кейінге қалдырылған салықтық төлемдер
805 913,0
417 456,0
47409,0
23,85
12,35
1,4
712505,0
546789,7
24482,7
19,09
14,65
0,65
-93408,0
+129333,0
-22926,3
-11,6
+31,0
-48,36
Барлығы 3 379 728 100 3 731 911 100
Ескерту* – кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметіне капиталды сырттан тарту қалыпты құбылыс болып
Ұйымның тартылған қаражаттары ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттемелерден қалыптасады.
Жоғарыда берілген 8 кестедегі ұйымның қарыз каптиталының деңгейін диаграммаға
6 сурет – Ұйымның қарыз капиталының құрылымы (%)
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда маңызды тапсырмалардың бірі оның қаржы
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі ішкі және сыртқы серіктертер алдында, сонымен
2 «Казхром» ТҰК-ң дебиторлық берешектер есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа занды немесе жеке тұлғалардан оларға
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелінетін)
- ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
- тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті
- вексельдер бойынша алынуға тиісті берешек;
- негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
- ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық берешегі;
- басқадай дебиторлық берешек.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома басқа
Алынуға тиісті шоттар бойынша берешек (дебиторлық берешек) иелік ету
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық берешектің айналымы
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу себебінен
Дт: 6030 «Баға шегерімі» - шоты
Кт: 1210 «Алынуға тиісті берешектер» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын
Дт: 6020 «Сатылған тауарлардың қайтарылымы» шоты
Кт: 1210 «Алынуға тиісті берешектер» шоты.
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық берешек есебін жүргізу барысында мына төменде
№7 Журнал-ордер - «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың берешегі»
№8 Журнал-ордер—«Алынуға тиісті қосылған құн салығы, «Есептелген пайыздар», «Басқадай
№9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме — «Берілген аванстар» шотының дебиті
№10 Журнал-ордер - «Күдікті қарыздар бойынша резерв», «Алдағы кезең
№11 Журнал-ордер - «Сатып алушылар және тапсырыс берушілердің берешегі»
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
Дебиторлық берешек келесідей бөлімдерден тұрады:
- «Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілердің
берешегі»;
- «Күдікті қарыздар бойынша резервтер».
- «Еншілес (тәуелді) «Казхром» ТҰК-дардің дебиторлық берешегі».
- «Басқадай дебиторлық берешек».
- «Алдағы кезең шығындары».
- «Берілген аванстар».
Яғни, осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардын,
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
Сондықтан оларды кейбір уақыттарда «саудалық міндеттемелер» деп те атайды.
Несиелік бөлім төлем сомасын ұсынуды, несие көлемін шектеуді және
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі» шоттарына қатысты бухгалтерлік
Мысалы: сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш жүз
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Дт 7010 «Сатылған дайын өнімдердің өзіндік құны» – 300000
Кт: 1320 «Дайын өнімдер» – 300000 тг.
Сатылған тауарлар бойынша алынатын сомаға:
Дт 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық бершеектері»
Кт 6010 «Дайын өнімдерді сатудан алынатын кіріс» – 420000
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына:
Дт: 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық бершеектері»
Кт: 3130 «Қосылған құн салығы» – 80000 тг.
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Дт: 1030 «Ағымдағы есеп шот» – 500000 тг.
Кт: 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешектері»
Жоғарыдағы екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпорындар мен ұйымдардың
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар бойынша
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді баға
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына «Алынуға тиісті берешек», «Алынған
Сатыпьш алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған жұмыстар
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі себептермен кейін
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің сомасына
Қайтарылған тауарлар мен өнімдерге (жұмыстар мен қызметтерге) есептелінген косылған
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары арнаулы
9 кесте - Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп
№ Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1 Тиеп жіберілген туарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептедінген сатып
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген қосылған
3 Берешек сомасы бұрыи алылған аванс сомасынан шегерілді
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу шотына
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің берешегі олардың кредиторлық
6 Сатылған (тиеп жіберілген) тауарлар, өнімдер, көрсетілген қызметтер үшін
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдер үшін
Ескерту* – кесте 29 әдебиеттен алынды
Тізімдемелердегі жазулар - шоттар, фактуралар немесе олардың орньна қолданылатын
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар, жеткізу
Тұрақты баға келісімшартта көрсетіліп, тауарларды төлеу кезінде қадағаланады және
Сондықтан келісуші жақтар бағаны тұрақты валюта түрінде белгілеуге тырысады.
Тұрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау қиын
Мыслы: бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақьтта (кезде).
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін
Вексель дегеніміз - оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт
Вексель белгіленген қатаң нысанында жазылған жазбаша берешектік міндеттеме болып
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім аралығында
- дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
- шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды
- пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
- айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік есепте вексельдер сатылған, вексельге айырбасталған тауарлар және қызметтердің
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аударылмалы
Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға арнайы
Аударылмалы вексель - (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызгерге (трассатқа) белгілі
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге
Коммерцшлық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр түрлі банктер
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттің ішкі
Вексельдер эмитенттер бойынша: қазынашылық және жекеше.
Төлем түрі бойынша: жай және аударылмалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай: қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша: мерзімдшк вексель және ұсынушылъқ вексель болып
Вексельдерді толтыру мен рәсімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді.
Вексельдің маңызды деректемесі (реквизит!) болып төлем мерзімі саналынады. Кәсіпорындар
Вексельмен есеп айырысу есебі арнайы «Алынған вексельдер» шотында жүргізіледі.
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер алынғанда:
Дт: Алынған вексельдер шоты
Кт: Алынуға тиісті берешек шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың берешектерінің жабылуына, яғни ақша
Дт: Ақшалар шоты
Кт: Алынған вексельдер шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Айта кететін бір жағдай көптеген уақыттарда вексельде көрсетілген сома
500000+500000х5%х6/12=500000+12500=512500 тенге.
Егер осы сомадағы вексель алты айға емес тоғыз айға
500000+500000х5%х9/12=500000-Н 8750=518750 тенге.
Жоғарыда қарастырылған мысалымыз бойынша бухгалтерлік жазуларымыз келесідей түрде жазылады:
А) вексель алынғанда:
Дт: Алынған вексельдер шоты – 500000 тг.
Кт: Алынуға тиісті берешек шоты – 500000 тг.
Ә) вексель бойынша сатып алушылардың берешегі есептелген пайыз сомасымен
Дт: Ақшалар шоты – 512500 тг.
Кт: Алынған вексельдер шоты – 500000 тг.
2.2 Есеп беруге тиіс тұлғалардың есебі
Кассалық операцияларды жүзеге асыру тәртібіне сәйкес құрылыс-монтаждық ұйымдар есепті
Жұмсалынбаған есепті қолма-қол ақшалар Ұйым кассасына оларды берген күннен
Қолма-қол ақшаларды сонымен бірге қызметтік жолсапарлық шығындарды жабу үшін
Жолсапарға шығу күні болып жұмысшының тұрақты жұмыс орны мекенінен
Егер жұмысшы әр-түрлі елді мекендерге жіберілсе, онда келу мен
Жолсапарға жіберілген жұмысшының бүкіл жолсапар мерзімінде оның жұмыс орны,
Жолсапарда болудың нақты күндер саны жұмысшы кететін немесе
Жолсапардағы қызметшіге мыналар өтелінеді:
1. Жол құжаттары негізінде жолсапар мекеніне жетуге және қайта
2. Жол билеттерінің бронінің, қонақ үйдегі орынның, және поездарда
3. Ұсынылған құжаттар бойынша тұрғын орынды жалдауға кеткен нақты
4. Жолсапарда болу уақытына тәуліктіктер (суточные).
Жолсапарға шығудан алдын қызметшіге жол ақысына, орынды жалдау мен
1250 «Қызметкерлердің және басқалардың қарызы» шотының кредитінде мына шоттар
- 1300 «Қорлар» бөлімшесінің шоттары – алынған материалдар сомасына;
- 1010 «Кассадағы ұлттық валютадағы ақша»- аванстың жұмсалынбаған бөлігін
- 8410 «Өзге үстеме шығындар» - жұмысшылардың жолсапармен байланысты
- 7210 «Жалпы және әкімшілік шығыстар» - әкімшілік-басқару персоналының
2.3 Өзге де дебиторлық берешектер есебі
Еншілес серіктестіктердің дебиторлық қарыздарының есебке алу үшін шоттардың бас
1) «Еншілес серіктестіктердің қарыздары»;
2) «Тәуелді серіктестіктердің қарыздары»;
3) «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың қарыздары»
Еншілес серіктестік дегеніміз – басқа шаруашылық серіктестік оның жарғылық
Еншілес шаруашылық серіктестігі өзінің негізгі шаруашылық серіктестігінің қарыздарына жауап
Халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес:
Қызметкерлерге берілетін сыйақы – компанияның қызметкерлерге олар көрсеткен қызметтің
Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар – (шығу жәрдемақыларын қоспағанда)
Еңбек қызметі аяқталған кезде төленетін сыйақылар - еңбек қызметі
Еңбек қызметі аяқталған кездегі сыйақылар жоспары – компанияның қызметкерлерге
"Жал төлемі" шоты алдағы кезеңдер үшін төленгеи жал төлемдерінің
Алдағы кезеңдер үшін жал төлемі төленген жағдайда:
Д-т: "Жал төлемі" шоты,
К-т: "Ақшалар" шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы,
Ал есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемі есептек шығарылған уақытта:
Д-т: "Тауарларды сату бойынша шығындар",
"Жалпы және әкімшілік шығындары",
"Үстеме шығындар", және тағы да басқа шотгардың тиістілері
К-т: "Жал төлемі" шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы.
Халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес:
Жалдау - жалға беруші жалгерге жалдау ақысына немесе төлемдер
Қаржылық жалдау - актив иеленумен қатар жүретін барлық тәуекелдер
Операциялық жалдау - қаржылық жалдан өзгеше жал.
Жалдау мерзімінің басталу күні жалға алынған активтерді пайдалану мүмкіндігін
Жалдау мерзімі - жалгер шартқа сәйкес активті жалдауға алған,
"Басқадай алдагы кезең шығындары" шоты "Сақтандыру полисі" мен
"Алдағы кезең шығындары" деп есеп беретін кезеңде шығарылған, бірақ
Осы айтылғандармен қатар алдағы кезең шығын-дарына жаңа өндірісті дайындау
Күмәнді талаптар бойынша резервтер жыл аяғында дебиторлық қарыздар түгендеуінің
Өткізу (қызмет көрсету) көлемінен пайыз әдісінің мәні өткізудің жалпы
Мысал: «Казхром» ТҰК-нің 2010 жылдың 31 желтоқсандағы шотын
6010 «Дайын өнімді (қызмет,жұмыс)
өткізуден түскен табыстар»
950 000 теңге
Күмәнді талаптар бойынша жоғалтулар үш жылда мыналарды құрады деп
10 кесте - Күмәнді қарыздарды есептеу үшін мәліметтер
Жылдар Өткізу Күмәнді талаптар бойынша жоғалтулар %
2004 750000 6000 0,8
2005 810000 5265 0,65
2006 950000 5700 0,6
Барлығы 2500000 16965 0,68
«Казхром» ТҰК-нің басшылығы өткізудегі күмәнді қарыздардың үлесі 0,68%
Дебет 7210 «Жалпы және әкімшілік шығыстар»
Кредит 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резервтер» 6460 теңге
Осылайша, 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резервтер» шотының қалдығы
Өткізу (қызмет көрсету) көлемінен пайыз әдісі пайда мен залалдар
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі таза дебиторлық қарыздың
- төлеу мерзімі әлі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1 күннен 30 күнге дейін;
- төлеу мерзімі 31 күннен 60 күнге дейін;
- төлеу мерзімі 61 күннен 90 күнге дейін;
- төлеу мерзімі 90 күннен асатын шоттар.
Субъект өткен жылдарға қарап, әрбір категория үшін күмәнді талаптардың
Осы мәліметтер негізінде күмәнді талаптардың сомасын анықтау үшін кесте
11 кесте - 31.12.2010 ж күмәнді талаптардың сомасын анықтау
Дебиторлық қарызды төлеу мерзімі Сома, теңге Күмәнді деп саналатын
төлеу мерзімі әлі жетпеген 80700 2 1614
төлеу мерзімі 1 күннен 30 күнге дейін 36500 10
төлеу мерзімі 31 күннен 60 күнге дейін 5850 20
61 күннен 90 күнге дейін 3750 34 1275
90 күннен асатын 2900 50 1450
Барлығы 129700
9159
Ұйымның 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резервтер» шотының ағымдағы
Күмәнді талаптардың сомасын есептен шығару баланстағы дебиторлық
Егер бұрын есептен шығарылған дебиторлық қарыздар сол есепті кезеңде
3. Дебиторлық берешекті аудиторлық тексеру әдістемесі және талдауы
3.1 Дебиторлық берешек аудиті және талдауының мақсаты, ақпарат көздері
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында ұйымдардың экономикалық тиімді қызмет істеуіне
Қазақстан Республикасының “Аудиторлық қызметі туралы” Заңында аудитке мынадай анықтама
Экономика ғылымдарының докторы, профессор К.Ш. Дюсембаев өзінің ғылыми еңбегінде
Біз де бұл ғалымның тұжырымдарына қосыла отырып, тәуелсіз аудит
Аудитор көрсеткен қызметтердің жоғары сапалылығы экономикалық субъектілердің болашақта шаруашылық
Сондықтан аудиторлық фирмалар немесе аудиторлар Қазақстан Республикасының “Аудиторлық қызмет
- шаруашылық операциялары бойынша алғашқы құжаттардың дұрыс рәсімделуін бақылау
- ұйымның басқару жүйесіне берілетін ақпараттардың сапасын талдай отырып
- ұйымның шаруашылық қызметін, яғни жабдықтау, өндіріс, сату үрдістерімен
- ұйымның өндірістік қызметі бойынша жіберілген кемшіліктерді көрсетіп, оларды
- ұйымның бухгалтерлік есебі мен қаржы жұмыстарының отандық және
Осыдан шығатын негізгі қорытынды мынадай, яғни аудиттің басты міндеті
Зерттеу жүргізілген ұйымда жүргізілетін аудит арқылы жұмсалған шығындар мен
Тексеру жұмыстары жүргізілетін аудит объектілеріне ұйымның құрылтай құжаттары, соның
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есеп
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем – есептеу
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне қатысушылардың қызметінде
Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да қызмет
Бұл арада клиенттің нормативті - құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын
ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңында мынадай анықтама берілген: «Аудит
Таным теориясынына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті шындықтың
Пән анықтамасы осы ғылымның басқа ғылымдардан айырмашылығын көрсететін ерекшкліктерді
- ғылымның мақсаты мен мазмұны.
- өзіндік ерекшелігі бар зерттеу принциптері.
- зерделеу объектісі.
- ақпарат көздері.
Осылайша аудит мазмұнын қалыптастырамыз, өйткені арнайы әдебиеттерде оның әзірге
Аудит мазмұны алға қойылған мақсаттар мен бақылау объектілерін ескеру
Бұл туралы ХАС (МСА) 200-де әлдеқайда рет - ретімен
Бұл негізгі мақсат экономикалық әлеуетті, қаржылық ресурстарды, салықтарды дұрыс
Егер аудиттің объектісіне ұйымдағы бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін болса,
Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса, онда
Аудит мақсатының консалтингтік қызмет жүзеге асыру барысында клиенттің коммерциялық
Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндетттерді
- ұйымның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету және
- шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін
- ұйымның экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет
- ұйым қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған
- заңның сақталуын, бухгалтердік есепті жүргізудің және есеп берудің
- заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы
- ұйымның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа қызметтерін бақылау
- клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін арттыруға
Аудиттің ең нақты міндеттері алға қойылған мақсаттарға, оның түрлері
Осылайша, аудит – бақылау, бағалау, ұсыныстарды әзірлеу және әр
Аудиторлық қызметті жүзеге асырудың негізгі формаларының біріне тексеру жатады.
Отандық оқулықтар мен ғылыми әдебиеттерде, ТМД елдерінде әдетте «ревизия»
Аудит ұғымы тексеру және бақылау ұғымдарынан әлдеқайда терең. Аудитор
Аудит қаржылық көрсеткіштердің анық екендігін тексеруді ғана қамтамасыз етпейді,
Кәсіби аудиттің осы заманғы даму кезеңінде «аудит» және «аудиторлық
Аудиторлық қызмет бұған қоса есепті ұйымдастыруды, ішкі бақылауды, әр
Шетелдік сарапшы ұйымдар жиі өткізетін қоғамдық сұрау салудың қорытындысы
3.2 Дебиторлық берешектің ішкі аудиті
Дебиторлық берешек – бұл басқа заңды тұлғалардың немесе жеке
Аудитор дебиторлық берешектерді тексеруге кіріскен кезде тексеру барысында қаралатын
баланстың көрсеткіштерін Бас кітаптағы, есеп регистрларындағы және машинажазбалардағы мәліметтерімен
аналитикалық және синтетикалық есептердің дұрыс жүргізілгендігін тексереді;
субъектідегі дебиторлық берешектердің жағдайын олармен есеп айырысуларды түгендеу жүргізу
күдікті қарыздар резервтерінің құрылу тәртіптерін және олардың дұрыс қолданылуын
сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысуларды, вексельмен төлеу
еншілес (тәуелді) «Казхром» ТҰК-дардің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
шағым-талап ету тәртіптерінің уақтылы сақталып, олардың қозғалысын бақылаудың дұрыс
дебиторлық берешек бойынша алынған материалдарды талдап, есеп айырысуды ретке
Дебиторлық берешек бойынша есеп айырысуды тексере отырып, аудитор олардың
«Ұзақ мерзімді активтер» бөліміне тексеру жүргізген кезінде де аудитор
Баланста «Ұзақ мерзімді активтер» жатқызылған дебиторлық берешектер мынандай баптар
алынуға тиісті шоттар;
алынған вексельдер;
негізгі «Казхром» ТҰК-дар мен еншілес «Казхром» ТҰК-дардің арасындағы ішкі
акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларының берешегі;
басқа да дебиторлық берешектер.
Ағымдағы активтерде аталған баптар сол күйінде қайталанып, оған тек
Аудитор баланстың сәйкес баптарындағы борыштардың қалдықтарының дұрыс көрсетілгендігін анықтау
Дебиторлық берешектердің жағдайын тексеруді дебиторлармен есеп айырысуды түгендеудің материалдарын
Есеп айырысуларды түгендеудің нәтижесінде акт толтырылады. Актіде түгендеу жүргізілген
Сатып алушылармен есеп айырысулардың жағдайына бақылау жасау жүйесінің тиімділігін
а) дебиторларға төлем жасау жөнінде ескертулер жіберу;
б) дебиторлық берешекті ай сайын салыстырып тексеру.
Бухгалтер ай сайын сатып алушылардың берешектеріне салыстыру жүргізіп отыруға
Сатып алушы өзінің қарызын мойындамаған жағдайда немесе берешекті салыстырудан
Егер берешекті салыстыруға өтініш жазылған жолдауларға белгіленген мерзім ішінде
Сатып алушы берешекті салыстырудан бас тартқан кезде, бұл туралы
Қарызы бар ұйыммен арада байланыс жоқ болған кезде, оның
Егер қарызы бар ұйым жойылған болса, онда дебиторлық берешек
Егер қарызы бар ұйым жойылмаған болса, онда дебиторлық берешекті
Клиенттің бақылау процедураларын жүзеге асыруына тексеру жүргізу үшін аудитордың
а) дебеттік жазуларды шот-фактуралармен растауға болады;
б) кредиттік жазуларды ақша қаражаттарының келіп түсуі бойынша құжаттармен
Жоғарыда келтірілген растауларды алғаннан кейін аудитор:
а) дебитордың төлеу мерзімі өтіп кеткен шоттарын зерттей және
б) сатып алушылардың дебиторлық берешектеріне ай сайын салыстыру жасау
в) сатып алушылармен расталмаған дебиторлық берешектерді салыстыру актілерін іріктеп
г) дебиторлық берешектерді салыстыру актілерінің екінші данасын жіберу мерзімі
д) есептен шығарылған үмітсіз дебиторлық берешектерді қажетті құжаттармен растай
е) талап етілмеген берешектің есептен шығарылуын бақылай алады.
Аудит еліміздің экономикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында – ғылыми,
Аудит жүргізу үшін шаруашылық субъектілері (тапсырушылар) аудит фирмаларымен немесе
Аудитордың міндеттеме хаты өзінің тапсырушысы алдындағы жазбаша түріндегі беретін
Аудит экономикалық ақпараттарды ұйымдастыру жүйесіне негізделген. Ол сонымен қатар
Аудиттің ақпараттық көзі, олар бухгалтерлік, аналитикалық және есептен тыс
Аудит барысындағы жиналған құжаттарды жүйелеу, мазмұн мағынасына сәйкес топтау,
Аудитор дебиторолық берешектерінің есебін
Еншілес (тәуелді) «Казхром» ТҰК-дарімен бірлесіп бақыланатын
Бақылау жүйесінің тетігін қолына ұстап, көп салалы өндірісті
Бас ұйым еншілес (тәуелді) «Казхром» ТҰК-дарге толық басшылық
Еншілес (тәуелді) «Казхром» ТҰК-дардің дебиторлық берешектерін
Аудитор еншілес (тәуелді) «Казхром» ТҰК-дардің және бірлесіп
Қорыта келгенде, аудитор әртүрлі құжаттар арқылы жан-жақты материалдар дайындап,
3.3 Дебиторлық берешектердің қозғалысын талдау
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық
А.Д. Шеремет «Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану
Н.А Русак бұл үғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы
И.Т. Балабанов «Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы - бұл оның
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және оның
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай
«Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділікті мүмкін болатын деңгейінде
Сондықтан да қаржылық тұрақтылык барлық өндіріс-шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғымын қарастырғанда соңғы
Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д. Шеремет мен B.C. Сайфуллин
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, олар:
1) пайда болу орнына
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі
3) құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жүмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі жөнінде көптеген
Жоспарланған нормативтерден ауытқуды талдау, кәсіпорынның ішкі талдауының құрамдас бөлігі
Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдаудың бөлек тәртібін кеңейтеді, толықтырады және
Нарықтық экономикалық жағдайда шаруашылық қызметтерін талдау басқарушылық талдау және
Басқарушылық талдау ұйымның өндіріс жағдайын бағалауға, өндірілген өнім мен
Қаржылық талдау жоғарыда атап өткендей, ішкі, сонымен қатар сыртқы
Нарықтық экономикалық қатынастар мен бәсекелестіктің қарқынды
кезеңінде меншік иелері талдауды табыстылықты жоғарылату және ұйымның қаржылық
Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудитордың түрлі әдістер
Ағымдағы активтерге салынған капиталдың айналымдылығына дебиторлық берешектің өзгеруі жоғары
Дебиторлық берешектің өсімі әр қашанда кері бағаланбайды. Берешекті қарапайым
Ағымдағы активтердің жағдайын бағалай отырып, дебиторлық берешектің сапасын және
Дебиторлық берешекпен басқарудың тиімділігін көрсету үшін, әр ай үшін
Дебиторлық берешектің сапасын сипаттау үшін дебиторлық берешектің жалпы сомасында
Мұның себептері: есептеу жүйесінің тиімсіздігі, сатып алушының қаржылық жағдайының
Кәсіпорын үшін ақша қаражаттарын басқару өте маңызды. Ағымдағы активтерді
Егер ұзақ уақыт бойына ақша қаражаттарының оң қалдығы жоспарланса,
Талдау жүргізгенде банк шотындағы нақты ақша қалдықтарының динамикасы және
Мерзімі өткен төлемдердің қатысуы жоспарлы ақша қаражаттарының түсуі шығындалуын,
ҚОРЫТЫНДЫ
Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде біз төмендегідей қорытындылар мен ұсыныстар
1) «Казхром» ТҰК өзінің қызметін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына
«Казхром» ТҰК-ның меншікті капитал құрамы мен құрылымына талдау
«Казхром» ТҰК өзінің есеп жұмысын «Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
2) Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық берешектер есебін жүргізу барысында №7,
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
3) Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардын,
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
Сондықтан оларды кейбір уақыттарда «саудалық міндеттемелер» деп те атайды.
4) Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операцияларын
а) дебитордың төлеу мерзімі өтіп кеткен шоттарын зерттей және
б) сатып алушылардың дебиторлық берешектеріне ай сайын салыстыру жасау
в) сатып алушылармен расталмаған дебиторлық берешектерді салыстыру актілерін іріктеп
г) дебиторлық берешектерді салыстыру актілерінің екінші данасын жіберу мерзімі
д) есептен шығарылған үмітсіз дебиторлық берешектерді қажетті құжаттармен растай
е) талап етілмеген берешектің есептен шығарылуын бақылай алады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚР 26 желтоқсан 1995 жылғы № 2732 «Бухгалтерлік есеп
ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту
№ 1, 2 Қаржылық есептің ұлттық стандарттары
Қаржылық есептің халықаралық стандарттары
Типовой план счетов бухгалтерского учета, утвержденный приказом МФ РК
Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов,
Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство
Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2001
Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым,
Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие)
Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2003 год
Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2003 статья «Первые шаги
Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану
Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2003
Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» –
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на
Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК
Савин А.А., Сотникова Л.В. /Под ред. проф. В.И. Подольского
Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г.
Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение.
Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998. –
Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» –
Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие –
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами
Тәжібаев С.Д. Проблемы организации управления, учета, контроля и аудита
Адамс Р. Основы аудита. – М.: ЮНИТИ, 1995. –
Ковалев В.В. Анализ финансового состояния и прогнозирования банкротства –
Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиции. Анализ
Крейнина М.Н. Оценка финансового состояния организации с использованием международных
Ришар Ж. Аудит и анализ хозяйственной деятельности предприятия/пер. с
«Казхром» ТҰК-нің бухгалтерлік есеп мәліметтері.
«Казхром» ТҰК-нің бухгалтерлік балансы
Ұйым қызметінің түрі: Құрылыс-монтаждау жұмысы
Ұйымдастыру-құқықтық нысан: ТҰК
Ұйымның заңды мекен-жайы: Алматы облысы, Талғар қаласы, Набережная 136
теңге
Активтер
Бет коды 2009 2010
I. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаты және олардың эквиваленттері 010 467,0 240
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 011
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 012 1325,0 1874
Қорлар 013 67780,0 64526
Ағымдағы салықтық активтер 014
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер 015
Өзге де қысқа мерзімді активтер 016
Қысқа мерзімді активтердің жиыны 100 69572,0 66640,0
II. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар 020
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек 021
Үлес қосу әдісімен есептелінетін инвестициялар 022
Инвестициялық жылжымайтын мүлік 023
Негізгі құралдар 024 9203176 9331907
Биологиялық активтер 025
Барланатын және бағаланатын активтері 026
Материалдық емес активтер 027 1255430 1245810
Кейінге қалдырылған салықтық активтер 028
Өзге де ұзақ мерзімді активтер 029
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны
200
10458606,0
10557717,0
Теңгерім (100 бет+ 200 бет)
10597750,0
10624357,0
Пассивтер
Бет коды
2009
2010
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер 030
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 031 980456 887651,8
Салықтар бойынша міндеттемелер 032 12405 9412,3
Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер 033
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек 034 11068832 1543863,9
Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері 035
Өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер 036
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны 300 2108950,0 24481336,6
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер 040 805913 712505
Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек 041 417456 546789,7
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері 042
Кейінге қалтырылған салықтық міндеттемелер 043 47409 24482,7
Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер 044
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің жиыны 400 1270778,0 1283777,4
V. Капитал
Шығарылған капитал 050 4936966 5036812
Эмиссиялық кіріс 051
Сатып алынған меншік үлестік аспаптар 052
Резервтер 053 493196 503681
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал) 054 1718860 1371953
Аздық үлесі 055
Капитал жиыны 500 7149022,0 6912446,0
Теңгерім (300 бет+ 400 бет+ 500 бет)
10597750,0 10624357,0
Басшы
(аты-жөні)
Бас бухгалтер _______________________
(аты-жөні)
Мөр орны
60
сомасы
айналым
несиелік
бойынша
есебі
дын
дебиторлар
күндер
қалдыгы
орташа
берешектін
бойынша
есебі
дын
дебиторлар
П
до
*
сомасы
айналым
несиелік
бойынша
есебі
ынын
қаражаттар
ақша
күндер
қалдыгы
орташа
акшанын
еркін
нақты
П
ак
*
Дебиторлық берешектердің аудиті
«БИОС» жшс-ң қаржылық жағдайы мен экономикалық потенциалын талдау және бағалау
Дебиторлық борыштар есебінің жүргізілуі және аудиті
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың міндеттері
Айналым капиталы
Нарық жағдайында ұйымның қаржылық тұрақтылығын талдаудың теориялық негіздері
Компанияның қаржы шаруашылық қызметі
Дебиторлық берешек
Активтер міндеттемелер меншікті капитал
Ұзақ мерзімді несиелерді өтеу