Нәзір Төреқұлов дипломат
МАЗМҰНЫ
Кіріспе....................................................................................................3
І. Тарау. Қазақтың ХХ ғас 20-
Қазақ дипломатиясының өркендеуі мен дамуы..................11
Н. Төрекұловтың мемлекеттік қызметі................................15
ІІ.Тарау. Н. Төрекұловтың дипломатиялық қызметі.
Н. Төреқұлов елші, саясаткер, мәмлегерлік қызметі..........28
Н. Төреқұлов туралы тарихи зеріттеулер мен деректемелер................................................................................38
Н. Төреқұловтың тарихи тағдыры..........................................42
Қорытынды..........................................................................................45
Қосымша: Н. Төреқұловтың ғұмыр жолына хррнологиялық тізбек және әр
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................53
Кіріспе
Зеріттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
Ал біз жас ұрпақ халқының басына душар болған азап
Сол сияқты және тоқтап кететін мәселе 1937 жылдың қырғынында
Қазақ елінің тәуелсіздік алғаннан кейінгі тұңғыш президенті Н.Ә. Назарбаев
Қазақтар талай жерде тұтасымен қырылып кетуге шақ қалды. Бірақ
Республика баспаларынан жарық көрген кітаптар мен журнал беттерінен Нәзір
Н. Төреқұлов қазақ тарихында бұрын-соңды ақпараттық басылымында атын
Атап айтсақ, Патшаның 1916 жылы 25 маусымдағы жарлығы бойынша
Қоқанда шыққан «Халық газетіне» мақалалар жазып, тілегі бір, мұңы
1921-1922 жылдары түркі тілдесхалықтардың жазуын латын әліппесіне көшіру туралы
1928-1936 жылдары КСРО мен Сауд Арабиясы арасындағы елшілік қызметін
Н. Төреқұлов-кең ойлана білген азамат, білікті тұлға. Ол өзіне
Қолдағы бар деректерге қарағанда Н. Төреқұлов Сыр бойындағы Түркістан
«Өз өмірін өз қалауынша құру құқысынан айырылған тәуелді халықтар,
Сонымен Н.Төреқұловтың еңбектерін іздеу,зерттеутым кештеу қолға алынса да, қазірге
«Н. Төреқұлов-дипломат, саясаткер азамат» деген тұстан бейнелеп көру. Ең
Н. Төреқұлов өз еңбектерінде Орта Азия халықтарын орыстандыру үшін
Ұлттың ұлы қайраткері, тұңғыш қазақтан шыққан елші ( оның
Тақырыптың зеріттелу деңгейі: Н. Төреқұловтың қоғамдық-саяси қызметі өте ауқымды
Н. Төреқұловтың атқарған қызметтері жайында тек Қазақстан аумағында ғана
Нәзіртанушылар Н. Төреқұловтың 7 кітапшасын, 450 беттік дипломатиялық күнделігін
Зеріттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Н. Төреқұловтың Қызметінің мәнін ашып көрсету.
Саясаткердің өмірі мен қызметімен танысу.
Арманда кеткен Алаш арстандарының мұрасын жинау.
Оларды зеріттеу, жарыққа шығару, ісінің мәнісін түсіндіру.
Ұзақ жылдар күткен тәуелсіздігіміздің алдымен осынау боздақтардың тағдырына игілік
Нәзір Төреқұловтың қоғамдық саяси көзқарасын талдап, обьективті бағалау.
Мұрағат құжаттарына, ғылыми жинақтар мен мерзімді басылымдар деректеріне сүйене
Зеріттеуде қайраткердің өзінің еңбектерін кеңінен пайдаланып, оны қаламгер, саясаткер
Экономика, оқу-ағарту салаларын дамытуындағы мемлекеттік қызметтерін қарастыру.
«Н. Төреқұлов» Араб тілінде басып шығарылуы, сөз жоқ, біздер
Зеріттеу жұмыстың тарихнамасы: Тарихтың бетіндегі халықтың сақталып, мұрасы бүгінгі
Нәзір Төреқұловтың еңбектерін іздеу, оны зеріттеу тым кешеуілдеп қолға
Ал енді Н. Төреқұловтың қазақтан шыққан тұңғыш кәсіби, білікті
Қазақтың біртуар, аяулы перзенті жүріп өткен қызмет белестері, Төреқұловтың
Зеріттеу әдістері: Бұл дипломдық ғылыми жұмысты жазу барысында жинақтау,
Ғылыми жаңалықтары: Бұл тақырыпты зеріттей келе, аса көрнекті мемлекет
Қазақ халқының кең білімді, сауатты халық бола білетіндігін әлемге
Өзбек мектебі үшін ең тұңғыш оқулықты жасаған;
Ташкентте тұңғыш рет Абай шығармаларын бастыру ісін басқарған;
Қазақтан шыққан тұңғыш рет дипломат;
Н. Төреқұлов 8 тілде емін еркін сөйлеп, баяндамалар оқып,
Мәскеу мен Санкт-Петербургтің Жоғары оқу-орындарында Шығыстанудан дәріс оқып,
Н. Төреқұловтың еңбектері жан-жақты зеріттеле келе, қоғам қайраткері ретінде
Зеріттеудің объектісі: Н. Төреқұловтың қоғамдық-саяси қызметтері.
Зеріттеудің құрлымы: Н. Төреқұловтың қоғамдық-саяси қызметіне жазған жұмысым кіріспе
Нәзір Төреқұлов жайында өз жұмысыма жалпылама кіріспе жөнінде Кеңестік
1928 жылы Нәзір Төреқұлов кеңестер одағының атынан Сауд Арабиясына
Құжаттар жинағы деп отырғанымыздың себебі-жақында Мәскеудагі «Русский Раритет» баспасынан
Н. Төреқұловтың Орталыққа жазған жазбалары, әңгімелерінің көшірмесі, саяси есептері,
Сол кесірлі заманның миллиондаған жазықсыз құрбандары секілді 1958 жылы
Нәзір Төреқұловтың еңбектерін іздеу, зеріттеу тым кеш қолға алынса
І.ТАРАУ. Қазақтың ХХ ғас 20-жылдарындағы
1.1. Қазақ дипломатиясының өркендеуі мен дамуы.
Отандық дипломатияның бастауы ғасырлардың қойнауына кетеді. Қазақ мемлекетінің қалыптасуының
Тарихтың Жаңа сатысында қазақ халқының әйгілі көсемдері бастаған игілікті
Біздің халқымыздың еркіндік пен шынайылық, тәуелсіздік туралы көпғасырлық арманын
Н. Назарбаевтың табанды күш-жігерінің арқасында Қазақстанды мүлде жаңа тарихи
10 жыл ішінде Қазақстан Президенті әлемнің 60-қа жуық
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстан президенті сыртқы саясаттың тұжырымдамалық
Қазақстандық дипломатияның тарихы туралы айтқанда, біздің әйгілі отандасымыз Нәзір
Жас кезінен, Мәскеу комерциялық институтының студенті кезінен-ақ Н. Төреқұлов
Төреқұловтың келу сәті Сауд Арабиясындағы саяси жағдайдың, жас монархтардың
Нәзірдің тікелей қатысуымен 1933 жылы КСРО-мен сауда-саттыққа қатысты саудтық
Қазақстанның дипломаттарға тиісті құрмет көрсете отырып, Мәлік Фазыловты атап
Бірқатар жылдар бойы Шәкен Нәдіров Монғолыстандағы кеңеселшілігінде кеңесші-елші болып
«Кіріспеде» айтып өткендей Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін жас мемлекеттің
1992-1994 жылдары іріктеу нәтижесінде көптеген жас кадрлар қызметке алынды.
Біздің мемлекетіміздің басшысының дипломатия саласындағы кадрлық саясаты өзін толық
Қазіргі жұмыс істеп жүрген дипломаттарды алмастыруға келетін жастардан жоғары
1.2.Нәзір Төреқұловтың мемлекеттік қызметі.
Ұлылық-ең алдымен ақиқатқа құштарлықта.
Й. В. Гете.
Сыр бойынан Түркістан өңіріндегі Қандөз ауылында дүниеге келген Нәзір
1914-1916 жылдары ол Мәскеудегі комерциялық институтта үш жыл оқиды.
Нәзір Ресей отаршылдығының Түркістан халықтарына қаншалықты қасірет болып
Қазақ халқының біртуар перзенттері Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов, Ахмет
Бұл қоғамның атқарған жұмысы үлкен дүние. Осылайша Нәзір Төреқұлов
Н. Төреқұлов бұлдыр болашағына жол нұсқар ортаны Әлихан Бөкейханов
Нәзір Төреқұлов оқиғаның бел ортасында жүргенін жоғарыда да айтып
Н. Төреқұлов отандастарының ауыр тағдырына, өкімет орындарының әділетсіздігіне, тіршілік
1918 жылы Қоқан қаласында төңкеріс комитетінің хатшысы, Қоқан кеңесінің
Жалпы, 1918 жылдың 23 наурызы мен 3 сәуірі аралығындағы
1918 жылы Төреқұлов Қоқан кеңес депутаттары революциялық комитеттің секретары,
Оның орыс тіліндегі еңбектерінің маңызы зор. Оның еңбектері алуан
Жауапты басшы қызыметінде жүрген Н. Төреқұлов төңірегіндегілердің пікірін де
Н. Төреқұлов 1919 жылы Түркістан Республикасы Орталық атқару комитетінің
Ең алдымен Нәзір Төреқұлов Ресей Отаршылдығының түркістан халқаралық қаншалықты
1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісіне әкеліп соқтырды. Мұндай сөздердің кейіннен
1920-22 жылдары Түркістан Орталық Атқару Комитетінің төрағасы, Түркістан комунистік
1921 жылдың 21-25 тамызында Кеңестердің бүкіл Түркістандық Х съезінде
1922 жылы Нәзір Төреқұов мемлекет бсшылығындағы қыруар жұмысына қарамастан
1922 жылдың соңынан 1928 жылға дейін Мәскеуге орталық
22- мамыр иен 6-маусым аралығында Түркістан республикасы оқу-ағарту қызметкерлерінің
Түркістанда өзбек тілінде басылып көрген алғашқы пән оқулықтарын түзуге
Түркістан компартиясының ІV съезінде «Ферғана мәселесі» жөнінде ол жасаған
Басмашылар Негізгі күштері талқандалған соң олардың басшылары сотқа тартылды.
Сот барысы баспасөзде кеңінен жазылды. Газет материялдарынан қоғамдық айыптаушы
Іс жүзінде Түркістанның жетекшісіне айналған Н. Төреқұлов өзін шын
Елдің ұлттық экономиканы қалыптастыруға ұмтылған Н. Төреқұлов оны өрлетіп,
Түркістан республикасы Кеңестерінің Х съезінде Н. Төреқұлов жер
Түркістандағы халық ағарту ісі, бүкіл басқа Шығыстағыдай, киерикалардың уысында
Н. Төреқұловтың көлемді еңбектерінің бірі «Ұлттық мәселесі және мектеп»-
Бүкілодақтық бірінші оқытушылар құрылтайы Нәзір Төреқұловтың «Ұлт мәселесі және
Нәзір Төреқұлов 1922 жылы наурыз айында Кремльде В. И.
«Дінге қарсы насихаттың Шығыстағы жай-күйі», «Ислам және камунизм» деген
Бұл туралы қазақтың танымал ғалымы, ғұламасы академик Рахыманқұл Бердібай
Билік тұтқасына келгенде де қызыл өктемдікке бой бермеген Нәзірдің
ІІ. ТАРАУ. Н. Төреқұловтың дипломатиялық қызметі.
2.1. Н. Төреқұлов елші, саясаткер, мәмлегерлік қызметі.
«Шебер дипломат өз ісінде маңызды атаулардың дәрін екінші дәрежедегі
Ф. Честерфилд.
Қазақ дипломатиясының көшбасында қоғам қайраткері, Қазақстан Республикасының саяси өміріне
«Қайсыбір мемлекетке қатысты саяси бағдарымыз көбіне оның кімнің әрі
КСРО Орталық Атқару Комитеті Президиумының қаулысымен 1927 жылы 15-желтоқсанда
1928 жылы Кеңес үкіметі Нәзір Төреқұловты пиджазға (Сауд Арабиясына)
1. Пиджаздың өзімен шектесе елдермен, сондай-ақ Англиямен Иеменмен қарым-қатынасы
2.Пиджаздың ішкі жағдайы,ең бастысы үкіметпен елді мекендеген тайпалардың қарым-қатнасы.
3. Пиджаздағы біздің жағдайымыз, мұның болашағы, саудадағы алыс-берістің одан
Осында қызмет атқарған уақытында Алаштың аса дарынды ұлының анау-мынау
Толық өкілетті елші кезіндегі сегіз жыл бойы Н. Төреқұлов
Араб жерінде бір жыл істегеннен кейін оның дипломатиялық мәртебесі
Нәзір мәртебесін өсірудің, шындығында жаңадан тағайындаудың мақсаты екі жақтың
Королдің еңықпалды кеңесшілерінің бірі Юсиф Ясин еді. Н. Төреқұловтың
....Король сарайымен байланысты бекіте түсуі үшін Н Төреқұловтың шын
Н. Төреқұлов корольмен және ханзада Фейсалмен кездесу үшін барлық
«Мекке мен Жәдда арасындағы Вада Фатижадағы салтанат. Салтананатты дипкорпус
Нәзір Төреқұлов біліктілігінің арқасында тұра сала, қызметін меңгеріп, Жергілікті
Мәскеуде бір хабарларында Н. Төреқұлов Ясинмен Хамзаман кездесулері мен
... Кетер кезімде, король қоштасу үшін ұсынған қолымды ұстаңқырап
Әйтсе де қараша айының соңына қарай жазылған мәлімдемелерде жағдайдың
Мұсылмандық жол-жараға жүйрік Нәзір Төреқұлов Европалықтар секілді керек адамын
Корольдің өзі санасатын, аса ықпалды тұлғалардың бірі қаржы министірі-Недждік
Көп кешікпей ақ ел қазынасы жұтай бастайды. 1929-1933 жылдары
1932 жылы 17- тамызында Әл-Сауд һиджаз және Недж корольдігінің
1933 жылм мамыр айында корольдіктің министірлер Кеңесі мемлекеттік кеңеспен
Шындығында, Мәскеуде қабылданған Сауд монархының жай ғана ұлы,
.. М. Калилиннің жауабындағы: «біздің екі елдің арасындағы қатынастар
.... Келіссөзге Сауд жағынан негізгі қатысушылар делегация басшысынан өзге,
Кеңес үкіметінің Л. Қарахман білдірген көз қарасы айқын еді:
...Сонымен, король Әбден Әзиз әл-Саудтың ұлы ханзада Фейсал басқарған
Фесалдың КСРО-ға сапарының және Н.Төреқұловтың Сауд Арабиясындағы одан кейінгі
Жоғарыда қамтылған барлық оқиғалар ең алдымен Нәзір Төреқұлов еңбегінің
Таяу Шығысқа ықыласы күрт бәсеңдеген Кеңес өкіметі 1936 жылдың
Нәзір Төреқұлов – кеңес мемлекетінің тарихында өкілетті елші болған
Н.Төреқұлов « Сауд Арабиясынан келген соң, көп ұзамай халық
Н. Төреқұловтың орталыққа жазған жазбалары, күнделіктері, әнгімелерінің көшірмесі, саяси
Құжаттың тамаша жазылу стилі, баға берудегі дәлдік сараптаулардың егжей-тегжейлігімен
1936 жылдар арасында Сауд Арабиясы жерінде қызмет етумен байланысты
2.2. Н. Төреқұлов туралы тарихи зеріттеулер мен деректемелер.
«Ерер ердің еңселі ескерткіші». Тайыр Мансұровтың Нәзір Төреқұловқа
Бұл мақалаға саясат ғылымдарының докторы Тайыр Мансұровтың еңбегі өзек
Тайыр Мансұровтың мол еңбегінің бастамасы болған осы кітабының соңынан
«КСРО-ның Сауд Арабиясындағы тұңғыш және ең соңғы елшіснің тарихы»
Тайыр Мансұровтың Нәзір аға туралы үлкен панорамасының бірі ғажап
Нәзір Төреқұловқа арналған Тайыр Айтмұхаметұлының төртінші кітабы шын мәнінде
Төрт кітапты төркіндетіп, енді бесінші кітапқа келейік.Ұлан-ғайыр еңбектің тоқ
«Ғибадатты ғұмыр» сериясымен 2005 жылы жарық көрген «Нәзір Төреқұлов»
1913 жыл оның ойдағыдай тәмәмдап Нәзір Төреқұлов Мәскеудегі институтқа
Кітаптағы бір тарау Төрекұловтың король сенімін жеңіп алу жолындағы
1967 жылы Ташкентте басылған «Революционерлер,бұқара жетекшілері» деген жинақта «Нәзір
Нәзір көзін көрген, ақылын тыңдаған тетелес інісі Жүсіпбек Арыстанов
Филология ғылымының докторы, прафессоры Темірбек Қожакеев Нәзірдің шығармашылығы туралы
«Нәзір-журналист» деген тақырыпқа келгенде қай зерттеуші де «Қазақ» қазақ
2.3. Н. Төреқұловтың тарихи тағдыры.
Қазақ ұлтының бүгінгі жарқын болашағын жақындатуға, оның іргетасын қаласуға
Мемлекет және қоғам қайраткері Нәзір Төреқұловты осы идея үшін
Қазақтың біртуар, аяулы перзенті жүріп өткен қызмет белестері, Нәзір
Сталиннің және оның төңірегіндегі жандайшаптарының, асыра сілтеушілерінің тікелей ұйымдастыруымен,
Сонау өткен ғасырдың30-жылдарының Нәзір Төреқұловтай отандасымыздың, қазақ азаматының әлемдік
Нәзірт Төреқұлов-тарихи тұлға.т Оның асыл бейнесін, ел алдындағы ересен
Нәзір Төреқұолвтың еңбектері мен зеріттеулері және де жүргізген саяси
Нәзір Сауд Араб мемлекетіндегі саясатынан өз еліне қайтқанымен елдегілер
1958 жылы Сталиндік қуғын-сүргіннің күнәсіз құрбандықтары қатарында Нәзір Төреқұлов
Қорытынды
Ақыл-ойымызды тәрбиелеген қоғамға әрбіріміз-ақ қарыздармыз.
Н. П. Чернышевский.
Жұмысымды қорытындылай келгенде қазақтан шыққан тұңғыш дипломат ірі мемлекет
Нәзір Төреқұлов ана тілін ардақтай отырып, өзбек, тәжік, шағатай,парсы,
Назір Төреқұлов халықтың тағдырына алаңдап, патшалы Ресей қазақ даласын
Бұл ой-пікір шын мәнәнде расқа шыққаны мәлім. Нәзір Төреқұловтың
Сыры-сәруар, қыры-қыруар Нәзір Төреқұловтың тұлғасының шытырманнан тура жол тауып
Сол құнарлы топыраққа түскен дәннің Медрессесі Қоқанда желкілдеп өсі-жетілуі
Атасы Төреқұл сауда жолына тәрбиелеген Нәзір жан-жақты білімдар болғанымен,
Студент Нәзір «қазақ» газетіндегі мақалаларын ұлт тәуелсіздігі жолындағы жан
Ақыл тоқтатқан, заман деңгейіне көңіл ауып, мағишаттан жалыққан тұстағы
Жалпы, Н. Төреқұлов қысқа ғұмыры ішінде, халқы үшін қызмет
Кейін Н. Төреқұловтөраға бола жүріп Түркістан Республикасы Орталық Атқау
КСРО халықтарының орталық баспаны басқары жүріп те халқы үшін
Нәзір Төреқұлов 1937 жылы 3-ші қарашада ату жазасына кесіліп,
1958 жылы 23 қаңтарда КСРО Әскери Коллегиясы Жоғарғы сотынан
Елшінің артында қалған жалғыз қызы Анель Нәзірқызы ұзақ іздестіруден
Ең ауыр тапсырманың өзін орындауға даяр тұру, туындайтын мәселелерді
Мемлекет қайраткері, ірі оқымысты дипломат, һәм педагог, Сталиннің жеке
ҒҰМЫР ЖОЛЫ.
1892 жылы қазан. Түркістан қаласының іргесіндегі Қандөз ауылында дүниеге
1900-0903 жж. Қоқандағы иедресені түскен.
1903-1905 жж. Қоқандағы орыс-үздіктер мектебінде оқиды.
1905-1914 жж. Қоқан сауда учелищесін оқып бітіреді.
1914-1916 жж. Мәскеудегі сауда институтының экономика факультетінде (3 курс)
1916 ж күз. Минск түбіндегі майданның қара жұмысшылар арасында
1916 ж. Қараша-желтоқсан. «Еркін дала» атты астыртын саяси ұйымының
1917 ж сәуір. Қоқан ревкомының хатшысы.
1917 ж 21-23 шілде. Орынбордағы өткен І жалпы қазақтық
1917 ж шілде, 1918 ж наурыз. Торғай кеңестерінің оргоны-«Қазақ
1918 ж желтоқсан-1919 ж наурыз. Қоқан қалалық кеңесінің органы
1918-1919 жж. Ферғана облыс ревкомы төрағасының орынбасары.
1919 ж қыркүйек, Түркістан Республикасының Ортвлық Атқару Комитетінің мүшесі.
1920 ж 27 сәуір-21 қыркүйек. Түркістан Республикасының Халық ағарту
1920 ж. мамыр-шілде. «Вестник просвещения и коммунистиской культуры» журналының
1920-1922 жж. Түркістан Орталық Атқару Комитетінің төрағасы.
1920 ж, 19 шілде. Түркістан Уақытша Компартиясының жауапты хатшысы.
1920 ж, 1-7 қыркүйек. Шығыс халықтары І съезінің (Баку)
1920 ж. 12-18 қыркүйек. Түркістан Компартиясының v съезінде есепті
1921 ж. 11-25 тамыз. Түркістан Компартиясының vI съезінде Түркістан
1921 ж. 21 тамыз. Түркістан Кеңестерінің съезін басқарды.
1921ж. 7 желтоқсан. Революциялық әрекетті зерттеу комисиясының төрағасы.
1921 ж 13 желтоқсан ТүркЦИК жанындағы қазақ білімін ашып,
1921 ж қаңтар. Әулие атда өткен кедейлер съезінде «Қосшы»
1921 ж ақпан. Демалысты жексенбіден жұмаға ауыстыру туралы декретке
1921 ж наурыз. Түркістан Компартия делегациясының құрамында РКП (б)
1921 ж наурыз. В. И. Ленин қабылдауында болды.
1921 ж. Тамыз. Құрбан айт күндерін демалыс деп жарияланған
1921 ж. 21 тамыз. Түркістан Кеңесінің Х съезінде
1921ж. қазан. Түркбуюро мен Түркістан Комунистік партиясы Орталық атқару
1922 ж. наурыз. Түркістан Компартиясының v конференсиясында РПК(б) ХI
1922 ж. 26 мамыр. Орта Азия бюросының құрамына енгізді.
1922 ж. шілде. Бүкілресейлік ХII конференцияға делегат болып қатысқаннан
1922 ж. желтоқсан. Жаңа түркі әліпиін жөніндегі Орталық Комитет
1923 ж. ақпан. Мәскеуден «Темірқазық» журналын шығарды.
1924 ж. Орынборда білімпаздар съезінде латын әліппесіне өту қажетігін
1926 ж. наурыз. Бакудегі түркі білімпаздарының съезінде латын әріпін
1928 ж. Латын әліппесіне өту жөніндегі Орталық Комиссияның құрамына
1928-1932 жж. Кеңес елінің һиджаздағы Бас консулы.
1932-1936 жж. Тұрақты және өкілетті елшісі.
1936-1937 жж. Мәскеу мен Ленинградтағы Шығыс халықтары институтының ғылыми
1937 ж. 15 шілде Тұтқынға алынды.
1937 ж. 3 қараша Ату жазасына кесіліп, үкім сол
1958 ж. 23 қантар. КСРО Әскери Коллегиясы жоғары
Нәзір Төреқұловтың әр жылдар бойы баспасөз бетінде жарық
көрген еңбектердің тізімі.
1.Түркіні түгендеген Төреқұлдың Нәзірі. // Егемен Қазақстан 2000ж-25 қазан.
2. Алаштың ардақтысы Н. Төреқұлов. // Евразия кz 2007ж-2
3. Алаш перзенті. // Егемен Қазақстан, 2007ж-3 тамыз.
4. Әріптестік елдерді жақындатады. (Қазақ-Араб) // Егемен Қазақстан 2004
5. Н. Төреқұловтың мұрасы-тарихи дерек көзі. // Ақиқат 2005ж
6.Ғұмырлардың дастаны. // Өркениет. 2003ж №26.
7. Білімпаз қайраткер Н. Төреқөұлов. // Евразия кz
8. Алты Алаштың ардақтысы. // Ана тілі. 2003ж-8 сәуір.
9. Нәзір Төреқұлов Алаштың көрнекті қайраткері. // Алтын ұя
10. Алаш перзенті (мәтін). // Егемен Қазақстан 2007ж-3 тамыз.
11. Тұнғыш дипломант. // Түркістан 2006ж-24 қараша.
12. Білімпаз қайраткер Н. Төреқұлов туралы. // Евразия кz
13. Нәзіртанудың өрісі кең. ( Нәзір туралы арналған ғылыми-практикалық
14. Азамат, Күрескер, Дипломант. // Егемен Қазақстан, 2006ж-14
15. Қазақтың тұнғыш елшісі. // Ана тілі.
16.Н. Төреқұловтың қайраткерлігі, беймәлім тағдыры және тарихи әдебиет.
17. Қазақтың тұнғыш дипломанты. // Астана ақшамы 2003ж-5
18. Н. Төреқұлов елші, саясаткер, азамат. // Шымкент келбеті.
19. Қазақтың дара перзенті. // Ақиқат 2002ж №9.
20. Тұнғыш елші. // Егемен Қазақстан 2002ж-24
21. Құрмет пен сенімді серік еткен Египетпен қарым-қатнас мейлінше
22. Араб әлемімен қарым-қатынастың жаңа кезеңі. //
23. Біз Египетте Қазақ жетістіктерін жоғары бағалаймыз. //
24. Т. Нәзір –ғұмыр және нәзік жыр. //
25. Н. Төреқұлов қазақтан шыққан тұнғыш елші. //
26. Ол король отбасымен дос-жар еді. // Жас Алаш,
27. Н. Төреқұлов: елші, саясаткер, азамат // Шымкент келбеті,
28. Елшілердің ақсақалы. // Ақиқат, 2002ж-55б.
29. Тағлымға тағзым. // Жас Алаш, 2003ж-30 қаңтар.
30. Түркістанның туын ұстап өскен ер. // Әзіретті Түркістан,
31. Төркінің түгендеген Төреқұлов. // Егемен Қазақстан,
32. Н. Төреқұловтың ағартушылық қызметі. // Қазақ мектебі,
33. Ұлылық ұлағаты. // Қазақ елі, 2004ж-14 сәуір.
34. Н. Төреқұловтың қайраткерлігі. // Қазақ әдебиеті, 2004ж-21
35. 30-шы жылдардың басындағы саяси қуғындаушылық және Нәзір
36. Нәзір Төреқұлов қазақтан шыққан тұнғыш дипломат. // Оңтүстік
37.Н. Төреқұловтың қайраткерлігі, беймәлімтағдыры. // Қазақ әдебиеті 2004ж
38. Нәзір ғұмыр және нәзік жыр. // Оңтүстік
39. Ташкент таныған Төреқұлов. // Олжасбай. С 1998ж.
40. Нәзірдің қайраткер қырлары. // Әлмашұлы Ж.
41. Нәзір Төреқұлов дипломат. // Шымкент келбеті, 1996ж 29
42. Нәзір-халқымның нәрлі тамыры. // Оңтүстік Қазақстан 2006ж 11
43.Алты алаштың ардақтысы. // Ысқақұлы Д.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Бердібай Р. Халықтың дара перзенті // Ақиқат, 2001-№10-47 б.
Нәзір Төреқұловтың шығармалары // Алматы 1997ж 6-7 б.
Сахабат, Сәрсен Бек. Төреғұлдың Нәзірі// Алматы.Өркениет 2003-320б
Мансұров Т. А. Елші Н Төреқұловтың Арабия дастаны
2002ж 8-9 б.
5.Сарыпбекова З. «Төреқұловтың қоғамдық саяси қызметі». // Алматы
2004ж 12-14 б.
6. Қасымжомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының дипломатиясы»
Алматы: 2002ж 401-403 б.
Сонда -410-412б.
Әбдізұлы Қ. «Алаш перзенті» // Егемен Қазақстан 2007ж
Қ. Тоқаев. "Қазақстан Республикасының Дипломатиясы" Алм«ты:
2002ж 450-451б.
Т. Мансуров Н. Төреқұлов. Апматы: Қазақстан 2005-16 б.
Н. Төреқұлов шығармалары. Шымкент: 1996-4 б.
Г. Тілеуқұлов «Жазықсыз жазаланған тұлғалар» Ташкент: 2000ж-20б.
Т. Мансуров. «Н. Төреқұлов» Алматы, Қазақстан 2005ж-20 б.
Сонда- 21 б.
Садырбек Олжебай. «Ташкент таныған Төреқұлов» // Оңтүстік Қазақстан
Н. Төреқұлов. Дипломант. Алматы: Қазақстан 1997ж-7 б.
Сәрсен Бек Сахабат. Түркістан: // Оңтүстік Қазақстан 2006ж-2қараша 3
Н. Назаров, «Түркістанның туын ұстап өткен ер» //
2001 жыл-№28-3 б.
20.Сәрсен Бек Сахабат. Төреқұлдың Нәзірі... Алматы 2003ж-28 б.
21.Н. Назаров. «Түркістанның туын ұстап өткен ер» //
2001 жыл №28-3 б.
22.Т. Мансуров. Тағлымға тағзым // Жас Алаш,
23. Н. Төреқұлов. Шығармалары. Алматы: 1997ж-33 б.
24. Т. Мансуров. Н. Төреқұлов. Алматы Қазақстан: 2005-27
25. Қазақстанның тұнғыш дипломант (Н. Төреқұлов) //
2003 ж- 5 тамыз-5 б.
26.Сәрсен Бек Сахабат. Төреғұлдың Нәзірі. Алматы: 2003
27 . Т Мансуров. Н. Төреқұлов. Алматы Қазақстан 2005
28. Исабек Б. Н. «Төреқұлдың ағартушылық қызметі» // Қазақ
2004 жыл-№5-38 б.
29. Сәрсен Бек Сахабат. Төреқұлдың Нәзірі: Алматы Қазақстан,
30. Т. Мансуров Н. Төреқұлов. Алматы: Қазақстан, 2005ж-32 б.
31. Орманов С. «Н. Төреқұлов Қазақтан шыққан тұнғыш елші
// Оңтүстік Қазақстан, 2005ж-1 желтоқсан -6 б.
32. Сәрсен Бек Сахабат. Төреқұлов Нәзір. Алматы: 2003ж-241 б.
33. Т. Мансуров. Н. Төреқұлов. Алматы: Қазақстан, 2005 ж-39
34. Н. Оразов. «Ол король отбасымен дос-жар еді».
35. Төреқұлов. Дипломат. Алматы: Қазақстан, 1997 ж-8 б.
36. Орманов С. «Нәзір Төреқұлов қазақтан шыққан тұнғыш дипломат
37. Сонда-3 б.
38. Тұғыры биік тұлға //Оңтүстік Қазақстан, 2006ж-9 қараша-3 б.
39. Тайыр Мансуров «Елші Нәзір Төреқұловтың Арабия дастаны»
Алматы: 2001 жыл-4-5 б.
40. Сонда- 7 б.
41. Т. Мансуров «Өкілетті өкіл, дипломат Нәзір Төреқұлов
42. Ақтаев С. Тұнғыш елші Н. Төреқұлов. //Егемен
43. «Н. Төреқұлов Ғибадатты ғұмыр» Алматы. 2005ж //
44. Сонда-25 б.
45. Сонда- 28 б.
46. Қансейт Әбдезұлы «Алаш перзенті» //
47. Сонда- 6-7 б.
48. Самат Мұса «Қазақстаннан шыққан кеңестің тұңғыш елшісі» //
49. Г. Тілеуқұлов. «Жазықсыз жазаланған тұлға» Ташкент. 2000ж-19б.
50. Сонда.-20 б.
51. Т. Мансуров. Н. Төреқұлов. Алматы: Қазақстан 2005 ж-230
52. Г. Тілеуқұлов. «Жазықсыз жжазаланған тұлғалар» Ташкент. 2000 ж-21б.
53. Сонда-25 б.
54. Сәрсен Бек Сахабат. Төреқұловтың Нәзірі. Алматы: 2003ж-27 б.
55. Т. Мансуров. Н. Төреқұлов. Алматы. Қазақстан, 2005ж-38 б.
56.Сонда-40 б.
57. Сонда-42 б.
58. Н. Төреқұловтың Шығармалары. Алматы: 1997 ж-250
59. З. Сарыпбеков «Төреқұловтың саяси қызметі» Алматы 2004ж-41 б.
60. Айсұлу Мусалиева. Н. Төреқұлов мұрасы-тарихи дерек көзі.
61. Сонда-27 б.
62.Мансуров Т. А. Елші Н. Төреқұловтың Арабия дастаны. Масква
63. Кекішев Т. «Н. Төреқұлов қайраткерлігі, беймәлім тағдыры және
64.М. Бердібай. «Дара перзенті» // Ақиқат 2002ж-№9-46 б.
65. Самат Мұса «Қазақтан шыққан кеңестік тұңғыш елші» //
Мемлекет және қоғам қайраткері Нәзір Төреқұлов
Нәзір Төреқұлов
Н. Төрекұловтың дипломатиялық қызметі
ЕЛІ ҮШІН ЕҢБЕГІ ЕРЕН
Елші Нәзір Төреқұлов
Қазақстанның Еуропа елдерімен өзара қарым-қатынастары
Қазақстанның ұлттық дипломатиясының қалыптасуы
Қазақ мемлекеттігі дипломатиялық қарым-қатынасының тарихы
Париж конференциясы
Нәзір Төреқұловтың өмірбаяны