Кәсіпорын экономикасы

КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.КӘСІПОРЫНДАР ТҮРЛЕРІ , ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ__________
2.ПАЙДА-КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІ ТИІМДІЛІГІНІҢ БАСТЫ ШАРАСЫ____
3.КӘСІПОРЫН ЖҰМЫСЫНЫҢ НӘТИЖЕСІН ЖОСПАРЛАУ, БАҒАЛАУ___________________________________________________________
4.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖАҒДАЙЫ___________________
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастардың құрлымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу
Қаржы-нарықтық қатынастардың құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге
Нарықтық экономика жағдайына экономикалық қызметтің, барлық экономикадағы негізгі
Қоғамдық өнімді бөлумен және осының негізінде ақшалай қорланымдары,
Қазіргі нарықтық жағдайда тек мынандай ғана кәсіпорын өміршек
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршендігін кепілі мен жай-күйінің орнақтылығың
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және
Отандық талдау әдебиеттерінде қаржылық талдау мәселесі аз зерттелген,
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
КӘСІПОРЫНДАР ТҮРЛЕРІ, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ.
Кәсіпорын – экономиканың даму сатысының негізгі бір бөлігі
Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы
Сыртқы ортаға –экономикалық саясат, құқұқтық жағдай, экономикалық, әлеуметтік,
Ішкі ортаға-еңбек ресурстары, техника және технология, бәсекелестік, маркетинг
Кәсіпорынның нарықтық экономикадағы негізгі мақсаты-бәсекелесуге қабілетті өнім шығару
Өнеркәсіп кәсіпорнының функциялары мыналар:
- өндірісте және жекеше тұтынылатын өнім шығару;
-тұтынушыға өнімді жеткізу және сату;
- өнімді сатып болғаннан кейін қызмет атқару;
- кәсіпорындардағы өндірісті материалдық-техникалық жабдықтау;
- кәсіпорын жұмысшыларының еңбегін ұйымдастыру және басқару;
- кәсіпорындағы өндіріс көлемін жан-жақты дамытып, ұлғайту;
кәсіпкерлік;
- салықтарды төлеу, мемлекеттік бюджеттің және басқа да
-мемлекеттік заңдарды, нормативтер мен стандарттарды орындау.
Қазақстанда «Меншік туралы» заңғы байланысты мемлекеттік меншіктегі және
Мемлекеттік кәсіпорындар-бұл негізгі қорлары мемлекет меншігінде болатын және
Егер мемлекеттік кәсіпорын бюджеттік болса, ол мемлекеттік бюджеттен
Кәсіпорындар түрлі белгілеріне қарай бөлінеді:
- сала түріне байланысты;
- шаруашылық іс-әрекетінің түріне байланысты;
- құқықтық жағдайына байланысты;
- меншік жағдайына байланысты.
Меншік формасына байланысты кәсіпорындардың түрі:
- мемлекеттік;
- кооперативтік;
- ұжымдық;
- жеке.
Кәсіпорынға қажетті заттар:
- материал, шикізат;
- Қосалқы бөлшектер, құрал-жабдықтар, есептеу құралдары, ақпарат, отын,
Кәсіпорының шығаратын заттары:
- белгілі бір ассортименттегі, номенклатурадағы, көлемдегі дайын өнім;
- өндіріс қалдықтары;
- өндіріс шығындары;
- ақша қаражаттары.
Кәсіпорынның құрылымы:
- негізгі өндіріс;
- көмекші өндіріс;
- қызмет етуші және қосалқы бөлімдер.
Кәсіпорын жүргізетін үрдістер:
- ғылыми зерттулер;
- проект (жобалау) конструкциялау;
- дайындау;
- жөндеу;
- бақылау;
- Қызмет ету, сақтау, тасымалдау, түптеу, орау, басқару.
Кәсіпорынның басқару функциялары;
- статистика,есеп;
- талдау;
- жоспарлау;
- шешім қабылдау;
- ынталандыру;
- бақылау;
- реттеу.
Кәсіпорындардың ұйымдастыру функциялары:
- нормалау;
- оперативтік жоспарлау;
- диспетчерлеу;
- басқару функциясын орындау;
- ресурспен қамтамасыз ету;
- жұмыс орындарын жоспарлау;
- ыңғайлы жұмыс жағдайларын жасау;
- дайын өнімді сату.
Өндіріс–қоғамның өмір сүру және дамуы үшін қажетті материалды
Қазіргі заманғы өндіріс, ғылыми-техникалық процестің нәтижелерін қолдану, соның
Өндірістік бөлімдердің жиынтығы, олардың саны мен өзара қарым-қатынастары
Кәсіпорынның өндіріске байланысты бөлімдері: цех, участок, қызмет көрсететін
Кәсіпорынның негізгі өндірістік құрылымының бөлігі болып цех саналады.
Цехтардың 3 түрі болады
- негізгі;
- көмекші;
- қосалқы және т.б.
Негізгі цехтарда сатуға әзірленген дайын өнімдер шығарылады. Көмекші
Цехтар-учаскелерден тұрады. Учаскелер 3 түрге бөлінеді:
- негізгі;
- көмекші;
- қосалқы.
Өнеркәсіптік кәсіпорындығы өндірістік құрылымының 3 түрі (типі) бар:
- заттай;
- технологиялық;
- аралас.
Заттай құрылымды қолданған кезде кәсіпорынның негізгі цехтары мен
Технологиялық құрылым қолданылғанда технологиялық процестің ретіне байланысты жұмыс
Ал өндірістік құрылымның аралас түрі болса, заттай құрылымның
Өндірісті ұйымдастырудың түрі дегеніміз-өнеркәсіптік кәсіпорынды ұйымдастыру ерекшеліктері мен
Өндірісті ұйымдастырудың түріне көптеген факторлар әсер етеді:
- мамандандыру деңгейі;
- өндіріс көлемі;
- шығарылатын өнім номенклатурасының күрделігі және төзімділігі т.б.
Өндірістің негізгі 3 түрі болады:
- жеке-дара өндіріс;
- сериялық өндіріс;
-жаппай өндіріс.
Жеке-дара өндіріс-алуан түрлі және тұрақты емес номенклатуралы өнімдерді
Ерекшеліктер:
- әртүрлі номенклатуралы өнімдердің шығарылуы;
- жұмыс орындарын технологиялық мамандандыру бойынша ұйымдастыру;
- әмбебап құрал-жабдықтар мен технологияларды қолдану;
- қолмен жинау жұмыстарының үлкен көлемі;
- жоғарғы білікті әмбебап жұмысшылардың санының көп болуы;
- өндіріс циклының ұзақтығы;
- аяқталмаған өндіріс көлемінің көп болуы.
Сериялық өндіріс түрі кең номенклатуралы, біртектес өнімдерді бір
Негізгі ерекшеліктер:
-біртекктес өнімдердің үлкен номенклатурасының тұрақты шығарылып тұруы;
-жұмыс орнының бірнеше операцияларды орындауға мамандануы;
-бөлшектер мен өнімдерді партиямен шығару;
-мамандандырылған құралдар мен технологиялық жабдықтардың көп қолданылуы;
-қолменжинау еңбегінің аз мөлшері;
-орташа білікті жұмысшылар санының көп болуы;
-өндіріс циклының ұзақ еместігі;
-Өнім сапасын бақылау үрдісінің автоматтандырылуы.
Түрлері-ұсақ сериялы, орташа сериялы, жаппай сериялы өндірістер, Мысалы:
Жаппай өндіріс-өндірісті мамандандырудың ең жоғары сатысы. Мысалы: автомобиль,
Ерекшеліктері;
-тек қана номенклатуралы өнімдерді үлкен көлемде шығару;
-жұмыс орнының тек қана бір операцияны орындауға мамандандырылуы;
-жұмыс орындарының операциялардың ретіне қарай орналасуы;
-арнайы және мамандандырылған технологиялық құрал-жабддықтардың үлкен көлемі;
-механикаландырылған, автоматтандырылған технологиялық үрдістердің көп қолданылуы;
-операцияларды дайындау және аяқтау уақытының аздығы;
- қолмен жинау жұмыстары көлемінің азаюы;
-ең төменгі білікті жұмысшылардың еңбегін қолдану;
-өндіріс циклының қысқаруы;
-өндірісті басқаруды және жоспарлауды шоғырландыру;
-кәсіпорындарды басқаруда автоматтандыруды енгізу.
Өндіріс құрылымына мындай факторлар әсер етеді:
-кәсіпорынның халық шаруашылығының қай саласына жататындығы;
-шығарылған өнімнің номенклатурасы;
-оның конструциялық ерекшеліктері;
-қолданылған материалдар;
-шикізаттар және оларды өңдеу түрлері;
-өнімнің конструкциялық қарапайымдылығы және технологиялық төзімділігі;
-өнім сапасына қойылатаын талаптар;
-өндіріс тұрпаты, оның мамандандырылуы және кооперацияландыруы;
-технологиялық құралдар мен жабдықтардың құрамы;
-өндірістің өзгертілген номенклатуралы жаңа өнім шығаруға қалыптаса алуы;
-өндіріс үрдісінің негізгі, көмекші және қосалқы цехтардағы ерекшеліктері.
Әрбір сала кәсіпорындарының өндірістік құрылымдары негізгі өндірістің жағдайына
Өндіріс құрылымын әрі қарай дамытудың жолдары:
-кәсіпорындар мен цехтарды ірілендіру;
-негізгі, көмекші және қосалқы цехтардың арасындағы тиімді байланысты
кәсіпорынды жоспарлаудың тиімділігін арттыру жолында тұрақты жұмыс жүргізу;
-өндірісті ірілендіру арқылы (тұрақты) қуатты, ғылыми-өндірістік ұйымдар ұйымдастыру;
-техника мен жоғары сапалы технологияны тұрақты түрде дамыту,
-өндірістің тиімділігін арттыру.
Кәсіпорындар мен цехтарды ірілеңдіру арқылы жаңа жоғарғы өнімді
Еңбекақы ( жұмысақы) төлеудің маңызын, қызметтерге еңбек міндетін
Еңбекақы төлеудің негізінде еңбекақы төлеудің шекті өнімділігімен шектелінетін,
Әлеуметтік-экономикалық категория бойынша еңбекақының маңызын қызметкерлер мен жұмыс
Қызметкер үшін еңбекақы оның жеке табысының негізгі және
Жұмыс беруші үшін еңбекақы өндіріс шығындары болып саналады.
Еңбекақы кәсіпорын қызметкерлері үшін маңызды ынта және еңбек
Еңбекақы төлеудің ақшалай және заттай (натуральный) нышандары бар.
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастырудың механизмі (тетігі)
жұмыс күшінің еңбекақыға өзгеруінің үрдісін тікелей қамтып
көрсетеді. Олардың қазіргі нарықтық реалияға (жағдайларға)
қаншалықты сәйкес келетінді, еңбекақының негізгі қызметті
орындауына байланысты.Еңбекақының ұйымдастыру арқылы
әлеуметтік әріптестік қатынастардың дамуына мүмкіндік беретін, жұмыс беруші
Еңбекақының көлеміне қызметкердің иемденетін ақшасының мөлшері ғана емес,
2 ПАЙДА- КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІ ТИІМДІЛІГІНІҢ БАСТЫ ШАРАСЫ.
Табыс-төтенше таралған, кең түрде қабылданатын, сонымен қатар түрліше
Кәсіпорынның табыстарын қалыптастыру.
Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің
Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және
Жиі қолданылатан «таза табыс» ұғымы жалпы табыс және
Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субъектілердің
-Жалпы (ЖТ) – бұл тауарлардың белгілі мөлшерін сатудан
-Орта табыс (ОТ) – жалпы табысты (ЖТ) өнім
-Шекті табыс (ШТ) – бұл өнім өлшемін сатуды
Шекті табыс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін
Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген
Кәсіпорын пайдасын үлестіру және қалыптастыру
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіш пайда түсімі болып табылады.
Шынында да, кәсіпорын қорлануының мөлшері неге байланысты? Егер
Пайда баланстық және есептеулік болып бөлінеді. Жалпы баланстық
-тауарлы өнімдерді сатудан түскен пайда;
-тауарлы өнімінің құрамына жатпайтын басқа өнімдерден және қызмет
-сатылатыннан тыс оперцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе зияндар.
Есептеулік пайда-бұл негізгі өндірістік және айналмалы нормативтік қорларды
Пайда жоспары бағалар мен келісім-шарттар, салыстырмалы және қазіргі
Пайда белгілі бір нысандарды орындайды.
Біріншіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жетуде экономикалық тиімділікті сипаттайды.
Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады.
Оның мазмұны, ол бір жолғы қаржы нәтижесі және
Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден-бір көзі.
Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Оны
Кәсіпорынның пайдасы әр түрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін.
-өнімді сатудан, қызмет атқарудан, қызмет көрсетуден түсетін пайда;
-негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін
-өткізуден тыс операциялардың қаржы нәтижелері.
Кәсіпорынның пайдасы екі көрсеткішке байланысты: өнім бағасы және
Пайданың түрлері және оны есептеудің әдісі
Жалпы пайда=жалпы табыс-өндіріс шығындары
Экономикалық пайда=жалпы табыс-барлық ресурстардың экономикалық шығындары
Бухгалтерлік пайда=жалпы табыс-оның шығындары
Таза экономикалық пайда=бухгалтерлік пайда-өндірістің анық шығындары
Таза пайда=жалпы пайда-салықтар, міндетті төлемдер
Қалыпты пайда=капиталға нормативті қайтарым –кәсіпкерлік табыстың мөлшері
Шаруашылық пайдасы =қалыпты пайда –экономикалық пайда
Шекті пайда =шекті табыс-шекті шығындар
Пайда
-өндірісті ұлғайтудың көзі болып табылады
-ресурстарды пайдалану деңгейін және оларды үлестірудің оңтайлығын сипаттайды
-инновациялық технологияларды инвестициялауды ынталандыру
Пайданы үлестіру объектісі кәсіпорынның баланстық пайдасы болып табылады.
Пайданы үлестірудің принциптері:
-кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметі нәтижесінен алынған пайданы
-мемлекет алған пайданың бөлігі салық және алым ретінде
-салықтан кейінгі кәсіпорынның қарауында қалатын пайда мөлшері өнім
-кәсіпорынның қарауында қалатын пайда әуелі кәсіпорынның одан әрі
Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке бөлінеді.
Бөлінбеген пайда кең мағынада пайда ретінде тұтынуға пайдаланған
Кәсіпорындарда пайданы үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында
Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық
-кәсіпорынның тапқан пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының
-кәсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімінің өзіндік құнына қатысты
Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге
Практикада пайдалалық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланады. Бұл
мұнда: Ө-өнім көлемі;
Б-өнім өлшемінің бағасы;
Қ-өзіндік құн;
-негізгі өндірістік қорлардың құны;
-айналмалы қаражаттың көлемі.
Практикада кәсіпорын қызметінің бірнеше пайдалылық көрсеткіштері қолданылады.
1) Өнімінің пайдалылығын барлық сатылған өнімінің және оның
2) Өндіріс қорларының пайдалылығы баланстық пайданың негізгі өндірістік
3) Кәсіпорынның жұмсалым пайдалылығы өның қарауындағы мүліктердің құны
Кәсіпорынның жеке қаржысының пайдалылығы таза пайданың баланс арқылы
Пайданы қалыптастыруға ықпал ететін несие бойынша пайыз мөлшерлемесі:
-басқа кәсіпорындардың үлес қосуынан түскен табыстар;
-құнды қағаздардан түскен табыстар;
-алынған айыппұлдан асып түсу, өсімақы, төлемнің тұрақсыздығы.
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімдету-шаруашылықты жүргізудің әр
Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың негізгі
Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарты-еңбек өнімділігін
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады,
Пайда өндіріс және таза табысты бөлу, экономикалық ынталандыру
Өндірісті басқарудың жаңа жағдайында ішкі шаруашылықтың күрделі қаржының
Жоспарлы пайданың жалпы мөлшерін кәсіпорындардың өздері белгілейді. Кәсіпорындар
Кәсіпорындардың және олардың бөлімшілерінің белгілі бір мерзімінде атқарған
3.КӘСІПОРЫН ЖҰМЫСЫНЫҢ НӘТИЖЕСІН ЖОСПАРЛАУ, БАҒАЛАУ.
Нарықтық экономикада өнеркәсіптің тиімді еңбек еткі кәсіпорын жұмысын
Қазіргі уақытта кәсіпорынның даму жоспарын жасау барысында, жоспарлау
-жоспарларды дымыған ғылыми –техникалық және есептік –экономикалық негіздеуді
-қажетті нормалар мен нормативтерді қолдану;
-өндірісті техникалық-экономикалық негіздеу;
-баланстық есептеулер жүргізу;
-өндірістің тиімділігін арттыру көрсеткіштерінің жүйесін жақсарту;
-материал сыйымдылығын, қор сыйымдылығын азайту;
-еңбек өнімділігін арттыру;
-жоғарғы сапалы өнім шығаруды ұлғайту;
-жоспарлардың ыңғайлылығын, ықшамдылығын қамтамасыз ету және т.б.
Кәсіпорынның даму жоспарын прогрессивті техникалық экономикалық нормалар мен
Норматив дегеніміз-салыстырмалы шама, еңбек құрал жабдықтарының қолданылуын көрсететін
Нормалар мен нормативтерді жасаған кезде, ғылым мен техниканың
Техникалық-экономикалық нормалар мен нормативтер мынадай топтар бойынша жасалынады:
-нақты еңбек шығындары (өнімді шығаруға кеткен уақыт шығыны,
-материалдық шығындар нормасы (шикізат, материал, отын, жылу, энергия,
-еңбек құрал-жабдықтарын, қолдану нормативтері (машиналарды, ірі құрал-жабдықтарды, механизімдерді,
-өндіріс процесін ұйымдастырудың нормативтері (өндіріс цикылының ұзақтығы, аяқталмаған
-іске қосылатын кәсіпорын, өндірістер, цехтар мен агрегаттардың жобада
Нормалар мен нормативтер әртүрлі жағдайларда қолданылады. Тірі еңбек
Нормалар мен нормативтер өнімінің өзіндік құнын анықтау үшін
Жоспарларды техникалық-экономиклық негіздеу арқылы олардың көрсеткіштерін анықтайды.
Жоспарлар мынадай көрсеткіштерді қолдану арқылы жасалынады:
-сандық;
-сапалық;
-көлемдік;
-үлестік.
Сандық көрсеткіштерге-жалпы өнім мен тауар өнімнің көлемі; жұмысшылардың
Сапалық көрсеткіштерге-өндірістің экономикалық тиімділігі, еңбек өнімділігінің өсуі; өзіндік
Сандық және сапалық көрсеткіштер бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Көлемдік көрсеткіштерге-өндірістің жалпы көлемі, жеке үрдістер мен факторлардың
Үлестік көрсеткіштерге-бір-бірімен байланысты бірнеше көрсеткіштердің арақатынасы жатады; мысалы:
Өнеркәсіптің жоспарлық көрсеткітерін есептеу үшін табиғи, еңбек және
Табиғи өлшемдер-өндірістің көлемін, материалды ресурстарды жоспарлағанда қолдынылады. Олар
Еңбек өлшемдері-еңбек өнімділігін есептегенде, жалақының мөлшерін, өнім нормасын
Құн өлшемдері-көрсеткіштердің құнын көрсетеді. Құны өлшемі арқылы өнімді
Кәсіпорынның даму жоспары мынадай бөлімдерден тұрады:
-Өнеркәсіп өнімін шығару жоспары (өндірістік бағдарлама)-негізгі бөлім болып
-Ғылым мен техниканы дамыту жоспары. Бұл бөлімнің негізгі
-Өндірістің экономикалық тиімділігін арттыру жоспары. Бұл жоспарда өндірістің
-Күрделі қаржы және күрделі құрылыс жоспары. Ол жаңа
-Материалдық-техникалық қамтамасыз ету жоспары. Оған өнеркәсіп өнімдерін шығаруға
Еңбек және кадрлар жоспары. Бұл жоспар өндіріс көлемі
-өндіріс шығындары жоспары. Бұ жоспардың мақсаты-өндіріске кететін шығындардың
Қаржылық жоспар (қаржы). Қаржы жоспарында мынандай көрсеткіштер көрсетіледі-айналым
Кәсіпорын ұжымының әлеуметтік даму жоспары. Жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын,
Табиғи қорғау және табиғат ресурстарын пайдалы қолдану жоспары.
Кәсіпорынның даму жоспарының ең негізгі бөлімі - өнім
Жоспардағы құн өлшеміндегі өнім көлемін анықтау үшін өнім
Жоспарда берілген өлшем бірліктер жоспарлау мен төндірістіұиымдастырудың барлық
Өнім шығару жоспарының маңызыды бір бөлімі-өнімнің сапасын арттыру.
Өндірістік бағдарламаның құн көрсеткіштеріне:
-сату көлемі;
-тауар өнімі;
-жалпы өнім жатады.
Сатылған өнімнің көлеміне байланысты, өндіріс салаларының, бірлестіктері мен
Сатылатын өнімінің көлемін мына формула арқылы анықтайды:
мұндағы: жоспар бойынша берілген товар өнімінің көлемі;
жоспар бойынша берілген тауар өнімінің көлемі;
сатылмаған өнімдердің жылдың басындағы және жылдың аяғындағы қалдықтар.
Тауар өнімінің көлеміне: сыртқа шығарылып сатылатын дайын өнімдердің
Жалпы өнімнің көлемі жоспарланған уақытта белгіленген жұмыс көлемін
Мұндағы: тауар өнімі;
жылдың басындағы және жылдың аяғындағы аяқталмаған өндірістін көлемі.
Таза өнімнің көлемі-тауар өнімнің көлемінен материалдық шығындар мен
Мұндағы: материалдық шығын;
негізгі қорлардың тозуы.
Қаржылық жоспарлау мен божау-бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі,
Қаржының табысты ісөәрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді
Мұндай процесс тәртіпті (реттілікті) анықтайтын өзара үйлесілген тапсырмалардың,
Қаржылық көрсеткіштерді, белгілінетін қаржы операцияларын негіздеп дәлелдеуге, көптеген
Қаржылық жоспарлау-бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу, қаралған мерзімде
Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекеттің
Нарықтық экономика жағдайында жоспарлау басқарудың функцияся ретінде экономикалық
Демек, нарықтық экономикада тауарлар мен қызметтерді өндіру мен
Қаржылық жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды жасау,
Қаржылық жоспарлауи экономиканы және оның буындарын басқарудың аса
Шаруашылықты жүргізудің нарықтық жағдайында қаржылық жоспарлау шаруашылық жүргізудің
Қаржылық болжау-мемлекеттің мүмкін болатын қаржы жағдайын алдын ала
Қаржылық жоспарлаудың негізгі құжатты болып қаржы жоспары шаруашылық
Кәсіпорынның кірістері мен шығыстары балансының ерекшелігі сол, онда
Есептеулер мен ақша қаражаттарының айналымдарын тіркеу (бекіту) арнаулы
Басқадай түсімдер, кассадағы және есеп айырысу шотындағы қалдық
Нарыққа өту кезінде кәсіпорын қызметін тиімді басқарудың шешуші
4 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖАҒДАЙЫ
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын,
Профессор Н.А Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: Кәсіпорынның
Жоғарыда берілген анықтамалары қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті
Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін біріңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы,
Біздің көз қарасымыз бойынша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді?
Бұл сұрақ та арнайы оқулықтарды түрліше түсіндіріледі. Бір
Енді біреулер өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар,
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы-бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғымын қарастырғанда
1) пайда болу орнына байланысты-ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты-негізгі және негізгі емес;
3) құрылысы бойынша-қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша-тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады,
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі-бұл қаржы ресурстарының
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес,
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы
Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, еәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер
-кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
-шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы
-төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
-шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғанды динамикасы;
-қорлар мен резервтерді, олардың, құрамы мен құрылымын қоса
-кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жқғары
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
-қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру
-активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
-айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
-қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
-кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
-ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш
-баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
-кәсіпорын табыстылығын бағалау;
-кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне
-кәсіпорынның іскерлік белсенділігінін анықтау;
-кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның
Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық нәтижелерін келесі мысалмен көруге
«АТФ БАНК» АҚ-ның (банк атуы)
01/10/2007 жылғы жағдай бойынша
Табыстар мен шығыстар туралы топтасатырылған есебі
(мың теңгемен)
БЕЛГІ 01.10.2007
ЖЫЛҒА 01.10.2006
ЖЫЛҒА
1 2 3 4
Сыйақы түріндегі табыс 1 86 151 481 32
Клиенттерге зайымлар 1,1 70 972 399 29 025
Бағалы қағаздар 1,2 4908 318 2 624 957
Кредиттік мекемелердегі қаржы 1,3 10 270 764 825
Сыйақы бойынша шығыстар 2 -58 363 821 -21
Клиенттердің қаржысы 2,1 -24 238 079 -5222 936
Кредиттік мекемелердің қаржысы 2,2 -21 343 153 -6
Шығарылған берешек бағалы қағаздар 2,3 -9 816 858
Субординацияланған берешек 2,4 -2 965 731 -1 144
Сыйақы түріндегі таза табыс 3 27 787 660
Активтердің құнсыздануы, олар бойынша сыйақы есептелінеді 4 -10
Активтердің құнсыздануынан кейінгі сыйақы түріндегі таза табыс, олар
Комисстялық табыстар 6,1 5 989 508 3 357
Комиссиялық шығыстар 6,2 -2 001 391 -307 178
Таза комиссиялық табыстар 6 3988117 3050688
Сату үшін қолда бар бағалы қағаздардан шығыстарды шегеріп
Шетелдік валютамен операциялар бойынша шығыстарды шегеріп тастағандағы пайда:
Саудалық операциялар 7.4.1. 4 550 635 1 211
Бағам айырмашылығы 7.4.2. -2 079 896 -28 817
Сақтандыру операцияларын табыс 7,5 0 912 388
Еншілес компанияларды сатудан табыс 7,6 1 913 400
Ассоциацияланған компаниялардың пайдасындағы үлес 7,7 0 37 854
Басқа табыстар 7,8 1 146292 267 623
Сыйақымен байланысты емес басқа табыстар 7 5 256
Қызматкелерлерге жалақы және басқа сыйақы 8,1 -5 106916
Әкімшілік және басқа операциялық шығыстар 8,2 -4
Тозу мен амортизация 8,3 -1 008 955 -619
Табыс салығынан басқа салықтар 8,4 -876 962 -329
Басқа активтер мен резервтердің құнсыздануы 8,5 -199 901
Залал шеккен сақтандыру шығындары 8,6 0 -355934
Сыйақыға байланысты емес басқа шығындар 8 -11017379 -7296416
Табыс салығы бойынша шығыстарға дейінгі табыс 9 15121236
Табыс салығы бойынша шығыстар 10 -3125436 -666492
Таза табыс 11 11995800 2173236
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы курстық жұмысты қорыта келе кәсіпорының басты мақсаты
Кәсіпорындар түрлі белгілеріне қарай:
-сала түріне байланысты;
-шаруашылық іс-әрекетінің түріне байланысты;
-құқұқтық жағдайына байланысты;
-меншік жағдайына байланысты.
Меншік формасына байланысты кәсіпорындардың түрі:
-мемлекеттік;
-кооперативттік;
-ұжымдық
-жеке
Кәсіпорынның негізгі өндірістік құрылымының бөлігі болып цех саналады.
Еңбекақы, төлеудің маңызын, қызметкерге, еңбек міндетін орындағаны үшін
Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады,
Нарықтық экономикада өнеркәсіптің тиімді еңбек етуі кәсіпорын жұмысын
Қазіргі уақытта кәсіпорынның даму жоспарын жасау барысында, жоспарлау
Кәсіпорынның даму жоспарының ең негізгі бөлімі-шығару жоспары немесе
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Балабанов И.Т. «Основы финансового менеджмента» Москва-1999
Барабкова В.А. «Основы теорий финансов и кредита»
Санкт-Петербург-2004
Мельников.В.Д. «Финансы» Алматы -2001
Мейірбеков А.К., Әлімбетов К:Ә. «Кәсіпорын экономикасы»
Алматы-2003
Тавлова Л.Н. «Финансы предприятия» Москва-1998
Ілиясов Қ.Қ. Құлыпбаев С «Қаржы» Алматы-2005
Дүйсенбаев К.Ш. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»
Алматы-2001
Т.Ө.Жолдысбаев «Кәсіпорын экономикасы» Алматы-2002
Д.Я. Қуатова. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы-2006
10)Бизнес план. Практические рекомендаций
11) Шодыров.Е. Рынок в Казахстане А-1999
12)Павлова.Л.Н Финансы предприятия 1998
13) МельниковВ.Д Финансы 2001
14) Хакен.П Кәсіпкер болу оңай ма? А-1994
15) Әубәкіров.Я Экономикалық терия негіздері. А-1995
16) Бердалиев.К Қазақстан экономикасын басқару негіздері. А-2001
17) Бисенғазиев.М Кәсіпкерлік негіздері. А-1995
18)Дүйсенбаев.К Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. А-2006
19)ЖолдасбаевГ.Ө Кәсіпорын экономикасы А-2002
3
Кәсіп-орынның табысы
Өнімді са-тудан түс-кен табыс
Басқадай өткізуден алған табыс
Өткізуден тыс опера-циялардан алынған табыс (шығыстарды алып тастағандығы)
Өнімді сату-дан түскен табыс
Өнімдерді са-тудан түскен ақшалай түсім
Қосыл-ған құн салығы
Акциз-дер
Өзімнің өзіндік құны
Басқадай өткізуден алынған табыс
Негізгі қорларды және басқа да мүліктерді, қалдықтарды, т.б.
Өткізуден тыс операциялардың алынған табыс
Құнды қағаздар дивиденттері
Жалға алған үшін төлем
Өсімақы, тұрақ-сыздық ақы, айыппұл т.б.
Қосылған құн салығын және акциздерді есептемегендегі қолданылып жүрген
Өнімнің өзіндік құны
Тауарлы өнімді сату-дан түскен пайда (жұмыс, қызмет)
Басқадай өткізуден алынған пайда
Өткізуден тыс пайдалар, зияндар
Баланстық (жалпы пайда)
Пайдаға салынатын негізгі салықты есептемегендегі шығарылып тасталатын табыс
Жеңілдік есебімен пайдаға салынатын салық
Мөлшерлеме, %
Пайдаға салынатын салықтың сомасы
Баланстық пайда
Салықтар және басқа да міндетті төлемдер
Қорлану
Таза пайда
Тұтыну

Ұқсас жұмыстар

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ДАМУ СИПАТТАМАСЫ

Кәсіпорынның өндірістік қуаты

Фирма қызметтерін ұйымдастыру қызметтері

Кәсіпкерліктің сыртқы экономикалық қызметінің негізгі нысаны - сыртқы сауда қызметі

Кәсіпорын экономикалық стратегиясы мен бағдарламасын әзірлеу

Кәсіпорын қаржысының мәні

Негізгі өндірістік процесті ұйымдастыру

Кәсіпорын экономикасының ішкі жағдайлары

Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда, рентабельділікті арттыру әдістері