Қабылдаудың тұтастығы

Түйсіктер
Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының жеке
нің, сезім мүшелеріне тікелей әсер етүінен
Түйсік арқылы заттың түсін, иісін, дәмін,
дай-ақ түйсік денеде болып жататын түрлі
ліктерінің жұмысы жайлы хабарлайды. Сыртқы дүниені
Түйсіктер заттар мен нәрселердің тек жеке
да бейнелейді. Мәселен, адам секундтың 1/10
Түйсіктердің негізгі заңдылықтары
Сезгіштік және табалдырық
Психологияда адамның түйсіне алу қабілетін сезгіштік
ды. Сезгіштікті: 1) абсолюттік, 2) айырма
мен тығыз байланысты. Мәселен, абсолюттік сезгіштік
балдырығына тәуелді.Абсолюттік табалдырық-түйсік табалдырығы- ның шегі.
тердің арасындағы болмашы айырмашылықты түйсіне алуын
ды. Айырма сезгіштікті сипаттау үшін не
мақ салып,оған тағы бір грамм қосса,салмақтың
19 ғасырдың орта шенінде өмір сүрген
мен адам түйсігінің арасындағы байланысты заң
дады. Мұны түйсіктің психофизикалық заңы дейді.Осы
ша тітіркендіргіштердің күштері геометриялық прогрессия жолы-
мен көбейсе, одан туатын түйсіктер арифметикалық
Адаптация
Сезім мүшелерінің сезгіштігі әсер етүші тітіркендіргіштерге
тіндеп бейімделуге байланысты да өзгеріп отырады.
Адаптация құбылысы адам сезгіштігін немесе төмендеуін
тіп отырады.Түйсіктердің қай-қайсысы да адаптацияланады.
лен, көру түйсігіндегі адаптацияны алайық. Жарық
Түйсіктердің өзара байланысы. Сенсибилизация
Егер адаптация анализаторлардың сезгіштгінің түрлі жағдайларға
ция сезгіштіктің тек артуын ғана көрсететін
ция-латынның сенсибилис деген, қазақшасы сезгіш деген
Синестезия
Тітіркендіргіштер сезім мүшелер біреуінде ғана түйсік
сайды. Мәселен, кейбір адамдар біреудің сөзін
са түрлі дәмдер мен түстер де
дің өзара байланысының мөлшерден тыс дамыған
нестезия-грек сөзі, қазақша қосарласқан түйсік дегенді
Бірізді бейнелер (эйдетикалық ес)
Тітіркендіргіш әсерінің тоқталғанына қарамай, аз ғана
седі. Мәселен,адам 2-3 секунд бойы көз
содан кейін көзін жұмса, жарықтың ізін
Түйсіктердің түрлері
Түйсіктердің түрлерін үш үлкен топқа бөлуге
Сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардың жеке
терінің бейнесі болып табылатын түсіктер. Бұлардың
2. Ішкі мүшелеріміздің күйін бейнелейтін (хабарлайтын)
терге түрлі органикалық түйсіктер жатады. Олардың
рын интероцептор деп атайды.
3. Дене мүшелерінің қозғаласы мен бірқалыпты
Қабылдау
Егер түйсік сыртқы дүние заттары мен
лады. Қабылдауда заттар мен құбылыстардың түсі,
маны қабылдауды алайық.Мұнда біздің анализаторларымызға оның
жесі. Қабылдаудың физиологиялық негізіне бірнеше тітіркендіргіш-
тердің жиынтығы мен олардың қарым-қатынасында пайда
Сөйтіп, қабылдау-түйсіктегідей бір анализатордың ғана қызметі
Мәселен, киноны көру екі анализатордың (көру,
нысып жұмыс істеуінен болады.
Қабылдаудың негізгі ерекшеліктері
Қабылдаудың тұтастығы
Қабылдаудың объектісі кейбір жеке қасиеттерден, жеке
терден тұрғанымен, біз оларды бүтіндей, тұтастай
майды. Мұны үшбұрыштың тұтыс бейнесі деп
құрайды.
Қабылдаудың мағыналылығы
Бұл ерекшелікте қабылдаудың түйсіктерден негізгі айырмашы-
лығын жақсы көрсетеді. Ол объектілердің мазмұнын
рып, қабылдау қиын. Тану жалпылай және
екіге бөлінеді. Жалпылай тану дегеніміз талғаусыз
лай тану. Жалпылй тануда адам нәрселердің
терін біле бермейді. Объектілерді даралап тану
сынан таныс адамды бірден тану, көп
Қабылдаудың таңдамалылығы
Толып жатқан объектілердің ішінен біреуін іріктеуіміз
даудың таңдамалылығы әр түрлі объективтік (объектілердің
шеліктеріне-күші, қозғалысы, қарым-қатынасы т.б.) және субъек-
тивтік (адамның қабылданатын затқа қызғуы, оны
Қабылдаудың тұрақтылығы
Қабылдаудың тұрақтылығы деп сыртқы жағдайдың өзгеруіне
рамастан,заттардың кейбір қасиеттерінің бірқалыпты болып қабыл-
дануын айтады. Мәселен, біздің алдымыздағы телеграф
рының бір-бірінен қашықтығы көздің тор қабығында
ленбейді. Сонда да біз олардың шамасын
даймыз. Өйткені, олардың шындықтағы қалпы осындай.
Қабылдаудағы иллюзия
Әрқашан да қабылданатын затқа,не құбылысқа қабылдау
келе бермейді. Түрлі себептерге байланысты шындықты
ланысты. Иллюзия-латын сөзі, қазақша алдану дегенді
Апперцепция
Қабылдаудың адамның жалпы психикалық тұрмысы мен
қазақша қабылдауға қосымша деген мағынаны білдіреді.
ция тұрақты және уақытша болып екіге
ның қызығуы мен мамандығы, білімі мен
нысты. Мәселен, “түбір” деген сөзді әр
тематик санның түбірі деп қабылдайды. Уақытша–әр
зиялардың негізінде адам жаңсақ пікірде болуы.
Ес
Ес дегеніміз сыртқы дүние заттары мен
рады. Естің физиологиялық негіздерін бір кезде
тардан із қалып отыратындығын көрсетеді. Бірақ
биғатын зерттеуші ғалымдардың бір тобы оны
лыстарымен байланыстырса (есті зерттеудегі электро физиология-
лық бағыт) енді бір зерттеушілер есті
рай түсіндіргісі келеді. Бір нәрсені еске
ген сөзі, қазақшасы байланыс деген мағынада.
Естің түрлері
Ойда қалдырылатын не қайта жаңғыртылатын нәрсенің
на қарай ес төртке бөлінеді. Олар:
лық және эмоциялық естер.
1) Қозғалыс (немесе моторлық) есі деп
2) Заттар мен құбылыстардың қасиеттерінің нақтылы
3) Адам ойының түрлі формаларын, (ұғым,
дылары) еске қалдыра алу қабілеті сөз-логикалық,
4) Сезімдерді есте қалдырып отыруды эмоциялық
лен, жас кезімізде тұрған жерге келсек,
ға бір қуанышқа байланысты болса, ол
ған күн–9 мамыр екенін ешқашан ұмытпаймыз.
Ес процестері
Ес өте күрделі процесс, оның өзі
неді.
Еріксіз есте қалдыруда адам алдына арнаулы
найы ырықты) есте қалдыру арнаулы тәсілдерді
Қайта жаңғырту және тану. Қайта жаңғырту
найы қайта жаңғырту деп екіге бөлінеді.
налысатын әрекетімен мазмұндас болады. Мәселен,музыкант мело-
дияларды қалай болса солай жаңғырта бреді.
ту кездейсоқ туып отырғанмен, ол белгілі
Арнайы қайта жаңғырту мақсат қоюмен, ерік
сенді процесс.
Ойлау
Сыртқы дүниені толық тануға түйсік, қабылдау,
ліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын
Ойлау дегеніміз–сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының
де сөз арқылы бейнеленуі. Ойлау қабылдау,
ланысты. Түйсік пен қабылдау танымның бірінші
ғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау болмайды.
лері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді. Ойлау
маттардың негізінде ғана мүмкін болатын нәрсе.
лағыш элементтер мол болғанмен, оның таным
Бала тілі шықпай тұрған кезде де
сындағы дүниені бірінші сигнал жүйесінің қызметі
ланың тілі шығып, сөз арқылы үлкендермен
кенде ғана оның ойлау шеңбері кеңейетін
Ой тәсілдері
Ойлау әрқашан анализ және синтез процестерінен
Анализ бен синтездің негізінде салыстыру деп
айырмашылық, қасиеттері айқындалады. Бұл операция салысты-ратын
Сөйлеу
Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді
Сөйлеу түрлері
Пікірлесудің қандай түрлері болса да,сөйлеу формалары
Ауызша сөйлеу–сөйлеудің негізгі түрі болғандықтан оның
Қиял
Біз бұрын қабылдаған заттар мен құбылыстардың
Бес жасар Асан үстелдің үстіне шығып
Қиял дегеніміз–сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының
Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше
1) әр адамның қиял ерекшеліктері оның
2) қиялдың мазмұны мен формасы адамның
3) қиял адамның өскен ортасына, этностық
4) қиял адамның психикалық құбылыстарымен ұштасатын
5) адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет
Қолданылған әдебиеттер
Қ. Жарықбаев “Жантану негіздері”
Ә. Алдамұратов “Қызықты психология”
Архангельский “Мектептегі психологиялық зерттеулер”
Жоспар
Кіріспе
Түйсік
Сезгіштік пен табалдырық
Адаптация
Сенсибилизация
Синестезия
Түйсік түрлері
Қабылдау
Тұтастығы
Мағыналылығы
Таңдамалылығы
Тұрақтылығы
Иллюзия
Апперцепция
Ес
Түрлері
Процестері
Ойлау
Ой тәсілдері
Сөйлеу
Түрлері
Қиял
Әдебиеттер тізімі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТІРЛІГІ
Қ.И. САТПАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТ
Қоғамдық пәндер кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Таным процестерінің дамуының психикалық ерекшеліктері
Орындаған: Аманбеков Даурен
НДб-04-5к
Тексерген: Ибрашева Шара
Алматы 2005

Ұқсас жұмыстар

Адамның өмірінде қабылдаудың алатын орны

Сезіну, қабылдау, ұсыну, елестету

Орта мектептерде оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру жолдары

ҚАБЫЛДАУ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

Түйсік пен қабылдау арақатынасы

Таным процестерінің дамуының психикалық ерекшеліктері

Қабылдаудың формалары және жеке даралық ерекшеліктері

Қабылдау процесі туралы ұғым

Түйсіну мен қабылдаудың психологиялық табиғаты