Бюджет тапшылығын басқару

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................3
1 БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Бюджет тапшылығы және оның пайда болу себептері......................................5
1.2 Бюджет тапшылығына сыртқы және ішкі қарыздың әсері................................7
1.3 Бюджет тапшылығын басқару аясында тапшылықты қаржыландыру және
2.ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТ НЕГІЗІНДЕ БЮДЖЕТТІҢ АТҚАРЫЛУЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БЮДЖЕТ
2.1 Қызылорда облысы бюджетінің атқарылуын талдау.........................................15
2.2 Қызылорда облысы бойынша бюджет тапшылығы көрсеткіштерін талдау............................................................................................................................22
ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................28
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда қазақстан экономикасының жағдайы елеулi дәрежеде табиғи
Қазақстанда 2000 жылдан бастап әлемдiк қаржы нарығындағы қолайлы
Қазiргі уақытта әлемде тұрақтандыру немесе жинақ қорлары бар
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: “Бюджет тапшылығын басқару”.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ-Бюджет тапшылығы және оны басқарудың теориялық
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МІНДЕТТЕРІ:
-Бюджет тапшылығы және оның пайда болу себептерін зерттеу;
-Бюджет тапшылығына ішкі және сыртқы қарыздардың әсерін зерттеу;
-Бюджет тапшылығын басқару аясында тапшылықты қаржыландыру және жабу
-Қызылорда облысы бюджетінің атқарылуына талдау жасау;
-Қызылорда облысы бойынша бюджет тапшылығы көрсетеіштерін талдау.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ:кіріспеден, 2бөлімнен,қорытындыдан,пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУДЫҢ
Бюджет тапшылығы және оның пайда болу себептері
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңестірген,
Тапшылықтың ұйғарымды деңгейі деп елдің жалпы ішкіөнімге қатысты
Қазіргі кезде барлық елдерде дерлік мемлекеттің шығыстары оның
Мемлекеттік бюджеттердің тұрақты тапшылығының негізінде көптеген себептер
Бюджет тапшылығы экономиканың жай-күйін қамтып көрсетеді, ал оның
елдің экономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
айналысқа тауар жиынымен жабылмайтын ақшаны шектен тыс
бюджеттің шығыстарында экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін едәуір
әскери-өнеркәсіп кешенін ұстауға жұмсалатын әскери шығыстарды, басқару шығыстарын
«көлеңкелі» экономиканың ірі ауқымды айналымы;
ұлттық шаруашылықтағы өнімсіз шығыстар мен ысыраптар;
Бюджет тапшылығын төмендетудің мынандай әдістері болады:
Конверсия
Қаржыландырудан несие беруге өту
Зиянды кәсіпорындарға дотация беруді жою
Мемлекетті басқару шығынын азайту
Салық салу жүйесін өзгерту
Жергілікті бюджеттің ролін арттыру.
Бюджет тапшылығына сыртқы және ішкі қарыздың әсері
Кейнстің тұрақсыздық теориясы мемлекеттің экономикалық саясат жүргізуін анықтайды.
Фискалдық саясат екі негізгі экономикалық ғылымдар қорытындылары негізінде
Біріншіден, мемлекет шығындарының өсуі сқраныс жиынтығын арттырып, жұмысбастылық
Екіншіден, салық сомасының ұлғаюы жеке үй шаруашылығы күтілген
Фискалдық саясат ұлттық экономикаға жақсы да, жағымсыз да
Бюджет – шығындардың, сондай-ақ үкіметтің, компаниялардың, жеке адамдардың
Бюджет тапшылығы динамикасы мен ықпал ету көлеміне келетін
Мемлкеттік бюджет –үкімет пен жеке меншік формалары субъектілерінің
Дж. М. Кейнс экономикалық өсуді жетілдіру және толық
Елдегі инфляция деңгейіне жуықтау келетін бюджет тапшылығы қалыпты
Қазіргі уақытта ішкі және сыртқы қарыздардың өсуіне байланысты
Біріншісі экономиканы толық мағынада анықтай алмауына негізделеді. Қарыздың
Екіншісі толық талдауға негізделіп, бюджет дефицитінің негізгі қолайлы
Сонымен, ұлттық мемлекеттік қарыз бюджет дефицитінен құралады. Дефицитті
Қарызды өтеу қажеттігі үкіметтің ағымдағы бюджетті теңестіруіне немесе
Мемлекеттік басқару органдарының төлемдері мен түсімдері кассалық әдіспен,
Бюджет дефициті кірістерден шығыстардың арту күшінен пайда болатыны
Егер шығыстар мен таза несиелеу кірістер мен алынатын
Мемлекеттік бюджет дефицитін қаржыландыру сыртқы қарыз сияқты, мемлкеттің
Сыртқы қарыз ақша қаражаттарының түсу кезінде елдің қаржылық
Елдің ішкі қарызы экономиканың секторлары арасындағы елде бар
Экономикалық өсуге мемлекеттік займ әсер ету сипаты мына
Қаржыландыру көздерін бір топқа біріктіру мақсатында несиегер типіне
Жалпы қаржыландыру
Ішкі қаржыландыру
Ақша – несие реттеу органдарынан
Комерциялық банктерден
Мемлекеттік басқару секторының басқа бөліктерінен
Басқа да қаржылық мекемелерден
Қаржылық емес мемлекеттік өнеркәсіптерден
Қаржылық емес жеке өнеркәсіптерден
Үй шаруашылықтардан
Басқа да ішкі қаржыландыру
Сыртқы қаржыландыру
Экономикалық өсу халықаралық ұйымдарынан
Шет мемлекеттердің басқару органдарынан
Шетел комерциялық банктерінен
Шетел фирмаларынан (жеткізушілерден)
Басқа да сыртқы займ
4. Өтімділікті басқаруға арналған қолма – қол ақша
Осы классификацияны қолданудың тәжірибелік мүмкіндігі мемлекттік басқару органдарымен
Бюджет дефицитін қаржыландыру нәтижесінде өтелмеген міндеттемелер қалыптасады. Олардың
1.3Бюджет тапшылығын басқару аясында тапшылықты қаржыландыру және жабу
Мемлекеттік қаржылық саясаттың, соның ішінде қаржыландыру операцияларының мақсаты
Бюджет дефицитін тиімді басқару арқылы мемлекет шығыстарын ұлғайту
Мемлекеттік бюджет дефицитін қаржыландырудың негізгі көзі мемлекеттік займдар
Займдарды орналастырудың ақша айналымында айтарлықтай маңызы зор. Халықтың
Ірі көлемдегі қаражаттарды тарту арқылы мемлекет бос ресурстарын
Мемлекеттік қарыз міндеттемелерін шығару ақшаға сұранысты арттыра отырып
Бюджет дефицитін қаржыландыруға арналған ақша эмиссиясы мемлекеттің қарыздық
Сыртқы қаржыландыру елдің төлем балансына әсер ете отырып,
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде мемлекеттік бюджет дефициті
Шектеулі бюджет дефициті экономикалық жағдай жасауы мүмкін. Бюджет
Қалыпты дамып келе жатқан экономика жағдайында рұқсат етілген
Жыл сайын теңестіріліп отыратын бюджет қалыпты экономика жағдайында
Айналымдағы ақша массасының жетіспеушілігімен қатар келген экономиканың құлдырауы
Мемлекеттік шығыстардың ұлғаюының артынша бюджет дефицитін ұлғайтатыны белгілі.
Бюджет тапшылығын жабатын үш дәстүрлі амал бар:
Мемлекеттік займ шығару;
Салық салудың қатаңдығы;
Ақша өндірісі немесе «сеньораж» , яғни ақша басу.
Қазіргі кезде «сеньораж» тиімсіз, ол инфляцияға әкеледі. Қазіргі
Тапшылықты қаржыландыру – оны жабу үшін қосымша ақша
Бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары:
1. Ақша белгілерін шығару. Бұл жол теріс
2. Мемлекеттік қарыщдар. Бұл жағдайда қаржыландыруға бос ақша
3. Шетелдік қарыздар. Оларды Дүниежүзілік валюта қоры, басқа
4. Ұлттық байлықты пайдалану. Бұл орайда мемлекет басқа
Бюджеттік тапшылықтарды қаржыландырудың басты жолы мемлекеттік несие. Мемлекеттік
Мемлекеттік қарыз (кредит) жеке адамның несие беруінен
2.ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТ НЕГІЗІНДЕ БЮДЖЕТТІҢ АТҚАРЫЛУЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БЮДЖЕТ
2.1Қызылорда облысы бюджетінің атқарылуын талдау.
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің құрылымы мына бөлімдерден тұрады:
1) кірістер:
салықтық түсімдер;
салықтық емес түсімдер;
негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
ресми трансферттер түсімдері;
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру:
бюджеттік кредиттер;
бюджеттік кредиттерді өтеу;
5) қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
қаржы активтерін сатып алу;
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6) бюджет тапшылығы (профициті);
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
қарыздар түсімі;
қарыздарды өтеу;
бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
Бюджеттің кірістері салықтық және басқа міндетті төлемдер (салықтар
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет қаражаттары.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1) мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2) тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге
3) мемлекеттік тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты
4) жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі
5) заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және
6) ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне,
Кесте 1
Атауы
Түзетілген бюджет бойынша Кассалық атқарылуы Түзетілген бюджет бойынша
Облыс бюджеті
I Кірістер 56249336 58180706
Салықтық түсімдер 16138613 18215231
Салықтық емес түсімдер
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер
1335208
1153712
768303
802015
Ресми трансферттердің түсімдері
38511825
38509903
61635062
61635013
Облыс бюджетінің кірістер бөлігі 2007 жылы түзетілген
Кірістер құрамында салықтық түсімдер бойынша жоспардың атқарылуы 2008
Салықтық емес түсімдер 2007 жылы түзетілген бюджет бойынша
Кірістер құрамында негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер бойынша
Ресми трансферттердің түсімдері 2007 жылы түзетілген бюджет бойынша
Облыстық бюджеттің 2007-2008 ж.ж.атқарылу көрсеткіштері
Кесте2
Атауы
Түзетілген бюджет бойынша Кассалық атқарылуы Түзетілген бюджет бойынша
Облыстық бюджеті
I Кірістер 47569435
Салықтық түсімдер 8660619
Салықтық емес түсімдер
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер
3100
3233
1350
2356
Ресми трансферттердің түсімдері
38675667
38673745
61823591
61823542
Облыстық бюджеттің кірістер бөлігі 2007 жылы түзетілген бюджет
Кірістер құрамында салықтық түсімдер бойынша жоспардың атқарылуы 2008
Салықтық емес түсімдер 2007 жылы түзетілген бюджет бойынша
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер 2007 жылы түзетілген
Ресми трансферттердің түсімдері 2007 жылы түзетілген бюджет бойынша
Аудандар және Қызылорда қаласының 2007-2008ж.ж. атқарылу көрсеткіші.
Кесте 3
Атауы
Түзетілген бюджет бойынша Кассалық атқарылуы Түзетілген бюджет бойынша
Аудандар және Қызылорда қаласының бюджеттері
I Кірістер 27890120
Салықтық түсімдер 7477994
Салықтық емес түсімдер
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер
1332108
1150479
766953
799659
Ресми трансферттердің түсімдері
19046377
19045254
28556992
28556991
Аудандар және Қызылорда қаласының кірістер бөлігі 2007 жылы
Кірістер құрамында салықтық түсімдер бойынша жоспардың атқарылуы
Салықтық емес түсімдер 2007 жылы түзетілген бюджет бойынша
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер 2007 жылы түзетілген
Ресми трансферттердің түсімдері 2007 жылы түзетілген бюджет бойынша
Сурет1 Облыс бюджеті шығындарының кассалық атқарылуы.
Облыс бюджетінің шығыстар бөлігі 2007 жылы түзетілген бюджет
Сурет 2. Облыстық бюджеттің 2007-2008ж.ж. шығындарының
Облыстық бюджетінің шығыстар бөлігі 2007 жылы түзетілген бюджет
Сурет 3 Аудандар және Қызылорда қаласының 2007-2008ж.ж. шығындарының
Аудандар және Қызылорда қаласының бюджеттерінің шығыстар бөлігі 2007
2.2Қызылорда облысы бойынша бюджет тапшылығы көрсеткіштерін талдау
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және
Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен
Бюджет тапшылығының жол берілетін шекті мөлшері әлеуметтік-экономикалық дамудың
Бюджет тапшылығын қаржыландыру – қарыз алу және бюджет
Бюджет тапшылығын қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді және
Бюджет профицитін пайдалану – қарыздар бойынша негізгі борышты
Бюджет профицитін пайдалану мәні теріс белгімен белгіленеді және
1 Бюджет тапшылығы (профициті) мыны формула бойынша анықталады;
D = (d – z) – (bk –
d – кірістер;
z – шығындар;
bk – бюджеттік кредиттер;
pk – бюджеттік кредиттерді өтеу;
nf – қаржылық активтерді сатып алу;
pf – мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан түскен түсімдер.
(d – z) - бұл бюджеттің кірістері
(bk – pk) - бұл бюджеттік кредиттер мен
(nf – pf) - қаржылық активтерді сатып алу
D – бюджеттің тапшылығы (профициті). Теріс белгімен алынған
2 Бюджеттің тапшылығын қаржыландыру (профицитті пайдалану) мынадай түрде
F 1 = N+S-R
F 2= R-N-S
N - алынған қарыздардың сомасы;
R- қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасы;
S - бюджет қаражаттарының қалдықтары қозғалысының сомасы;
F1 - бюджеттің тапшылығын қаржыландырудың көлемі. Бюджеттің тапшылығын
F2 - бюджеттің профицитін пайдаланудың көлемі. Бюджеттің профицитін
Оң белгіні ескере отырып, тапшылықты (профицитті пайдалану) жабуға
3 Бюджет қаражаттарының қалдықтары қозғалысының сомасы мынадай түрде
S = (d+pk+pf+pz) – (z+bk+nf+nz)
pz – қарыздардың түсімі;
nz – қарыздарды өтеу;
осы Нұсқаулықтың 14-тармағына сәйкес - d , pk,
4 Бюджет қаражаттарының қалдықтары – бұл есепті кезеңнің
Бюджет қаражаттарының еркін қалдықтары – бұл өткен қаржы
Қаржы жылының басына бюджет қаражаттарының еркін қалдықтарының сомасы
5. Қаржы жылының басында еркін қалдықтардың сомасы бар
6. Есепті кезеңнің соңындағы бюджет қаражатының қалдықтары мынадай
Oк=Oн - S
Oк – есепті кезеңнің соңындағы бюджет қаражатының қалдықтары;
Oн - қаржы жылының басындағы бюджет қаражатының
S – бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы.
Кесте 4 Облыс бюджеті бойынша бюджет тапшылығы және
мың теңге
Атауы
Түзетілген бюджет бойынша Кассалық атқарылуы Түзетілген бюджет бойынша
Облыс бюджеті
Бюджеттің тапшылығы (профицит)
-1118709
4111450
-5742489
-2128033,5
Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитті пайдалану)
1118709
-4111450
5742489
2128033,5
Облыс бюджетінің бюджет тапшылығы 2007 жылы түзетілген бюджет
Кесте 5 Облыстық бюджеті бойынша бюджет тапшылығы және
Мың теңге
Атауы
Түзетілген бюджет бойынша Кассалық атқарылуы Түзетілген бюджет бойынша
Облыстық бюджет
Бюджеттің тапшылығы (профицит)
-715021
3567753
-4844796
-2274472,3
Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитті пайдалану)
715021
-3567753
4844796
2274472,3
Облыстық бюджетінің бюджет тапшылығы 2007 жылы түзетілген бюджет
Кесте 6 Қызылорда қаласы және
мың теңге
Атауы
Түзетілген бюджет бойынша Кассалық атқарылуы Түзетілген бюджет бойынша
Қызылорда қаласы және аудандардың бюджеттері
Бюджеттің тапшылығы (профицит
234964
1195697
-1522755
-415583,2
Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитті пайдалану)
-234964
-1195697
1522755
415583,2
Қызылорда қаласы және аудандардың бюджеттерінің бюджет тапшылығы 2007
ҚОРЫТЫНДЫ
2006 жылы Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына Ұлттық қордың
2006 жылғы 1 шілдеден бастап күшіне енгізілген жаңа
1) Бюджетке Ұлттық қорға жіберілетін, мыналардан тұратын бюджетке
−мұнай секторы кəсіпорындарынан түсетін тікелей салықтардан, оларға корпоративтік
− республикалық меншіктегі жəне кен өндіру жəне өңдеуші
−ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер телімдерін сатудан түскен түсімдерден;
2) Ұлттық қорды басқарудан түсетін инвестициялық кірістер;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге түсімдер
Ұлттық қор:
1) бюджеттік даму бағдарламаларын іске асыру үшін Ұлттық
2) Президент белгілейтін мақсаттар үшін Ұлттық қордан республикалық
Осылайша, Ұлттық қорды қалыптастырудың жəне пайдаланудың жаңа тетігіне
Ұлттық қордан кепілдік берілген трансферттің мөлшері үш жыл
2006 жылы мемлекеттік бюджеттің орындалуы Қазақстан Республикасының экономикалық
2006 жылдың қорытындылары бойынша мемлекеттік бюджет кірісі мемлкеттік
Кірістер құрылымындағы салық түсімдері 10,5% өсіп, ЖІӨ-нің 22,7%
Корпоративтік табыс салығы бойынша жəне табиғи ресурстарды пайдаланғаны
Капитал сатудан түсімдер 2005 жылғы ЖІӨ-нің 0,5%-нан 2006
Мемлекеттік бюджеттен 2006 жылы 2150,6 млрд. теңге сомаға
«Отын-энергетика кешенінің жəне жер қойнауын пайдалану» (44,1%), «мəдениет,
Мемлекеттік бюджет 2005 жылғы 46,7 млрд. теңгеден (ЖІӨ-нің
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Әлжанова Н.Ш.Инвестициялық жобалау:Оқу құралы.-Алматы:қазақ университеті,2006.160б.
2.Мақыш С.Б.Банк ісі.Оқулық .-Алматы:ИздатМаркет,2007.471б.
3.Мақыш С.Б.Ақша айналысы және несие.Оқу құралы.-Алматы:ИздатМаркет,2004.248б.
4. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев Қаржы Алматы:
5.Б.А.Жүнісов Жалпы экономикалық теория Алматы:2002.60б.
6.С.С.Сахариев,А.С.Сахариев Әлем экономикасы Астана:2005.6б.
7.Қ.С.Сәкібаева. Коммерциялық бәсекелестік стратегияларын құру негіздемесі //Қаз ҰУ
8.Ғ.С.Сейткасымов Ақша,несие,банк Алматы:2001.36-41бб.
9. Сейітқасымов Г.С Ақша, несие, банктер: Оқу құралы.
10. Мақыш С.Б Ақша айналысы және несие: Оқу
11.Қаржы қаржат,Журнал,2004/4
12.Банки Казахстана,Журнал,2006/5
13.Банки Казазстана,Журнал,2005/9
14.Google.kz
15.yandex.kz
29

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан Республикасындағы бюджеттің тапшылығы және бюджет балансы

Бюджеттік тапшылықтарды қаржыландыру көздері

Қр-дағы мемлекеттік бюджеттің тапшылығы және мемлекеттік қарыздарды басқару

Бюджет тапшылығы және мемлекеттік қарыз туралы

Мемлекет қаржысы жайлы

Халықаралық қаржылық статистика

Мемлекеттің бюджеттік құрылысы

Мемлекеттік бюджет - мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары

Мемлекеттік қарыз мәні, құрылымы