Балық атаулары
Мазмұны
І Кіріспе. Кәсіби
мәліметтер (Қ.Айтазиннің еңбектері жайында)
ІІ Негізгі бөлім. Балық
сөздердің кейбір мәселелері
1. Балық атаулары
2. Ау және оның бөлшектеріне байланысты атаулар
3. Балық мүшелеріне байланысты атаулар
4. Балықтан жасалған тағам атаулары
5. Балқаш, Іле, Каспий балықшылар тіліндегі кәсіби
сөздер және олардың кейбір диалектілік сипаты
А. Балық және олардың мүшелеріне байланысты атаулар
Ә. Ау және оның бөлшектері
Б. Қайық, құрал-сайман атаулары
В. Балық кәсібіне байланысты қолданылатын сөздердің
кейбір грамматикалық ерекшеліктері
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І Кіріспе. Кәсіби сөздердің зерттелуі турасында
жалпы мәліметтер
(Қ.Айтазиннің еңбектері жайында)
1960 жылдарға дейін Қазақстанның түпкір-түпкіріндегі бір аумақ,
Ж.Досқараев пен Қ.Айтазин еңбектерінің басқа зерттеушілерден артықшылығы -
Қ.Айтазин 1973 жылы кәсіби сөздерге байланысты зерттеулерін қортындылап
Филология ғылымдарының кандидаты, ғалым-педагог, доцент Қазтай Айтазин қазақ
Оның диалектология мәселелеріне арналған еңбектерімен қатар тастардағы таңба-жазуларды
Қ.Айтазин лексикография саласында да өнімді еңбек етті. 1969
1994 жылы бірнеше ғалым-педагогтармен (О.Тоққожаева, К.Иманқұлова) бірлесіп жазған
Тіл мәдениеті мәселелері де ғалымның назарынан тыс қалған
Бірақ "Сүйген іс сүйкімді келеді" дегендей ғалымның күш-жігерін
ІІ Негізгі бөлім. Балық шаруашылығындағы кәсіби
сөздердің кейбір мәселелері.
Қазақ тілі сөздік құрамының аясы кең. Бұл қазіргі
-------------------------------------
1. Қазақ ССР Ғылым академиясының хабаршысы. 1971. №
2. Қазақ ССР Ғылым академиясының хабаршысы. 1971. №
Каспийде Аралда Балқашта
жылым жылым сүзекі, сәкі
қоржын шонтай қалта
сырық сайғау бөреген
көксерке тісті таутан
қаракөз торта вобла
немесе балықшылар арасында жер ыңғайына, қолданысына қарай Арал
Кәсіби сөздердің терминдік сөздермен ара-қатысы. Қазақ тілінің төл
шылықтың) дамуымен байланысты қалыптасып,
--------------------------
3. Қ.Айтазин. Кәсіби лексика мәселелері. "Арыс" басп., А.,
отырады. Кәсіби сөздер жергілікті жерде әр алуан кәсіптің,
--------------------------
4. Қ.Айтазин. Кәсіби лексика мәселелері. "Арыс" басп., А.,2000,
Қазақ тілінде кәсіби сөздердің түрі мол. Оларды кәсіптік,
Қазақстандағы осындай шаруашылықтардың бірі - балық кәсібі.
Негізінен алғанда балық кәсібіндегі топтарды мына төмендегідей етіп
балық атаулары: шоқыр, бекіре, қорытпа, айнакөз, таутан, сүйрік,
ау және оның бөлшектеріне байланысты атаулар: ақпа, жылым,
кеме-қайық және оның бөлшектеріне байланысты атаулар: баркас, жүзбелі
балық етінен жасалатын тағам атаулары: бөкпе, бітеу, жаңса,
табиғат құбылысына және теңіз, көл толқындарына байланысты атаулар:
балық аулау ұйымдарына және басқару әкімшілікке байланысты атаулар:
қармақ және оның бөлшектеріне байланысты атаулар: әттік, батырғы,
балықтың дене мүшесіне қатысты атаулар: айқұлақ, ақшоғын, бағалдырық,
ау, сүзекі, жылым тоқуға, тартуға және қармақ салуға
балықты тазартуға, өңдеуге, тасымалдауға қажетті құрал-сайман
атаулары: итерқұл, лейке, лөкіш, мардан, мөйке, піспек, себет,
өзен, көл, теңіз бөлшектеріне және судың тасып қайтуына
балық аулауға қажетті кішігірім құрал-сайман атауларына байланысты сөздер:
жоғарыдағы аталған топтардың қайсысына да болса енгізуге болмайтын,
Кәсіби сөздер тобы әрі қарай зерттеп, белгілі бір
---------------------------
5. О.Нақысбеков. Жергілікті халық
ты қолданылып жүрген сөздер // Қазақ диалектологиясы,
1965, 165-167-беттер;
Ә.Тәжімұратов. Қазақ тіліндегі мақта шаруашылығына байланысты кейбір кәсіби
Ж.Досқараев. Арал, Каспий балықшылары тіліндегі профессионалдық лексиканың
Балық атаулары
Қаракөз - ақ балық (орысша жерех) түстес кішкене
пайдаланады. Бұл атау қазақ әдеби тілінде де айтылады:
саусағына ілінген бір қаракөздің желбезегін үлкен мұрнының тұсына
апарып, тыжырына қалды. (Ә.Сәр. "Толқ.туғ." 1965, 198-б).
Қаяз, сүген - Арал теңізіндегі өндірістік мәні зор,
балықшылары тілінде бұл сөз
Жайын - басы бақа тәріздес, құйрығы түйенің шөмкісіндей,
Аралда жайынның орташасын - лақа, кішісін - ләпші
Қызылқанат - торта (орысша вобла) тәріздес кіші, денесі
-----------------------------
7. Нақысбеков О. Шу говорының кейбір лексикалық ерекшеліктері.
тарих мен диалектологиясының мәселелері.
8. Сарыбаве Ш. Батыс Қазақстан
тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4-шығуы, 1962,
және қарақалпақша да осылай аталынады.
болуының басты себебі - қанатының қызғылттау болуы деп
Табан - денесі жалпақ, іші шығыңқы, үсті
тұтас жабылған, түсі әр түрлі болып келетін балық.
Бір қызығы, көл жағасындағы шұқанақ атаулы табан балыққа
-----------------------------
9. Сарыбаве Ш. Батыс Қазақстан
тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4-шығуы, 1962, 43-
Ау және оның бөлшектеріне байланысты атаулар
Сүзгі - теңіз бен көлдерде қолданылатын балық аулау
Арал, Каспий, Ырғыз балықшыларының тілінде - жылым. Ешман
--------------------------
10. Болатов Ж. Семей облысы диалектілері. -
гиясының мәселелері. 1960, 3-шығуы. 84-бет.
11. Болатов Ж. Семей облысы диалектілері. -
гиясының мәселелері. 1960, 3-шығуы. 91-бет.
Сүзгі төмендегідей бөлшектерден тұрады:
Тор - фабрикадан не қолдан кереге көз тәрізді
Арқалық - тордың үстіңгі арқаны. Балқаш, Зайсан көлінің
Табандық - тордың астыңғы арқаны. Балқаш, Зайсанда -
Абақ - сүзгінің екі қанатының басына көлденең байланатын
Ал, кілаш сөзін Балқаш балықшылары кейде қанат мағынасында
да қолданады.
Қалта (орысша матня) - сүзгінің балық жиналатын жері.
қолданады. Каспийде - қоржын, құрсақ. Балқашта - түбек,
Аралда - шонтай.
Прауад - сүзгінің қалтаға (матня) таяу, жақын жері.
Қанат - сүзгінің екі қапталы. Қалта шештік арқылы
Қанат арқан - қанат басындағы кілашқа (абақ) байланатын
Шаптырма - қанат арқанның ұшына жалғанатын 500-600 метрдей
Шыжым - шаптырмаға жалғанатын жіңішке капрон жіп. Бұл
қанатын мұз астынан жылжытып отыруға қажетті нәрсеге
үшін тағылады.
Нәрел - ұзындығы 4-5 метрдей түзу сырық. Қуанышбай
- нәрел, бөреген. Зайсанда - сырық болып айтылады12.
Бөгеу ау - бұрын өзенді жерлерде Зайсан балықшылары
Құрма ау - (орысша ставный невод) Каспий теңізінде
----------------------
12. Айтазин Қ. Кәсіби лексика мәселелері. 1988,
13. Айтазин Қ. Кәсіби лексика мәселелері. 1988,
Балық мүшелеріне байланысты атаулар
Айқұлақ - балықтың желбезегін жауып тұратын, жарты ай
Желбезек (орысша жабры) балықтың жақ сүйегінің астына орналасқан
Балқашта - желбезек, айғұлақ, Зайсанда - көмей, обаған,
Жалқаяқ - қызыл балық түрлерінің (қорытпа, бекіре, шортан,
Жұтқын - Каспий балықшыларының тілінде балықтың қарны мағынасында
Қалаш - жайынның әр жерлерінде ұшырайтын кішкене қанаттары.
-----------------------
14. Байжолов Ә. Қостанай қазақтары тіліндегі профессионалдық
материалдары. //Қазақ ССР академиясының хабарлары. 1975,
Босанып кетпек боп көп туласа керек, қанаттарын да
Қылқан - алабұға, сазан, қарабалық, таутан, торта, табан
Қайраннан алған шабақтай,
Тамағыма қылқаның кетер демес ем!
(Махамбет)
Торсылдақ - (орысша плавательный пузырь) балықтың ішкі мүшесі.
Шоғал - балықтың жыныстық тұқымы. Бұл тек еркек
Балықтан жасалатын тағам атаулары
Бөкпен - балықтың майлы сорпасына пияз, бұрыш, қосып,
Бөрек - қайнап піскен балықты қылқанынан (қылтан) азартып,
Бітеу - балықтан жасалған тағамның бір түрі. Балықшылар
Жаңса - жайын балықтың семіз, майлы, тәтті, дәмді
Қалқы - балық етінен жасалатын тағамның бір түрі.
Қарма - балықтан істелетін тамақ атауы. Қарманы даярлаудың
Мипалау - балық етінен жасалған тамақ, балықты тазартып,
Май қуырдақ - балық етін, балықтың өз майына
Балық өнеркәсібіне байланысты кәсіби сөздердің кейбірін ғана сөз
--------------------
15. Ж.Досқараев, Қ.Досмамбетов. Қазалы ауданында тұратын жергілікті халықтың
тіліндегі кейбір диалектілік ерекшеліктер.-Қазақ ССР Ғылым академиясының
хабарлары, филология мен өнертану сериясы, 1962, 1(20)-шығуы, 19-бет.
16. Ж.Болатов. Семей облысы Көкпекті, Ақсуат аудандарында тұратын
дың тіліндегі кейбір диалектілік ерекшеліктер туралы. - Қазақ
диалектологиясының мәселелері. 1960, 3-шығуы, 84-бет.
Балқаш, Іле, Каспий балықшылар тіліндегі кәсіби сөздер және
Іле өзенінің бойындағы балықшылар мен Балқаш көлінің балықшылар
Материал, негізінен алғанда, Балқаш көлінің солтүстік-батыс жағалауында орналасқан
----------------------
17. ҚазССР Ғылым Академиясының хабарлары, 1966, № 8,
А. Балық және олардың мүшелеріне байланысты атаулар
Ақ балық - Іле бойының балықшылары қарабалықтың денесі
Қарабалық (ор. маринка) - арқа жоны қара, бауыры
Құрт балық - балықтық ең ұсақ, ең майда
Лапыш - сазан балығының бір түрі. Бұл қарболдан
----------------------
18. Ж.Досқараев. Арал, Каспий
лексиканың материалдары //Вопросы истории и диалектологии казахского
языка, вып. 1 Алма-Ата, 1958, 107-бет.
Тісті (сирек), сөдак (жиі) (ор. судак). Жыртқыш балықтар
Маринка (ор.маринка) - үлкейген түрін ақ балық дейді.
Асман - таулы жерлердің өзен, көлдерінде болатын балықтың
--------------------------
19. Ш.Сарыбаев. Батыс Қазақстан экспедициясының материалдарынан //Қазақ
тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4-шығуы,Алматы,1962,40-бет.
20. Ш.Сарыбаев. Батыс Қазақстан экспедициясының материалдарынан //Қазақ
тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4-шығуы,Алматы,1962,40-бет.
Бие қарын - теңіз алабұғасының ең үлкен түрі.
Ит балық (ор. губач) - түсі шұбар, өзі
Біреуі бір он балық ит балық-ты,
Сөзіне ит балықтың кім қаныпты.
Үстінен топан суы жүргенінде,
Жыбырлап жер жүзінде құрт қалыпты (Ел аузынан).
Каспийде "итбалық" деп тюленьді ұғынса, Зайсанда "итбалық" деп
Карбол//гарбол - сазанның ең кішісі. Бұны мемлекет қабылдамайды.
Таутан 1. Іле бойының балықшылары таутан деп сазанды
түрлі: ақшыл қоңыр, қызғылт қоңыр, жолақты, қыр арқасы
--------------------------
21. Ш.Сарыбаев. Батыс Қазақстан экспедициясының материалдарынан //Қазақ
тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4-шығуы,Алматы,1962,43-бет.
22. Ш.Сарыбаев. Батыс Қазақстан экспедициясының материалдарынан //Қазақ
тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4-шығуы,Алматы,1962,54-бет.
өзгеріп тұруы, оның жүрген өрісіне байланысты. Теңіз алабұғасын
Теңге балық - қарабалық, сазанның жалпы атауы. Теңге
Тары - балықтардың ішінен шығатын уылдырық. Қарабалықтың тарысы
Тас - қарабалықтың миының ішінде
---------------------------
23. Ж.Досқараев. Жоғарыдағы аталған мақаласы, 118-бет.
24. Ж.Досқараев. Жоғарыдағы аталған мақаласы, 117-бет.
сүйек. Қарабалықтың тасы тамаққа кетсе, адам өледі.
Қылтық - сазан, таутан, тісті, қарабалық сияқты балықтардың
Теңге - балық сыртындағы қабыршық. Таутанды қазанға саларда
Шылау - балықтың шырыны. Балықтың шылауы болғандықтан үстіне
Әдеби тілімізде шылау сөзі көл, су, өзен,
Жақ сүйек - сағақ, желбезекті жауып тұратын
Бағалдырық - балықтың тыныс алу мүшесі. Шашақталып 2-3
Бұл сөз Арал, Каспий балықшылары тілінде де бар.
Арасүйек - таутанның жонында болатын ірі сүйегі. Арасүйек
Торсылдақ (ор. плавательный пузырь) - балықтың ішкі мүшесі.
---------------------------
25. О.Нақысбеков. Шу говорының кейбір лексикалық
тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 1960, 3-шығуы, 135-бет.
Ә. Ау және оның бөлшектері
Бөнтір - ескі аудың бір түрі, қазірде қолданылмайды.
Балбер - ауға байланатын қалытқы. Бір торға 40-30
Бәйек - көл ортасындағы айдынға құрылған аудың тұрған
Дел - ау тоқуға арналған жіп. Қазіргі аулардың
---------------------------
26. Ә.Байжолов. Қостанай қазақтары тіліндегі профессионалдық лексиканың
материалдары // Қазақ ССР Ғылым академиясының хабарлары, қоғамдық
ғылымдар сериясы, 1963, 4-шығуы, 5-бет.
27. Ә.Байжолов. Қостанай қазақтары тіліндегі профессионалдық лексиканың
материалдары // Қазақ ССР Ғылым академиясының хабарлары, қоғамдық
ғылымдар сериясы, 1963, 4-шығуы, 7-бет.
Етек арқан - ау, жылым қанатының астыңғы арқаны.
Етек тас - жылымды тартпас бұрын су сіңіріп
Жаға арқан - ау, жылымның үстіңгі арқаны. Жаға
Көкіл - фабрикадан тоқылған ау. Бір көкілді үшке
Кіләш - жылымның қанаты. Сүзекіде екі кіләш бар.
Қол қауға - жазғытұрым судың иірімді жеріне ұстап
---------------------------
28. Ә.Байжолов. Қостанай қазақтары тіліндегі профессионалдық лексиканың
материалдары // Қазақ ССР Ғылым академиясының хабарлары, қоғамдық
ғылымдар сериясы, 1963, 4-шығуы, 7-8-беттер.
29. Қ.Айтазин. Балық өнеркәсібіне
// Қазақстан мектебі. 1968, № 11. 75-бет.
Қабырға сүзекі - жылымның прауадқа таяу жері. Балықшылар
Құлақ арқан - сүзекіні мұз астынан тартып жылжытып
Қара ау - бұрынғы кезде көп пайдаланылған ескі
Бұларды әр жерлерінен қазықпен бекітеді. Түбекке енген балық
шыға ламай, түбек ішінде қалады. Қара ауды екі-үш
Көңге жіп (ор.пасадка) - ау көзінің екі жағын
Қарауыл - аудың құрылған орнын көрсетіп тұратын белгі.
---------------------------
30. Қ.Айтазин. Балық өнеркәсібіне
// Қазақстан мектебі. 1968, № 11. 77-бет.
31. Қ.Айтазин. Балық өнеркәсібіне
// Қазақстан мектебі. 1968, № 11. 77-78-беттер.
Қол сүзекі - жағалықтан жаяу тартатын шағын жылым.
метрдей. Күннің ыстық уақытында, көл жағасынан су қайтқаннан
Прауад - жылым қанатының қалтаға (матняға) таяу жері.
Өрез - қанат арқанға байланатын 500 м шамасындай
Сүзекі - көл ортасындағы айдыннан балық аулау үшін
айналдырдық ("Жетісу", 11/VІІ-65). Арал балықшылары сүзекі сөзінің орнына
Тор - ау. Балқаш балықшылары кішігірім ауларды тор
Сарашөк - ау көңгелеуге пайдаланылатын жуандығы 20-30 мм
-----------------------------
32. Қ.Айтазин. Балық шаруашылығында кәсіби
// Қазақ ССР ғылым академиясының хабаршысы. 1971, №
33. Қ.Айтазин. Балық шаруашылығында кәсіби
// Қазақ ССР ғылым академиясының хабаршысы. 1971, №
Б. Қайық, құрал-сайман атаулары.
Айыр - бір ойықтан, екінші ойыққа бөрегенді жылжытып
Айыр шөңге - инеліктің кейінгі (артқы) ойығы. Инелікке
Балдақ - сүзекті қабының ішіндегі балықтың мөлшерін байқауға
Бөреген - нәрелден кішілеу, ұзындығы 4-5 м түзу
Еспелі қайық - ескекпен жүргізетін қайық. Бұрын өте
Жел қайық - желкенді қайық.
Итергіш - балықты тұздағанда араластырып тұру үшін қолданылатын
-----------------------------
34. Қ.Айтазин. Балық шаруашылығында кәсіби
// Қазақ ССР ғылым академиясының хабаршысы. 1971, №
35. Қ.Айтазин. Каспий балықшылар тіліндегі ау,
байланысты кәсіби сөздер. Қазақ диалектологиясы. А., 1965, 1-шығуы,
36. Қ.Айтазин. Каспий балықшылар
байланысты кәсіби сөздер. Қазақ диалектологиясы. А., 1965, 1-шығуы,
146-беттер.
аталады37.
Инелік - ау тоқуға, жылым жамауға, ау көңгелеуге
Керме - руль ұстап отыратын адамның орны. Кермеге
Кіл - қайық ортасынан шығаратын қуыс. Бұны қайықтың
Моторкінің (мотор қондырылған қайық) шығуымен байланысты Балқаш көлінде,
Қалып//келіп - ау тоқитын құрал. Бұл ау көзінің
Көтергіш - балық тасуға қажетті құрал. Лабазға балық
Құлақ ағаш - қайықтың екі жақ қапталындағы кемеріне
Қырғыш - тоңазытқыш трубаларының сыртында пайда болған қырауларды
Қармақ темір - ау жазатын құрал. Әр балықшыда
-----------------------------
37. Қ.Айтазин. Каспий балықшылар тіліндегі
ланысты кәсіби сөздер. Қазақ диалектологиясы. А., 1965, 1-шығуы,
38. Қ.Айтазин. Каспий балықшылар тіліндегі
ланысты кәсіби сөздер. Қазақ диалектологиясы. А., 1965, 1-шығуы,
Қуашақ - сүзгі. Түбектен балықты қауашақпен тастаймыз (1-Балқаш).
Мұз бұрғылайтын агрегат - сүзекі тарту үшін мұз
Омыртқа - қайықтың белдеу ағашы. Омыртқа
мен қапталын қоса бекітіп тұрады.
Рей - желкемді көтеріп, керіп тұратын ағаш. Қайыққа
Ыспа - төрт бұрышты (ұзындығы - 2 м,
Сөре - балық кептіруге арнайы жасалған ағаш. Бірнеше
---------------------------
39. Қ.Айтазин. Каспий балықшылар тіліндегі
ланысты кәсіби сөздер. Қазақ диалектологиясы. А., 1965, 1-шығуы,
40. Қ.Айтазин. Кейбір балық атаулары.
языке. А-Ата, 1973, 136-бет.
41. Қ.Айтазин. Кейбір балық атаулары.
языке. А-Ата, 1973, 137-бет.
Тәпек - сүзекіні шығарар кезде екі қанатты қосып,
Шош - түзу ағаштан жасалған 5-6 метрлік тіреу.
Шанышқы - тайыз сулардан балық аулайтын ағаш сапты,
Шаң - балықтарды шаң, тозаңнан сақтайтын үлкен кенеп.
Шалғыш - балықшылардың алдына тағатын шүберек. Асманды тасығанда
Мұздатқыш қондырғы - жағалауда орналасқан жазда балық тоңазытатын
Төгу - ақ құру. Торды күнде бір төгіп,
----------------------
42. Қ.Айтазин. Кейбір балық атаулары.
языке. А-Ата, 1973, 137-138-беттер.
43. Қ.Айтазин. Кейбір балық атаулары.
языке. А-Ата, 1973, 138-бет.
Төртінші ау, бесінші ау, алтыншы ау - ау
Сіре - сүзекі тартушылардың алдындағы шалғышына қатқан мұз.
Тараштау - ауды реттеп жазу. Міне, біз кешегі
Қазықбау шалу - ауды көңгелегенде байлау әдісі.
----------------------------------
44. Балқаш, Іле балықшыларының тіліндегі кейбір
ғылым академиясының хабаршысы. 1966. 5-шығуы, 104-бет.
ІІІ Қорытынды.
"Каспий, Балқаш, Іле балықшылар тіліндегі кәсіби сөздер және
Кіріспеде жалпы кәсіби сөздер турасында мәселе қозғалғанмен, мұнда
Бұл ретте негізгі бөлімді бірнеше мына секілді тақырыпшаларға
Балық атаулары: қаракөз, қаяз, сүген, жайын, қызылқанат, табан,
Ау және оның бөлшектеріне байланысты атаулар: сүзгі, тор,
Балық мүшелеріне байланысты атаулар: желбезек, жалқаяқ, жұтқын, қалаш
Балықтан жасалған тағам атаулары: бітеу, қалқы, бөрек, қарма
Мұнан өзге Каспий, Балқаш, Іле балықшылар тіліндегі балық
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Айтазин Қ. Кәсіби лексика мәселелері. "Арыс" басп.,
Айтазин Қ. Кәсіби лексика мәселелері. "Ғылым" басп.,
Нақысбеков О. Жергілікті халық тіліндегі арық, атыз
Тәжімұратов Ә. Қазақ тіліндегі мақта шаруашылығына байланысты
Досқараев Ж. каспий балықшылар тіліндегі профессионалдық лексиканың
Сарыбаев Ш. Батыс Қазақстан экспедициясы материалдарынан.
Болатов Ж. Семей облысы диалектілері. //Қазақ тілі
Байжолов Ә. Қостанай қазақтары тіліндегі профессионалдық лексиканың материалдары.
Нақысбеков О. Шу говорының кейбір лексикалық ерекшеліктері.
10. Айтазин Қ. Балық
сөздер. //Қазақстан мектебі. А., 1968.
11. Айтазин Қ. Балық шаруашылығындағы кәсіби
мәселелері. Қазақ ССР Ғылым академиясының хабаршысы, А.,
1971, №4.
Айтазин Қ. Каспий балықшылар тіліндегі ау, құрал-сайман аттарымен
Балқаш, Іле балықшылар тіліндегі кейбір кәсіби сөздер (Сарыбаев
Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі.,
Қазақ грамматикасы. Астана, 2002.
3
Кәсіби сөздердің зерттелуі турасында жалпы мәліметтер (Қ.Айтазиннің еңбектері жайында)
Ұлттық өлшем бірліктер қолданылған бірнеше есептер
Диалектілер мен қарапайым сөздердің қолданылу ерекшеліктері
Алакөл қорығы
Жұлдыз атауы
Кәсіби тіл, оның ерекшеліктері. Кәсіби тілдің стильдік ерекшеліктері
Рухани мәдениетке байланысты қалыптасқан этномаркерлі топонимдер
Әдеби тіл лексикасының салалары
Қала атауларын өзгерту және оның салдары
Ағылшын, қазақ және түрік тілдеріндегі анималистік мақал – мәтелдер