Қазақстанның Ұлттық банкі
ЖОСПАР
Кіріспе 1
1-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі және ұйымдастырылу
1.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі 3
1.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің өз қаражаты және
1.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымы мен органдары 8
2-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің міндеттері мен функциялары
2.2. Қазақстан Ұлттық банкінің функциясы, өкілеттігі және құқықтары
3-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк қызметінің негізгі бағыттары
3.1.Ақша-несие саясатының мазмұны мен негізгі бағыттары 18
3.2. Ақша-несие реттеуінің құралдары 20
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың ең маңызды және
Қазіргі банктік жүйе – бұл кез келген дамыған
Ақша массасының өсуін тұрақтандыру – инфляция қарқынын төмендетудің,
Қазіргі банк жүйесі – бұл банк ісінің негізін
Тұрақты, икемді және тиімді банк жүйесін құру –
Отандық әдебиетте дамыған елдердің экономикасындағы банк құрылымы жеткілікті
1-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі және ұйымдастырылу
1.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі
Орталық банктер елдің барлық кредит жүйесінің бас үйлестіруші
Орталық банк елдік эмиссиялық, резервтік, кассалық орталығы болып
Мемлекет берген эмиссиялық құқыққа ие Орталық банк экономиканы
“Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы” ҚР Заңы бойынша
Іс жүзінде барлық кассалық резервтер Ұлттық Банкіде шоғырланатынын
Ұлттық Банк – өзінің алтынвалюта резервтерін, басқа да
Отралық банктердің құқықтық мәртебесі құқықтық актілерде бекітілген: орталық
Ұлттық банк жүйесінің нормативтік құқықтық базасының қалыптасуының басы
1993 жылдың 13 сәуіріндегі «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
КСРО мемлекетінің тұсында Ұлттық банк КСРО Мемлекеттік банкінің
Ұлттық валютанмызды – теңгені (15 қараша 1993 ж.)
Қазақстанның ақша-несие нарығының өзгеруіне байланысты Қазақстан Республикасы Ұлттық
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жұмысын реттейтін негізгі құқықтық
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі туралы Заң басқа банктерге
Жоғарыда аталған екі заң кезінде халықаралық қаржы ұйымдар
Сонымен қатар Қазақстан Ұлттық Банкі басқа елдердің орталық
Қазақстан Ұлттық Банкі өз міндеттерін орындау кезінде пайда
Халықаралық практикада Орталық банктерді жіктеудің бір өлшемі, олардың
- Банктің капиталын құрауға және оның пайдасын бөлуге
- Банктің басқарушынар құрамын тағайындау процесі;
- Елдің Заңдарында, Орталық банктің мақсаты мен міндеттерін
- Ақша-несие саясатына араласуға мемлекеттің құқығы;
Орталық, банктің мемлекет шығындарын тікелей немесе жанама қаржыландыру
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жағдайын осы тұрғыдан алып
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Президентіне есеп береді.
Қазақстан Республикасының Президентіне есептілік мынаны білдіреді:
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Парламентінің келісімімен Қазақстан
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының ұсынуы
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкінің жылдық есебін
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымын және
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның Ұлттық Банкі туралы ережені
Қазақстан Республикасы Президентінің ұлттық валюта – Қазақстан теңгесі
Қазақстан Ұлттық Банкінің өз құзыретіндегі мәселелер жөнінде Қазақстан
1.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің өз қаражаты және
Орталық банк акционерлік қоғам нысанында құрылады. Әдетте, оның
Қазақстан Ұлттық банкінің жарғылық капиталы мемлекетке тиесілі және
Қазақстан Ұлттық Банкі өз балансындағы мүлікті иелену, пайдалану
Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды
Қазақстан Ұлттық Банкінің резерв капиталы оның жарғылық капиталы
Қазақстан Ұлттық Банкінің шығыстары есебінен күмәнді және сенімсіз
Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржылық жыл ішіндегі таза табысы
Қазақстан Ұлттық Банкінің банк активтері бойынша құрылған жалпы
Нақты алынған таза табыстың қалған бөлігі келесі қаржы
1.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымы мен органдары
Орталық банктердің тиімді қызметі шетелдік тәжірибелерді ескере отырып
Бірінші үлгіге сәйкес орталық банк экономиканы реттеу үшін
Екінші орталық банктің үлгісінің алдына нақты міндеттер қойылады
1993 жылдан бастап Қазақстан Ұлттық Банкі өзінің құрылымын
Қазақстан Ұлттық Банкі - тіке бағыныстағы схемасы бар
Қазақстан Ұлттық Банкінің органдары Басқарма мен Директорлар кеңесі
Қазақстан Ұлттық Банкінің құрамына департаменттерден тұратын орталық аппарат
Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасын Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасының
Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының орынбасарларын Қазақстан Ұлттық Банкі
Қазақстан Ұлттық Банкінің ең жоғары органы Басқарма болып
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының негізгі функциялары:
а) мемлекеттік ақша-кредит саясатын әзірлеу;
б) Қазақстан Ұлттық Банктің банк қызметіне қатысты нормативтік
в) Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тұжырымдама негізінде банкноттар
г) Қазақстан Ұлттық Банкінің банктермен жасалатын операциялар бойынша
д) банктерді ашуға рұқсат беру және оны қайтарып
е) ломбардтарға, қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруға
е-1) банк болып табылмайтын заңды тұлғалардың Қазақстан Ұлттық
е-2) банктер мен басқа ұйымдардың Қазақстан Ұлттық Банкі
е-3) банктің және (немесе) банк холдингінің ірі қатысушысының
ж) банктерге резервтік талаптардың нормативін бекіту;
з) алтын-валюта активтерін басқаруды негізгі принциптерін белгілеу;
и) Қазақстан Республикасы валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін
к) Қазақстан Ұлттық Банкінің жұмысы туралы жылдық есепті
к-1) Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымын, жалпы штат санын
л) Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
м) Қазақстан Ұлттық Банкінің өзінің жарғылық және резервтік
н) қолданылып жүрген банк заңдарының талаптарына сәйкес банктер
о) Қазақстан Ұлттық Банкі оның филиалдары, өкілдіктері мен
п) Қазақстан Ұлттық Банкінің халықаралық және осы Заң¬а
р) Қазақстан Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің (Директорат) құрамын
с) бухгалтерлік есептің қазақстандық стандарттарын ескере отырып, Қазақстан
т) Қазақстан Ұлттық Банкінің уәкілдік берілген адамдарының банк
у) Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық операцияларын жүзеге
ф) Қазақстан Республикасының Парламентіне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын
х) өкілеттігіне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен басқару
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы өз құзырына жатқызылған мәселелер
Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы немесе оның орынбасары банктердің
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының мүшелері егер өздері оның
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы 9 адамнан тұрады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық Банкінің
Қазақстан Республикасы Президентінен, Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қазақстан
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының құрамын тағайындаудың бұл қағидалары
Қазақстан Ұлттық Банкінің оралымды басқару органы Қазақстан Ұлттық
Директорлар кеңесінің құрамына Қазақстан Ұлттық Банкінің төрағасы, оның
Директорлар кеңесі Қазақстан Ұлттық Банкінің қарауындағы мәселелер бойынша
2-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің міндеттері мен функциялары
Барлық орталық банктердің алдында тұрған негізгі міндет ұлттық
Орталық банктер экономикаға мемлекеттік тұрғыдан реттеп отыру жүйесінде,
Орталық банктер жүргізетін ақша-несие саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының
Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі міндеті Қазақстан Республикасы ұлттық
Қазақстан Ұлттық Банкіне сонымен қатар:
- Қазақстанның экономикалық дамуы мен оның дүниежүзілік экономикаға
- ақша, кредит және банк жүйесінің тұрақты болуын
- банк қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді қабылдау
2.2. Қазақстан Ұлттық банкінің функциясы, өкілеттігі және құқықтары
Қазақстанның Ұлттық банкі:
а) Қазақстан Республикасында айналыстағы ақша көлемінің мөлшерін реттеу
Қазақстан Ұлттық Банкі эмиссия жасайтын бағалы қағаздар мемлекеттік
б) Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісім бойынша Қазақстан Республикасы
в) банктер ашуға және олардың ерікті түрде қайта
г) белгіленген тәртіппен банктердің бағалы қағаздар эмиссиясының проспектілеріне
д) банктерге, сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының шешімі
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы белгілейтін тәртіппен және шартпен
е) банктердің қызметін бақылап, қадағалайды және оларға белгілі
е-1) ерікті және еріксіз таратылатын банктердің тарату комиссиясының
ж) Қазақстан Республикасында кредиттер бойынша сыйақының (мүдденің) ставкаларын
Қазақстан Республикасында инфляциялық процестерге ақша-кредит әдістерімен реттеу арқылы
з) Қазақстан Республикасында ақша төлемдері мен аударымдарын жүзеге
и) Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды
к) банк қызметі, есепке алу, ақша төлемдері мен
л) Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісе отырып, банктердің
л-1) уәкілетті мемлекеттік органның құзыретіне кіретін мәселелер жөнінде
л-2) өзінің бақылау және қадағалау қызметін қамтамасыз ету
м) Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімі бойынша, ақша төлемдері
н) Қазақстан Ұлттық Банкі өзіне жүктелген функцияларды жүзеге
о) қолма-қол банкноттар мен тиындарды есепке алу, сақтау,
п) Қазақстан Республикасы банктерінің жиынтық балансы мен өз
р) елдің есептік төлем балансын қалыптастырады және төлем
с) ақшаны клиенттің банктік шотына қате есептелгені анықталған
т) Қазақстан Республикасының банк жүйесіне кадрлар даярлауды жүзеге
у) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бірыңғай қазынашылық шотына
у-1) банктер ашатын есеп айырысу-кассалық бөлімдерін (жинақ кассаларын)
у-2) Қазақстан Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес
у-3) Қазақстанның Ұлттық Банкі мен Қазақстан Республикасының Үкіметі
ф) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да функцияларды,
Қазақстан Ұлттық Банкі заң актілерімен берілген өкілеттік шегінде
Қазақстан Ұлттық банкі өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен
Қазақстан Ұлттық Банкі банк, қаржы кеңесшісі және мемлекеттік
Қазақстан Ұлттық Банкінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаржысы орналастырылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік қарыз
Қазақстан Ұлттық Банкі Үкіметпен келісім бойынша Қазақстан Республикасы
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен келісім
3-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк қызметінің негізгі бағыттары
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақша-кредит саясатын
3.1.Ақша-несие саясатының мазмұны мен негізгі бағыттары
2001 жылдан бастап Ұлттық Банк ақша-кредит саясатының бағдарларын
Ұлттық Банктің ақша-кредит саясатының маңызды бағыты таяу жылдарда
2002 жылғы ақпанда инфляциялық таргеттеу мақсаттары үшін жедел
2002 жылы Ұлттық Банк инфляцияның төмен деңгейін ұстап
Инфляция динамикасындағы оң сәт оның орташа жылдық деңгейінің
Экспортерлерден валюта түсімінің түсуі сияқты Қаржы министрлігінің пайдасына
2002 жыл айырбас бағамының тұрақтылығымен сипатталды. АҚШ долларымен
Ақша базасының деңгейі бұрынғыдай ақша-кредит саясатын жүргізу барысында
Жыл бойы ақша базасының динамикасында өткен жылдардағы үрдістер
Ақша базасын реттеу Ұлттық Банктің қысқа мерзімді ноттарын
2002 жылы айналыстағы қолма-қол ақшаның (М0) 23,3%-ке 161,7
2002 жылы ақша массасының (МЗ) 32,8%-ке 765 млрд,
Ақша массасы өсуінің негізгі факторлары банк жүйесінің таза
3.2. Ақша-несие реттеуінің құралдары
Экономикасы өркендеген басқа елдердегідей Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі
Дисконттық (есептік және кепілдік) саясаты. Бұл несиені реттеудің
Бұл саясаттың негізгі мағынасы, қайта қаржыландырудың мөлшерлемесін не
- егер Ұлттық банк, екінші дәрежелі банктердің несиелік
- егер, Ұлттық банк екінші дәрежелі банктердің қайта
1998-1999 жылдары Қазақстан Республикалық Ұлттық банкісі қайта қаржыландырудың
Міндетті резервтеу саясаты. Жоғарыда айтылғандай, Қазақстан Республикалық Ұлттық
Резервтің ең төменгі деңгейі, ақша саясатының құралы ретінде,
Резервтік активтің ең төменгі деңгейін есептеудің негізгі бабы,
Резервтің ең төменгі деңгейінің көлемі есептеуде қамтылған міндеттемелердің
Егер резервтік талаптың проценті жоғары болса, Орталық банк
Қазақстанда, міндетті резервтеу саясаты екі дәрежелі банк жүйесін
а) банктің орналастырылған барлық резервтік активтерінің орташа айлық
ең төменгі резервтік (орташа айлық депозиттық талапты есептеудің
Резервтік активтің қатарына, корреспонденттік шоттағы қаржы (теңгемен және
б) Жоғарыда келтірілген формуламен анықталған ең төменгі резервтік
Ең төменгі резервтік талапты орындаудың, көрсетілген екі жолының
Қазақстандағы банктер Халықаралық стандартқа көшуге дайындығының дәрежесіне байланысты,
Ашық нарықтық саясат. Бұл саясат Орталық банктің өз
Мұндай құнды қағаздардың қатарына, қазіргі жағдайда, қазыналық вексельдер,
Егер, елдің экономикасын жандандыру керек болса, Орталық банк
Валюталық саясат. "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі туралы" Заңда
Валюталық басқыншылық - девиздік саясат жүргізгенде, Орталық банк
Елдің Ұлттық валютасының бағамын тек бір ғана елдің
Іс жүзінде экономикасы өсіп жетпеген қаржысы жеткіліксіз елдер,
Валюталық саясаттың мұнан басқа дисконттық (есептік) нысаны бар.
Бұл екі нысаннан басқа, кейбір нарықты экономикалық елдерде
2002 жылдың ішінде ақша массасының барынша өсуі (10,1
Ақша массасының құрылымында айналыстағы қолма-қол ақшамен салыстырғанда депозиттердің
Ақша-кредит саясатының негізгі құралдары Ұлттық Банктің ресми ставкалары,
Инфляцияның төмендеуі жыл ішінде қайта қаржыландыру ставкасын 9%-тен
Қысқа мерзімді ноттар. Ұлттық Банк 2002 жылы 208,3
Ұлттық Банктің қайталама рыноктағы операциялары. 2002 жылы экономикаға
Қорытынды
Қазіргі кезеңде қаржы секторы өз дамуының сапалы жаңа
Қазіргі уақытта Қазақстанның банк жүйесі банк қызметінің негізгі
Банктер үшін экономиканың нақты секторын кредиттеу операциялардың басым
2003 жылдан бастап Қазақстанның барлық банктері қаржылық есеп
Қазақстанда толыққанды қаржы рыногы, дамыған жинақтаушы зейнетақы жүйесі
Қаржы рыногының құрамдас бөліктері тұрақты жұмыс істейтін банкаралық
2003 жылы АҚШ долларына қатынасы бойынша теңгенің нығаюы
Қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктура Ұлттық Банктің алтынвалюта активтерінің
Биылғы жыл Ұлттық Банктің жаңа даму кезеңімен белгіленеді.
Осындай дамуға сапалы баға беру үшін тарихқа аздап
Ұлттық Банк 90-шы жылдардың басында өндіріске колдау көрсету
Осындай жағдайларда Ұлттық Банк олардың рыноктық жағдайлармен үйлесуіне
Осының бәрі Ұлттық Банктің орталық банктерге тән функцияларды
Жақын уақытта банк секторының озық дамуы банктердің өз
Сондықтан Ұлттық Банкке сақтандыруды қадағалау органының (1998 ж.),
Осылайша, 2002 жылдың ортасында Ұлттық Банк елдің қаржы
Бұл Агенттік барлық қаржы институттарын оперативті және кешенді
Барлық қадағалау функцияларын жаңа органға беру арқылы Ұлттық
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции: Учебник
2. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и
3. Банковский (I) портфель. /отв.ред. Коробов Ю.И. Рубин,
4. Немецкий Федеральный банк: денежно-политические задачи и инструменты.-
5. Эдвин Дж. Долан. Колин Д. Кэмпбелл, Розмари
6. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының
7. "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы"
8. «Экономикалық шолу» Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі журналы,
9. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,
10. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. —
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің бақылау функциясы
Қазақстан Республикасының ұлттық банкi туралы ереже
Қазақстан Республикасының Даму Банкі
Мемлекеттік инвестициялық қызметті жетілдіру және оның тиімділігін арттыру, өндірістік инфроқұрылымдарды және өңдеуші өндірістерді дамыту жолдары
БАНКТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС НАҚТЫЛЫ БАНКТІК
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің құқықтық жағдайы
Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы, қызметі
Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Қазақстандағы ақша-несие жүйесін реттеу
Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде