Әкімшілік шығындарының аудиті

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.........................................................................3
І БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТЕГІ КӘСІПОРЫН БАСҚАРУ ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ.....................................7
1.1 Шығындар туралы түсінік және олардың жіктелуі.....................7
1.2 Шығындарды шешім қабылдау және жоспарлау үшін жіктеу.......................14
1.3 Кәсіпорындағы басқару шығындарының құрылымы және олардың есебі...22
1.4.Жалпы әкімшілік шығындар мен басқа да шығындардың есебі....................27
ІІ «СТАНДАРТ ГАЗ АЛМАТЫ» ЖШС-НІҢ ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ.41
2.1 «Стандарт Газ Алматы» жеке кәсіпорынынның жалпы сипаттамасы...........41
2.2 Жалпы және әкімшілік шығындарды бақылау және талдау. Шығын
2.3 Кезең шығындарын талдау..........................................................50
2.4 Кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдау................................57
ІІІ «СТАНДАРТ ГАЗ АЛМАТЫ» ЖШС-НІҢ БАСҚАРУ ШЫҒЫНДАРЫН БАҚЫЛАУ
3.1 Ішкі аудитті ұйымдастыру...........................................................66
3.2 Ішкі аудиттің құрамы мен қызметі және қарастыратын мәселелері.............74
3.3 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің бухгалтерлік есеп құру негізі,
Әкімшілік шығындарының аудиті.............................................84
3.5 Ішкі аудиттің нәтижесі...........................................93
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................96
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................................104
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын шығындарын басқара отырып, өндірістік шығындардың
Мемлекет экономикасының нарықтық қатынастарға өтуімен бірге кәсіпорындардың өздігінен жұмыс
Кәсіпорындар өздерінің өнімдерін (жұмыстарын, қызметтерін) сатып қана қоймай, сонымен
Қатаң бәсекелестік жағдайы кәсіпорындардың шығындарды басқару процесіне, оларды
Шығындарды тиімді басқару арқылы кәсіпорында үлкен нәтижеге қол жеткізу,
Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше
Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс әкелу үшін
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізуші
Олардың өздеріне іскер серіктерді қаншалықты дәл және қатесіз тандауымен
Кәсіпорын қызметінің негізгі қаржылық нәтижесі пайда болып табылады, ол
Барлық кәсіпорындарда да шығындарды рационалды деңгейге дейін төмендету үшін
Соңғы жылдары шикізат құнының, материалдардың, энергияның өсуіне, сонымен қатар,
Шығындарды басқарудың мақсаты — ылғи да шығарылатын өнімнің бәсекеге
Шығындарды дұрыс басқару үшін, біріншіден, оның мәнін сипаттайтын анықтама
Дипломдық жобаның мақсаты — казіргі нарық жағдайындағы кәсіпорындардың басқарушылық
Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
- басқару мақсаты үшін шығындардың экономикалық мәнін
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау;
- кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметін талдау;
- талданатын ұйым бойынша жиналған мәліметтер негізінде
- шығындарды басқарудың қазіргі таңдағы әдістерін
- кәсіпорында шығындарды басқарудың тиімділігін арттыру жолдарын
Дипломдық жобаның міндеті – таңдап алынған тақырыпқа сай келтірілген
Нарықтық қатынасқа өту кезеңіне талдау объектісі болып жай ғана
Дипломдық жобаның зерттеу объектісі — «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-ның
Негізгі бөлімі үш тараудан (бөлімдерден) тұрады. Бұл тараулар дипломдық
Бірінші тарау теориялық бөлім болып саналады. Бұл тарауда зерттеу
Екінші тарау аналитикалық сипатта болады, талдау көрсетіледі. Талдау тәжірибелік
Үшінші тарау аудиторлық сипатта болады, ондағы ерекшеліктер көрсетіледі. Ішкі
Бірінші жағдайда тарау жоба түрінде қарастырылады. Теориялық және тәжірибелік
Қорытынды дипломдық жұмыстың соңғы бөлімі болып табылады. Бұл бөлімде
Пайдаланылған әдебиеттер тізімінде барлық қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетілген.
Қосымшаларға орындаған дипломдық жобаны толықтыратын материалдар қосылған. Олар дипломдық
І БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТЕГІ КӘСІПОРЫН БАСҚАРУ ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚАСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Шығындар туралы түсінік және олардың жіктелуі
«Шығындар қолдағы бардың сатып алуға жұмсалғанын және оны шаруашылық
Өндірісті тиімді басқару үшін басшыларға шыққан шығын жайлы ақпарат
1.Құрамы бойынша:
Нақтылай;
Жоспарлы немесе болжамды.
2.Өндірістің көлеміне байланысты:
Ауыспалы;
Тұрақты.
3.Орташаландыру дәрежесі бойынша:
Жалпы;
Орташа.
4.Басқару тәсілдері бойынша:
Өндірістік;
Коммерциялық;
Әкімшілік.
5.Өзіндік құнға кіргізу әдісі бойынша:
Тікелей;
Жанама.
6. Пайда түскен кезеңге шығындарды реттеу және жинақтау.
Өнімге;
Кезеңге.
«Шығындар» ұғымына өндіріс шығындарының пайда болуымен байланысты активтердің азаюы
«Шығындардың» мәнін жеткілікті түсіну үшін, оны үш жақты қарастыру
Екіншіден, шығындар ақшалай өлшеммен көрсетіледі, сөйтіп пайдаланылған ресурстардың санын
- Келесі жылға өндірістік қызметтің қандай түрін жоспарлау керек?
- Сатылатын тауарлардың көлемінің өсуіне байланысты сату бағасын азайту
- Өнімді сатумен айналысатын қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу қандай
- Өнім шығарудың мөлшерін арттыру үшін қосымша құрал-жабдықтар сатып
Мұндай құбылыстарды (обьектілерді) ұғыну үшін осы немесе басқа белгілері
Есептік ақпараттарды жіктеу схемасының көптігіне байланысты эталон ретінде олардың
Кесте 1 Топтастырылатын белгілеріне байланысты жасалатын шығындар жіктемесі (классификациясы)
№ Жіктеу белгілері Шығын түрлері
1 Мазмұны (айналымы бойынша) Негізгі және үстеме
2 Өнімнің өзіндік құнына енгізу (қосылу) әдісі бойынша Тікелей
3 Өндіріс көлемінің өзгерісіне қатысты бойынша Айнымалы және тұрақты
Ескерту: кестені автор өзі құрастырған.
Осылардан басқа бақылау және реттеу функцияларын жүзеге асыру үшін
Шығындар – бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін
1) Өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін
2) Өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Әдеттегідей
3) Өндірістің әлеуметтік-мәдени, тұрғын–үй, тұрмыстық қызмет көрсетуге және осыған
Сонымен әдеттегідей тыс пайда беретін капиталдың салаға қойылуы сол
Шығындарды жіктеудің негізгі мақсаты – шығындарды бақылау және реттеу
Кесте 2 Өндірістік шығындардың жіктелуі
Сыныптау белгілері Шығындардың бөлшектенуі
Экономикалық элементтер Шығындардың экономикалық элементтері
Өзіндік құнның статиялары Өзіндік құнның калкуляция статиялары
Технологиялық процестерге Негізгі, қосымша
Қатыстылығы Бірэлементтік, кешенділік
Құрамы Тікелей, жанама
Өнімнің өзіндік құнына қатсыудың тәсілі Өндірістік, өндірістен тыс
Өндірістік процестің рөлі Өндірістік, өндірістік емес
Мақсатқа сәйкес жұмсау Жоспарлы, жоспарсыз
Жоспарға қатысу мүмкіншілігі Тұрақты, ауыспалы
Өнімнің көлеміне қатысты Күнделікті, бір жолғы
Шығу мерзімділігі Аяқталмаған өнімге кететін шығындар
Дайын өнімге қатысы Дайын өнім шығындары
Ескерту: кестені автор құрастырған.
Өндіріс шығындарының мәні. Кез келген экономикалық шешімнің негізінде қойылған
Кез келген өндірістік бірлік (фирма) өз қызыметінен мүмкіндігінше мол
сұраным мен ұсыным нәтижесінде жинақталынатын тауарлардың немесе қызметтердің бағаларымен,
фирманың өндіріс ресурстарын тиімді пайдалануына байланысты болатын өндіріс шығындарымен.
Экономикалық көзқарас тұрғысынан фирманың барлық шығындарын: айқын және айқын
а) Айқын шығындар – ол өндіріс факторларын және аралық
1) жұмысшыларға еңбекақы;
2) сатып алынатын немесе жалған алынған: станок, машина, құрал,
3) көлік шығындарына төлеу;
4) комминальдық төлемдер;
5) банктердің, сақтандыру компаниялардың қызметтеріне төлеу;
6) материальдық ресурстарды (шикізат, жартылай дайын өнімдер, жабтықтағаш бөлшектер)
б) Айқын емес шығындар (имплиценттік шығындар) – ол ресурстарды
1) өзіне қатысты ресурстарды тиімді пайдаланған жағдайда ала алатын
Айқын айырылып қалған мүмкіндіктер шығындарының мөлшері – ол ресурстарды
Тағы бір мысал келтіруге болады. Кәсіпорын ешкімге ештеңе төлеместен
Айырылып қалған мүмкіндіктерді еске алу – нарықтық экономиканың маңызды
2) жақсы табыс – кәсіпкерді өзі таңдаған сала қызметіне
Айқын (бухгалтерлік) шығындар плюс айқын емес шығындар – бұл
Экономикалық шығындар бухгалтерлік шығындарды ғана емес, сонымен бірге өз
Өндіріс шығындарының мөлшерін анықтаудағы экономикалық ыңғайдың мәні “айырылып қалған
Барлық экономикалық шығындар екі үлкен топқа бөлінеді: тұрақты және
Тұрақты шығындар – ол мөлшері өндіріс көлеміне байланысты емес
Фирманың айнымалы шығындары өндіріс көлеміне тікелей байланысты. Оған: шикізаттың,
Өндірістің тұрақты және айнымалы шығындарының қосындысы “өндірістік шығындардың жиынтығын”
Сызба 1 Экономикалық шығындардың құрылымы
Кез келген фирма мейілінше мол жиынтық (жалпы) пайда алуға
Өнім шығарудың әртүрлі шығын түрлеріне анықтама береміз.
Жалпы шығын – бұл өнімнің бірлігін (партиясын) өндірудегі шығын,
Орташа шығындар – ол өндірілген тауардың единицасына есептегендегі шығындар.
Тауар өндірудің шығындары негізгі және айналым капиталының шығындарымен тікелей
Бухгалтерлік шығындар – бұл күшіндегі заңға сәйкес өнімнің өзіндік
Кесте 3 Бухгалтерлік шығындар құрылымы
Бухгалтерлік шығындардың баптары Капиталдың шығын түрі
1. Материалдық шығындар Меншікті капитал шығындары
2. Еңбекақыға жұмсалған шығындар
3. Әлеуметтік қажеттіліктерге ақша аудару
4. Амортизация Меншікті негізгі капитал шығындары
5. Тағы басқа шығындар Меншікті және қарызды айналым капитал
Ескерту: автор құрастырған кесте.
а) Материалдың шығындарға мыналардың құндары жатады:
1) кәсіпорындар алған шикізаттардың, материалдардың олар өндірілетін өнімдердің негізгі
2) қалыпты технологиялық процесті қамтамасыз ету, буып түю,
сақтау үшін сатып алынатын материалдардың арзан бағалы және тез
3) сол кәсіпорында монтаждауға немесе одан әрі өңдеуге
жататын, басқа кәсіпорындардан сатып алынған жабдықтау бұйымдары және жартылай
4) басқа кәсіпорындар атқаратын жұмыстар мен қызыметтердің;
5) сатып алынған отынның және т.б.
б) Еңбекақыға жұмсалған шығындар;
1) іс жүзінде орындалған жұмысқа еңбекақы төлеу;
2) жұмысшыларға заттай төлеу түрінде берілетін өнімдердің
құндары;
3) өнімдік сипаттағы төлемдер (қалыптық жағдайлардан тысқары жұмыстарға, кәсіптерді
4) демалысқа төлеу және т.б.
в) Заңменен белгіленген нормалар бойынша міндетті ақша аудару -
г) негізгі капиталдың амортизациясы - ол негізгі капиталдың
Амортизацияның әр жылғы нормасы салық және басқа да міндетті
1.2 Шығындарды шешім қабылдау және жоспарлау үшін жіктеу
Бухгалтерлік басқару есебінің мақсаты басқару шешімдерін, яғни келешекке арналған
өзгермелі, тұрақты, шартты-тұрақты – өндіріс (сату) көлемінің өзгеру әсеріне
бағалауда есепке қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
қайтарымсыз шығындар (өткен кезең шығындары);
жүктелген шығындар (немесе кәсіпорынның пайдалана алмаған пайдасы);
жоспарланатын және жоспарланбайтын шығындар;
өсетін және шекті шығындар мен кірістер.
Өзгермелі шығындар өндіріс көлемі өзгергенде пайда болады, оның көлеміне
Өзгермелі өндірістік шығындар өнімнің өз құнын сипаттайды, өйткені нарықты
Өндірістік емес шығындарға мыналар жатады:
Дайын өнімді тұтынушыға тиеу үшін буып-түю, орау шығындары;
Сатып алушы орнын толтырмайтын көлік шығындары;
Делдалға тауарды сатқаны үшін комиссиялық сыйақы.
Бұл шығындар тікелей сатылым көлеміне байланысты.
Өндірістік тікелей шығындар іскерлік белсенділікке байланысты емес, сондықтан оны
Тұрақты шығындар уақыттың белгілі бір кезеңі ішіндегі өндірістің (өндірістік
Жартылай өзгермелі шығындар. Бұған тұрақтылар да, өзгермелі құрамдас бөліктер
Шынайы өмірде тек тұрақты немесе өзгермелі шығындарды кезіктіру сирек.
Өзгермелі шығындарды бейнелеу үшін Крз шығындарды реттеу коэффициенті қолданылады.
Крз= ,
мұнда Трз - шығындардың өсу қарқыны, %;
Тда - іскерлік белсенділіктің өсу қарқыны, %.
Бұл коэффициентті (есепті) тұрақты шығындар үшін де қолдануға болады.
Крз= =0.
Соған орай, егер Крз=0, болса, біз тұрақты шығындармен жұмыс
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігімен мөлшерлес өсетін сайма-сай шығындар өзгермелі шығындардың
Крз=
Осыған орай, егер Крз=1, шығындар сайма-сай деп саналады.
Өсуі кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің өсу қарқынынан қалып қалған өзгермелі
Крз=
Мысалға, өндіріс көлемі 20% ұлғайса, шығындар 10% көбейеді,
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінен шапшаң өсетін шығындар прогресиивті шығындар деп
Крз=.
Крз>1 мәнінде шығындар прогресиивті болып табылады.
Шығындарды өзгермелі және тұрақты құрамдастар негізінде, жоғарыда көрсетілгендей, ұйымның
Теориялық қуат – егер барлық машиналар мен жабдықтар тоқтамастан
Тәжірибелік қуат – қалыпты жұмыстың іркілістерін (құрал-аспапты ауыстыру, жөндеу
Қалыпты қуат – күтілетін сатылым талаптарын қанағаттандыру үшін қажетті
Нормативтік қуат – ұйым шығара алатын көлемі емес, шығаруы
Сондай-ақ пайданы бағалағанда немесе өзіндік құнды қалыптастырғанда есепке алынатын
Шаруашылық қызметі процесінде әрбір кәсіпорын кіріс түрінде қолма-қол ақша
Қайтарылмайтын шығындар (өткен кезең шығындары) – бұрын қабылданған шешім
Жүктелген мойынға артылған шығындар тек басқару есебінде ғана болады.
Жүктелген (оларды басқаша болжанған, баламалы деп те атайды) шығындар
Жүктелген шығындар таңдау жолы іс-қимылдың баламалы бағамының бірі екіншісінен
Шығындардың бұл категориясы ресурстар шектелген жағдайда ғана қолданылады, келтірілген
Жоспарланатын шығындар – мөлшерлеу, норматив, лимиттеу және смета негізінде
Жоспарланбайтындар – қосымша, жоспарлы өзіндік құн шегінен шығатын, нормативтен
Өсетін және шекті шығындар мен табыстар – өнімнің қосымша
Жаңа өткізу нарығын игеру көзделген. Өткізудің қосымша көлемі 100
Жарнамаға шығындар – 30;
Жаңа сауда бөлмелері үшін жал төлемі – 20;
Іссапарлық шығындар – 10;
Жиынтық өзгермелі шығын – 20.
Өсетін шығындар (табыстар) есебі мына кестеде көрсетілген.
Кесте-4 Өсетін шығындар (табыстар)
мың теңге
Шығын (табыс) баптары Ағымдағы шығындар (табыстар) Жорамалданатын шығындар (табыстар)
1 2 3 4
Өткізуден түскен түсім (табыс) 500 600 100
Шығындар, барлығы
205,8 241,96 36,16
Кесте 4 жалғасы
1 2 3 4
Оның ішінде:
Жарнамаға 60,0 78,0 18,0
Қызметкерлер құрамын ұстауға 40,0 40,0 -
Іссапарлық 30,0 33,0 3,0
Жал төлемі 75,0 90,0 15,0
Жиынтық өзгермелі шығындар 0,8 0,96 0,16
Ескерту: автор құрастырған кесте.
Бұл кестеден көрінетіні, нарықтың жаңа сегментін жасау 36,16
Шекті шығындар мен табыс-өнім брлігіне шаққандағы қосымша шығындар мен
Басқарушылық есептің жүйесінде ақпаратты мүдделі тұлғаларға дұрыс шешім қабылдау
Шешім қабылдау және жоспарлау барысында қолданысқа таңдап алынған баламалы
Өзгермелі, тұрақты;
Бағалау есебіне қабылданатын және қабылданбайтын алдағы кезең шығындары;
Қайтарылмайтын шығындар және аяқталған кезең шығындары;
Жүктелген шығындар (вмененные затраты);
Инкременттік және маржиналдық шығындар;
Маржиналдық табыс;
Жоспарланған және жоспарланбаған шығындар;
Релеванттық және релеванттық емес шығындар;
Өндіріс көлеміне қатысты шығын динамикасы.
Өзгермеліге сомасы өндіріс көлеміне байланысты тікелей өзгеретін шығын жатады,
Тұрақтыға мөлшері (шамасы) өндіріс көлемінің өзгеруіне, яғни кәсіпорынның іскер
Өзгермелі және тұрақты шығындарға нақты шектеу қою, іс жүзінде
Шығындарды тұрақты және өзгермелі деп бөлу өндіріс көлемінің сыни
Бағалау есебіне қабылданатын және қабылданбайтын алдағы кезең шығындары.
Белгілі бір шешімді әзірлеуде бұл мәселеге шығындар мен табыстардың
Есепке алынған шығындар мен табыстар – бұл шешім қабылдауға
Қайтарылмайтын шығындар немесе аяқталған кезең шығындары. Бұл шығындар –
Жүктелген шығындар (вмененные затраты). Бұл шығындар – басқасынан бас
Мысалы. Кәсіпорынның әзірленуі 200 сағат өңдеуді талап ететін арнайы
Осы әдетте құрал-сайман 100 мың теңге табыс түсіретін бөлшектерді
Егер кәсіпорын бұл келісімшартқа отыратын болса, онда ол 100
Инкрементті және маржиналдық шығындар мен табыстар. Инкрементті шығындар мен
Маржиналдық табыстар – бұл өнімді сатудан түскен түсім мен
Жоспарлы – бұл нормативтерге, лимиттерге сәйкес өндірістің белгілі бір
Жоспарланбаған – өнімнің өзіндік құнында көрсетілетін шығындар.
Релеванттық және релеванттық емес шығындар – оңтайлы басқару шешімін
Релеванттық, әдетте, өзгермелі шығындар болса, ал иррелевантты – тұрақты.
Сонымен, тұрақты шығындар релеванттық сипатта, яғни қабылданған шешімге байланысты
Шығындарды релеванттық және релеванттық емес деп бөлудің негізінде мына
Әлдеқайда төменгі баға бойынша қосымша тапсырысты қабылдаудың мақсатқа лайықтылығы;
«сатып алу әлде өндіру» жағдайы;
Шектеу (лимит) факторлары бар кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы;
Өндірістің зиян шектіруші элементін (немесе басқаны) таратудың мақсатқа лайықтылығы.
Өндіріс көлеміне қатысты шығын динамикасы. Дұрыс шешім қабылдау үшін
Егер кәсіпорын ауар, қызмет өндірудің көлемін елеулі көтеретін болса,
Тұрақты шығындар – жалпы сомасы өндіріс көлемі өзгерсе де
Ішінара өзгермелі шығындар аралас тұрақты және өзгермелі шығынды білдіреді.
Тұрақты бөлігінде – телефонды пайдаланғаны үшін абоненттік төлем кіретін,
Шығынды тұрақтыға және өзгермеліге шектеу, әдетте, өндіріс көлемінің өзгерісі
Былай, өндіріске қатысты пайдаланылған негізгі өндірістік материалдар өзгермелі шығын
Тұрақты шығынның жалпы сомасы өндіріс көлемі өзгергенде өзгеріссіз қалады.
«Тұрақты» және «өзгермелі» ұғымдары өнім бірлігінің есебіндегі шығындарға емес,
Жоспарлау барысында тұрақты шығын жиынтықталған тұрақты шығын ретінде, ал
Кесте 5 Өндіріс көлемінің өзгеруі барысындағы шығындардың мінез-құлқы
Шығын тұрпаты Жиынтық шығындар Өнім бірлігінің шығындары
Тұрақты шығындар Өзгермеген Кері үйлесімді өзгереді
Өзгермелі шығындар Үйлесімділігін бұзбай өзгереді Өзгермеген
Ескерту: автор құрастырған кесте.
Шығындарды тұрақтыға және өзгермеліге бөлгенде мынаны есте ұстау қажет:
Өндіріс процесі бәрінен бұрын тұрақты және өзгермелі шығындардан тұратын
1.3 Кәсіпорындағы басқару шығындарының құрылымы және олардың есебі
Фирманың шаруашылық қызмет процесінде өндірістік тұрақты шығындар құрылымында қалдық
Қалдық шығындар - өнімді өткізу мен өндірістің тоқтауымен болатын
Бастапқы шығындар – өндірістік қайта қосумен және өнімді
Бастапқы шығындар – өндіріс пен өткізу көлемдері өзгермегенде өзгермейтін
«Тұрақты шығындар» түсінігі – салыстырмалы, өндіріс пен өткізілу өзгеруінің
Фирманың шаруашылық қызмет процесінде өзгермелі шығындар өндіріс көлемі мен
Фирманың өндіріс пен өнім өткеруінің өзгеруіне байланысты өзгермелі шығындар
Пропорционалды өзгермелі шығындар – өндіріс пен өнім өткеру пропорциясына
Прогрессивті шығындар – өндіріс пен өнім өткеруге қарағанда көп
Дегрессивті шығындар – өндіріс пен өнім өткерілуіне қарағанда салыстырмалы
Өзгермелі шығындар өндіріс пен өнім өткерілу көлемдері өсуі бойынша
Фирманың шаруашылық қызметінің тиімділігі туралы шығындар құрылымының басқа өзгерістері
Егер А және В екі фирмалардың жалпы шығындары мына
Кесте 6 «Стандарт Газ Алматы» - ның жалпы шығындары
А В
Өзгермелі шығындар 70% 40%
Тұрақты шығындар 30% 60%
Жалпы шығындар 100% 100%
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп мәліметтери негізінде
Осыдан олардың шығындарының құрылымы өзгеше деп қорытынды жасауға болады.
А фирмасында еңбекті төлеуге көп шығындардың болуы, осы фирмада
Өндіріс шығындары құрылымы қазіргі жағдайда айтарлықай өзгерді. Жаңа технологияларда
статистикалы әдіс, өндіріс пен өткізудің бұрынғы көлемдегі кезінде алынған
эксперттік баға әдісі, өндіріс пен өткеру көлемдерінің және шығындар
Менеджерлік теория және пайданы ұлғайту моделінің теориясына келіссек
Практика көрсеткендей, осында осы немес басқа фирманың сайланған басшыларының
Сайланған басшылар өздерін жұмыста уақытша сезініп, пайданы ұлғайтуды өздері
Ірі фирмалардың контракты бойынша сайланған басшылары, сайланған басшылар емес,
Маржиналды теория мен пайданы көбейтудің моделі.
Осы теория шекті табыс және шекті шығындар тепе-теңдігінде пайданы
Шекті табыс – фирманың қосымша өндірілген өнімнің әр бірлігінен
Шекті шығындар – әрбір қосымша өнімнің бірлігінің өндірісімен байланысы
Шекті табыс – шекті шығындар жағдайы фирма жұмысы үшін
жетілген бәсеке жағдайында жұмыс істейтін фирмалар тек қана бір
жетілмеген бәсеке жағдайында фирмалар екі параметрлерге - өндірілген өнім
Әкімшілік-шаруашылық шығындар
Әкімшілік-шаруашылық персоналдың еңбекақы шығындары:
Басқару жұмысшыларының аппараты (басқарушы, мамандар және басқа да қызметкер
Сызықтық персонал: жоғарғы өндіріс жұмысшылары (учаскелер бастығы), жұмыс өндірушілері,
Шаруашылық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын басқару аппараты жұмысшылары (телефонистер,
Әкімшілік-шаруашылық шығындарға жататындар:
Әлеуметтік қажеттіліктерге төлемақы (белгіленген заңды норма бойынша міндетті төлемдер:
Пошта-телеграфтық шығындар, телефондық станцияларды пайдалану және олармен қамтамасыз ету
Есептегіш техникасын пайдалану және олармен қамтамасыз ету бойынша шығындар,
Жазу машинасы, көпжылдық оргтехниканы пайдалану және онымен қамтамасыз етілуі
Әкімшілік-шаруашылық персоналмен пайдалынатын офис орындары, ғимараттарды пайдалану және қамсыздандыру,
Әкімшілік-шаруашылық персоналдар пайдаланатын негізгі қорды барлық жөндеу түрлерін жүргізу
Канцелярлық бұйымдармен, есеп бланкілер, есеп ацырысу және басқа да
Кәсіпорын маңындағы пунктер бойынша әкімшілік-шаруашылық персонал жұмысшыларының іс-сапар және
Кәсіпорын меншігіндегі жеңіл автокөлкті пайдалану және қамтамасыз етілуі, құрылыс
Жеңіл автокөлік қызметкерлердің еңбекақы төлімдері (әлеуметтік қажеттіліктерді есептеумен қоса
Бензин құны, май және басқа да материалдар,автокөлік резиналарын жөндеу
Автотұрақты пайдалану, жалға беру шығындары.
Әкімшілік-шаруашылық персонал жұмысшылар жұмысшыларына көшумен байланысты төленетін шығындар.
Кәсіпорын ревизиялық комиссиясы және басшылардың жиналыс өткізу шығындары, коммерциялық
Аудиторлық, ақпараттық, консультациялық төлемдер.
Банктік қызмет көрсету төлемдері.
Басқа да әкімшілік-шаруашылық шығындар.
Өкілеттілік шығындары – шетел өкілеттілігін арнайы қабылдауды жүргізуді ұйымдастыру
Өкілеттілік шығындарға қатысты арнайы қабылдау жүргізуге (таңғы, түскі астар),
Өкілеттілік шығындарғы қатысты емес шығындар:
Профилактика, емдеу жұмыстары;
Демалу;
Қыдыруды ұйымдастыру.
Есепті (салық) кезең ішінде өкілеттілік шығындар құрамына есепті кезең
Бухгалтерлік есептегі амортизация – негізгі құралдарды бөлшектеп тасымалдау және
Амортизациялық аударымдар – негізгі қорлардың тозуын залалдандыру құны.
Өндіріс шығындары және олармен айналысу құрамына амортизациялық аударымдар кіреді.
Коммерциялық кәсіпорындармен негізгі қорлардың баланстық құны және белгіленген нормаға
Амортизациялық кезеңді табу үшін 100-ді амортизациялық нормаға бөлу керек.
Амортизациялық норма дегеніміз бұл – жылдық белгіленген пайыз бойынша
Ұйым қажеттілігіне пайдалынатын жүргізушілердің жеке автокөлігі
Кәсіпорын комерциялық қызметіндегі жүргізушілердің жеке көліктерін пайдалану жалға беру
Жұмыс барысында қызметкерлердің жекеменшік автокөлігін пайдалану келісімшарты – Қазақстан
Келісімшарт бұл – екі жақты келіссөз арқылы жүргізілетін, заңмен
Жұмыс барысында қызметкерлердің жеке меншік автокөлігін пайдалану еңбек келісімшартында
1.4 Жалпы әкімшілік шығындар және басқа да шығындардың есебі
Бұл активті және 7 (72,73,74,75,76,77) бөлімшеден тұрады. Шығындардың барлық
Олардың келіп шығуын(көбеюін) қарастырамыз.
Бұл жағдайда олар дебет бойынша өтеді.Бұл жерде біз
Бұл операциялар да 7210 «Әкімшілік шығындар» шотының дебеті бойынша
1-мысал:
Дт Кт Құжаттар
7210 8030 Кәсіпорын бойынша бұйрық материалдарды шығыс ету актілері,
8030 шоттың кредитінен 7210 шоттың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шот
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорында жалпы шаруашылық шығындарға 2010 жылғы қазан
2-мысал
Дт Кт Сомасы Е с к е р т
7210 8030 480000 1-типті операция
Әкімшілік-басқару персоналының іссапар шығындарын шығыс ету.
Бұл операциялар да 7210 «Әкімшілік шығындар» шотының дебеті бойынша
3-мысал
Дт Кт Құжаттар
7210 3340 Кәсіпорын бойынша бұйрық аванстық есептер
Жазудың дұрыстығын тексереміз:кредиттік жағында тек қана пассивті шот орналасқан.
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорында директордың Астана қаласына қызмет барысында іссапарының
4-мысал
Дт Кт Сомасы Е с к е р т
7210 3340 37000 3-типті операция
Қаржылық ресурстар немесе несиелерді пайдаланғаны үшін сыйақылар есептеу.
Бұл операциялар да 7310 «Сыйақылар бойынша шығындар» шотының дебеті
5-мысал
Дт Кт Құжаттар
7310 3380 Банктердің келісімдері, сыйақылар есептеу бойынша есептер
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана пассивті шот
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорында үстіміздегі жылдың I жарты жылдығында банктің
6-мысал
Дт Кт Сомасы Е с к е р т
7310 3380 42000 3-типті операция
Өткізілген(жойылған)негізгі құралдардың қалдық құнының сомаларын шығыс ету.
Бұл операциялар да 7410 «Активтердің шығуынан алынатын шығындар» шотының
7-мысал
Дт Кт Құжаттар
7410 2410,2417 Негізгі құралдарды өткізу (жою) туралы
актілер, жүкқұжаттар
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шот
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорында 2010 жылғы маусым айының 18 жұлдызындағы
8-мысал
Дт Кт Сомасы Е с к е р т
7410 2413 42000 1-типті операция
Кәсіпорынның корпоративтік табыс салығын есептеу.
Бұл операциялар да 7710 «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар»
9-мысал
Дт Кт Құжаттар
7710 3110 Корпоративтік табыс салығының есептелуі
Жазудың дұрыстығын тексереміз:кредиттік жағында тек қана пассивті шот орналасқан.
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорында 2006 жылы жылдық қаржылық- шаруашылық
10-мысал
Дт Кт Сомасы Е с к е р т
7710 3110 184000 3-типті операция
Енді шығындардың кему(жабылу)жағдайларын қарастырамыз.
Бұл жағдайларда шығындар кредит бойынша өтеді. Бұл жерде біз
Жиынтық табыс (залал)шотына шығындарды жабу. Бұл операциялар 7010, 7110,
11-Мысалы:
Дт Кт
Нұсқаулардың ережелері
5510 7010,7110,7210,7310
7410,7710,7610,7620
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шот
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз:кәсіпорында жыл соңында өткізілген өнімнің өзіндік құнындағы
12- мысал
Дт Кт Сомасы Е с к е р т
5510 7010 4400000 4-типті операция
Бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте табыс жұмыс істелген кезде бейнеленеді,
Шығындардың жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізі көрсеткіштердің бірі жалпы
Есеп саясатының сақталуына байланысты аудитор мынандай мәселелерді анықтауға міндетті:
тексеру кезеңінің басында белгіленген шығындар есебінің әдісінің тұрақтығын, нормативтік
есепті кезеңдер бойынша оның өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің
материалдық шығындардың өнімнің өзіндік құнына дұрыс таратылып жатқызылғандығы;
негізгі құралдарға дұрыс тозу есептелгендегін;
өндіріс шығындарын өндірілген МЕА-ге есептелген амортизациялану сомасының дұрыстығын;
үстеме шығындар сомасының обьектілер бойынша таратылу әдістерінің негізделгенін.
Өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындар есебінің дұрыстығын
Өндірістегі шығындар мен өнімді өткізу (коммерциялық шығындар) туралы мәліметтер
Өзіндік құнға енгізу әдісі бойынша барлық шығындар тікелей және
Шығындар есебі 8010 «Негізгі өндіріс», 7110 «Өнімдерді сату және
Бұл активті шоттар. Оларда шығындар дебет бойынша бейнеленеді,ал жылдың
8110 шоттың кредиті бойынша өнім шығарылуы немесе жұмыстар, қызметтер
7110 «Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығындар» шоты
7310 «Сыйақылар бойынша шығындар» шоты алынған несиелер,бағалы қағаздар мен
Шығындар екі түрге бөлінеді:
өнімді шығарумен байланысты тікелей шығындар. Олар тікелей өнімнің өзіндік
кезең шығындары – өткізу процесімен байланысты шығындар және жалпы
Үстеме шығындар – өндіріске қызмет көрсетумен, негізгі және қосалқы
8041.01 «Негізгі өндірістің үстеме шығындары»
8042.02 «Қосалқы өндірістің үстеме шығындары»
Үстеме шығындарды бөлгеннен кейін 8041, 8042 шоттар жабылуы керек.
- жалпы әкімшілік шығындар (7210) – өндірісті (жұмыс пен
- дайын өнімді (жұмыстар мен қызметтерді) өткізу бойынша шығындар
- сыйақы түріндегі шығындар (7310).
Жалпы және әкімшілік шығындар 7210 шотының келесі субшоттарында есепке
7210.01 «Әкімшілік және шаруашылық шығындар»
7210.02 «Салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер бойынша
Серіктестіктің табыс есебі БЕХС 18 «Табыс» сәйкес жүргізіледі. Мынадай
қаржылық есептілік бойынша аудиторлық қызмет көрсету;
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, қалпына келтіру, жүргізу, қаржылық және статистикалық
салық декларациясын толтыру;
қаржылық-шаруашылық қызметті талдау;
қаржылық, салықтық, банктік және басқа да заң сұрақтары бойынша
адвокаттық қызметпен байланысты емес, заңдық қызметтер көрсету.
Өнімді, жұмысты, қызметті өткізуден түскен табыс есептеу әдісі бойынша
6010 «Өнімді өткізуден, қызметті көрсетуден түскен табыс»
6020 «Сатылған өнімнің қайтуы».
Шығындардың жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізі көрсеткіштердің бірі жалпы
8010 «Негізгі өндіріс» шоты бойынша қалдық «Аяқталмаған өндіріс бабы
Кезең шығындарының есебі
Кезең шығындарының есебі– өнім өндіруге кеткен шығындардан кезеңдік шығындар
жалпы және әкімшілік шығындар;
пайыз бойынша шығындар;
тауарлы-материалдық запастарды сату бойынша шығындар.
Бұл шығындар тауарлы-материалдық запастардың қалдығына жатқызылмайды, олар өзі орын
Пайыздар(проценттер) бойынша шығысқа – банк несиесі және жабдықтаушылардың берген
Пайыздар(марапаттау) – несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін
Пайыздар бойынша шығатын шығындардың есебі 831 -«Пайыздар бойынша шығындар»
Пайыздардың барлық түрлерін есептегенде 831 шоты дебеттеледі де,
Пайыздардың барлық түрлерінің төлемі 4160шотының дебеті және :
пайыздар арнаулы шоттардан төленгенде 1060 – «Банкідегі
пайыздар валюталық шоттардан төленген кезде 1040 –шотының ;
пайыздар нақты ақшалай төленгенде 1010 шотының кредиті бойынша
Жылдың аяғында 831 шотта есепке алынған пайыздардың сомалары осы
Бұл жазбадан кейін 831 шоты жабылуы тиіс.
Жалпы және әкімшілік шығысы – шығыстың бұл түріне барлық
Жалпы және әкімшілік шығындары жиынтық табысқа есептен шығарылғаннан кейін,
13-мысалы:
7210 «Әкімшілік шығындар»
Дт
2720 «Материалдық емес активтердің
амортизациясы»
Материалдық емес активтердің
амортизациясын есептеу
1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімдік
Дебиторлық берешегі»
Шығындарға апарылған есепті ақшалардың
сомалары
1040 «Ағымдағы банктік шоттардағы 5410 «Есептік жылдың
пайдасы (залалы)
теңгемен ақша қаражаттары»
Ағымдағы банктік шоттан
қызметтердің ақысын төлеу
3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа
мерзімді берешек»
Басқару аппаратының
қызметкерлеріне
еңбекақы есептелді
8047 «Жалдау ақысы»
Жалдау ақысы есептелінді
№7310 «Сыйақылар бойынша шығындар»
14-мысалы:
Дт
3380 «Төлеуге тиіс қысқа мерзімді
сыйақылар»
Сонымен,біз шаруашылық операциялар құрудың үлгілерін қарастырып талдадық.
Жұмыскерлер қоғамға Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес толық жұмыс
- басшылар;
- мамандар;
- қызметшілер;
- жұмыскерлер.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның
Жұмыс істеген уақыт есебі жұмысшылармен қызметкерлердің жұмысқа келуі, олардын
Мысалы, жұмысшылармен қызметкерлердің мерзімнен тыс жұмыс істегеніне ай басына
Жұмыстың күрделігіне қарай еңбекақының мөлшері тарифтік күйінде қаралады.
Тариф жүйесінің негізгі элементері:
1. Тарифтік кесте
2. Тарифтік еңбекақы мөлшері
3. Тарифтік мамандық анықтамалары
Тарифтік жүйе еңбекті сапалы бағалауға, еңбек жүйесінің мөлшерін есептеуге
Тарифтік кестеде тарифтік еңбекақы жұмыстың түріне қарай кесімді және
Тарифтік мерзімді еңбекақы мөлшері бір сағатқа белгіленеді. Кесімді еңбекақы
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және қосымша
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы
2. Сыйлықтар мен сыйақылар
3. Үстеме сыйлықтар
Қосымша еңбекақыға еңбек ету заңдарына сай қаражаттарда қаралып белгіленген.
Еңбекақыны есептеуге арналған бастапқы құжаттар:
1. Жұмыс уақытын пайдалану табелі
2. Кесімді жұмысшыға арналған наряд
3. Өндірістегі ерекшеліктерге байланысты құжаттар
4. Тиісті жұмыс уақытында болған ауытқуларға актілер
5. Еңбекке жарамсыз қағаздары
6. Кезекті демалысқа шығу бұйрығы кәсіпорын жетекшісімен беріледі.
Түнгі уақытта істегендері үшін, яғни сағат 22.00-ден таңғы 6.00-ге
Еңбекақы есептеуде пайдаланылатын құжаттар: жұмыскерді жұмысқа қабылдау туралы бұйрық,
Бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте табыс жұмыс істелген кезде бейнеленеді,
Шығындардың жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізі көрсеткіштердің бірі жалпы
Есеп саясатының сақталуына байланысты аудитор мынандай мәселелерді анықтауға міндетті:
тексеру кезеңінің басында белгіленген шығындар есебінің әдісінің тұрақтығын, нормативтік
есепті кезеңдер бойынша оның өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің
материалдық шығындардың өнімнің өзіндік құнына дұрыс таратылып жатқызылғандығы;
негізгі құралдарға дұрыс тозу есептелгендегін;
өндіріс шығындарын өндірілген МЕА-ге есептелген амортизациялану сомасының дұрыстығын;
үстеме шығындар сомасының обьектілер бойынша таратылу әдістерінің негізделгенін. [5-164]
Шығындардың жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізі көрсеткіштердің бірі жалпы
Шығыстардың есепте көрініс табуы,қаржылық нәтижені анықтау
Соңғы қаржылық нәтиже –пайда немесе шығын- есепті кезең аралығында
Төтенше баптар - кәсіпорынның күнделікті қызметінен айқын ерекшеленетін шаруашылық
Шаруашылық қызмет немесе операциялардың төтенше баптардың пайда болатынына негіз
Төтенше баптардың сипатын немесе сомасын ашу шығындар есебі құрамында
Тоқтатылған операциялар нәтижелері әдетте күнделікті қызметтен түсетін шығынға енгізіледі.
Экономикалық қызметке тән белгісіздік салдарынан қаржылық есептің бірнеше баптары
Әр түрлі кезеңдердегі қаржылық есептердің сәйкестілігін қамтамасыз ету мақсатында,
Қаржылық есептерді толтыру кезінде қате математикалық дұрыс есептемеулер нәтижесінде
Болашақ кезеңдерге қатысты маңызды қатенің түзелуі сомалары есеп берудегі
Кезекті кезеңнің салыстырмалы мәліметтерін қоса есептегендегі қаржылық есеп беруде
Кәсіпорын активтерін жіктейді және соларға қарсы Қазақстан Республикасының
Пайданы макрореттеу оны төмендету үшін қызмет етеді және баланстық
Шығыстар және шығындар шоттарының ерекшеліктері- олардың қаржылық- шаруашылық қызметтің
Бухгалтерлік баланс шоттары (активтер, міндеттемелер, меншікті капитал) кезең аралығында
Шотты жабу- оның қалдығын келесі шотта өткізбе жолымен ауыстырып
Жабылу үдерісі аяқталғаннан кейін қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері жайында есептің
4999 шоттың дебеті бойынша қалдық өз алдына шығыстардың табыстардан
Шығын шеккен жағдайда келесі корреспонденция құрастырылады:
Дт 3599 «Бөлінбеген таза кіріс(өтелмеген шығындар)»
Кт 4999 «Салыққа дейінгі кірістер».
Алынған қаржылық нәтиже дивидендтерді төлеуге жұмсалуы,резервтік қорларға аударылуы немесе
ІІ «СТАНДАРТ ГАЗ АЛМАТЫ» ЖШС-НІҢ ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
2.1 «Стандарт Газ Алматы» жеке кәсіпорынынның жалпы сипаттамасы
ЖШС «Стандарт Газ Алматы» Қазақстан Республикасының газ
ЖШС «Стандарт Газ Алматы» жеке меншік фирмасы 2011 жылы
Серіктестіктің мақсаты – дербес шаруашылық қызметін жүзеге асыру барысында
ЖШС «Стандарт Газ Алматы» кәсіпорны құрылғаннан бері, оның
Кесте 7 мықты жақтары
Фирманың мықты жақтары
Қажеттілік қаржылық ресурстардың болуы; Өндірістік және маркетинг масштабтарын толық
Бәсекелес күресті кәсіби жүргізе алуы; Тиімді өндірістік қуаттар;
Сенімді және кәсіби менеджмент;
Ескерту - ЖШС «Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнының мәліметі негізінде
Кәсіпорынның басқару құрылымына келетін болсақ, кәсіпорынында 60
қызметкерлер бар. Олар:
Директор – Чайкина А.М.;
Бас бухгалтер – Берикболова И.К.;
Бухгалтер кассир – 1 адам;
Бас механик – 1 адам;
Заңгер – 1 адам;
Инженер - 1 адам;
Менеджер – 4 адам;
Диспетчер – 4 адам;
Медбике – 1 адам;
Оператор – 2 адам;
Сатушы – 2 адам;
Қоймашы – 2 адам;
Моторист – 1 адам;
Слесарь – 2 адам;
Жүргізуші – 16 адам.
Сурет 1 Фирманың басқару құрылымы
Бухгалтерлік жұмыстың мақсаты ұйымның ішінде болып жатқан шаруашылық процестердің
Бухгалтерия келесілерді орындайды:
бухгалтерлік есеп формаларының құрастырылуын;
пайда және еңбек ақы қорының есебін;
ұйым қызметкерлерімен есеп айырысу;
ақша қаражаттарының қозғалысының есебін.
Қазақстан Республикасында қолданылатын заңдарына сәйкес ЖШС «Стандарт Газ Алматы»
Бухгалтерлік есептің барлық жүйесі келесі принциптерден тұрады: құжаттау, түгендеу
Бухгалтерлік есептің жүру жолы:
алғашқы құжаттардың барлығы ведомстволардағы операциялардан, журнал ордерлер, тіркемелер және
Есеп жүйесіндегі жазулар жұмыс жоспарының шоттар классификациясымен сәйкес келуі
Бухгалтерлік есепті жүргізу процесінде ЖШС «Стандарт Газ Алматы» өзінің
Есеп саясаты – кәсіпорындардың шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылатын,
Есеп саясаты қаржылық, салықтық және статистикалық есептіліктердің дайындау процесінде
Табиғи газ – бұл химиялық өнеркәсіп үшін ең маңызды
Сурет 2 – көмірсутекті газдың өндірісі
Диаграммаға сүйенетін болсақ, 2011 жылғы қаңтар мен желтоқсан айларының
Қазақстанның табиғи газдың 90%
1-диаграмма
Ескерту; «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің мәліметтері негізінде жасалынған.
газды Атырау облысында өндіреді де, Алматы және Алматы облысына
Сурет 3 – көмірсутекті газды пайдалану деңгейі
Ескерту; «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің мәліметтері негізінде жасалынған.
Көгілдір отынның ел ішіндегі тасымал бағасы
2.2 Жалпы әкімшілік шығындарды бақылау және талдау.
Шығын түсінігі және оларды талдау міндеті.
Қазіргі танда шығындарды басқару өз функциялары арқылы кәсіпорынның ішкі
Шығындарды басқару — бұл кәсіпорынның ресурстарын тиімді қолдану, өндіріс
Шығындарды басқару арқылы кәсіпорын жоғары экономикалық нәтижелерге қол жеткізеді.
Шығындарды басқару құралы болып кәсіпорын шығындарының барлық көптүрлілігі табылады.
Қазіргі таңдағы шарттарға байланысты шығындарды басқару жүйесін құрудың негізгі
Сонымен қатар, пайда табудың негізгі факторлық желісі түпкілікті зерттеледі:
Шығындарды басқарудың маңызды міндеттері:
кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
шығындарды басқарудың негізгі функциялары арқылы анықтау;
шығындарды жекелеген құрылымдық бөлімшелері бойынша есептеу;
өнімнің (жұмыс, қызмет) бір бірлігіне деген шығынды есептеу —
шаруашылық шешімдер қабылдау барысында шығындарды бағалауға көмектесетін ақпараттық базаны
бақылаудың және шығындардың өзгеруінің техникалық тәсілдері мен құралын анықтау;
кәсіпорынның барлық өндірістік бөлімшелерінде және өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде
шығындарды нормалау әдісін таңдау;
өндіріс процесін, ассортименттік және баға саясатынын қалыптастыруды, инвестициялау нұсқасын
Шығындарды басқарудың жоғарыда аталған міндеттерінің барлығы кешенді шешілуі қажет,
Шығындарды басқарудың функциялары анықтау қажет. Олар:
өндіріс шығындарын болжау, жоспарлау, нормалау және есептеу, өзіндік құнды
шығындарды әр түрлі бағыттары, сегменттері, өнімдері мен бөлімшелері
белгілі бір шаруашылық қызметті басқаруда қолдану үшін, қызметті бақылау
кәсіпорынның өндіріс процесінің барлық кезеңдері мен барлық өндірістік бөлімшелерінде
Шығындарды басқарудың негізгі функциялары болжау және жоспарлау, есептеу, бақылау
Шығындарды бақару жүйесінің негізгі элементтері болып шығындарды басқару объектілері
Шығындарды басқару жүйесін ұйымдастыру кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін ұйымдастыру мен
Негізгі бизнес-процестер өнімді немесе қызметті ұсынумен, оны сатумен және
Шығындарды талдау — бақылау функциясының маңызды элементі бола отырып,
Шығындарды басқару жүйесінде талдау функционалды циклды аяқтайды және онымен
Шығындар бюджеті өндірістік, қызмет көрсетуші және
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрі бойынша шығындарды талдау өзіне негізгі
өндіріске деген шығындардың жалпы сомасы мен экономикалық элементтері бойынша
Талдау есепті кезеңнің экономикалық элементтері бойынша нақты шығындардың үлес
Жекелеп қарастыратын өнім (жұмыс, қызмет) өтімі мен өндіріске кеткен
Еңбекті өтеуге кеткен шығындар үлесін салыстырмалы ұлғайту кезінде материалдық
Шығынның жалпы сомасындағы амортизация үлесінің өзгерісі өндірістің қор сыйымдылығының
Ақаулардан туындаған жоғалтулар ұлғайған кезде олардың себептері талданып, сонымен
Бақылау құралы ретінде бюджет қызметі жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштермен
статистикалық – ұйымның іскер белсенділігінің нақты деңгейіне байланысты құрылатын,яғни
икемді – белгілі бір (нақты) іскер белсенділіктің диапазоны үшін
Икемді бюджет ұйымның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін бақылауға
Жоспарлыдан нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді қамтиды:
нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру;
жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себептерін анықтау;
баға бойынша,ресурс бойынша ауытқу есебі (баға факторы);
ресурстарды пайдалану көлемі бойынша ауытқу есебі( сандық фактор).[8-167]
Рентабельділік(пайдалылықтың) ішкі нормасы-бұл кәсіпорын пайда алмай-ақ инвестициялық және ағымдық
Өтелімділік кезеңіне ұйым пайдасы уақыт факторын ескермей инвестициялық шығынның
Рентабельділік коэфициенті жарты жылдық жоспардағы пайданың жұмсалған күрделі қаржыға(на
Өндіріс пен өткізудің әр түрлі факторларына шектеулер енгізу «шығындар-көлем-пайда»
Бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте табыс жұмыс істелген кезде бейнеленеді,
Шығындардың жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізі көрсеткіштердің бірі жалпы
Есеп саясатының сақталуына байланысты аудитор мынандай мәселелерді анықтауға міндетті:
тексеру кезеңінің басында белгіленген шығындар есебінің әдісінің тұрақтығын, нормативтік
есепті кезеңдер бойынша оның өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің
материалдық шығындардың өнімнің өзіндік құнына дұрыс таратылып жатқызылғандығы;
негізгі құралдарға дұрыс тозу есептелгендегін;
өндіріс шығындарын өндірілген МЕА-ге есептелген амортизациялану сомасының дұрыстығын;
үстеме шығындар сомасыының обьектілер бойынша таратылу әдістерінің негізделгенін.
Өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындар есебінің дұрыстығын
Кәсіпорынның шығындарының есебі бухгалтерлік есептегі ең маңызды және еңбекті
Шығындардың құрамы, олардың өлшемімен танылуы қаржылық есептілікті дайындау мен
Шығынның басқаша анықтамасы активтердің азаюы немесе кәсіпорынның активтерінің басқа
Нақты шығындар басқару есебі пәнінің ең маңыздысы болып табылады,
Шығындарды бағалау, олардың тік және көлденең талдаулары компания иегерлеріне
2.3 Кезең шығындарын талдау
Кезең шығындары операциондық шығындардың тобына жатады, оларға:
Сату мен қызмет көрсету бойынша шығындар;
Жалпы әкімшілік шығындар;
Қаржыландыру бойынша шығындар;
Үлестік қатысу әдісі бойынша кәсіпорынның табысы мен залалының үлесі;
Өзге де операциондық шығындар.
Кезең шығындарын терең зерттеу операциондық іс-әрекет негізінде қаржылық нәтижені
Жалпы әкімшілік шығындар – бұл қызмет көрсетумен, сонымен қатар
Кезең шығындарын талдау олардың динамикасын мөлшерін бағалаудан басталады, оны
Кесте 10 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің кезең шығындарының динамикасын
Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу (+;-)
Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы,% Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы,%
А 1 2 3 4 5 6
Кезең шығындары, барлығы 2558705 100 2370005 100 -188700 -
Сату мен қызмет көрсету бойынша шығындар 621110 24,3 698556
Әкімшілік шығындар 616010 24,1 787446 33,2 +171436 +9,1
Қаржыландыру бойынша шығындар 154526 6 184843 7,8 +30317 +1,8
Өзге де шығындар 1167059 45,6 699160 29,5 -467899 -16,1
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№2-форма) мәліметтері
10 кестеден алынған мәліметтерге қарай отырып, талданып отырған кәсіпорынның
Кезең шығындарының сомасының кемуіне келесі өзгерістер әсер етті:
Біріншіден, басқа да шығандардың есепті кезеңде өткен жылмен салыстырғанда
Екіншіден:
сату мен қызмет көрсету бойынша шығындардың 77446 теңгеге немесе
әкімшілік шығындарының 171436 теңгеге немесе 27,8%-ға яғни өткен жылмен
Ескерту: 10-кестеден алынған мәліметтер негізінде жасақталған.
қаржыландыру бойынша шығындарының 30317 теңгеге ал үлес салмағын өткен
Кезең шығындарына жалпы талдау жүргізгеніне қарамастан, берілген әр топтың
Жалпы әкімшілік шығындар мен басқа да шығындарды талдау
Кезең шығындарының құрамындағы жалпы және әкімшілік шығындар өте маңызды
Жалпы әімшілік шығындар сату көлеміне байланыссыз, бірақ оларды кәсіпорындағы
Жалпы әкімшілік шығындардың динамикасынның өзгерісін көрсететін, маңызды көз болып,
Бұл кезең үшін келесідей аналитикалық кесте қолданылады.
Кесте 11 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің сатудан түскен түсімінің
Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кзең Ауытқу (+;-)
А 1 2 3(2б.-1б.)
Кесте 11 жалғасы
А 1 2 3(2б.-1б.)
Жалпы әкімшілік шығындар барлығы, мың тг. 616010 787446 +171436
Сатудан түскен түсім, мың тг. 8544333 10800172 +2255839
Сатудан түскен табыстың 1 мың тг-не келетин жалпы әкімшілік
(1т.*100/2т.), % 7,3 7,3 0
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№2-форма) мәліметтері
11 кестеден алынған мәліметтерге сүйене отырып, талданып отырған кәсіпорынның
Жалпы әкімшілік шығындардың өзгеру тенденцияларын тек жалпылама сипатта ғана
Ол үшін «Жалпы әкімшілік шығындарының құрамы мен құрылымының динамикасы»
Кесте 12 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің жалпы әкімшілік шығындарының
Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу (+;-)
Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы,% Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы,%
А 1 2 3 4 5(3б.-1б.) 6(4б.-2б.
Жалпы әкімшілік шығындар -барлығы, соның ішінде: 616010 100 787446
Негізгі құралдардың тозуы - - - - - -
Негізгі құралдарды ұстау - - - - - -
Әкімшілік қызмет-і ұстау 400010 65 587446 74,6 +187436 +9,6
Кесте 12 жалғасы
А 1 2 3 4 5 6
Салықтар, жинаулары мен төлемдері 68000 11 70000 8,9
Іссапар шығындары - - - - - -
Өкілеттілік шығындары - - - - - -
Басқа да жалпы әкімшілік шығындар 148000 24 130000 16,5
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№2-форма) мәліметтері
12-кестеде көрініп тұрғандай «Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнының жалпы
Ескерту: 12-кестеден алынған мәліметтер негізінде жасақталған.
Жалпы әкімшілік шығындарына өте ауқымды шығындар тізімі қосылады. Олардың
Әкімшілік, жалпы шаруашылық және табиғатты қорғауға арналған негізгі құралдарды
Жалға алынған негізгі құралдардың ағымдағы төлемдері;
Өкілеттілік шығындары;
Қайырымдылық пен демеушілік бойынша шығындар;
Кадрларды дайындау мен қайта даярлау бойынша шығындар;
Ғылыми-зерттеушілік жұмыстары бойынша шығындар;
Әкімшілік қызметкерлерді ұстау бойынша шығындар;
Салықтар мен міндетті төлемдер және т.б.
Жалпы әкімшілік шығындарының құрамы мен құрылымын талдау арқылы біз
Жүргізілген талдау кәсіпорынның жалпы әкімшілік шығынды азайтуға ішкі резервтерінің
Өзге де операциондық шығындар
Әкімшілік шығындар мен сатумен байланысты шығындардың құрамына жатқызылмайтын шығындар
Банктен алынған несиелер мен қарыздарға пайыздар төлеу бойынша шығындар;
Дайын өнімнен басқа ағымдағы активтерді сату бойынша шығындар;
Айыппұлдар, тұрақсыздық төлемі мен пенялар бойынша шығындар;
Құндылықтардың жетіспеушілігінен болатын кемшіліктер мен жоғалтулар бойынша шығындар;
Құртылған тауарлар бойынша шығындар;
Ағымдағы жал төлемі.
Кесте 13 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің сатудан түскен түсімінің
Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кзең Ауытқу (+;-)
А 1 2 3(2б.-1б.)
Өзге де операциондық шығындарбарлығы, тг. 1167059 699160 -467899
Сатудан түскен түсім, тг. 8544333 10800172 +2255839
Сатудан түскен табыстың 1 мың тг-не келетин өзге
(1т.*100/2т.), % 13,7 6,5 -7,2
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№2-форма) мәліметтері
13-кестеде көрініп тұрғандай, талданып отырған кәсіпорында есепті кезеңде жағымды
Басқа да операциондық шығындардың өзгерісін бағалау үшін келесі кезеңінде
Кесте 14 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің өзге де операциондық
Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу (+;-)
Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы,% Сомасы,
мың тг. Үлес салмағы,%
А 1 2 3 4 5(3б.-1б.) 6(4б.-2б.
Өзге де операциондық шығындар-барлығы, соның ішінде: 1167059 100 699160
Ағымдағы активтерді сату бойынша шығындар - - - -
Ағымдағы жал төлемі бойынша шығындар - - - -
Төленген айыппұлдар, тұрақсыздық төлемі мен пеньялар бойынша шығындар 67059
Несие пайыздары бойынша шығындар - - - - -
Басқа да операциондық шығындар 1100000 94,3 619000 88,5 -481000
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есептілік мәліметтері негізінде
14- кестеде алынған мәліметтерге сүйене отырып келесідей қорытынды жасауға
Берілген жағдай осы шығындардың тиімді қолданылғанын білдіреді. Талданып отырған
2.4 Кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдау.
Баланс активтерінін құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында,
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен құрылымын талдау үшін
Кесте 15 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің активтерінің құрамы мен
№ Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу
Сомасы, мың тг.
Сомасы, мың тг.
Сомасы, мың тг.
(3гр. – 1 гр.) % -бен
(5гр. / 1гр.*100) Құрылымы
(3гр.-1гр.)
А 1 2 3 4 5 6 7
Кесте 15 жалғасы
А 1 2 3 4 5 6 7
1 Активтердің құны, барлығы
соның ішінде: 5134228 100 5947034 100 +812806
+15,83 -
2 Ұзақ мерзімді активтер 2113250 41,16 2186619 36,77 +73369
3 Қысқа мерзімді активтер 3030978 58,84 3760415 63,23 +739437
4 Негізгі құралдардың құны 2083253 40,58 2011639 33,83 -71614
5 Мобильді және иммобильді қаражаттардың қатынасы коэффиценті - 1,43
- +0,29
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№1-форма) мәліметтері
15 кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының
Бухгалтерлік баланс активтерін талдай отырып, олардың қалай таратылғанын және
Кестеде көрсетілген мәліметтерден кәсіпорын есепті кезеңнің алдындағы кезеңде де,
Қысқа мерзімді активтердің өсу темпі ұзақ мерзімді активтерді 7
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш - мобильді
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшіліктеріне
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш деңгейі жыл басында –
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнының (қалдық)
Өкінішке орай, ХҚЕС (IAS) – 1 бойынша құрастырылған жаңа
Біздің мысалымыз бойынша баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының
Ары қарай ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын келесідей кесте
Кесте 16 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің бухгалтерлік баланс бойынша
№ Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу
Сомасы, мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы, мың тг.
(3гр. – 1 гр.) % -бен
(5гр. / 1гр.*100) Үлес салмағы (3гр.-1гр.)
А Б 1 2 3 4 5 6 7
Қысқы мерзімді активтер, соның ішінде барлығы:
3020978
100
3760415
100
+739437
+24,48
-
1 Ақша қаражаттары және олардың эквивалент-рі
25876
0,86
76345
2,03
+50469
+95,04
+1,17
2 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек
1000009
33,10
1124533
29,90
+124524
+12,45
-3,2
3 Қорлар 1446681 47,89 1796457 47,77 +349776 +24,18 -0,12
4 Ағымдағы салықтық активтер
340506
11,27
502722
13,37
+162216
+47,64
+2,1
5 Басқа да қысқа мерзімді активтер
207906
6,88
260358
6,93
+52452
+25,23
+0,05
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№1-форма) мәліметтері
16 кестеде келтірілген мәліметтер кәсіпорынның ағымдағы активтерінің жағымды динамикасын
Айта қеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыштың нақты
Ескерту: 16-кестеден алынған мәліметтер негізінде жасақталған.
Ағымдағы салықтық активтердің мөлшері 1,5 есеге дейін өскен, ал
Ағымдағы кезеңде талданып отырған компания қысқа мерзімді инвестициялар мен
Басқа да қысқа мерзімді активтер 25,23 % -ға, ал
Келесі кезекте ұзақ мерзімді активтердің динамикасын талдау қажет. Талдау
Кесте 17 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің бухгалтерлік баланс бойынша
№ Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу
Сомасы, мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы, мың тг.
(3гр. – 1 гр.) % -бен
(5гр. / 1гр.*100) Үлес салмағы (3гр.-1гр.)
А Б 1 2 3 4 5 6 7
Ұзақ мерзімді активтер, соның ішінде барлығы:
2113250
100
2186619
100
+73369
+3,47
-
1 Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
10020
0,47
11962
0,55
+1942
+19,38
+0,08
2 Негізгі құралдар 2083253 98,58 2011639 92 -71614 -3,44
3 МЕА 28 0,001 82 0,004 +54 +192,9 +0,003
4 Кейінге қалдырылған салықтық активтер
-
-
92438
4.23
+92438
-
+4,23
5 Басқа да ұзақ мерзімді активтер
19949
0,95
70498
3,22
+50549
+253,39
+2,27
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№1-форма) мәліметтері
17 кестеден ұзақ мерзімді активтер есепті кезеңде 3,47 %
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектердің үлес салмағы 0,47 % -дан
Талданып отырған кәсіпорында өткен кезеңде кейінге қалдырылған салықтық актив
Материалдық емес активтердің құны есепті кезеңде 82 мың теңгені
Осыдан кейін баланс пассивінің (баланс активін қалыптастырушы көздер) құрамы
18-кесте
Кесте 18 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің баланс пассивінің құрамы
№ Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу
Сомасы, мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы, мың тг.
(3гр. – 1 гр.) % -бен
(5гр. / 1гр.*100) Үлес сал-ы (3гр.-1гр.)
А Б 1 2 3 4 5 6 7
1 Жиынтық капитал, соның ішінде: 5134228 100 5947034 100
2 Меншікті капитал 1056501 20,58 1599460 26,9 +542959 +51,39
3 Қарыз капиталы 4077727 79,42 4347574 73,1 +269847 +6,62
Ескерту: «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№1-форма) мәліметтері
18 кестеде активтерді қалыптастырушы көздердің 812806 теңгеге немесе 15,83%-ға
Талданып отырған кәсіпорында бұл коэффиценттің мәні оптималды мәнінен 3
Ескерту:18- кестеден алынған мәліметтер негізінде жасақталған.
Келесі кезекте қарыз қаражаттарының, яғни қысқа мерзімді және ұзақ
Кесте 19 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қарыз қаражаттарының құрамы
№ Көрсеткіштер Өткен кезең Есепті кезең Ауытқу
Сомасы, мың тг. Үлес салмағы, % Сомасы, мың тг.
(3гр. – 1 гр.) % -бен
(5гр. / 1гр.*100) Үлес салмағы (3гр.-1гр.)
А Б 1 2 3 4 5 6 7
1 Қарыз қаражаттары, соның ішінде: 4077727 100 4347574 100
2 Қысқа мерзімді міндеттемелер 3073687 75,38 3742052 86,07 +668365
3 Ұзақ мерзімді міндеттімелер 1004040 24,62 605522 13,93 -398518
Ескерту; «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің қаржылық есеп (№1-форма) мәліметтері
Ескерту:19-кестеден алынған мәліметтер негізінде жасақталған.
19 кестеде көрініп тұрғандай есепті кезеңде қарыз қаражатының құрамындағы
ІІІ «СТАНДАРТ ГАЗ АЛМАТЫ» ЖШС-НІҢ БАСҚАРУ ШЫҒЫНДАРЫН БАҚЫЛАУ
Ішкі аудитті ұйымдастыру
Аудиттің бас тұжырымдамасына сәйкес аудиттің теориясы мен тәжірибесін жинақтап
Аудит басқарудың өз алдына бөлек қызметі бола тұра кәсіпорындағы
Біздің ойымызша, ішкі аудит ­ бұл ұйымның өз қызметкерлерімен
Сондықтан егер ішкі аудитор қандай да бір бөлім жетекшісіне
Егер ішкі аудит тұрақты түрде жүзеге асырылып отырса, шаруашылық
Жалпы кәсіпорындарда алдымен ішкі аудит қызметінің мақсаты мен міндеттерін
- кәсіпорынды неғұрлым тиімді басқару және бақылау жүйесін қамтамасыз
- кәсіпорынның қызметтік бөлімдері бойынша ағымдық мәселелерді жедел анықтау;
- кәсіпорынмен оның меншік иелерінің заңдық мүдделерін қорғау;
- кәсіпорын қызметкерлеріне өз қызметтерін тиімді орындауына көмектесу;
- кәсіпорынның шаруашылық операцияларының дұрыстығын тексеру;
- ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі мен сенімділігін бағалау.
Ішкі аудитор өз қызметін орындау барысында Қазақстан Республикасының «Аудиторлық
- кәсіпорындағы ережелер жүйесінің қолданыстағы нормативтік актілермен және
- орындайтын жұмыстарына мемлекеттік тапсырысты жеңіп алу үшін тендерге
- орындалатын жұмыстарының көлемін табу, іздестіру жұмыстарын ұйымдастырылу барысын
- орындалатын жұмыстарын орындау үшін қабылданған мердігерлік келісімшарттардың, осы
- бекітілген құрылыс нормалары мен нормативтерінің сақталуын бақылау;
- өндіріске жұмсалатын материалдардың бекітілген нормасының дұрыстығын әрбір жұмысының
- орындалатын жұмыс кестесіне сай орындалу мерзімі мен орындалған
- өндіріс материалдарын, конструкциялары мен тетіктерінің тиімді пайдаланылуын бақылау;
- еңбек ресурстарының, машиналар мен механизмдердің тиімді пайдаланылуын бақылау;
- әрбір жұмыс түрінің, кезеңдерінің, материалдардың сапасын зертханалық талдау
- ашық жерде сақталатын (сусыма) материалдардың дұрыс кірістелуін, өндіріске
- өндіріске есептен шығарылған материалдардың көлемін орындалған жұмыс көлемімен
- орындалатын жұмыстың жұмыс кестесіне сәйкес орындалу мерзімінен, өндіріс
Жоғарыда келтірілген кәсіпорындағы ішкі аудиттің міндеттері аудиттің барлық міндеттерін
Кәсіпорында ішкі аудитті ұйымдастырған кезде жұмысты жоспарлауды сол саланың,
Шағын кәсіпорындарда ішкі аудиттің арнайы бөлімін құру негізсіз, оны
Жалпы қорыта келгенде, кәсіпорында ұйымдастырылып жүргізілетін ішкі аудит қызметі
Кәсіпорындарда ұйымдастырылып жүргізілінетін ішкі бақылау қызметін көптеген отандық және
Кәсіпорындардағы ұйымдастырылып жүргізілінетін ішкі бақылау жүйесі шаруашылық қызметтерде пайда
Ұйымның ішкі бақылау жүйесі осы ұйымның шаруашылық қызметтерін тиімді
- ұйымның қызметіне байланысты заңдардың орындалуын тексеру;
- бухгалтерлік есеп құжаттарының дәйектілігі мен толықтылығын тексеру;
- нақты мәліметтерді ұйымның негізгі бюджетінде көрсетілген мәліметтермен салыстыру;
- ауытқуды бағалау және оның бақылау объектісіне әсер ету
- қаржылық есептердің уақытылы тапсырылуын тексеру;
- құрылтайшылар жиналысындағы шешімдердің орындалуын тексеру;
- ұйымның мүліктерінің сақталуын қамтамасыз ету;
Сондықтан ұйымдардардағы ішкі шаруашылық бақылау өндіріс тиімділігін жоғарылатуға, ішкі
Ішкі бақылау жүйесінің негізгі міндеті ұйымның қаржылық, шаруашылық қызметтерінің
Ішкі аудитті өткізу мақсаттары мен талаптары
Ішкі аудиттерді (тексерулер), кейде аудиттер деп аталады (тексерулер) бірінші
Бөлімше қызметіне жүргізілетін нақтылы аудиттер мынадай мақсаттарды көздейді:
а) СМЖ-ның СТ РК ИСО 9001-2001 талаптарына, нормативтер
б) енгізілген СМЖ-ның нәтижелілігін сапа саласындағы мақсаттарға жету
в) менеджмент жүйесін жақсартудың жолдары мен мүмкіндіктерін анықтау;
г) алдындағы ішкі аудиттер нәтижелері бойынша түзетуші іс-әрекеттер нәтижелілігін
д) сапа менджменті жүйесінің жоспарланған іс-шараларға сәйкестілігін белгілеу;
е) СМЖ-ны енгізудің және жұмысқа қабілеттілігінің тиімділігін анықтау.
Жауапкершілік пен өкілеттіліктерді бөлу.
Ішкі аудитті дайындауда, жоспарлауда және өткізуде жауапкершілік пен өкілеттіліктерді
Бас директор:
- аудиторлық топ мүшелерін іріктеу және оқыту жөнінен
- ішкі аудиттің жылдық бағдарламасын бекітеді.
Сапа жөніндегі басшылық өкілі:
- СМЖ-ның ішкі аудитін ұйымдастырады;
- ішкі аудитті өткізудің жылдық бағдарламасын жасайды;
- ішкі аудиторларды іріктеу мен оқытуды ұйымдастырады;
- ішкі аудиттің жоспарына келісім алады;
- түзетуші және алдын алушы іс-шараларға келісім алады;
- түзетуші және алдын алушы
- сәйкессіздік себептерін жою тиімділігіне баға беруді жүзеге асырады;
-ішкі аудит бойынша кұжаттарды жүргізуді және сақтауды жүзеге асырады;
- ішкі аудит нәтижелері туралы анықтама есеп құрастырады.
Аудиторлық топ басшысы кәсіпорын ішіндегі бұйрықпен тағайын-далады жәнеаудиттің барлық
- аудиторлық топ мүшелерін іріктеу;
- аудиторлық топтың жұмысын ұйымдастыру;
- аудиторлық топ мүшелері арасындағы міндеттерді бөлу;
- ішкі аудит есебін сапа жөніндегі басшылық өкілімсн келісу
- ішкі аудит барысында анықталған сәйкессіздіктер жөніндегі түзетуші
- ішкі аудит барысында. аныкталған түзетуші және алдын алушы
Аудиторлық топ басшысының міндеттері:
- жүзеге асырылған ішкі аудитте
- жұмыс құжаттарын дайындау және нұсқаулар беру;
- аталған қызметке сәйкестігін анықтауүшін кәсіпорынның тексерілген бөлімшесінің қызметіне
- ішкі аудит барысында анықталған сәйкессіздіктер туралы тексерілген бөлімше
- ішкі аудитті орындау барысында пайда болған барлық кедергілер
- ішкі аудиттің нәтижелері туралы анық, сенімді және белгіленген
Тексерілетін бөлімше басшылары:
- ішкі аудиттің мақсаты мен көлемі туралы бөлімше персоналына
- аудиторлық топ мүшелерін өздері бастап жүреді немесе бастап
-аудиторлық топ мүшелеріне қажетті жабдықтардық, құжаттардың, жазбалардың, персоналдың қол
-аудит барысында анықталған сәйкессіздіктер себептеріне талдау жасайды;
- түзетуші және алдын алушы іс-әрекеттерді белгілейді (жасайды) және
Жалпы ережелер
Осы тәсілдемелікнұсқаулардың талаптары сапа менеджменті жүйесінің СТ РК ИСО
Мыналар ішкі аудит үшін негіз болып табылады:
- жоспарлы ішкі аудиттер үшін - ішкіаудиттердің бекітілген
- жоспардан тыс (кезектен тыс) ішкі аудиттер үшін –
Ішкі аудитті өткізуге қажетті уақыт пен еңбек ауқымы жөніндегі
Аудиторларға қойылар талаптар:
СМЖ-ға ішкі аудит өткізуге «Ішкі аудит» курсы бойынша оқудан
Аудиторлар тексерілетін бөлімшенің қызметкерлері болмауы керек және СМЖ-ны тексеру
Аудиторлар қызметтің тексерілетін саласы үшін жауапкершілікте болмайды, аудиторлар СМЖ
Аудиторлар коммуникация (қарым-қатынас) қабілетін меңгеру керек.
Мамандардың ішкі аудитті өткізу біліктілігіне сәйкестігін растау кәсіпорын күшімен
Аудитор ішкі аудиттің жоспарын жасау үшін, сәйкессіздік хаттамаларын толтыру
Ішкі аудитті жоспарлау, ішкі аудиттер бағдарламасы.
СМЖ-ның Ішкі аудиті ішкі аудит бағдарламасына сәйкес өткізіледі. Аудиттер
Бағдарламада бірінші кезекті тапсырмалар, тексерілетін бөлімшелер нақытылы тексерулерді өткізудің
Бағдарлама жыл ішінде әрбір кұрылымдық бөлімшені және СТ РК
Ішкі аудиттердің жылдық бағдарламасын кәсіпорынның бас директоры әр жылдың
Аудит жоспары ішкі аудиттердің жылдық бағдарламасының немесе кәсіпорын бойынша
Ішкі аудиттің жоспары сапа жөніндегі басшылық өкілімен келісіледі және
Ішкі аудит барысында жиналған ақпараттарды басшылыққа ала отырып, ішкі
Ішкі аудит жоспарында мыналар болуға тиіс:
а) тексеру үшін негіз - ішкі тексерулердің жылдық бағдарламасы
б) тексерілетін бөлімшені идентификациялау;
в) тексеруді өткізген күн және орын;
г) тексерудің мақсаттары мен көлемі;
д) сілтемелі құжаттарды идентификациялау (мәселен, сапа менеджменті
е) аудиторлық топ мүшелерін идентификациялау;
з)тексеру туралы есеп жіберілетін мекен-жайлар және жарыққа шығудың күтілген
Нақтылы бөлімшенің ішкі аудитінің жоспарын оның жұмыстарының ерекшеліктерін, СМЖ
Аудитті өткізудің жоспарланған мерзімдерін ауыстыру
Аудитті өткізу мерзімін ауыстыру қажеттілігі туындаған жағдайда тексеру жоспарланған
Ішкі аудитті өткізу
А) Дайындық
1)Аудиторлық топтың басшысы алда түрған тексеру туралы тексерілетін бөлімшелердің
2)Оның алдында аудиторлық топ басшысының төрағалығымен аудиторлық топтың мүшелерімен
Б) Тексеру
1) Тексерілетін бөлімшелердегі жұмыс барысында аудиторлық топ мүшелері СМЖ-ның
2) Мәліметтерді сұрау, кұжаттарға сараптама жасау
3) Аудит барысында тіркелген байқаулардың бәрі сәйкессіздікке және потенциалды
4) Аудит процесінде топ басшысы, ішкі аудиттің мақсаттарына жету
Ішкі аудитті аяқтау
а) Тексеру аяқталғаннан кейін, есепті дайындау алдында, аудиторлық
б) Бөлімше басшысы ішкі аудиттің нәтижелерімен жэне ішкі аудит
Түпкілікті шешімді сапа жөніндегі басшылық өкілі қабылдайды. Ішкі аудиттің
Есепті дайындау
а) Ішкі аудиттің нәтижелері туралы есепті аудиторлық топтың
Аудиторлық топ басшысы ішкі аудит жөніндегі есептіліктің нақтылығы мен
б) Есепті дайындауға аудиторлық топтың барлық
в) Есепте оның күні көрсетіліп, аудиторлық топ басшысы мен
Есепті тарату
Ішкі аудиттің нәтижелері бойынша ол жауап алынғаннан кейін бір
- тексерілген бөлімше басшысына - ішкі аудит туралы есеп;
- аталған тексеру кезінде қызметтерінен сәйкессіздік/потенциалды сәйкессіздік анықталған бөлімшелердің
Нәтижелерді жалпылау.
Жалпыланған ақпараты бар ішкі аудит нәтижелері туралы есепті сапа
Анықтамада бөлімшелерде анықталған айтарлықтай сәйкессіздіктерге және оларды жою жолдарына
Анықтамаға сапа жөніндегі басшылық өкілінің қолы қойылады және филиалдың
Процеске баға беру үшін мынадай критерийлер пайдаланылады:
Жыл ішінде ішкі аудит дүниесі болған нысандарда анықталған сәйкессіздіктердің
Ішкі аудит нәтижелері бойынша немесе СМЖ-ның қызмет ету процесіндеоларға
Мониторинг тәсілдері (бағалау) және процесті басқару.
Сапа жөніндегі басшылық өкілі тарапынан ішкі аудитті өткізу және
Сапа жөніндегі басшылық өкілі тарапынан тексеру процесіндегі аудиторлар жұмысын
3.2 Ішкі аудиттің құрамы мен қызметі және қарастыратын мәселелері
Ішкі аудиттің құрамы. Ішкі аудит бөлімінің міндеттерін анықтаған кезде
Ішкі қаржылық аудит алаяқтықты болдырмау және қателерді дәлелдеулермен, шоттарды
Ішкі операциялық аудит өзінің құрамына бақылау процедураларын зерттеуді және
Ішкі басқару аудитіне менеджерлердің қызметтері мен ұйымның басқару құрылымына
Ішкі аудиттің құрамы. Ішкі аудит бөлімінің міндеттерін анықтаған кезде
Ішкі қаржылық аудит алаяқтықты болдырмау және қателерді дәлелдеулермен, шоттарды
Ішкі операциялық аудит өзінің құрамына бақылау процедураларын зерттеуді және
Ішкі басқару аудитіне менеджерлердің қызметтері мен ұйымның басқару құрылымына
Ішкі аудит қызметі
Ішкі аудит қызметінің мақсаты (әрі қарай – Қызмет) стратегиялық
Қызметтің негізгі міндеттері:
ішкі бақылау жүйесінің сенімділігі және тиімділігін бағалау;
тәуекелдерді басқару жүйесінің сенімділігі және тиімділігін бағалау;
компанияда корпоративтік басқару үдерісінің жетілуін бағалау.
Ішкі аудит қызметі Директорлар кеңесін компанияда әрекет ететін ішкі
Қызмет компанияның ішіндегі ішкі бақылау жүйесіндегі кез-келген кемшіліктерді анықтайды,
Ішкі аудит қызметінің басшысы тоқсан сайын компанияның Директорлар кеңесі
Өз жұмысын атқару барысында қызмет Қазақстан Республикасының заңдарын, Жарғысын,
Ішкі аудиттің қызметі:
ішкі аудит қызметі қоғамның директорлар кеңесіне бағынады және есеп
Қоғамның әрбір құрылымдық бөлімшесі, мұндағы атқарылып жатқан әрбір қызмет,
Қоғамның құрылымдық саласы, қызметі және мұндағы жүргізіліп жатқан бірде-бір
Міндеті:
тәуекелдерді басқару процедураларының және оларды бағалау әдістемелерінің қолданылуы
қаржылық, басқармалық және операциялық көрсетілімдердің түгелдігі мен сенімділігін
қоғам құрылымдарының басшылары мен қызметкерлеріне міндеттелген қызметтердің сапасына тексеру
активтерді сақтау және оны қорғау, есеп жүргізу ісін қадағалау;
Ішкі аудит жүйесіне баға
Ішкі аудит жүйесінің ұйымдағы мақсаты - серіктестіктің шаруашылық істерін
Ішкі аудит жүйесінің тиімділігін анықтауда көптеген ықпалдары мағына алады,
серіктестіктің ақпаратын жасауға қатынасқан жұмысшы тобы және олардың тапсырылған
ақпаратты жасау мен істі жүргізу арасында өзара қалыптасқан тәртіпке
ішкі аудит жүйесінің техникалық құрал-жабдықтарының болуы;
аудит технологиясының болуы;
ішкі аудит параметрлері.
Ішкі аудит жүйесі
Ішкі аудит аумағындағы негізгі нұсқалар болып есептелетіндер:
ұйымдастыру қүрылымының тиімділігі;
серіктестікті басқару рөлі;
ішкі аудит рөлі;
тұлға бюджеті мен жоспарының дәлелділігі;
басшылық ақпаратынын сенімділігі мен орындылығы;
басшылық есеп айырысу сенімділігі;
табыскерлікті бакылау үшін, саясат
ішкі аудит жүйесінің жүйесін басшылықтың елемеуі немесе қаржы есептемесіне
компьютерлік деректерге басшылық тарапынан бақылаудың тиімділігі.
Есепке алу жүйесінің тиімді құрылуы келесі талаптарға жауап беруі
шаруашылық операциясының уақыты бойынша дұрыс қамтып көрсетілуіне кепілділік;
шаруашылық операциясы тетіктерінің тіркелу ұқыптылығына кепілділік;
шаруашылық операциясы көлемін дұрыс өлшеуіне рұқсат ету;
шаруашылық операциясы мен бухгалтерлік жазба (өткізбе) мазмұндауын дұрыс ұсынуына
әдейі бұзулар мен зиянкестіліктің (айлакерлік) пайда болуына мүмкіндікті шектеу.
Аудитті есепке алудың ішкі жүйесі-серіктестік басшыларының кепілдік алуына енгізілген
өткізбелер өңдедуінің ұқыптылығы мен айқындылығы;
материалдың құрал-жабдықтардың сақталуы;
есепке алу жүйесінің сенімді болуы, ал сальдо шоттарының дұрыс
Аудитті есепке алудың ішкі жүйесі мыналардан тұрады:
ішкі аудит жүйесін қолдану;
аудит жүйесінің ақпараттық технологиясы. Аудит жүйесін қолдануға, өз кезегінде
аудит файлдары (қаржы есептемесі деректерін алатын файлға бақылау жүйесі);
бухгалтерлік өткізбелерге операциялық аудит (файлдарға енгізілетін өткізбелерге бақылау
Ішкі аудит жүйесінің қарастырылатын мәселелер
1. Құқықтары мен міндеттері
2. Міндеттерді тиісті бөлу. Ұрлық пен қиянат етушілікті болдырмау
-активтерді сақтау мен оларды есепке алуы;
-пайдалы мәмілелерді жетілдіру;
-есепке алу бойынша (егер бір адам, барлық есепке алу
3. Операция жасауда қажетті тәртіптерді сақтау. Операция жасауда,
4. Құжаттардың сақталуын бақылау. Барлық құжаттар мен жазбалар:
қажетінде іздеп тауып алу үшін, тізбектеп сақталуы қажет;
операция істеу уақытында жасалуы қажет. Операцияістеу мен есепке алу
екі ұшты түсінік беру мен теріс қолданудан байқамболу үшін,
қайта-қайта пайдалану үшін арналуы.
5. Құжаттама мен активтерге нақты бақылау.Бақылау әдісінің тиімділігі материалдық
6.Міндеттерді орындалуына тәуелсіз тексеру. Бұл ішкі аудит міндетінің біреуі.
Егер ішкі аудит жүйесін тексерген сыртқы аудитор тиімді деп
бухгалтерлік есепке алу деректеріне сенімділіктіқамтамасыз ету;
активтер мен жазбаларды сақтау;
ұйымның қызмет ету тиімділігінің өсуі;
менеджмент орнатқан ережелері мен тәртіптерін сақтау;
ішкі аудит жүйесінің заңдар актілері мен ережелер талабына сәйкестігін
аудит жүргізу шығындарын азайту.
Аудитор ішкі аудит жүйесі қандай дәрежеде алғашқы екі мақсатқа
Соған байланысты аудитор зерттеу жүргізедіішкі аудит жүйесіне орнату мақсатымен:
рұқсат беру (операция жүргізуге рұқсат
жазбалардың толықтылығы (барлық жүргізілген операция жазбала-рының көрсетілуі);
бағалар (операция дұрыстығын бағалау);
топтастыру (операцияның дұрыс топтастырылуы);
кезендерге дұрыс бөлу (орын алған шындық кезеңге операцияны жатқызу);
дұрыс көшіру мен есептеу (операция қатынасын талдамалы есепке алу
ұйымның басқару қалпымен;
әкімшілік құрылым ұйымдастырылуымен;
қызметкерлердің міндеттері мен құқықтарын айыру әдістерімен, олардың кімге арналғанын
ұйымның басшыларының пайдаланатын
ішкі аудит міндеттерімен;
әкімшілік кадрлар саясатымен.
Ішкі аудит жүйесінің қарауына назар аудара отырып, аудитор бірінші
Онан басқа, жоғарыда айтылған алты ережесін зерттеуі қажетті ішкі
Ішкі аудит жүйесін қарауда ең басты мағына ұйымның көлемі.
Ішкі аудит жүйесін бағалауда шоғырланымдылық тиімділігі деп аталатын бақылауды
1.Қорыту шегі
оның жұмыстарын бақылаудың негізгі сәттеріне баға;
зерттемей-ақ файлдарды бағалау;
операциядық бақылау;
диагностика арқылы сауалнама пайдалану.
2.Кеңейтілген баға - ішкі аудит жүйесіне толық баға алу,
3.3 «Стандарт Газ Алматы» ЖШС-нің бухгалтерлік есеп құру негізі,
«Стандарт Газ Алматы» ЖШС-ніңұйымдық құрылымының түсіндірме хатына тоқталар болсақ.
Директордың атқаратын қызметі: жалпы материалдық бөлімін, техникалық жұмыс қызметін,
Бас бухгалтер кәсіпорынның барлық қызметін атқарады. Бас бухгалтер тағайындау
заң актілерін, бұйрықтарды және басқа да басқарушы әдістемелік, бухгалтерлік-нормативті
кәсіпорында қаржылық есепті жүргізу;
қаржылық есеп айырысудың формасы мен тәртібін;
құжаттармен жұмыс істеу;
ТМҚ және бағалы заттарды қабылдау, сақтау, ақша қаражаттарының шығысын
дебиторлық және кредиторлық қарызын есептеу;
салық салу шартын заңды және жеке тұлғалармен құру;
дебиторлық және басқа да жұмсалымдарды бухгалтерлік есептен шығару;
ережеге және мерзімге байланысты баланс және есептеулер құру;
кәсіпорын саясатын жүргізу;
Еңбек туралы Заңды және ішкі еңбек ержесінің құрылуын;
«1С: Бухгалтерия 8.0.»
Бухгалтер-кассир «Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнының мамандар тобына жатады және
ішкі еңбектің ережесін;
жұмыс шартымен және материалдарды және нормативті құжаттарды кассалық операция
кассалық және банктік құжаттарды жүргізу формасын;
қабылдау ережесін, істен шығару және есептеу, ақша қаражаттарын және
кіріс және шығыс құжаттарын толтыру;
кассалық кітапты толтыру ережесін және кассалық есептеуін құрастыру;
еңбек туралы Заңын және техникалық қауыпсіздігін білу.
Материалды бухгалтер – көбінесе қоймадағы және цехтағы орындалып жатқан
Бухгалтер оператор – күнделікті орындалып жатқан жұмыстарды бонустар мен
«Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнының бухгалтерлік қызметтерін ұйымдастыру тәртібі Қазақстан
Бухгалтерлік қызмет жасау кезінде есепті ұйымдастыру және заңдылықтарды сақтау
«Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнының бухгалтерлік есебін жүргізу үшін бухгалтерлік
«Бухгалтерлік ережені» кәсіпорынның директоры Кулбаев Д.Ш. бекітті. Бухгалтер Бас
Есеп саясатына сай ЖШС «Стандарт Газ Алматы» бухгалтериясының міндеттеріне
қаржылық есептерді дайындау;
активтердің сақталуын байқау;
әрбір объектіге келген шығындарды байқау;
салықтық есеп;
есеп шотты басқарып, жүргізіп, төлемдерді жүзеге асыру;
статистикалық есеп;
Бухгалтер бухгалтерлік есеппен шектелмей келесі қызметтер атқару тиіс:
қаржы есеп операцияларының есебі;
еңбек және еңбекақы есебі;
шығындар есебі;
табыстар есебі;
тауар материалдар қор есебі;
негізгі құралдар мен материалдық емес құралдардың есебі;
бухгалтерлік есепті жүргізуді іштей бақылау.
«Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнында активтердің меншіктік капиталы, міндеттемелері мен
Бухгалтерлік есеп 1 С Бухгалтерия программасымен персоналды компьютерлерде жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп регисторлар жазуының негізі болып алғашқы құжаттар
Формалар «Стандарт Газ Алматы» кәсіпорнымен ерікті түрде шығарылады. Электронды
құжат атауы;
құрылған күні;
құжат субъект атынан жасалса, бұл субъект атауы;
шаруашылық операция атауы;
шаруашылық операция ақшалай және шынайы өлшемдері;
шаруашылық операция орындалу факті, дұрыс, тиімді орындалғанына жауапты жұмысшылар
қолдары.
Алғашқы құжаттарға операция қиындығына қарай, есеп хабарламаларын өңдеу әдісіне
Алғашқы құжаттарды электронды түрде құру кезінде «Стандарт Газ Алматы»
Кассалық және банктік құжаттарға өзгертулер жасауға болады. Басқа алғашқы
Құжаттар қозғалысының реті (құрылуы, басқа субъектен алу, есепке алу,
Құжаттар бухгалтерлік есепте бейнеленіп, дұрыс құрылып, құжаттар айналым графигіне
Құжаттарды (алғашқы құжаттар, бухгалтерлік есеп регистрлері, электронды және қағаз
«Стандарт Газ Алматы» кәсіпорынының құжаттарын сақтаудың келесі мерзімдері бекітілген:
жылдық қаржы және салық есеп беруі-10 жыл;
жұмысшылардың есеп шоттары -75 жыл;
ұзақ мерзімді активтер құжаттары және ұзақ мерзімді міндеттемелер құжаттары
салық мақсатында амортизацияланған активтер құжаттары - шығу мерзімі мен
басқа да алғашқы құжаттар және құжаттарға қосымша – 5
Жұмысқа қажетті программа мен электронды түрдегі құжаттар 2 және
Бухгалтерлік есеп мәліметтер базасы әр күні сақталынып, архивленеді. Соңыра
ЖШС есеп құжатына: есеп саясаты, бухгалтерлік есептің жұмыс шот
3.4 Әкімшілік шығындарының аудиті
Әкімшілік қызметкерлер еңбекақысын төлеу бойынша есеп айырысудың аудиті
Әкімшілік жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуді тексерудің негізгі міндеті
Бақылау барысында қолданылатын ақпарат көздері болып 7210 «Әкімшілік шығындар»
Әкімшілік қызметкерлермен еңбекке төлеу бойынша есеп айырысуларды тексеруді әр
Айырмашылық табылғанда олардың себептерін анықтау керек. Сондай
-ақ мәліметтерді депозитке салынған еңбекақы есеп кітабы көрсеткіштерімен салыстыру
Еңбекті уақыт бойынша төлеуде тарифтік мөлшерлеме немесе мәміле шарттарын
Еңбек пен оны төлеу есебі жөніндегі бастапқы құжаттарды тексергенде
Жұмыс уақыты мен нарядтар есебі табелін, сондай еңбекті төлеуді
Бұрын төленген бастапқы құжаттар бойынша қайтадан есептеу жағдайлары бар-жоқтығын,
Бастапқы құжаттар мен есептік тізімдемелерді тексергенде арифметикалық санаудың дұрыстығына
Аудиторлық тексерудің жүзеге асатын одан әрі кезеңдері мыналар:
төлемді есептеудің дұрыстығын іріктеп тексеру;
жұмыстың қалыпты жағдайларынан ауытқумен байланысты қосымша ақыны рәсімдеу тәртібі;
құжаттық рәсімдеу мен іркіліс төлемі;
өнімнің ақауын құжатпен рәсімдеу мен оны төлеу;
түнгі мезгілдегі жұмысқа қосымша ақы;
жұмыстан тыс уақыттағы еңбекті өтеу;
мерекелік күндердегі жұмысқа төлеу;
іс жүзіндегі заңнамада қарастырылған(еңбек демалысына,жұмыстан шығу жәрдемақысын төлеу және
уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша жәрдемақы есептеу;
жалақыдан ұстаудың дұрыстығын тексеру.[6-432]
Заңнамаларға сәйкес жалақыдан мыналар ұсталынады: жеке табыс салығы, зейнетақы
Жеке табыс салығы ҚР-ның «Салықтар және бюджетке міндетті басқа
Зейнетақы жарнасын ұстауы және төлеу қызметкердің ай сайынғы табысының
Қарызға алынған тауарлар үшін ұсталымдар азаматтарға ұзақ пайдалану үшін
Қызметкерлер келтірілген материалдық зиянның орнын толтыру үшін ұсталым кәсіпорын
Тексеру қорытындысында мыналарды анықтау қажет:
шығындарды еңбекке ақы төлеу қорына жатқызудың дұрыстығы;
жеке төлемдерді өнімнің(жұмыстың,көрсетілген қызметтің ) өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығы;
бухгалтерлік өткізбе желілері (проводкаларды) еңбекті өтеу қоры бойынша жасаудың
синтетикалық және аналитикалық есепті,жиынтық мәліметтерді және еңбекке ақы төлеу
7210 «Әкімшілік шығындар» шоты арқылы орындайтын (үкім) қағазы және
Кәсіпорындардағы әкімшілік жұмысшылар мен қызметкерлердің бәріне және олардың әрқайсысына
Бұл тізімдеме бойынша біріншіден жұмысшы немесе қызметкерлермен еңбекақы жайында
Бұл тізімдеменің титулдық бетінде жұмысшылар мен қызметкерлерге төленген және
Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істегендері, қызмет атқарғандары және өнім
Д-т: «Тауарларды(жұмыстарды) сату бойынша шығындар шоты,
«Жалпы әкімшілік шығындар» шоты,
«Негізгі өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысы» шоты, «Көмекші өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысының»
К-т: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу»шоты.
7110 шоттың дебитіне маркетинг бөлімінің басқа да тауарларды сатумен
7210 шоттың дебитіне ұйымдағы әкімшілік басқару қызметкерлерінің еңбекақысы жазылады.
8110 шоттың дебитінде негізгі өндірісте жұмыс істейтін жұмысшы
8310 шоттың дебитіне көмекші өндіріс жұмысшы-қызметкерлерінің істеген жұмыстары
Кәсіпорындар мен ұйымдарда әкімшілік жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан
Д-т: «Әкімшілік шығындар» шоты.
К-т: «Зейнетақымен қамтамасыз ету қорымен есепайырысу» шоты,
«Бюджетпен басқадай салықтар немесе алымдар бойынша есеп айырысу»және тағы
Сонымен қатар әкімшілік жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төленгенде:
Д-т: « Әкімшілік шығындар» шоты.
К-т: « Ақшалай» шоты түрінде,
Ал есептеліп бірақ,уақытысында таратылмағанда және тағы да басқа жағдайларда:
Д-т: «Әкімшілік шығындар» шоты
К-т: «Өзге де алашақ борыштар» шоты түрінде бухгалтерлік
Кесте 20 әкімшілік жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептегенде бухгалтерлік
№ Операциялар мазмұны Дт Кт
1 2 3 4
1 Әкімшілік жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы,сыйақы және тағы да
- Кәсіпорынның басқару аппараты қызметкерлеріне:
7210
3350
2 Лауазымды тұлға болып саналатын жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген
7210 3350
3 Жұмысшылардың алдағы уақыттардағы демалыстары үшін есептелген резерв
4 Есептелген әлеуметтік салық сомасы 7210,8110,8310,8410 3150
Ескерту; кестені автор құрастырған.
Негізгі құралдарды жалға беру мен жөндеудің аудиті, тозуы
Негізгі құралдарды жалға беру мен жөндеудің аудиті– Аудитор дебеттегі
Негізгі құрал объектісінің бұзылып немесе жетіспей қалған шағында дебеттің
Негізгі құралды ағымдағы жөндеудің шығындары бухгалтерлік есепте түгелдей толық
Аудитор жөндеу операциясының дұрыс көрсетілгендігін тексеру қажет, мәселен:
А) шаруашылық есебі мен жөндеу қорын (резерв) құру;
Б) негізгі құралды жөндеу цехындағы жөндеу шығынын анықтау;
В) құрылған жөндеу қорының (резерв) есебінен шығынды есептен шығару;
Негізгі құралдардың жетіспеушілігі:
А) баланстық құнына - дебеттің 1280, 2180- шоттары,кредиттің 2410
Б) кінәлі адамға дебеттің 1250,2150 шоттары, кредиттің
В) есепке бұрын алынған ҚҚС сомасы,дебеттің 7210 шоты,
Мүлікті жалдау мерзіміне байланысты айырмашылықтар:
А) ұзақ мерзімді жалдау (лизинг) 3- жылдан артық;
Б) орта мерзімді (хайринг) - 1
В) қысқа мерзімді (рентниг,чартер) – 1 жылға
Берілу жағдайына байланысты ұзақ мерзімді және ағымдағы жалға беру
Ағымдағы - бұл жалға берушінің өз мүлкін жалға алушыға
Ұзақ мерзімді жалға беруге мынандай объектілер жатады: бұл –
Тексеру кезінде мынаған көңіл аудару қажет:
А) мүлікті жалға беру келісімшартымен жүзеге асады және
Б) жалға беруші жалға берілген мүліктен түсетін қаржылық
В) егер келісімшартта жалға алынған негізгі құралға жалға
Г) ағымдағы жалға алу кезінде жалға алынған негізгі
Д) ұзақ мерзімге берілген негізгі құралдың есебі «Ұзақ
Негізгі құралды тиімді пайдалануды анықтау тексерудің ең маңызды үдерісі
Оның ішінде құралдың тиімділігінің коэффициенті, құралдың жабдықталуы, айналымдылығы, жаңалымдығы,
Негізгі құралдардың тозуы – негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы
Тозу дегеніміз – физикалық және моральдық сипаттамаларын жоғалту процесі.
Техника ғылымының дамуына сәйкес өзіне қойылатын талаптарды активтер орындай
Амортизациялық норма - амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының негізгі
бірқалыпты (түзу сызықты) есептен шығару әдісі;
орындаған жұмыстың көлеміне пропорционалды түрде есептен шығару(өндірістік әдіс);
тездету әдісімен есептен шығару:
азаятын қалдық;
сан сомасына байланысты бағаны есептен шығару (кумулятивті әдіс).
Негізгі құралдардың түрлеріне әр түрлі әдістер қолданыла алады. Субъектінің
Бюджеттік мекемелерде негізгі құралдардың тозуын есептеу әдісі толық құқығы
Бірқалыпты есептен шығару әдісі қарапайым әдіс болып табылады.Бұл әдісте
1-мысал.
Қызмет ету мерзіміне байланысты амортизацияның белгілі бір сомасының мысалын
Бастапқы құны- жойылу құны =(30000-300) =2250тг.
Пайдалану мерзімі
Негізгі құралдардың қызмет ету мерзімі жойылу бағасы сияқты қажеттілік
2- мысал.
Сатып алынған үйдің алғашқы бағасы – 90000 теңге, қызмет
90000-10000 =2000 тг.
40
Осы объектінің(үйдің) 15 жыл пайдаланудан жиналған амортизация сомасы 30000
90000-30000-20000 =4000 тг.
10
Амортизацияны орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдістері тек
Өндірістік қуат шығарылатын өнімнің бірлігіне, қызмет ету сағатымен, жұмыс
Амортизацияны есептеудің өндірістік әдісі пайдалану мерзімі техникалық көрсеткіштерге немесе
3- мысал.Техникалық паспорт бойынша көшіру қондырғысы 500000 көшірме
Осы берілгендерден амортизация мөлшері төменгідей түрде анықталады:
А) 12000 тг.-1000 тг. = 0,022 теңге/ көшірме;
Б) 12000 тг.-1000 тг. = 1,10 теңге/ сағат;
Есеп беру жыл бойы көшіру қондырғысында 110000 көшірме басылды,
Әр жағдайдың жылдық амортизация есептеулері:
А) 0,22* 110000 =2420 теңге;
Б) 1,10 *1900= 2090 теңге;
Тәжірибеде субъект негізгі құралдардың өндірістік қуатты сипаттайтын көрсеткіштердің біреуін
Өндірістік әдісті таңдаған кезде субъектінің өндірістік қуаттарын пайдалануына тәуелді
Әсіресе, пайдалану барысында негізгі құралдың бөлек түрлері өте пайдалы
Ішкі аудиттің нәтижесі
Сапа менеджментінің ішкі аудитін жүргізгенде нормативті актілердің сақталуын тексеру
Сапа менеджментінің ішкі аудитін жоспарлауда ескерген жөн:
ә) аудиторлық топты, ішкі аудиторлардың санын және беделдігін қалыптастыру;
ә) аудиторларды олардың кәсіби қасиеттерін, сапа менеджментінің нақты аймақтары
б) тексеру алдында топтың барлық мүшелерін олардың құқықтары мен
в) жетекшінің жоспардың орындалуын,
г) топ жетекшісінің ішкі аудиттің іске асу әдістемесін және
д) аудиторлық тексеру нәтижелерін құжаттық безендіру, аудиторлық топ мүшелерінің
Жұмыстың үлкен көлемдерінде аудитор аудитке қажетті немесе біріншілік құжаттардың
Таңдау көлемін анықтауда бас аудитор өзінің жеке тәжірибесіне сүйенеді,
Аудиторлық дәлелдемелер толық аудит процедурасы барысында жоспарлаудан бастап ішкі
Қателіктер табылған жағдайда аудитор олардың сипатын анықтауы тиіс. Ауытқулар
алдыңғы аудиттер барысында алынған тәжірибе;
анықталған ауытқулардың нақтылығы (алаяқтық, қателік);
тексерілетін тармақтың маңыздылығы.
Ауытқуларды анықтауда және ішкі аудиторлық есептілікті құру үшін дәлелдемелердің
Ал есептік жазбалардың (құжаттардың) фальсификациясы немесе өзгертілуі, есептік жазбаларда
Ішкі аудиттің соңғы сатысында аудитор тексеру барысында алынған барлық
Жазбаша ақпаратты қалыптастыруда ішкі аудит қызметі (бөлімі) келесі көрсеткіштердіескеруі
1) тексерілген құжаттардың тізімі және кезеңі, жазбаша ақпаратты жазу
2) есептіліктің ішкі аудитіне қатысқан аудиторлар тізімі;
3) есептілікті құруға жауапты лауазымды тұлғалардың тізімі;
4) аудитті жоспарлау процесінде
5) жалпы ішкі аудиттегі анықталған кемшіліктер;
6) анықталған ауытқуларды жою, аталған ауытқулардың қайталанбауы, және жетілдірілуі
Жазбаша ақпарат кәсіпорын жетекшілігіне (құрылтайшылар кеңесіне) берілетін құпия құжат
Ішкі аудиторлық есептіліктің мазмұнында нақтылық немесе ауытқудың дәлелдемелері бар
1) ішкі аудиторлық қорытындының атауы;
2) аудиторлық қорытындының адресаты, бұл
3) аудит жүргізілетін есептілік тізімі, кезең көрсетіледі. Бұл сатыда
4) аудитормен орындалған жұмысты сипаттау, ішкі
5) есептілік бойынша аудитордың көзқарасы: ол қаншалықты нақты және
6) есептілікті дайындау күні, бас аудитордың қолы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Өнеркәсібі дамыған батыс елдерінің халықаралық іс-тәжірибесі экономиканың тепе-теңдігін қамтамасыз
Әкімшіл-әміршіл жүйеден экономиканы басқарудың нарықтық тетіктеріне көшу бизнестің әр
Ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін кеңінен енгізу, есеп, қаржылық бақылау мен
Сонымен қатар,көптеген шаруашылық жүргізуші субъектілерді басқару органдары бухгалтерлік есеп,ішкі
Өтпелі кезеңнің қиындықтары,әлемдік және аймақтық дағдарыстар,өнімге сұраныстың төмендеуі және
Белгіленген мақсатқа жету-бизнестің тиімділігін арттыру –транзиттік экономикалық жағдайда шаруашылық
Нарықтық экономикасы бар жетекші елдердің озық халықаралық іс-тәжірибесінің теориялық
ұлттық экономиканы басқарудағы нарықтық механизмнің тәсілдерін,тетіктерін және құралдарын терең
ғылыми-техникалық прогрестің,озық техниканы және өнім дайындау,жұмыс орындау және қызмет
менеджментті, бухгалтерлік есепті, экономикалық талдауды, ішкі бақылауды және клиент
бизнестің ұйымдастырушылық,диагностикалық, функционалдық және арнайы аудитінің құқықтық және ақпараттық
шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық байланыстарын оңтайландыру, табыстылықты және қаржылық
Жетекші ғалымдардың әр түрлі пікірлеріне шолу озық ғылыми тұжырымдарды
Бақылау-аудиторлық қызмет теориясының тұжырымдамалық негіздері, компоненттері, принциптері, постулаттар, стандарттар
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметінде көбінесе жағымсыз құбылыстарға, қате шешімдер
Бизнес тиімділігінің негізгі белгісі-шығындар мен тартылатын ресурстардың ең аз
Кәсіби аудит пен қаржы-экономикалық талдаудың функционалдық,ұйымдастырушылық және арнайы аудит,іздеуші,
Материалдық өндіріс аумағының базалық салаларында компаниялар қызметінің өндірістік және
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің іс-тәжірибесінде есеп пен бақылау саласында ең
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық әлеуетін шолу, жоспарлау, жедел, ағымдағы
Меншікті капиталды, активтерді қалыптасты мен пайдаланудың оңтайлығына, міндеттемелердің уақытылы
Есеп, ішкі бақылау мен активтерді, меншікті капиталды, міндеттемелерді, стратегиялық
Меншік иелері,қожайындар және компанияның басқарушы органдары меншікті қаражатын қалыптастыру
Озық халықаралық тәжірибе фирмаішілік бақылауды, активтерді, меншікті және қарызға
Операциондық аудит пен талдау қорытындылары бойынша уақтылы шешім қабылдау,
Жүйелік операциондық аудитті кеңінен енгізу мен дамыту, коммерциялық тәуекелділіктің
Кәсіби аудиторлық және консалтингтік фирмалар шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық
Іс-тәжірибе жүзінде бизнесті басқарудың тек әкімшілік тәсілдерін ғана қолдану
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жетілдірудің негізгі бағыттары.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың логикалық жалғасы – кәсіпорын қызметінің
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын тұрақтандырудың ішкі механизмдері ең алдымен кәсіпорынның
сурет–4 Қаржылық сауықтырудың негізгі бағыттары. (Савицкая Г.В. «Экономический
Кәсіпорын меншікті айналым қаражаттарының жетіспеушілігін азайтумақсатындажаңа акциялар мен облигациялар
Кәсіпорынның банкроттығының алдын алу жолдарының бірі ол – акциялар
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сауықтырутырудың маңызды көзі – факторинг, яғни
Кәсіпорынның материалдық техникалық базасын жаңартудың ең тиімді жолдарының бірі
Кәсіпорынға үлкен табыс әкелетін тиімді жобаларды іске асыру мақсатымен
Меншікті капиталдың жетіспеушілігін азайтудың бір жолы ол –
Меншікті қаржы ресурстарынының көлемін арттыру жолдары:
тұрақты шығындар сомасын азайту
айнымалы шығындар сомасын азайту
жедел амортизацияны пайдалану
пайдаланылмайтын мүліктерді сату
сыртқы әлеуметтік және тағы да басқа бағдарламалардан бас тарту,
Кәсіпорынды қаржылық сауықтырудың негізгі бағыттарыныың бірі өндіріс табыстылығын арттыратын
Тәжірибеде кәсіпорынның қаржылық жағдайына әсер ететін негізгі үш проблема
- Төлем қабілеттіліктің төмен болуы, яғни ақша қаражаттарының жетіспеушілігі.
- Меншік иелерінің мүдделерін толық қанағаттандырмау. Бұған меншік иелері
- Қаржылық тәуелсіздігінің немесе қаржылық тұрақтылығының төмендеуі.
Тәжірибеде қаржылық тұрақтылықтың төмен болуы болашақта міндеттемелерді өтеу бойынша
Кәсіпорынның төменгі төлемқабілеттілігі мен рентабельділігін талдау кезінде ұзақ мерзімді
Сонымен кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсартудың бірнеше жолдарын атап көрсетуге
Негізгі көзі меншікті капитал болып табылатын капитал салымдарын азайту
Капитал салымдарын белгілі бір уақытқа дейін қысқарту пайда алуға
Жоғарыда айтылғандарға қосымша кәсіпорынның өндірістік қуаттылығына талдау жасау, олардың
Активтерді, меншікті және міндеттемелерді басқарудың ғылыми негізделген стратегиясымен бағдарламасын
Осылайша, әкімшілік шығындар есебі мен аудитті өткізудің теориясымен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері:Оқу құралы. –Алматы:Экономик'С,2003.
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы»2002 жылғы 24
Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы»1998 жылғы
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
Қазақстан Республикасы Президентінің «Акционерлік қоғамдар туралы» 1998 жылғы 10
Бухгалтерлік есеп стандарттары .Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясы. –Алматы,1996 -2003
Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары.(аудармашы Тарусина В.И.), -М.,1998
Халықаралық бухгалтерлік есеп және аудит стандарттары.(құрастырушы Рапопорт М.М.), -М.,
Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары.Қазақстани Республикасы қаржы министрлігінің 2002
Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. –Алматы:АЙАН, 2001.
Кеулімжаев К.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп-Алматы:Экономика,2001.
Укашев Б.Е.,Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы.Алматы: -Ұлағат,1999.
Тасмағанбетов Т.А.,Омаров А.Ш.,Әлібекова Б.А.,Рабатов О.,Байболтаева Н.Э.,Радостовец В.К. Қаржы есебі.Алматы:
Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп:Оқулық. –Алматы:Экономика,2006. – 724 бет.
Абленов Д.О.Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит:теориясы,әдіснамасы,тәжірибесі:Оқу құралы. –Алматы:Экономика,2010.- 544
Дипломдық жұмыс туралы ереже.Б.Е. Жарлғасова,С.С. Сағынтаева, Л.О.Дëмушкина,Н.Т.Ибраева,С.Е.Керімқұлов,Ж.А.Анафияева,07.09.2006 ж.№ 481
Назарова В.Л.Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп:Оқулық/ Жалпы редакциясын басқарған
Лифиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация : Учебник –
Аскаров Е.С., Стандартизация, метрология и сертификация. Учебное
Никитин В.А., Филанчева В.В. Управление качеством на базе стандартов
Артемьев Б.Г., Голубев С.М. Справочное пособие для работников метрологических
Никифоров А.Д., Бакиев Т.А. Метрология, стандартизация и сертификация –
Зябрева Н.И. и др. Пособие к решению задач по
ҚРСТ-9000-2001 Сапа менеджмент жүйесі. Негізгі ережелер және сөздік
ИСО 10013-1995 Сапа менеджмент жүйесі. Жобаны менеджменттеуде сапа бойынша
Крылова Г.Д. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:Юрайт.ЮНИТИ, 2001.
ҚРСТ-9001-2001 Сапа менеджмент жүйесі. Негізгі талаптар.
ҚРСТ-9004-2001 Сапа менеджмент жүйесі.Әрекет тексеру бойынша
нұсқаулық.
Лифиц И.М. Основы стандартизаций, метрологии и сертификации. М. Юрайт,
Мухамедьярова Д.З Управление качеством, Караганда, 2001.
Периодические издания журналы «Стандарты и качество», «Новости Госстандарта», «Методы
Савицкая Г.В. «Экономический анализ». - Москва, Новое знание, 2005.
Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансовой отчетности». Учебное пособие. Алматы: Экономика,
2
Өндіріс шығындары
Экономикалық
Бухгалтерлік
Баламалы
Айқын
Айқын емес





Ұқсас жұмыстар

---

ӘКІМШІЛІК ШЫҒЫНДАР АУДИТІ

---

Шығындар есебінің аудиті

---

«Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-дегі өндірістік шығындардың аудиті және талдауы

---

Көмекші өндірістің сипаттамасы

---

Тауарлы-материалдық қорларды бағалау

---

Тауарлық-материалдық құндылықтар жөнiнде түсiнiк, олардың жiктелуi мен бағалануы

---

«Практикалық аудит» пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені

---

Жұмыстар мен қызметтер

---

Өндірістік шығындар есебі және операциялық аудитті ұйымдастыру

---

Кәсіпорынның корпоративтік табыс салығын есептеу

---