Салық кезеңі
Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................ 5
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері....................................................................................................
ҚР-да салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері......................................... 7
1.2Салық жүйесінің элементтері мен оның қызметтері............................... 13
2. Салықтардың мәні мен оның атқаратын қызметтері...................... 25-35
2.1 салықтардың пайда болуы экономикалық мәні...................................... 32
2.2 салықтардың атқаратын қызметтері мен оның түрлері......................... 35
3. ҚР-дағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері ................................. 36-38
Қорытынды..................................................................................................... 39
Кіріспе
Курстық жұысқа кіріспес бұрын біз алдымен салық дегеніміз
Салықтар - мемлекет бiржақты тәртiппен заң жүзiнде белгiлеген,
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР
Екінші кезең 1995 жылғы 24 сәуірдегі «Бюджетке төленетін
Үшінші кезең 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері
Салықтар және салық салу пәнін оқып меңгеру заман
Астанадағы Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы министрлігі Салық комитетінің
Кездесу салық заңдары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын қолдануға
Салық комитетінің басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының Жолдауында айтылған
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс
2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субьектілері үшін
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен 30
Жиында сөз алған Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы
Сондай-ақ комитет төрағасы қазіргі күні камералдық бақылау тек
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері
1.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіннің қалыптасу кезеңдері
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
Нарықты экономика мен мемлекеттiң салық саясатының негiзгi мақсаты
Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесiн құру
Мемлекеттiң салық қызметi келесi бағыттардан тұрады:
мемлекеттiң салық жүйесiнiң қалыптасуы;
салық салу саласында мемлекет органдарының мiндетiн анықтау;
арнайы салық органдарының жүйесiн қалыптастыру;
салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің «ҚазКСР
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы
І. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
Қосылған құнға салынатын салық.
Пайдаға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
Экспорт пен импортқа салынатын салық.
Кеден тарифі және баж салығы.
Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру жұмыстарына
Тіркелген (ренталық) төлемдер.
Транспорт құралдарына салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені үшін төленетін
Заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғат ресурстарына салынатын салық.
Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
ІІ. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
Орман табысы.
Су үшін төленетін ақы.
Табысқа салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
Кәсіпкерлік қызметтің субьектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан алынатын алым.
Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын
Елтаңбалық алым.
Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын
ІІІ. Жергілікті салықтар мен алымдар:
Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы обьектілер құрылысына салынатын салық.
Курорттық алым.
Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
Жарнамаға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке компьютерлерді қайта
Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.
Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын алым.
Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу
Аукциондық сатудан алынатын алым.
Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын
Ит иелерінен алынатын алым.
Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын лицензиялық
Жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін
Екінші кезең
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
Жалпы мемлекеттік салықтар:
Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Қосылған құнға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
Көлік құралдарына салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы Қазақстан Республикасының 1999
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа
заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын
жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
әлеуметтік салық;
автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүргені үшін
жер салығы;
9) заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;
10) көлік құралдарына салынатын салық;
10-1) бірыңғай жер салығы;
11) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
12) қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін
13) аукциондық сатудан алынатын алым;
14) Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын бергені
15) Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін
16) заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін
16-1) заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық
17) жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан
Үшінші кезең
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ қабылдануы
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданыста болады,
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетiн басқа
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9
Салықтың түрлері:
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған құн салығы.
Акциздер.
Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
Көлік салығы.
Мүлік салығы.
Алым дегеніміз белгілі бір қызмет түрін бастар алдында
Алым - анықталған құқықтық мәртебенi бергенi үшiн төлем
Алым - белгiлi бiр қызметтi жүзеге асыру құқығын
2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан
Алымдардың түрлері:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік
Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
Кеменінің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар мен
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
Төлемақы дегеніміз белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде
Төлемақы – мемлекет меншiгiндегi объектілердi пайдаланғаны үшiн төлем
Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріс
Төлемақының түрлері:
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемақы.
Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы
Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж дегеніміз - уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдардың
Баж салығы - алып келiнген, сыртқа шығарылатын, сондай-ақ
Мемлекеттiк баж салығы - төленетiн қызмет тiзiмi заңды
Кеден төлемдері
кеден бажы;
кеден алымдары;
алдын-ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
1.2 Салық жүйесінің элементтері мен оның атқаратын
Салық элементтерi - салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу
Салықтың бірнеше элементтері бар, атап айтқанда (1-сурет):
салық субьектісі;
салық обьектісі;
салық көзі;
салық мөлшері;
салық жеңілдіктері;
салық ставкасы;
салық кезеңі;
салықты есептеу тәртібі;
салық есептілігі;
салықты төлеу тәртібі.
Салық субьектісі
Салық субьектісі – заңды немесе жеке тұлға, яғни
Салықты төлеушілер:
қызметкерлер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес
шаруашылық субьектілері – капитал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеушi - салықты және бюджетке төленетiн басқа
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
Салық тасымалдаушылар - іс жүзiнде салық ауыртпалығы түсетiн
Заңды тұлға - Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттiң
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде
Салық кодексінiң мақсаттары үшiн олар құрылған шет мемлекеттің
Салық обьектісі
Салық обьектісі – салық есептелетін база, яғни салық
Мүлік - жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат.
Мұра – қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне
Жер – белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан
Салық көзі
Салық көзі – салық төлеу үшін белгіленген және
Салық көзi - салық төлеуге арналған немесе қолданылатын
Салықтың заемдық қаржылар көзi тек мәселенiң қысқа мерзiмде
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудiң негiзгi көзi ретiнде -
Салық төлеушілерде салық төлеу үшін негізінен 5 көзі
табыс;
қор және жинақ;
өндірістік капиталдың ақша бөлігі, айналым қаражаттары қорын қоса
қаражаттар, мүлікті өткізуден түскен, оның ішінде өндірістік капиталдың
қарыз қаражаттары.
Табыс – ұлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға,
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына
тауарды (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
дивидендтер, рента;
сыйақы, ұтыстар, роялти;
жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері (бұларға табыс салығында
Қор - мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде
Жинақ - кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және
Айналым қаражаттары - өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы
Қарыз қаражаттары – бір жақ (қарыз беруші) екінші
Рента – алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
Жалақы – біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны
Салық мөлшері
Салық мөлшері – салық төлеушінің табысына қарай алынатын
Салықтың шекті мөлшері – табыстың әр қосымша бірлігінен
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта
Ал нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден
Салық жеңілдіктері
Салық жеңiлдiктері - төлем қабiлетiн, қоғамдық өндiрiске
Салық жеңiлдiктерi - заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп
Салық жеңілдіктерін бірнеше белгілер бойынша топтауға болады:
Салық субьектілері бойынша жеңілдіктер
Салық төлеушілердің өзіне салық жеңілдіктері беріледі. Жеке тұлғалардың
Салық обьектісі бойынша жеңілдіктер
Бұл жерде салық салу обьектілеріне жеңілдік беріледі. Мысалы:
Салық базасы бойынша жеңілдіктер
Мәселен, жеке табыс салығы бойынша салық базасына мемлекеттік
Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушілер негізінен 30 пайыздық
Салық кезеңдері бойынша жеңілдіктер
Мәселен, қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі –
Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер
Шағын бизнес субьектілерінің белгілі бір бөлігі оңайлатылған декларация
Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер
Мәселен шағын бизнестің кейбір субьектілері салықты бір жолғы
Қазіргі кезде кең тараған салық жеңілдіктерінің түрлерін С.Г.Пепеляев
алып тастау;
жеңілдіктер;
босату.
Алып тастау – салық салудың жекелеген обьектілері салық
Жеңілдіктер – салық базасын қысқарту.
Босату – салық ставкаларын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер.
Салық жеңілдіктерінің мазмұнын былайша баяндауға болады:
Біріншіден, салық төлеуден босату жөніндегі жеңілдіктер
Салықтың түрі бойынша салық төлеушілердің жекелеген тұлғалары салық
Салық төлеуден толық босатылу, салық салуға жатпайтын мүліктерде
Екіншіден, салық мөлшерін төмендету арқылы жасалатын жеңілдіктер
Бұл негізінен үш бағыт бойынша жүзеге асырылады:
салық төлеушілердің кейбір санаттарына немесе мүліктердің (табыс) жекелеген
салық салу кезінде мүліктердің (табыс) белгілі бір түрін
салық төлеушілердің кейбір санаттары үшін олардың қызметтеріне жеңілдіктер
Салық салудың обьектісі ретінде есепке алмау немесе салық
Салық мөлшерін төмендетудің шектелуі - салық салу
Салық мөлшерін төмендетудің шектелмеуі – мүліктер (табыс) салық
Үшіншіден, салық төлеудің мерзімін ұзарту
Бұл салық төлеушілердің материалдық жағдайы қиындағанда немесе кездейсоқ
Мұны уәкілетті мемлекеттік органдардың салық міндеттемелерін орындау кезіндегі
Салық есебін жүргізуді немесе немесе салық міндеттемелерін орындау
Бұл салық төлеушілердің белгілі бір санаттарына ғана беріледі.
Салық жеңілдіктері субьект персондарына немесе олардың көрсеткен қызметтеріне
бірінші жағдайда мемлекет алдында ерекше еңбек сіңірген тұлғаларға
екінші жағдайда мемлекет салық салуды қоғамның экономикалық дамуына
Преференциялар - үшiншi елге қатысты емес бiр жақты
Қорыта айтқанда, мемлекет салық жеңілдіктерін экономикалық және әлеуметтік
Сонымен бірге, салық ғылымында мынадай заңдылық бар:
“Неғұрлым салық жеңілдіктері көп болса, солғұрлым салық ставкалары
Салық ставкасы
Салық ставкасы - салық базасының өлшем бірлігіне салық
Салық ставкасы – салық салу объектiсiне пайызбен бекiтiлген
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
Салық сомасын анықтау тәсілі бойынша:
тең;
тұрлаулы (қатаң);
пайызды.
Тең ставка – кез-келген салық төлеушіге бірдей мөлшерде
Тұрлаулы ставка – салық салудың әрбір бірлігіне бекітілген
Пайызды ставка – салық базасының құндық шамасынан белгілі
Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
жалпы;
жоғарылатылған;
төмендетілген.
Жалпы ставка салық салудың жалпы режимінде көрініс табады.
Жоғарылатылған ставка мемлекеттің өндіріс саласында қолданылады. Табысы жоғары
Төмендетілген ставка әлеуметтік жағдайларға байланысты реттеліп отырады. Салық
Салық ставкасының мазмұнына байланысты:
маргинальды;
нақты;
экономикалық болып бөлінеді.
Маргинальды ставка деп (marginal, латын сөзінің margо
Нақты ставка төленетін салықтың салық базасына қатынасы ретінде
Экономикалық ставка – төленетін салықтың сомасы алынған жалпы
Салық салу процесінде көбіне маргиналды ставка қолданылады, ол
Ал нақты және экономикалық ставкалар экономикалық талдаудың мақсаттары
Салық базасы дегеніміз салық салу обьектісі мен салық
Салық кезеңдері
Салық базасын анықтап және салық сомасын есептеп, төленуге
Салық кезеңі – салық және бюджетке төленетін басқа
Көптеген салықтар үшін салық кезеңі - күнтізбелік
Сонымен қатар мынадай салық кезеңдері бар:
бір күндік - салық кезеңі - күнтізбелік күн
он күндік (декада) - салық кезеңі - күнтізбелік
айлық - салық кезеңі - күнтізбелік ай болып
тоқсандық - салық кезеңі - күнтізбелік тоқсан
жылдық - салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып
Салық жылы - күнтiзбелiк жыл болып табылады.
Жеңiлдiк кезеңi - салық бойынша заңмен бекiтiлген жеңiлдiк
Салықты есептеу тәртібі
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
бірінші, салық салынатын обьектіні есепке алу;
екінші, салық салу обьектісінен салық базасын есептеу;
үшінші, салық ставкаларын қолдану;
төртінші, салық жеңілдіктерін қолдану;
бесінші, салық сомасын есептеу.
Салық сомасын есептеуде мыналарға міндеттілік жүктеледі:
біріншіден, салық төлеушілердің өзіне (мәселен, корпорациялық табыс салығын
екіншіден, салық органдарына (жеке тұлғалардың жер салығын төлеуі);
үшіншіден, салық агенттеріне (жеке табыс салығы).
Салық есептеуді жүзеге асыруға байланысты салық қызметақылы (салық
Қызметақылы салықты есептеу салық төлеушіге жіберілген салық хабарламасы
Салық кодексінде көрсетілгендей салық хабарламасында:
салық төлеушілердің тегі, аты, әкесінің аты немесе толық
салық төлеушілердің тіркеу нөмірі;
салық міндеттемесінің орындалуы жөнінде талаптар;
шағым беру тәртібі көрсетілуі тиіс.
Қызметақылы салықты есептеуде салықты есептеудің кадастр (тізімдеме) тәсілі
Кадастр - салық салынуға тиіс адамдардың тізімі;
Кадастр құндық немесе натуралдық сипатта болуы мүмкін. Әдетте,
Қазіргі кезеңде кадастрлық тәсіл жер салығын, жеке тұлғалардың
Қызметақысыз салықта салық төлеушілердің өздері төлеуге тиісті салық
Салық алу бiрлiгi - салық объектiсін өлшеу бiрлiгi
Салық алудан толығымен босатылатын салық объектiсінiң ең аз
Салық есептілігі
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші және салық агенті
Салық төлеушілер салық салу обьектілері мен салық салуға
Салық есептілігінде салық обьектілерін анықтауда және салық базасын
есептеу әдісі;
кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі табыстар мен шегерімдер жұмыстар
Есептеу әдiсiнде салық мiндеттемесінiң пайда болуы негiзiнде салық
Салық заңдарында бұған былайша анықтама берілген: бұл –
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер
Кассалық әдiсте салық салудың пайда болу негiзiнде
Кемiтуге қатысты нақты табысты алу немесе шығынды жүзеге
Салықты есептеудiң кассалық әдiсi ақша қаржылары мен материалдық
Салық заңдарында: бұл – жұмыстың орындалған, қызметтің көрсетілген,
Салықты төлеу тәртібі
Салықты төлеу тәртібі - салық төлеушінің мемлекетке салық
Салық төлемі - салықтық қатынас объектiсі ақша қатынастарының
Салық ақшалай нысанда болса, онда салық төлеуші салықты
Мемлекеттiң салық төлеушiден салықтық төлем сомасын мәжбүрлi түрде
Салық төлеу тәртібінің салық төлеушілерден мемлекетке өтуінде негізінде
әдісі;
мерзімі;
нысандары.
Салық міндеттемелерін орындауға жауапты тұлғаларға байланысты, салық төлеудің
дербес табыстау жолдары;
мәжбүрлеп алу жолдары.
Қазіргі кезде салықты дербес төлеуде мынадай негізгі әдістер
1) декларация негізінде
Салық декларациясы – салық кезеңіндегі салық төлеушілердің салық
Салық алудың салық төлеушiнiң декларациясы бойынша тәсiлiнде салық
Бүгінгі таңда салық декларациясы негізінде корпорациялық табыс салығы,
2) салық хабарламасы негізінде
Салық органдары салықты есептейді және салық төлеушіге арнайы
3) салық төлемдерін дербес есептеу және енгізу жолдары
Бұған мысал ретінде, жеке тұлғалардың көлік құралдары салығын
4) бір жолғы талон және патенттерді сатып алу
Арнайы салық режимін қолданатын жеке тұлғаларда (жеке кәсіпкерлер)
Ал енді салықты мәжбүрлі түрде төлеудің негізгі әдістеріне
1) төлем көзінен ұсталатын табыс салығы
Бұл жерде салық төлеушіге төленетін табыстан салық сомасы
Салықтарды алудың төлем көзiнен салық ұстау тәсiлiнде салық
2) салық төлеуден бас тартқан тұлғалардан салықты мәжбүрлеп
Салық органдары мұндай әдісті, тек, салық төлеушілердің салық
Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу Салық кодексіне сәйкес
1) банк шоттарындағы ақшасының есебінен;
2) қолма-қол ақшасының есебінен;
3) дебиторларының шоттарынан;
4) билік ету шектелген мүлкін өткізу есебінен;
5) акциялардың қосымша эмиссияларын мәжбүрлеп шығару арқылы жүргізіледі.
Салық қолма-қол ақша түрінде немесе қолма-қол ақшасыз аударым
1.1-сурет
2 Салықтардың мәні және оның атқаратын қызметтері
2.1 Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні
Салықтар тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
Салықтың экономикалық мәні – шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан ұлттық
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына Жалпы Ішкі Өнімнің
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды салықтардың мөлшері
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
Салық - заңды актiлерге сәйкес салық төлеушiлермен жүзеге
Салық – белгілі бір обьектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз – белгілі бір мерзімде және белгілі
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі,
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетiнде салықтардың меншiктi салмағы 70%-ды
Салықты материалдық тұрғыдан алғанда – бұл, салық төлеушінің
Салықтың материалдық белгiсi болып салық төлеушi белгiлi бiр
Материалдық салықтық қатынастар – ақшалай қатынастар болып табылады,
Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда – салық – салық
Ал құқықтық тұрғыдан қарайтын болсақ – бұл мемлекеттік
Салық құқығы - мемлекеттiң салықтық әрекетi процесiнде пайда
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай
Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
материалдық категория жағынан – бұл белгілі бір ақша
экономикалық категория ретінде – бұл мемлекеттің табысы;
ал заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген
Салықтың экономикалық белгілері ретінде мыналарды атауға болады:
салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;
салық - ақшалай нысанда төленеді;
салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады;
салық - баламасыз сипатта болады;
салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
Ал енді осы белгілердің мазмұнын тереңірек қарастырайық.
Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі
Мемлекеттік аппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді. Сондықтан
Салық - ақшалай нысанда төленеді
Натуралдық нысанда төленуі де мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы
Салық кодексінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс деп
Салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады
Салықты төлеген кезде ақша тек бір бағытта ғана
Мұның қайтарымды төлемдерден (мысалы, мемлекеттік қарыз) айырмашылығы:
біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай қозғалады;
екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеушілерге бағытталады
Ал қайтарымсыздық дегеніміз ақшаны мерзімсіз алуды білдіреді, яғни
Салық - баламасыз сипатта болады
Салық құнның ақшалай нысанда бір бағытта қозғалысын айқындайды,
Сондықтан салық - баламасыз төлем болып табылады.
Салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады
Салықты төлеген кезде меншік нысандары ақша қаражаттарына немесе
Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады
Салықты белгілеуде тұрақты салық қатынастары пайда болады. Тұрақтылықты
Салық қатынастарының тұрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қатынастары
Сонымен қатар салықтың құқықтық бірнеше белгілері бар, атап
салықты - мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган
салық - құқықтық нысанда жүзеге асады;
салық - мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
салықты белгілеу арқылы - салық міндеттемесі туындайды;
салық - мәжбүрлеме сипатта болады;
салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге
Салықтың осы құқықтық белгілеріне кеңірек тоқталып өтейік.
Салықты тек мелекет қана белгілейді
Мемлекеттік органның ешбірі салықты бекітуге және енгізуге құқы
Салық – бұл мемлекеттiң белгiленiмі болып саналады.
Салық - осы белгісі арқылы басқа да міндетті
Сондықтан көптеген мемлекеттің салық заңдылықтарында салықты былайша қарастырады:
біріншіден, салықты уәкілдік берілген мемлекеттік орган ғана бекіте
екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік-құқықтық
үшіншіден, осы қабалданған құқықтық акт белгілі бір тәртіпке
Салық құқықтық нысанда жүзеге асады
Мемлекет салықты бекіту және енгізу үшін құқықтық акт
Мемлекеттiң салық қызметiн жүзеге асырудағы негiзгi әдiсi
Салықтың құқықтық негiзi ретiнде - мемлекет шығарған нормативтi
Салық элементтері және салық салудың шарттары осы құқықтық
Салық мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады
Салық ұлт (халық, қоғам, азамат) және мемлекет арасындағы
Салықтық суверенитет (егемендік) – мемлекеттің өзінің аймағындағы кейбір
Салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды
Қабылданған құқықтық акт негізінде белгіленген салық жеке және
Салық төлеуші тұлғалар салық және бюджетке төленетін басқа
Белгiленген салық заңды салық мiндеттемесін туғызады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық міндеттемесіне былайша түсініктеме
Салық мәжбүрлеме сипатта болады
Салықтың мәжбүрлеме сипаты 3 кезеңде байқалады:
бірінші кезең, мемлекет салықты салық төлеушілердің еркінен тыс
екінші кезең, салықты төлеген кезде салық төлеуші өзінің
үшінші кезең, салық төлеуші өзінің салық міндеттемелерін орындамаған
Салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге
Бір жағынан алғанда, салықтарды салық төлеушілерден еркінен тыс
Салықтың жиналатын орындары:
нарықтарда;
сатушы мен сатып алушылардан;
үй шаруашылығынан;
табыс көзiнен, шығын статьяларынан;
Салықты реттеудiң тетiктерi:
салық түрлерi;
салық ставкалары;
салық жеңiлдiктерi;
салық салу әдiстерi;
Салық төлеуден қашу себептерi:
елеулi салық ауыртпалығы;
салық заңының айқынсыздығы;
субъектiлердiң саналы түрде алдын-ала салық мөлшерiн төлемеуге ұмтылуы;
салық қызметiн ұйымдастырудағы кемшiлiктер болуы мүмкiн.
Салық ауыртпалығы - салық жиналуының жалпы мөлшерiнiң бiрлескен
Салықтардың алымнан айырмашылығы:
Алымдар салық төлеушілерге белгілі бір құқықтық статус берілгенде
Алым да төлем болып табылады. Ал енді алымдардың
біріншіден, алым мемлекеттік аппараттың шығындарын жабады, яғни мемлекет
екіншіден, салықтың өтеусіз және баламасыз белгілері болады. Ал
үшіншіден, алым бір жолғы төлем болып табылады, яғни
төртіншіден, салықты төлеуде күштеу әдісі қолданылады, яғни салық
Салықтың төлемақыдан айырмашылығы:
Төлемақы дегеніміз мемлекет меншігіндегі обьектілерді пайдаланған кезде төленетін
Салық пен төлемақының бірнеше айырмашылықтары бар. Мәселен:
біріншіден, төлемақы өтеулі және баламалы төлем, яғни төлемақыны
екіншіден, төлемақы мемлекеттің азаматтық құқыққа сәйкес азаматтық-құқықтық қатынастары
үшіншіден, тұлғалар төлемақы төлеу арқылы баламалы түрде осы
Салықтың мемлекеттік баждан айырмашылығы:
Мемлекеттік бажда төлем болып саналады.
Мемлекеттік баж – уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе
Мемлекеттік баждың салықтан айырмашылығы мынада:
мемлекет тарапынан берілетін қызметке байланысты болады, сондықтан
мемлекеттік бажды мемлекет қызметіне төлем ретінде емес, мемлекеттің
Баждың алымнан айырмашылықтарына тоқталар болсақ:
баж бюджеттің табысы, ал алым мемлекеттік мекемелердің көрсеткен
баждың мөлшері төлеушілерге ұсынылған қызметтерінің құнына байланысты болмайды,
Салықтық жарналар арқылы да мемлекеттік қаржы қорлары құрылады.
Салықтың экономикалық мазмұны былайша көрсетіледі. Шаруашылық субьектілерімен және
салық салу;
облигацияларды сату (қазыналық вексель);
шетелдік қарыздардың тегін көмектері.;
ақша бірліктерін шығарудан түскен монополдік кіріс.
Салық салу – мемлекет қаржысын және табысты толықтыруды
Салық салу - мемлекеттің салықтарды бекiтуде, енгізуде және
Тең салық салу – бұл, әрбiр салық төлеушiден
Сонымен қатар салық салу - кәсiпорындар, азаматтар және
Салық салуда негiз болатын құжаттар:
декларация;
салық органдары жүргiзген жеке тұлғалар қызметiн тексеру материалдары;
табыс салығын төлеушiлерiнiң салықты төлегенi туралы кәсiпорын ақпараты;
ағымдағы төлемдердi төлегенi туралы құжат.
Салық салуға қойылатын талаптар:
қаржы-қаражат жүйелерінің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
мемлекеттік бюджеттің пайдалануын қамтиды;
әлеуметтік-әділеттілік болуы керек;
салықты - салық төлеушілерге бір қалыпты бөлуге мүмкіндік
халықтың әлеуметтік кедей тобына арнайы жеңілдік жасау және
Активтерді және табысты ұтымды орналастыру, қаржыларды инвестициялау мен
Салықты жоспарлау – салық мiндеттемелерiн заңды қысқарту әдiстерi.
2.2 Салықтың атқаратын қызметтері және оның түрлері
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы барысында
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл –
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды.
Салықтың келесі қызметтерінің бірі - бақылау (реттеу).
Мемлекет экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесiнiң тиiмдiлiгi бағаланады,
Салықтың келесі атқаратын қызметтерінің бірі - қайта бөлу.
Бюджетке түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық
Салықтардың қайта бөлу қызметінің көмегiмен бюджетте ақша қаражаттары
Салық қызметiнің міндеті – бюджеттiң табыс бөлiгiнiң орындалуына
Салық - бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра
Мұның мақсаты – мемлекет әділетті түрде өз шығындарын
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап көрсетілген.
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттiң қандай
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық жаңару, халық
Салықтардың шектеу қызметі. Мемлекетке кейде кейбір өндіріс түрлерін
Бюджетті толықтырушы негізгі жүйеде салық түсімдерімен қатар салықтық
Салықтық емес түсімдер – Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
Салық теориясы - салық маңызы мен қызметi туралы
Салық несиесi – салықты төлеу мерзiмiнiң өзгеруiн өрнектейтiн
Салық режимi - салық және бюджетке төленетiн басқа
Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен,
Сонымен қатар салық алудың мынадай негізгі тәсілдері бар:
төлем көзінен, яғни салық табыс алынған кезде ұсталып
декларация негізінде, яғни салық салық төлеушінің декларацияда көрсеткен
кадастр бойынша (салық салу обьектілерін тіркеу арқылы, одан
Ал енді көптеген елдерде қолданылатын салықтарға жататындарды атап
жеке тұлғалардың табысына салынатын салық, кейбір мемлекеттерде азаматтардың
заңды тұлғалардың табысына (пайдасына) салынатын салық (корпорациялық салық
мұра мен сыйға салынатын салық;
қосылған құнға салынатын салық;
тұтыну салығы;
әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын жарналар;
айналымға салынатын салық;
мүлік салығы;
жер салығы;
көлік салығы;
3 Қазақстандағы салық жүйесін даму кезеңдері
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
2006 жылдың 13 наурызында Астанада Конгресс-хол ғимаратында
Кездесу салық заңдары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын қолдануға
Салық комитетінің басшылары кездесуге қатысушыларды Ел Басының Жолдауында
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1пайызға,
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін
2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субъектілері үшін
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен
Жалпы жиында жыл сайын салық заңнамасына өзгертулер енгізут
Мемлекет басшысы салық қызметі органдарына өзара байланысты үш
салықтардың жиналуын арттыру және салық тәртібін күшейту;
салықтық әкімшіліктендіруді жеңілдету;
салық органдарындағы сыбайластық деңгейін төмендету міндеттерін қойып отыр.
Қаржы министірлігі Салық комитетінің төрағасының айтысына қарағанда, қазіргі
Ол бүгінгі күні “Электрондық үкімет” инфрақұрылымдарын қалыптастыру аясында
салық төлеушілер барлық салық есептіліктерін электронды түрде беруге
салық органына келмей-ақ барлық салық түрлері бойынша электронды
салық есептелігін қабылдануы мен өңделуі туралы электрондық хабарландыру
салық органы жіберген салық міндеттемелерінің орындалуы туралы электронды
бюджеттен есеп айырысудың жай-күйі туралы берешегі бар жоғы
белгілі бір күні құжатқа, мысалы бюджетке берешегі жоқ
2007 жылы мынадай қызмет көрсетулер жоспарланып отыр:
салық есептемелерін камералық бақылау нәтижелері туралы, салық төлеуші
қосылған күн салығын төлеушілердің, жеке кәсіпкерлерді қашықтықтан тіркеу
банкоматтар мен Web – киоскілер арқылы салықтарды төлеу
электрондық инлассалық өкімдерді, банктік шоттар бойынша ақпаратты қалыптастыру
Ал салық бақылауына барлық салық есептемелерінің электрондық түрде
Сондай-ақ комитет төрағасы қазіргі
“Салықтар және салық салу” пәнін оқып меңгеру –
Аталған талаптарға сәйкес болудың негізгі жолы – “Салықтар
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы осы уақыттардың ішінде қоғамда, ел экономикасында болған
Қазақстан Республиканың салық кодексін басқа елдердің заңдарымен салыстырсақ,
Салық жүйесі –елдің экономикалық дамуының бірқатар міндеттерін шешуге,
Салық – өркениеттi ел үшiн төленетiн мiндеттi төлем.
6
Салық элементтері
Салық субьектісі
Салықты төлеушілер, жеке және заңды тұлғалар
Салық есептелетін база, яғни салық не үшін төленетінін
Салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша қаражаттары,
Салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық сомасын білдіреді
Салық обьектісі
Салық көзі
Салық мөлшері
Салық жеңілдіктері
Заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе салық
Салық ставкасы
Салық кезеңі
Салықты есептеу тәртібі
Салық есептілігі
Салықты төлеу
тәртібі
Салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерге
Салықты есептеудің 5 кезеңі бар: салық салынатын обьектіні
Салық төлеуші және салық агенті салық органдарына табыс
Салық төлеушінің мемлекетке салық төлемдерін төлеуде жүзеге асырылатын
Салық кезеңі
Тікелей салықтар: корпорациялық табыс салығы
Корпорациялық табыс салығы туралы
Көлік құралдар салығы
Корпоративтік табыс салығын төлеушілер
Ауыл шаруашылығына салынатын салықтар ерекшеліктері
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
Арнаулы салық режимдерін қолдану ерекшеліктері
Салықты есептеу тәртібі және төлеу мерзімі
Мүлік салығы туралы