ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІ
СОДЕРЖАНИЕ
1 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ КЕШЕНДЕР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1 МЕМЛЕКЕТТІК ТАБИҒИ ҚОРЫҚТАР, ҰЛТТЫҚ ТАБИҒИ САЯБАҚТАР, РЕСПУБЛИКАЛЫҚ
1.2 Табиғи – тарихи ескерткіштердің зерттелуі 7
1.3 Қазақстандағы табиғат ескерткіштерінің классификациясы. 20
2 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ
2.1 ОБЛЫСТАҒЫ ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ 31
ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІ 46
1 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ КЕШЕНДЕР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1 МЕМЛЕКЕТТІК ТАБИҒИ ҚОРЫҚТАР, ҰЛТТЫҚ ТАБИҒИ САЯБАҚТАР, РЕСПУБЛИКАЛЫҚ
Еліміз егемендік алған күннен бастап-ақ республикамызда табиғат қорғау
Әрбір азаматтың бойында туған жерінің, атамекенінің және өз
Отанымыздың әрбір саналы азаматы өз еліміздегі ерекше қорғауға
Елімізде «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Заң
Қазіргі кезде республикамызда ерекше қорғалатын табиғи аумақтар санатына
мемлекеттік табиғи қорықтар;
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар;
мемлекеттік табиғи саябақтар;
мемлекеттік табиғат ескерткіштері;
мемлекеттік қорықтық белдемелер;
мемлекеттік табиғи қорықшалар;
мемлекеттік зоологиялық саябақтар (зоопарк);
мемлекеттік ботаникалық бақтар;
мемлекеттік дендрологиялық саябақтар;
Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты аумақтар;
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы;
Ерекше мемлекеттік маңызы бар немесе ғылыми тұрғыдан құнды
Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және тарихи, табиғи
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік есебі мен мемлекеттік
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау. [ ]
Табиғат қорғаудың ең басты саласы – мемлекеттік қорық.
Қорықтар өз міндеттерін дұрыс атқару үшін, сол жерге
Қорықтарды ұйымдастыру кезінде, адам қызметінің әрекеті әлі тие
Қазіргі кезде еліміздің жеке табиғи белдемелеріндегі табиғат байлықтарын
Республикамызда табиғат қорғаудың келесі бір маңызды тобына мемлекеттік
Ұлттық саябақтардың мемлекеттік қорықтардан елеулі айырмашылықтары бар. Айтарлық,
Саябақтың жер көлемі мен оның шекаралары сондағы ірі
Қазір республикамызда 7 ұлттық саябақ ұйымдастырылған. Келешекте елімізде
Сөйтіп, ұлттық табиғи саябақ бірегей ландшафтардың, өсімдіктер мен
Табиғи байлықтарды қорғауды ұйымдастырудың келесі саласы – мемлекетттік
Оның қорық сияқты статусы жоқ. Мұнда шаруашылық әрекеттер
Қазіргі кезде Республикамызда 57 республикалық мәні бар қорықшалар
Геологиялық қорықшалар ерекше сирек кездесетін геологиялық түзілістері мен
Ботаникалық қорықшалар өсімдік жамылғысының ерекшелігіне қарай әр зонаның
Зоологиялық қорықша жабайы жануарлармен құстардың миграциясының жолдарында
Осынау жануарлар дүниесі өкілдерінің бәрін табиғи жағдайда кезіктіру
Алдағы уақытта аң-құстар мекендейтін бұл аймақтарда жерімізде тіршілік
Адамзат туып - өскен жерін баққа бөлеуді о
Мұндай бақтар –бүгінде республикамыздың түкпір-түкпірінде және дүние жүзінің
Жел өтінде тербеле өскен жабайы өсімдіктерді зерттеу арқылы
Табиғат ескерткіштері – бұл сирек, құрып бара жатқан,
Табиғат ескерткіштерін қорғау – табиғатқа тән бір затты
Қазақстан жерінде Республика дәрежесінде 24 табиғат ескерткіші бар.
1.2 Табиғи – тарихи ескерткіштердің зерттелуі
Ғылымның қандай саласы болса да, оның өзіндік тарихы,
Ертедегі адам табиғатқа елеулі әсер ете алмаса, қазіргі
Өткен ғасырлар тарихына үңілсек, сол кездегі халықтардың бір
Кейбір мемлекеттер ерте кезде егістік жер көлемін кеңейту
Адамзат қоғамы цивилизация шыңына көтерілген сайын белгілі бір
Бірақ сол кездердің өзінде алдыңғы қатардағы ғалылдар мен
Геологиялық зерттеу жұмысы 1627 жылы басталады. Содан 1917
Зерттеу жұмыстарын 1829 жылға дейін жүргізген Э.А.Эверсман Орынбор
Орынбор өлкесінде жүргізген көп жылдар бойғы зерттеулерінің нәтижесінде
Э.А.Эверсманның еңбектері, әсіресе оның соңғы шығармасы «Елдерді кешенді
Үстірттегі кемер құздың қалыптасуы судың шаю (абразия) әрекетінен
Э.А.Эверсманның зерттеулері Үстіртте «Тұманды таулар» бар екен деген
Сонымен бірге Э.А.Эверсман өзі зерттеген аудандардағы өсімдіктер мен
Құрамына Ф.Ф.Берг, Ф.Д.Волковский, Б.Лемм, П.Ф.Анжу, Э.А.Эверсман кірген экспедицияның
Зерттеулер нәтижесінде құрастырылған карталарда Каспий теңізінен Аралға дейін
Бұдан 100 жылдай бұрын қазақ ғалымы Шоқан Уалиханов
ХІХ ғасырдың 50-60 жылдарында Жоңғар Алатауы менІле өңірін
Г.И.Карелиннің қолында коллекция және қолжазбалар түрінде жинақталған орасан
Г.И. Карелин зоологиялық және географиялық мағлұматтармен қоса теңіз
Аспап-құралмен дәлме-дәл қағазға түсірілген материалдар негізінде Г.С.Карелин Каспий
1840—1845 жылдары Г.С.Карелин Шығыс Қазақстанды зерттеуге кірісті. Г.С.Карелиннің
Г.С.Карелин Тарбағатайдың, Жоңғар Алатауының табиғаты жөніндегі үғымды анағұрлым
Г.С.Карелин жинаған коллекцияның, үлкен ғылыми маңызы бар. Бір
1825—1844 жылдары Орынборда шетелдік комиссияның председателі болып қызмет
1840 жылы Баянауыл мен Қарқаралы аудандарына саяхат жасаған
XIX ғасырдың 40-жылдары көптеген орыс экспедициялары Қазақстанға аттанды.
А.И.Шренктің 1840—1843 жылдардағы экспедициясы Орталық, Шығыс және Оңтүстік-Шығыс
А.И.Шренктің саяхатының материалдары толық жарияланбаған. Оның күнделік жазбалары
1878 жылғы жазда Орыс Географиялық қоғамының Батыс Сібір
Омбы қаласынан шығып Петропавл қаласына барар жолда И.Я.Словцев
И.Я.Словцев жинаған минерологиялық және ботаникалық коллекцияларын байыппен өңдеп,
Содан қазақтың ұсақ шоқысы мен Батыс Сібір ойпаты
1881-1884 жылдары А.В.Андрионов пен В.М.Краузе Алтайдың қазақстандық бөлігін
Қазақ ел болғалы өзінің жері мен суын қадірлеп,
Жер үстіндегі және жерасты суларымен қатар түрлі минералды,
1849 жылы А.Влангали Қапал-Арасан суы маңайының геологиялық құрылысын
Павлодардан 35 шақырым жердегі Қалқаман және Кішкене тұздың
ХХ ғасырдың басында Қазақстан жеріндегі орман-тоғайлар туралы мәліметтер,
Қазақ орманын зерттеушілерінің Октябрь көтерілісіне дейінгі уақыттың ішіндегі
Бұлардың өз заманында да, біздің заманымызда да маңызды
Өсімдік дүниесінің бұрынғы Қазақстандағы қоры мен қазіргі қорын,
Орыстың география қоғамы мен оның мүше ғалымдары Октябрь
1956 жылдары жоғарыдағы ғалымдардың көбінен бұрын және жан-жақты
Шоқанның айтқанын дәлелдей түсетін одан кейінгі орыс ғалымдарының,
Ғылым мен техника онан әрі өсіп дамыған сайын
Табиғатты қорғау, оның қолда бар қорын ысырапшылдықтан сақтау,
Біздің елімізде ұйымдастырылған табиғат қорғау жұмыстарының көлемі де,
Табиғатты қорғаудағы мақсаттың өзі, бір жағынан, табиғаттағы барды
Қазақстанның тарихына келетін болсақ, Ұлы Октябрь революциясынан бұрын
1948 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы жанынан ұйымдастырылған халықаралық
Табиғатты қорғау-ең алдымен халықтың экономикасын көтеру, табиғатты көріктендіру,
Қазіргі кезде елімізде табиғат байлықтарын яғни жер-су, жайылым,
Көптеген елдерде, біздің елімізде де әлденеше түрлі ғылым
Олардыңда алдағы сан ғасырларда дәйекті еңбек етуіне, құрмет,
1.3 Қазақстандағы табиғат ескерткіштерінің классификациясы.
Қорғалатын табиғат нысандарының қатарында табиғат ескерткіштері көрнекті орын
Кең - байтақ даламызда бір кездері мекендеген, бірақ
Міне осы табиғат ескерткіштері – бірден-бір, орны толмас,
Оларды жан-жақты зерттеу арқылы ғалымдарымыздың хайуанаттар мен өсімдіктер
Табиғат ескерткіштері саналатын алып мамонтпен қатар тіршілік еткен
Табиғат ескерткіштері деп құрлық және су кеңістігінің бөлігі
жергілікті жердің көркем учаскелері;
қол тимеген табиғат эталондарының учаскелері;
мәдени ландшафтың басымырақ учаскелері (ежелгі саябақтар, саяжолдар,
өсімдіктер мен жойылып бара жатқан түрлерінің өсіп өнген
орман алаптары және орман бөліктері, өзінің ерекше бағалы
гидрологиялық режимді сақтауда маңызды роль атқаратын табиғи нысандар;
жер бедерінің бірден-бір пішіндері және солармен байланысты табиғи
ереже ғылыми бағалы маңызы бар геологиялық ашылымдар (тіреу
геолого – географиялық палигондар, соның ішінде сейсмикалық құбылыстардың
өзен, көл, сулы-батпақты кешеннің, су қоймалардың, теңіз акваторияларының
табиғи гидроминералдық кешендердің, термалды және минералды сулардың көздері,
жағалық нысандар (құм қайыр, мойнақ, түбек, арал, лагуна,
тірі және өлі табиғаттың жекелеген нысандары (құстардың ұя
Әрбір табиғат ескерткіштерінің ауданы 2 гектардан аспауы тиіс.
Көрнекті табиғат нысаны қорғалатын қоныс немесе табиғат ескерткіштеріне
Жеке бір ерекшелігіне ғылыми немесе эстетикалық құндылығына қарай
Ботаникалық табиғат ескерткіштеріне сирек реликтілі немесе ерекше бағалы
Енді осы туған жер табиғатының көрікті бұрыштары –
«Жетісу маржаны» аталып кеткен Шарын шаған тоғайы Алматы
Биіктігі 25 – 30 метрге жетіп, 300 жылға
Көптеген жылдар ішінде небір сұрапыл геологиялық кезеңді басынан
Шындығында да, бұл жердің ауа райы тоғай өсімдіктеріне,
Өйткені, Шарын өзенінің 20 – 100 метрге дейін
Ескерткіш болып жарияланып, қорғауға алынғанға дейін Шарын тоғайы
Тек табиғат ескерткіші болып жарияланған кейін, ғана өрттен,
Шарын өзенінің сол жақ жағалауымен канал жүргізілгеннен бергі
Алайда бір өкініштісі, Шарын шаған тоғайында көптеген жұмыстар
Табиғат ескерткіші болып жарияланғаннан бері талай жыл уақыт
Шарын орман шаруашылығы мен облыстың орман шаруашылығы қызметкерлерінің
Сондай табиғат ескерткіштерінің бірі – Павлодар қаласының орталығындағы
Қазба қалдықтарын зерттейтін мамандарға бұл жер 1928 жылдан
Уездік қала Павлодарға келген бетте олар Ертіс өзенінің
Басқа жануарларға қарағанда гиппарион жылқысының сүйегі басым болғандықтан,
Мұнда тіршілік еткен керік қазіргі Африка керігіне ұқсағанымен,
Павлодар гиппарион фаунасы өкілдерінің арасынан жыртқыш хайуанаттардың сүйектерін
«Құс жолы» табиғат ескерткішінде кездесетін хайуанаттардың сүйектерін зерттеу
Алматы қрығының 1300-2600 метр биіктігі аралығында орманды дала
Шыршаның адам баласы үшін эстетикалық мәні өзінше бір
Табиғатты қорғаудың негізгі бір міндеті ормандарды уақытында және
Сондықтан дүние жүзілік маңызын ескере келіп, 1971 жылы
Павлодар облыстық табиғат қорғау басқармасы өзінің жан-жақты әрекеттерін
«Әнші кұм» Жетісу жерінде, Іле өзенінің ортаңғы сағасында
«Әнші құм» құпиясы қазір ғылыми түрде зерттеліп ашыла
Қазіргі кезде «Әнші кұмды» зерттеу жалғаса түсуде. Әсіресе,
«Әнші құм» қазір мемлекеттік деңгейде табиғат ескерткіші ретінде
2 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ
2.1 ОБЛЫСТАҒЫ ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ
Қалың континенттің түкпірінде орналасқан қысқада үнді аты бар
Шығыс Қазақстан территориясындағы геологиялық зерттеулерді Ресейдің және Қазақстанның
Бұрынғы Қазақ ССР ғылым Академиясының алғашқы президенті Қ.Н.Сатпаев
Жердің даму тарихындағы жүйелі геологиялық өзгерістерді және жер
Өткен табиғат өзінің бойында әлі көптеген беймәлім жағдайларды
Зайсан қазаншұңқырында табылған тасқа айналған қалдықтардың орны, Қазақстанда
Бұл қимадағы кварцты құмның ең төменгі қабаттарынан 1959
Кендірлік өзенінің алабы көне байлықтардың және өсімдіктермен жәндіктердің
Ал төрттік (антропогендік) шөгінділерден ежелгі жүнді мүйізтұмсықтардың және
Елімізде тірі табиғатты қорғауға көп мән беріледі. Бірақ
Өлі табиғатты адамның ұтымды пайдалануы, әр қашанда алыс
Алтай өзінің көркем және әр түрлі ландшафтымен лайықты
Осы табиғаттың алғашқы қалпын қорықшалар немесе табиғат ескерткіштерін
Тархан геологиялық қимасындағы жарлы тау жыныстарының үлкен табиғи
Қиманың жер бедері Үлбі өзен аңғарының оң жақ
Тархан қимасына XVII ғ бастап ғалымдардың назарлары ауа
Тархан қимасына толық жете сипаттама берген профессор В.П.Нехорошева
1955 жылы қиманы профессор Библиченко Н.Л. қосымша зерттеген,
Тархан қимасының талассыздығы, ондағы палеофаунаның молдығы және зерттелудің
330-360 миллион жыл бұрын өмір сүрген ағзалардың таста
Тархан жылу сүйгіш фаунасымен Кузнецк алабындағы абышевск кен
«Пылающие адыры» табиғат ескерткіші, өзінің ашық-қызыл түсіне байланысты
Геологиялық қима өзенінің атауын қызылтүсті сазды тау жынысына
Бентонитті саздар өте жоғарғы батыраңқылық, ісіну және байланыстырушы
Қима, арқылы мезазойдың жоғарғы мел түзілімімен кайназойдың төменгі
Палеоген – геологиялық кезең кайназойдың бірінші, төменгі бөлігі.
Бұл алыптардың гүлдеуі, кейін құрып кетуі, сірә, өткен
Ал қос мекенділер өз кезегінде 350 миллион жыл
Пылающи адырдан шығысқа қарай, Сауыр жотасының етегін, Аққалқа
Нәтижесінде ол жерлерде төменгі палеозойдың тым көне тау
Мұнда қарама-қарсы жағдайдың және жануарлар әлемінің диапазонды алмасуы
Құмды және сазды палеоген тау жынысының әр түрлі
Әдемі және экзотикалық ландшафт болғанымен, оның басты байлығы
Киин-Кириш геологиялық қимасы – сонымен қатар бірегей палеонтологиялық
Киин-Кириш тауының жоғары жатқан қабаттарында, яғни эоцендік жастағы
Киин-Кириш қимасы толығымен эоцен мен олигоценнің бес флористикалық
Кин-Кириштің ғылыми байлығын ашу үшін геологтар В. К.
Киин-Кириш шатқалының сазды құламалары Солтүстік Зайсан маңын
Зайсанның ежелгі флорасын зерттеудің бастамасын салған М. Ф.
Ашутас қазіргі кездегі эндемикті өсімдіктермен көрікті, яғни тек
Ашутас өзінің атын көмірленген және пиритирленген өсімдік қалдықтарынан
Ашутас свитасының төменгі қимасынан Л.Н.Ржаников субтропиктік мәңгі жасыл
В.С.Бажанов пен М.Д.Бирюков свитаның ортанғы бөлігіндегі сүйек қалдықтарын
Осылайша субтропиктік флора мен фауна біртіндеп жылусүйгіштікке қалыптасты.
Көгілдір бұғаз геолого-петралогиялықтабиғат ескерткіші Шығыс Қазақстан облысындағы Серебрянка
Граниттердің бір текті емес қосылуы үгілудің тым көрікті
Биотитпен байытылған граниттегі қара сызықтар көбінде эллибсалдты немесе
Граниттің осындай құрылымының қатпарлануы қолба және Нарын жоталарында
Адам өміріндегі өсімдік жамылғысының маңызын бағалаған қиын. Ол
Шығыс Қазақстанда, дәлірек айтсақ Оңтүстік-Батыс Алтайда әр түрлі
Адамдар үшін өсімдіктердің эстетикалық және шипалы маңызы өте
Алтай ботаникалық бағының ұсынысына сәйкес, облыста өсетін 2500
Сібе таулы сілемінің солтүстік-шығыс бөлігі Көкшетау (Синегор) деп
Орманда май қарағайынан басқа, онымен бірге немесе жекелеген
Ботаник В.А.Снегирев шөп жамылғысынан орман сұлысы, бұйралап лалагүл,
Аю мен саңырай құр бұл жердің өте сирек
Таудың оңтүстік - батыс бөлігі қарағайлы орманмен
Қарағайлы орман-бұл ағаштың тіршілікке икемі және жер талғамайтын
Ертеде карьердермен жараланған жерлерде бүгінгі күні тасты жарып
Қарағай – Қалба жотасындағы ең көп тараған орман
Орманның маңыздылығы туралы көп айтуға болады. Өткен заманда
Олар ғаламшарымыздың «өкпесі», оттегінің фабрикасы. 1м3 ағашты өсіру
Орман ылғалдың жиналуына және су қоймалары мен су
Орманда ерекше микроклимат қалыптасқан. Адамның демалуы үшін көптеген
ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШТЕРІ
№ ЕҚА аттары Көлемі, га Қорғайтын нысаны Орналасу
1
Шарын шаған терегі саябағы 5014 Соғда, шаған терегі
2 Шыңтүрген 900 Релікті шырша шыршасы Еңбекшіқазақ ауданы
3 Синегор бауы 137 Релікті қарағай Ұлан ауданы
4 Құс жолы 2 Палеонтологиялық Павлодар қаласы, Ертіс
5 Жаңажол 9 Қарағай, мүк, папоротник, т.б. Жамбыл
6 Күміс бор 83 Релікті қарағай Қызылжар ауданы
7 Қарағайлы бор 26 Релікті қарағай СКО, Аққайын
8 Сүйіртөбе (Шлем) 2 Геологиялық Еңбекші ауданы
9 Реликті қол 1 Релікті жер Еңбекші ауданы
10 Голочья сопка 2 Геологиялық Ақмола обл.
11 Көк мыс 1,2 Жалтыр тастар Зеренді ауданы
12 Шие түсті мыс 0,5 Жалтыр тастар Зеренді
13 Смольная сопка 1 Жалтыр тастар Зеренді ауданы
14 Сонка (Пожарная) 1 Жалтыр тастар Ақмола
15 Сонка (Стрекач) 1,3 Жалтыр тастар Ақмола
16 Сонка (Орлиная гора) 3 Гидрологиялық Володар ауданы,
17 Имантау аралы 34,4 Мойыл Арықбалық ауданы,
сқо
18 Сонка (Обозрение) 3,8 Жартастар СҚО, Айыртау ауданы
19 Тастағы (Котелок) 3,9 Жартастар СҚО, Айыртау ауданы
20 Реликті тұйық 2 Жартастар СҚО, Айыртау ауданы
21 Өткір төбе 3 Жартастар СҚО, Айыртау ауданы
22 «Екі ағайынды» төбесі 10,5 Жартастар СҚО, Айыртау
23 Үңгірдегі сарқырама 0,5 Геологиялық СҚО, Айыртау ауданы
24 Тесілген төбе 2 Жартастар СҚО, Айыртау ауданы
25 Тархан кимасы 2 Геологиялық ШҚО, Глубоки ауданы
26 Ашутас 2 Геолого-
полеботаникалық ШҚО, Марқакөл
ауданы
27 Кин - Кериш 2 Геолого-полеботаникалық және геоморфологиялық
28 Пылающи адыры 2 Геолого-полеботаникалық және геоморфологиялық ШҚО
29 Көгілдір бұғаз 2 Геолого-петрологиялық ШҚО
Р/с Қорықтың аты Ұйым жылы Жер көлемі
(мың. га.) Қорғалатын
табиғат байлықтары
Орналасқан
орны
1. Ақсу-
Жабағылы 1926 85,4 Талас Алатауының биік таулы ладшафтысы;
2. Алматы 1931 73,3 Ілі Алатаудың шыршалы және
3. Барсакелмес 1939 18,3 Арал теңізіндегі Барсакелмес аралының
қосмекенділердің-38 түрі қорғауға алынған. Қызылорда облысы (Арал ауданы)
4. Наурызым 1959 87,7 Далалы, қарағайлы орман ландшафтысы;
5. Қорғалжын 1968
(1958) 258,9 Көлді-батпақты аймақтың ландшафтысы; өсімдіктің- 331, жәндіктердің-228,
6. Марқакөл 1976 75,0 Оңт. Алтай тауының орманды
(Мақакөл ауданы)
7. Үстірт 1984 223,3 Шөлейтті, шөлді аймақтың ландшафтысы;
(Ералиев ауданы)
8. Батыс Алтай 1992 56,1 Батыс Алтайдың орманды-таулы
(Лениногор ауданы)
9. Алакөл 1998 12,5 Сулы-батпақты ландшафтысы; өсімдіктің- 323,
(Алакөл ауданы)
Р/с Ұлттық табиғи саябақтар Ұйым жылы Жер көлемі
(мың. га.) Қорғалатын
табиғат байлықтары
Орналасқан
орны
1. Баянауыл 1985 50,7 Далалы аймақтың қарағайлы, қайыңды
2. Алтынемел 1996 520,0 Далалы, шөлейтті аймақтың ландшафтысы;
3. Көкшетау 1996 205,8 Құрғақ далалы аймақтың қарағайлы,
Солтүстік Қазақстан облысы (Арықбалық Зеренді, аудандары)
4. Іле Алатауы 1996 164,8 Іле Алатауының таулы
ландшафтысы; туризм мен спортты дамыту, табиғатты қалпына келтіру,
5. Қарқаралы 1998 83,3 Құрғақ далалы, орманды ландшафт.
6. Катонқарағай 2001 940,7 Таулы аймақтың орманды ландшафтысы;
7. Шырын 2004 93,1 4,5-5 млн. жылдық тарихы
Табиғи қорыққорлар
1. Атбасар 75,1 Суыр-байбақ Атбасар ауд 1986
2. Ерейментау 35,0 Архар, құрлар Ерейментау ауданы 1986
3. Торғай 248,0 Қаз, дуадақ, тыр- на,безгелдек
4. Алматы 724,0 Қар барысы, аю, елік, марал
5. Іле дельтасы 100,0 Ондатра, қабан Балқаш ауданы
6.
Прибалхаш 503,0
Қабан, елік, бор-сық, қырғауыл
7. Қарой 509,0 Су құстары, қабан, елік
8. Лепсі 258,0 Марал, тау ешкісі, аю, т.б.
9. Тоқты 187,0 Марал, тау ешкісі, арқар, қар
10. Құлан 49,0 Су құстары Бөрлітөбе ауд 1986
11. Жоғары Көксу 240,0 Жетісу бақатісі, елік Сарқанд
12. Новинский 45,0 Су құстары, енот иті Құрманғазы
13. Құлұджы 46,0 Марал, бұлан, бұлғын, елік
14. Тарбағатай 240,0 Қар барысы, арқар, бүркіт Зайсан
15. Қаратал құмы 1,3 Шырғанақ
16. Төменгі Тұрғысын 2,2 Итмұрын, долана Зырян ауданы
17. Рахман ауданы 109,1 Алтын тамыр, шипалы су,
18. Атлет 0,112 Жабайы алма, долана Ұржар
19. Әскер сайы 0,156 Жабайы алма
20. Ұржар 0,12 Жабайы алма
21. Берқара шатқалы 3,11 Үйеңкі, көк терек, т.б.
22. Қарақұмды 3,07 Өрік, жаңғақ, емен, қалша, жүзім,
23. Ақсай 1,0 Тау қойы, сусар, дуадақ, бөдене,
24. Андасай 1000,0 Құлан, арқар, қабан, елік Мойынқұм
25. Будара 80,0 Құндыз, сусар, елік, қабан, т.б.
26. Жалтыркөл 19,0 Сусар, қабан, аққу, тырна, т.б.
27. Кирсан 61,0 Сусар, құндыз, теңбіл, бұғы, бекіре,
28. Белодымов 3,0 Арқар, қабан,
29. Белағаш 3,0
30. Кув 33,5 Арқар, елік, сілеусін, құр Қарқаралы
31. Қарқаралы 80,0 Арқар, елік, бұлан, дегелек, тырна
32. Бектауата 0,5 Ақ қайың ормандары т.б. Ақторғай
33. Тораңғы 0,048 Тораңғы
34. Қарағаш 6,8 Арқар, қабан, елік, құр т.б.
35. Қызыларай 18,2 Арқар, суыр, ақ құр т.б.
36. Қоғашық 15,0 Тобылғы Жаңаарқа ауданы 1986
37. Ұлытау 19,3 Арқар, бүркіт, ителгі, т.б. Ұлытау
38. Ақбауыр 10,0 Арқар Шет ауданы 1971
39. Бетпақдала 25,0 Арқар, дуадақ, құр Жаңаарқа ауданы
40. Бірлестік 10,0 Арқар Ақтоғай ауданы 1971
41. Бүгілі 8,5 Аркөар, борсық, суыр, құрлар Жаңаарқа
42. Қызылтау 7,7
43. Ортау 8,5 Елік, дуадақ
44. Михайлов 76,8 Елік, бұлан, борсық, құрлар Қарабалық
45. Таунсор 35,0 Су құстары Қамыс ауданы 1986
46. Сарықопа 51,2 Су құсатыр Жанкелді ауданы 1978
47. Қарғалы 13,5 Қабан, борсық, құм мысығы, т.б.
48. Тораңғысай 17,9 Қабан, борсық, қарақұйрық, т.б. Сырдария
49. Ақтау- бозашы 170,0 Муфлон, қарақал, манул, кірпі,
50. Қаракие
Қарақал 137,5 Қоқиқаз, дуадақ, кірпі, муфлон, құм мысығы,
51. Қызыл ту 60,0 Арқар, суыр, ителгі, құр
52. Мамлют 52,4 Бұлан, елік, ондатра, т.б.
53. Смирнов 240,0 Бұлан, елік, борсық, құр, т.б.
54. Согров 134,1 Сусар, құндыз, бұлан
55. Зеренді 52,0 Бұлан, елік, құр, ондатра Зеренді
56. Бұланды 93,5 Бұлан, елік, қабан, құр Еңбекшілер
57. Орлытау 3,4 Дала өсімдіктері Володар ауданы 1967
58. Дубровное 40,6 Бұлан, елік, құр, қабан, т.б.
59. Восточный 100,0 Суыр, елік, бүркіт, аққу, дуадақ,
60. Ақдала 3,0 Ақжусан Арыс ауданы 1967
61. Бөржар 1,4 Дәрмене, жусан Ордабасы ауданы
62. Жамбыл 8,6
63. Задари 8,4
64. Талдар 2,6
65. Темір 4,0
66. Иірсу-Дәубаба 19,0 Суыр, т.б. сирек хайуанаттар
Қазақстандағы ерекше қорғауға алынған территориялар
Қазақстан қорықтары
Табиғат қорғауға арналған резерваттар
Ерекше қорғауға алынған территориялар
Өлкетану
Қазақстанның ерекше қорғалатын аймақтары
Қазақстанның ерекше қорғалатын аймағының жалпы сипаттамасы
Тарихи-мәдени мұра
Рекреациялық ресурстар жайлы түсінік
Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын аумақтар