Құқық нормасы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1 Мемлекет пен құқықтың пайда болуы
2 Мемлекеттiң негiзгi түсiнiктерi 5
3 Құқық туралы негiзгi түсiнiктер 7
ҚОРЫТЫНДЫ 17
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 18
КІРІСПЕ
Адамдар біздің қоғамымыздың түпкілікті өркендеуін құқықтық
Бастапқы айта кететін жайт мемелекеттің мәні,
1 Мемлекет пен құқықтың пайда болуы
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтiк, құрылымдық,
Мемлекеттiң дамуы - мемлекет қоғамдық еңбек
Мемлекеттiң пайда болуының, дамуының бiрнеше түрлерi
1. Шығыс елдерiнде (Иран, Индия, Қытай,
Сонымен, Шығыс елдерiндегi мемлекеттердiң қалыптасу себептерiне:
- iрi ирригациялық жүйелердi жасау;
- оны iске асыру үшiн құлдарды,
барлық жұмыстарды бiр орталықтан басқару жатады.
Мемлекеттiң басқару аппараты бұрынғы ру, тайпаны
2. Еуропалық елдерде мемлекет жеке меншiктiң
Афина мен Римде алғашқы қоғамның ыдырауы
Германияда мемлекеттiң қалыптасуы басқаша болды. Қалың
Құқықтың дамуы - адам қоғамының дұрыс
Құқық екi жолмен дамыды. Бiрiншiден, мемлекеттiк
Адам қоғамы мыңдаған жыл өмiр сүрiп
Ендi мемлекеттiң және құқықтың пайда болуы
Теологиялық теория – мемлекет пен құқық
Табиғи теория - бұл теорияны жақтаушылардың
Тарихи теория – осы теорияны ұстанғандар
Патриархалдық теория - мемлекет адамдардың отбасы
Психологиялық теория - адамдардың психологиялық бiрiккен
Қазақ жерiнде алғашқы қауымдық қоғам заманында
1465 жылы тарихта тұңғыш дербес қазақ
1. Мүлiк заңдары (мал, мүлiк, жер
2. Қылмыс заңдары (кiсi өлтiру, ел
3. Әскери заңдар (қосын, аламан, әскери
4. Елшiлiк жоралары (майталмандық, шешендiк, сыпайылық,
5. Жұртшылық заңы (ас, той, мереке,
Қоғамның даму барысы қазақ заңдарының одан
Өз заманында Тәуке хан (1680-1718 жж.)
Бұл тарихи құжатта мемлекеттiк, әскери iс,
2 Мемлекеттiң негiзгi түсiнiктерi
Қазіргі заманғы мемлекет - қоғамның қалыпты
Мемлекет - белгiлi бiр аумақ
Мемлекеттiң белгiлерiне мыналар жатады:
1. Мемлекеттiк билiк - ерекше көпшiлiк
2. Мемлекеттiң халқы әкiмшiлiк жүйеге бөлiнедi,
3. Iшкi және сыртқы саясатын жүргiзуде
4. Билiк жүргiзетiн органдарының болуы. Бұл
5. Заң шығару құқығы болады және
6. Мемлекеттiң басқару органдарының аппаратын ұстауы
Мемлекеттiң нысаны көбiне үшке бөлiнедi: басқару
Басқару нысанына оның жоғарғы, орталық және
Мемлекеттiң басқару жолы монархия және республика
Егер мемлекеттерде жоғарғы және төменгi органдардың
Мемлекет нысанының екiншi элементiне мемлекеттiк құрылымының
Мемлекеттiң нысанының соңғы элементi - саяси
Ендi мемлекеттiң келсек, ол күрделi екi
Мемлекеттiң iшкi қызметтеріне:
- экономикалық;
- әлеуметтiк;
- қаржы реттеу;
- мәдениет бағытындағы;
- экологиялық;
- құқықтық тәртiптi реттеу жатады.
Сыртқы қызметтеріне:
- шет мемлекеттермен екi жақты пайдалы
- мемлекетаралық саяси ынтымақтастықты дамытып, жақсарту;
- мәдени және ғылыми-техникалық ынтымақтастықты қалыптастыру;
- дүниежүзiлiк ғаламдық мәселелердi реттеп,
- мемлекеттiң қорғанысын, қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудi
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру, дамыту адам қоғамының
Құқықтық мемлекеттiң негізгі сипаттары:
1. Заңның үстемдiк етуi.
2. Мемлекеттiк билiктiң бөлiнуi.
3. Тұлға мен мемлекеттiң өзара жауаптылығы.
4. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының шын
Саяси және идеологиялық плюрализмнiң болуы.
Азаматтық қоғамның қалыптасуы.
7. Iшкi заңдардың көпшiлiк таныған халықаралық
Заң – мемлекеттің ақылы.
Сот – мемлекеттің жүрегі.
Мәдениет – мемлекеттің тәртібі.
Міне, осы үш қағидалы өсиет өзара
3 Құқық туралы негiзгi түсiнiктер
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп,
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын
Бұл нормалардың негізгі түрлері:
Құқық нормасы.
Моральдық нормалар: жақсы-жаман, дұрыс-бұрыс, әділеттік-әділетсіздік, достық-қастық,
Саяси нормалар.
Эстетикалых нормалар.
Қоғамдық ұйым, ұжымдардың ереже қағидалары.
Әдет-ғұрып нормалары.
Салт-дәстүр нормалары.
Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.
Техникалық нормалар – адамдардың табиғатпен, техникамен
Қоғамның тарихи объективтiк даму процесiнде құқықтың
Сонымен, құқық дегенiмiз мемлекет орнатқан және
Құқық мазмұнының негiзгi элементтерi:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау,
- қарым-қатынастарды реттеп, басқару;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси,
- мемлекеттiк органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретiн,
- халықаралық қатынастарды реттеп, басқару.
Құқықтың екi түрлі тұсінігі болады: біріншісі
Құқықтың негiзгi функцияларын реттеу және қорғау
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер
Жоғарыда айтылғандай, құқық - жалпыға бiрдей
Құқықтық нормалардың белгiлерi:
1. Норма мемлекеттiк органның қабылдаған, бекiткен
2. Нормада субъектiлердiң құқығы мен мiндеттерi,
3. Норма ерiктi түрде орындалмаса, мемлекет
4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын
5. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тәртiбiнiң
Сонымен, құқықтық норма - қоғамдағы қатынас
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп, оның құрылымын
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік кесімдердің
Құқықтық норманың элементтері: диспозиция, гипотеза,
Диспозиция - қатынастың мазмұны мен субьектілердің
Жалпылама түрі: нормада субьектілердің міндеттері мен
Толық айқын түрі: мазмұны нормада айқын
Сілтеу түрі: мазмұны туралы басқа
Гипотеза – диспозиция қашан басталады, аяқталады,
Санкция – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған
Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік,
2. Құқықтың әр саласына қарай мемлекеттік,
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді:
5. Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның
Құқықтың нысаны – мемлекеттік биліктің нормаға,
1. Құқықтық әдет-ғұрып. Бұл құқықтың негізгі
2. Құқықтық прецедент – соттың және
3. Нормативтік шарттар – қоғамдағы қатынастардың
4. Референдумда қабылданған нормативтік кесімдер –
5. Нормативтік-құқықтық кесім – мемлекеттік органның
Заңдық күшіне қарай нормативтік кесімдер екі
Мазмұнына қарай нормативтік актілер қоғамның әр
Көлеміне қарай нормативтік кесімдер үш түрге
Кесімдер қабылдаған субьектісіне қарай үшке бөлінеді:
Заң - мемлекеттiң ең жоғарғы басқарушы
1. Мемлекеттiң ең жоғарғы басқарушы органы
2. Ең күрделi мәселелер туралы қабылданған
3. Заңның өзiне тән арнаулы процедурасы
4. Заңды ешкiм өзгертпейдi, толықтырмайды. Тек
5. Заң - барлық нормативтiк актiлердiң
Заңның үш түрi қалыптасқан: Конституциялық заңдар,
Заңның күшi төрт “өлшемде” жүзеге асырылады:
Заңның қолданылуы екi бағытта жүзеге асырылады:
1. Заң қолма-қол, басылған күннен бастап
2. Егер заңда бұрын пайда болған
Заң шығарған орган, әдетте заңмен бiрге
Заңның кеңiстiктегi күшiнiң шет мемлекеттiң аумағымен
Заңға тәуелдi нормативтiк кесiмдер – бұлар
Мазмұнына қарай заңға тәуелдi нормативтiк кесiмдер
1. Жалпылама заңға тәуелдi нормативтiк кесiмдер
2. Жергiлiктi заңға тәуелдi нормативтiк кесiмдер
3. Мекемелік нормативтiк кесiмдер - бұйрықтар,
4. Бiрлестiктердiң, одақтардың, ұйымдардың т. б.
Сот билiгiнiң актiлерi. Сот жүйесiнiң көп
Жоғарғы сот мемлекеттiң көп жылғы тәжірибесiне
Қоғамның диалектикалық процесiне сәйкес құқықтық актiлер
Құқық шығармашылығы - мемлекеттiң жұмысының ең
Норма шығармашылықтың кезеңдерi:
1. Норманың жобасы туралы тиiстi органға
2. Тиiстi ресми мемлекеттiк орган қаулы
3. Жобаны талқылау.
4. Жобаны парламентте талқылау.
5. Нормативтiк кесiмдi қабылдау, бекiту.
6. Норманы жариялау.
Ел Президентi өз өкiлеттiгiне жататын мәселелер
Құқық - қолдану, жүзеге асыру үшiн
- құқықты сақтау (мәнi: тыйым салынған
- құқықты орындау (мәнi: жүктелген мiндеттi
- құқықты пайдалану (мәнi: тұлға өзiне
- құқықты қолдану (мәнi: бұл билiк
Құқықты қолдану бiрнеше сатыдан тұрады:
- iстiң нақтылы мән жайларын анықтау;
- iстiң заңды негiзiн анықтау;
- құқықтық норманы қолдану арқылы шешiм
- шешiмдi жүзеге асыру.
Қоғамдық қатынастар - адамдардың өзара әлеуметтiк
Осылардың iшiндегi құқықтық қатынастар - құқыққа
Құқықтық қатынастардың құрамы төрт элементтен тұрады:
1. Құқықтық қатынастардың субъектiсi - жеке
Құқықтық қабiлет - құқыққа, бостандықтар мен
Әрекеттiлiк – адамның өз әрекетiмен құқығын
Заңды тұлғалар: мемлекет, мемлекеттiк аппарат -
2. Құқықтық қатынастың объектiсi (заты) -
3. Субьективтiк құқық - құқықтық қатынастардағы
4. Заңды мiндеттер. Субъективтiк құқық
Заңға негiзделген айғақтар - құқықтық қатынастардың
Оқиғалар - адамдардың ерiк-ықтиярынсыз пайда болады.
Әрекеттер - адамдардың ерiк-ықтиярымен пайда болатын
Заңды әрекет - бұл заңның талаптарына
Заңсыз әрекет - бұл қылық заң
Жоғарыда айтылғандай, қоғамдық мүдде мен мақсатты
Құқық бұзушылық - құқыққа қарсы, қоғамға
Құқық бұзудың өзiне тән ерекшелiктерi:
- нормативтiк актiлердi дұрыс орындамау;
- қоғамға, тұлғаға қауiптi, кiнәлi iс-әрекет;
- қоғамдық тәртiпке, мақсатқа зиян келтiру.
Құқықты бұзудың объективтiк және субъективтiк жақтары
Құқықты бұзушылықтың мазмұны төрт бөлiмнен тұрады:
1. Құқықты бұзудың объектiсi - құқық
2. Құқық бұзудың субъектiсi - жеке
3. Объективтiк жағы - терiс қылық
4. Субъективтiк жағы - терiс қылық
Құқық бұзушылық терiс қылық жыне қылмыс
Терiс қылық құқықтың саласына сәйкес бiрнеше
Қылмыс - өте зиянды, қауiптi құқық
Құқық бұзып, кiнәлi болған субъектiге мемлекет
Заң алдындағы жауаптылық тек құқық бұзушылық
Осн қағидаларды әдiлеттi орындау үшiн мемлекеттiң
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл еңбегімді қорыта келгенде тақырыптың аса
Қортындылай келе еліміз Қазақстан туралы бірер
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
І. Нормативтік – құқықтық актілер:
І. 1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.95
А.1995 жарыққа шықты. Өзгертулер мен толықтырулар
І. 2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі
ІІ Арнаулы әдебиеттер:
ІІ. 1. Алексеев С.С. Теория права,
ІІ. 2. Баянов Е. Мемлекет және
ІІ. 3. Венгеров А.Б. Теория государства
ІІ. 4. Жоламан Қ.Д., Мұхтарова А.Қ.,
ІІ. 5. Левшин Р.З. Государство и
ІІ. 6. Марченко М.К. Теория государства
ІІ. 7. Өмірбекова Г.Ш. Мемлекет және
ІІ. 8. Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С.
1
Құқық нормасы
Құқық нормасының құрылымының алғышарттары
Құқық түсінігі және қоғамдағы рөлі
Құқықтық қатынастарының ұғымы, олардың белгілері
Құқықтық қатынастар құрылымы
ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ҰҒЫМЫ, ОЛАРДЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
Құқықтық қатынастың құрылымы
Құқық қайнар көздерінің түсінігі
Құқық нормаларының түсінігі
Құқықтық қатынастар жайлы