Дебиторлық қарыздардың есебі
Мазмұны
Кіріспе
I Дебиторлық борыштардың есебі.
1.1. Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысудың есебі.
1.2. Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі және болашақ кезеңнің
1.3. Күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі.
II Дебиторлық борыштардың аудиті.
2.1. Дебиторлық борыштарды жіктеу, талдау және түгендеудің есебінің
аудиті.
2.2. Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысудың аудиті.
Қорытынды
Кіріспе.
Нарықтық экономиканың дамуы, экономиканың
Осы мақсатта өзімнің тәжірибелік
Дебиторлық борыштар - бұл басқа
Дебиторлық борыштар есебі өзіне мынадай элементтерін біріктіреді.
Сатып алушылармен және тапсырыс
Басқа да дебиторлық борыштардың есебі 331,332, 333, 334 шоттарыда
Жаңа Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарының синтетикалық шоттарына сәйкес;
1280-Өзге қысқы мерзімді дебиторлық берешек
2180 - Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек.
Өтелуі тиісті қосылған құн салығы.
Бухгалтерлік есепте қосылған құн салығы барынша есеп айыруды көрсету
332 Есептелген проценттер шотында есептеген проценттер бойынша дебиторлық қарыздар
334 Басқа да дебторлық қарыздар шотында жалгерлік бойынша келіп
Күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебінде жылдың аяғыда дебиторлық қарыздарды
Дебиторлық борыштардың есебінің аудиті мынадай элементтерден тұрады. Дебиторлы борыштарды
Басқа да дебторлық борыштардың аудитінде есептелген сын ақының есебінің
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің аудитін жүргізген кезде аудитор мына
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің аудитін жүргізген кезде аудитор мына
- Өнім сатуға сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен келісім
- түгендеу актілерімен есеп айырысу құжаттарымен расталған сатып алушылардың
Дебиторлық қарыздардың есебі мен аудиті өзімнің тәжірибелік жұмысымды атқарған
«3 – Энергоорталық» АҚ Шымкент қаласының тұрғындарына, басқа ұйымдарға
«3 – Энергоорталық» АҚ-ның қаржылық есебі әрекеттегі нормативтік
Дебиторлық борыштар бойынша жүргізілетін ексебінде бірнеше шоттармен қатар, көптеген
І. Дебиторлық қарыздардың есебі.
1.1. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі бухгалтерлік
"Алынуға тиісті қарыздар" шоты;
"Алынған вексельдер" шоты;
"Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің басқадай қарыздары" шоты.
Осы шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырайык.
301 "Алынуға тиісті қарыздар" шотында жөнелтілген өнім (тауарлар), орындалған
Сатылған өнімнің, тауарлардың, істелінген жұмыстардың және керсетілген қызметтердің
Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауардың, атқарылған жұмыстың, керсетілген қызметтердің сату
Егер сатып алушылар мен тапсырыс берушілер шартқа сәйкес жабдыктаушыға
Дебиторлық қарыз айналыстан қаражатты айыратындығын көрсететін болғандықтан, шаруашылық жүргізуші
Сондықтан кейінгі кездері дебиторлық қарызды талап ету құқын факторингалық
Факторингалық операциялардың есебі. Факторинг, басқаша айтқанда, қаржылық агент болып
Ондай қаржылық агент болып банктерде баска да несиелік, коммерциялық
Мысал. «3 – Энергоорталық» АҚ «Асық ата» ЖШС-не
Факторинг келісім-шарты бойынша марапаттау сомасы 1,9% [(38%х18 күн) 360
Енді біз шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
1 - КЕСТЕ
Қатар
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденция-сы
дебет кредит
1 2 3 4 5
Жабдықтаушы кәсіпорында «3 – Энергоорталық» АҚ
1. Контрактының шарты бойынша "Аргон" ЖШС. "Асық ата" АҚ-ға
- жөнелтілген эд.эн нақты өзіндік құнына
- келісімшарттың құнына -КҚС( 20 %)
196875
281250
45000
802
301
301
222
702
633
2. Қаржылық агенпен («Аргон» АҚ)
жөнелтілген тауардың 80% алынды
261000
441
687
3. Қаржылық агентке көрсеткен қызметі үшін, марапаттау сомасы шығысқа
6199
831
687
4. Қалған 20% қаржылық агенттен алынды, бірақ осы сомадан
59051
441
687
5. Қарыздары зачет жасалды 326250 687 301
Қарыз кәсіпорында ("Асық ата" ЖШС)
1. «3 – Энергоорталық» АҚ - тан жөнелтілген эл.эн
- эл.эн құнына
- ҚҚС (20%)
281250
45000
222
331
671
671
2. Қаржылық агенттің талап еткен сомасы, алынған эл.эн. үшін
326250
334
441
3. Қарыздары зачет жасалды 326250 671 334
Қаржылық агентте ("Аргон" ЖШС)
1. Факторингі келісім шарты бойынша "Аргон" ЖШС-гі қарыз соманың
261000
334
441
2. Факторингі бойынша марапаттау сомасы есептелінді [6199 тенге (326250
6199
332
724
3. "Асық ата" ААҚ-нан талап етілген қаржы сомасы алынды
326250
441
687
4. Факторингі келісім шартының жағдайы бойынша "Аргон" ЖШС-ке 20%
59051
334
441
5 Қарыздарға зачеты жасалды 326250 687 332,334
Қойылған талапқа жеңілдік берудің келісім-шарты бойынша жасалатын операциялардың есебі.
Алынған вексель шотында жөнелтілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшін алынған
Аудармалы вексель пайызсыз вексель сатылатын құны асып түседі, өйткені
Енді осы операциялармен байланысты шоттар корреспонденциясын құрастырып көрейік.
Есеп кеңсесінің вексельді беруімен байланысты операцияларының есебі. Төлем мерзімі
Өтеу мерзімі жеткеннен кейін банк өтеу сомасын алуды топшылайды,
Форфейтинголық операциялардың есебі.Форфейтинголық қызмет факторингалық операциялардың бір түрі болып
303 "Басқа да" шоты бойынша шаруашылық жүргізуші субъектісі мынадай
301-шоты бойынша талдау есебі сатып алушыларға берілген шот-фактуралардың әр
2-Кесте
«3 –Энергоорталық» АҚ 2002 жылдың басындағы және аяғындағы дебиторлық
№
р/с Дебитор-лық борыштар баптары
Жылдың басындағы Жылдың аяғындағы Жылдық өзгеріс Құрылымының өзгеруі
Сомасы
1000 тг. Үлес салмағы
% Сомасы
1000 тг. Үлес салмағы
% Сомасы
1000 тг. Үлес салмағы
%
1
2
3
4 Алынуға тиісті шоттар
Алынған векселдер
Басқа да дебиторлық борыштар
Аванстық өлшемдер
708
-
506
230
43,4
-
34.6
22.0 703
42
111
- 37,9
2,3
59,8
-
-5
42
+605
250 0,7
-
+11
100,0
-5,5
+2,3
+25,2
-22,0
Жиынтығы 1464 100,0 1856 100,0 392 +26,8 -
Кестеден көріп отырғандай, «3 - Энергоорталық» АҚ-ның 2002 ж.
«3 - Энергоорталық» АҚ –да дебиторлық боырштардың сатып алушылармен
1. Кіріс сатылу құндылығы бойынша бағаланады, бірақ нақты қалыптасқан
2. Сатылу құндылығы ҚР табиғи монополияларды реттеу және
3. Келісім бойынша ұқсас тауар және қызметтерді алмастыруда
4. Кіріс аралық төлемдер негізінде және сатып алушыдан алынған
5. Қызмет көрсету бойынша келісім нәтижесін сенімділіктің
6. Келісім нәтижесін сенімділіктің басым деңгейімен салыстыру мүмкіндігі
7. Акционерлік қоғамның есеп беру кезеңіндегі /жылындағы/
3 - Кесте
«3 - Энергоорталық» АҚ -да БЕС –да
Операция түрі
1. НҚ қайта бағалау сомасы
2. НҚ іске асыру
3. Оңтайлы бағыт айырмашылығы
Кірістерді мойындау тәртібі
НҚ пайдалану барысы бойынша
Қайта бағалаудың барлық сомасы тек шағарылу кезеңінде ғана ауыстырылуы
Сатылу құндылығы және теңгерім /баланс/ құндылығы араларындағы оңтайлы айырмашылық,
1.2 Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
кезеңнің есебі.
Басқадай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 33 "Басқалай дебиторлық
331 "Өтелуі тиісті қосылған құн салығы";
332 "Есептелінген проценттер";
333 "Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары",
334 "Басқа да қарыздар".
Дебиторлық рыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың жайын
"Өтелуі тиісті қосылган құн салығы" (331-шот). Бухгалтерлік есепте қосылған
331-шотының дебеті бойынша 671"Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу", 687
Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен қосылған құн салығы алынады, ондағы
тауар (жұмыс, қызмет) алушы қосылған құн салығын (ҚҚС) төлеуші
жабдықтаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табылады
сатылған тауарға (жұмысқа, қызметке) берілген шот-фактураның негізінде.
Қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы зачетқа жатқызылатын болып табылады,
тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші болса;
теленген салық сомасы кеден зандылығымен сәйкес келсе, яғни жүк
төлем құжатында көрсетілген салық сомасы салықтың төленгенін куаттайтын болса;
темір жол және авиа билетінде керсетілген салық сомасы салық
тұрғын-үй қызметінде пайдаланатын құжаттарында көрсетілген сома салық сомасымен сәйкес
- бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық
сомасымен сәйкес келсе.
Алумен байланысты телеуге жататын ҚҚС болса олар, зачетк» жатпайды,
тауарлар (жұмыстар, қызметтер) кәсіпкерлік қызметке жатпайтын шараларды жүргізумен байланысты
тұрғын-үй қорларындағы ғимараттар болса, қонақ үй ретінде пайдаланатын ғимараттардан
Есептелінген проценттер 332 "Есептелінген проценттер" шотында есепке
Алынуға тиісті проценттік үстеме телем 332 "Есептелінген проценттер" шотының
"Есептелінген процентгер" шоты бойынша аналитикалық есеп - қарыз (займ)
333 "Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары" шотында дебиторлық қарыздардың
Өкілділік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз қызметтерінің барысыңда
- басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын,
директорлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдау бойынша жүргізілетін шаралардың
- келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жүмысты жүргізудің бағдарламасы,
- шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс
сметасы, осы құжаттар бойынша бұйрық жасалып, кәсіпорын басшысы кол
- Материалдық зиян шегудің орнын толтыру 334 шотында мынадай
- шаруашылық ішінен бөлінген бөлімшелердің негізгі құралдары бойынша; тауарлы-материалдық
- өнімдерді өткізу бойынша; басқа да ағымдағы операциялар
бойынша. 334 шоты бойынша ішкі шаруашылық есептері
Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинақталған балансында 334 (дебиторлық) және 687
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі (есептеуі). 333
Кем шығудың нәтижесіңде кәсіпорын шеккек зияны немесе құндылықтардың бұзылуы
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 333 шоты дебеттеліп,
Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы мүмкін, ол кезде
Талдамалы (аналитикалық) есеп әрбір еңбеккер бойынша жүреді.
Басқадай дебиторлық қарыздар (334 шоты). Бұл шотта жалгерлік бойынша
Шагым-талап (претезия) бойынша есеп айырысуды есепке алу. Шағым-талап деп
Кәсіпорын шағым-талап бойынша қарыздарды уақытында және толығымен ендіріп алудың
Кем шыккан өнімдер, тиісті сапаға сай келмейтін немесе комплектісі
Бұл шотта жабдықтаушылардың шот-фактураларында жіберілген арифметикалық қателіктері де және
Тиісті құжаттардың негізінде шағым-талап сомаларын 334 шоттың дебетіне —
Қойылған шағым-талап бойынша төлем түскен жағдайда 441 шоты дебеттеледі
Қойылған шағым-талап бойынша қойылған сомалардан бас тартқан кезде 334
Ішкі шаруашшық есеп айырысуларды есепке алу. Ішкі шаруашылық —
334-шоты бойынша аналитикалық (талдамалық) және жинақтық (синтетикалық) есептерін ұйымдастырудың
334 шотында мынадай есеп айырысулар есепке алынады: шаруашылық ішінен
334 шоттың дебеті бойынша бас кәсіпорынның ішкі шаруашылық есептері
Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинақталған балансында 334 (дебиторлық) және 687
Жоғалту мен кем шығудың есебі. Субъектінің шаруашылық қызметінің процесінде
Нормаланатын жоғалтулар негізінен тауарлардың физикалық-химиялық қасиетінің өзгеруімен байланысты
Нормаланбайтын жоғалтулар бұзылудың, кем шығудың, ұрлаудың т.б. нәтижесіңце болады.
Нормаланған жоғалтулар өндіріс шығыстарына жатқызылады, ал нормаланбайтын жоғалтулар, себебін
334 "Басқа да" шоты дебеттеліп, негізгі құралдардың жетіспеген баланстық
Жоғалтулардың себебі ашылса, онда 334 шотында есепке алынған сомасы
Негізгі құралдар мен материалдық құндылықтарға бұрындары жатқызылған ҚҚС сомасына
Іс-сапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі. Іс-сапар шығыстары деп кәсіпорын
Қазақстан Республикасының аясында іс-сапарда жүргендерге екі ең төменгі есептік
Нақты іс-сапар орнына барған жөне сол жерден шыққан күндері
Іссапарға жіберілген қызметкердің үй-жайды жалдауына кеткен шығындары негізінен ұсынылған
Іс-сапар бойынша еткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген
Егер де қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға жіберілсе,
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына
Келгеннен кейін бес күннің ішінде алған аванс бойынша есеп
Болашақ кезеңінің есебі. Шаруашылық қызметінің барысында кәсіпорындарда келесі есепті
Келешек кезең шығындарын есепке алу 34 " Алдағы уақыттың
341 "Сақтандыру полисі";
342 "Жалгерлік төлемдері";
343 "Болашақ кезеңнің есебіне жататын басқа да шығыстар".
Алдағы уақыттың есебіне жататын шығындардың аналитикалық (талдамалык) есебі шығынның
Тізімдемеге жазбалар 34 бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша өңдеу кестелерінен
Жалпы «З-Энергоорталық» АҚ өнімнің ке лесі түрлерін шығарады:
1) электр қуаты
2) жылу қуаты
3) тұзсыздандырылған су
Өнімнің өзіндік қүнын құрайтын шығындарды жоспарлау, есепке алу және
- шығындардың пайда болу орыны бойынша - өндірістік цехтар:
1) қазандық-турбиндік цех
2) электр цехы
3) химиялық цех
4) отын-тасымалдау цехы
5) отын автоматика жэне өлшемдер цехы
6) орталықтандырылған жөндеу цехы
7) жөндеу-құру цехы
8) отын жүйелер Департаменті
Өндіріс жүйесі негізгі және көмекші болып бөлінеді:
НЕГІЗГІ ӨНДІРІС /цех/:
1) қазандық-турбиндік цех
2) электр цехы
3) химиялық цех
КӨМЕКШІ ӨНДІРІС:
1) отын-тасымалдау цехы - негізгі жабдықты отын
2) отын автоматика және өлшемдер цехы - жабдықтың жұмыс
3) орталықтандырылған жөндеу цехы- «З-Энергоорталық» АҚ сенімді және үздіксіз
4) отын құру цехы
5) отын жүйелер депортаменті
«З-Энергоорталық» АҚ басқа да дебиторлық борышкер есебінде келесі мәселелер
- жеке өндеу қызметкерлері
- ынталандырма және өтемақы төлемдері енгізілген бөлімшені басқару аппаратының
- заңдылықтармен бекітілген нормалар, әлеуметтік сақтандыру
- ғимараттарды қамсыздандыру шығындары, оның ішінде
- тазалау құрылыстары тазартылынатын ағын сулардың
- турбогенератордың технологиялық мұқтаждықтарына пайдаланатын азот
- жабдықты пайдалануға жұмсалатын шығындар;
- сүзгілерді суды тұзсыздандыру құрылғысына орнатуда қолданатын сүзгіш материалдары,
- жабдықты үнемдеу тәртібі мен жабдықты пайдаланудың
- пайдаланымға енгізіліп жатқан жабдықты кешенді сынақтан өткізуге жұмсалатын
«3 - Энергоорталық» АҚ-да берілген аванс бойынша есеп айырысудың
Аванс берілген жағдайда 35- белімшенің шоттары дебеттеледі және 441
Берілген аванстың (талдамадық) есебі басқадай кредиторлық және дебиторлық қарыздар
4 -кесте
Басқа да дебиторлық борыштарды 7 – БЕС
Операция түрі Құптау тәртібі
1. Күмәнді қарыздар сомасы Алуға тағайындалған /5-БЕС, 8 пункт,
2. НҚ-ды сату Сатылу құны және теңгерім құны арасындағы
3. Теріс бағыт айырмашылығы Пайда болған кезеңдегі шығындар ретінде
4. Заңды тұлғалардан алынатын табыстық салық Тиісті табыс пайда
5. «Мерзімі ұлғайтылған қарыздар» 632 шотындағы дебет сальдосы Табыстың
6. Жұмыс берушінің мемлекеттік емес зейнетақылық қорларына жарналары Қызметкер
1.3 Күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі
Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар есептеледі және
Егер де шығыстар салыстырмалы қағидасы бойынша бағаланса және солармен
Қаржылық есеп беруде дебиторлық қарыздар бойынша резервтері шегеріліп көрсетіледі.
«3-Энергоорталық» АҚ-да күдікті (күмәнді) қарызды есептеу үшін өзінің есептік
Мысалы, жыл бойында сатылған өнімнің көлемі 3128,4 мың теңге
5 -кесте
Кезеңдері Сатылған өнімнің көлемі, мың теңге Күдікті қарыздың сомасы,
мың теңге Пайызы %
1 2 3 4=3:2х100%
1-тоқсан 579,6 32 3,62
2-тоқсан 815,9 14 1,72
3-тоқсан 782,1 17 2,17
4-тоқсан 950,8 29 3,05
3128,4 81 2,64
Кестеде келтірілген мәліметтердің көрсеткішінен біз күмәнді қарыздың резерві 82,59
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі. Негізінен жалпы дебиторлық
- төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1-30 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 31-60 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 61-90 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 90 күннен жоғары шоттар.
Әрбір категория үшін күдікті қарыздың болжамдық пайызы анықталады.
Мысалы. Түгеңдеу нәтижесінде теленбеген дебиторлық қарыздың деңгейі 9610 мың
бірінші категория 340 мың теңге;
екінші категория 134 мың теңге;
үшінші категория 249 мың теңге;
төртінші категория 211 мың теңге;
бесінші категория 77 мың теңге.
Еңді осы талап етілетін күдікті соманы анықтаудың кестесін келтіреміз,
Сонымен, топшыланған күдікті қарыз сомасы 187,24 мың тенге құраған.
6 -кесте
Дебиторлық
қарыздын төлеу
мерзімі Сомасы, мың теңге Күдікті қарыз деп
саналатын, болжамдық
пайызы, % Талап етілетін күдікті сомасы, мың теңге
Төлем мерзімі жетпеген 340 11 37,40
1-30 күннің аралығындағы 134 8 10,72
31-60 күннің аралығыңдағы 249 23 57,27
60-90 күннің аралығыңдағы 211 19 40,09
90 күннен жоғары
27 48 20,76
Жиыны 9610
166,48
Егер де күдікті қарыздар бойынша резервтер бірінші рет қалыптастырылатын
Егер де төлем сатып алушылардан алынса, сенімсіз ретінде есептен
311 шоты бойынша аналитикалық есеп әрбір күдікті талаптар бойынша
ІІ. Дебиторлық борыштар есебінің аудиті.
1.1. Дебиторлық борыштар, оларды жіктеу және түгендеудің есебінің аудиті.
Аудитор дебиторлық борыштарды тексеруге кіріскен кезде тексеру барысында қаралатын
Баланстың көрстекіштерін Бас кітаптағы, есеп регистрларындағы және машинажазбалардағы мәліметтерімен
Аналитикалық және синтетикалық есептердің дұрыс жүргізілгендігін текесереді.;
Субъектідегі дебиторлық борыштардың жағдайын олармен есеп айырысуларды түгендеу жүргізу
Күдікті қарыздар резевтерінің құрылу тәртіптерін және олардың дұрыс қолданылуын
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысуларды, вексельмен төлеу
Шағым-талап ету тәртіптерінің уақытылы сақталып, олардың қозғаласан бақылаудың дұрыс
Еншілес серіктестіктердің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық борыштары
Дебиторлық борыштар бойынша есеп айырысуды тексере отырып, аудитор олардың
«Ұзақ мерзімді активтер» бөлімінде тексеру жүргізген кезінде де аудитор
Баланста «Ұзақ мерзімді активтерге» жатқызылған дебиторлық борыштар мынандай баптар
алынуға тиісті шоттар;
алынған вексельдер;
негізгі серіктестіктер мен еншілес серіктестіктердің арасындағы ішкі топтардың операциялары
акционерлік қоғамдардың лауазымды тұлғаларының борыштары;
басқа да дебиторлық борыштар.
Ағымдағы активтерде аталған баптар сол күйінде қайталанып, оған тек
Аудитор баланстың сәйкес баптарындағы борыштардың қалдықтарының дұрыс көрсетілгендігін анықтау
Есеп айырысуларды түгендеудің нәтижесінде акт толтырылады. Актыда түгендеу жүргізілген
Баланс мәліметтерімен бас кітап немесе
Мұндай жағдайды «энергоорталық»-тың дебиторлық борышын талдау барысында баланс және
«Энергоорталық-3»-те баланс мәліметтері екі мың екінші жылдың отыз бірінші
Алайда 2002 жылдың 31 желтоқсанына. Бас кітаппен айналыш ведомосінде
Бұл жағдайды ескере отырып, дебиторлық борыш көлемін мынадай жекелеген
301108-30201 «Алынытын шоттар» электро энергия және жылуға 278401338 теңге.
33301-33303 «Крелитке сатылған тауарлар есебінен, дебиторлардың есептемелері» 4010197 теңге.
33419 «Басқада де дебиторлық борыш» 161895 теңге
35101-35108 «Берілген аванстар» 28847929 теңге.
63401 «Кіріс салығының физикалық түрі» 871381 теңге
63403 «Мүлік салығы» - 623850 теңге.
63408 «Транспор салығы» - 121837 теңге.
63407 «Дивидент, табыс салығы» - 33350 теңге.
68101 «Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу» 378294 теңге.
68703 Басқалары
Сонымен, аналитикалық есептеме жасай отырып, біз дебиторлық борыш көлемін
Гиаладау барысында дебиторлармен есеп айырысу шоттарынын жекелеген қателер табуға
Дебиторлар тізімі баланста жалпы тізімі бойынша көрсетілген.Аналитикалық шоты бойынша
Дебиторлардың атауы аналитикалық шоттарында енгізілмеген.Айналым ведоменде «анықталмаған атау» деп
Бір дебиторға,әртүрлі субъшот ашылған. Нәтижесінде бірнеше шот қалдығы пайда
Мысалы:
«жылу тұтынушы халық» Дт қалдығы.
301102345 шотында – 150589127 теңге
302012345 шотында – 11426 теңге
«Энергоорталық - 3» те тұтынушылармен жабдықтаушылар қаторы бір мезгілде
«ШТЭЦ – 3» «магазин»
30107 Дт қалдығы 286608 теңге
30108 Кт қалдығы 246317 12 теңге.
«Профвзносы»
30105100 Кт қалдығы – 10000 теңге
655025100 Кт қалдығы – 187470 теңге
«Атауы анықталмаған»
334192322 Кт қалдығы – 76952 теңге
334192322 Кт қалдығы – 32931 теңге
301012322 Дт қалдығы – 997215 теңге
«Энергоорталық – 3» «асхана»
301077000 Кт қалдығы – 1133134 теңге
351057000 Дт қалдығы – 166795 теңге
ЖШС «Қуат»
302012353 Дт қалдығы – 1045307755 теңге
351012353 Дт қалдығы – 546528 теңге
ЖШС «Натим»
302012292 Дт қалдығы – 1596035 теңге
351012293 Дт қалдығы – 10376456 теңге
«Энергоорталық – 3»
351014424 Дт қалдығы 1000000 теңге
661014424 Кт қалдығы 2578 теңге
Бұл шот корреспонденциясы дұрыс құрылмаған
«Аныкталмаған атау»
334190015 Кт қалдығы – 181150 теңге.
334190015 Дт қалдығы – 181150 теңге.
301010015 Дт қалдығы – 14065692 теңге
334190333 Дт қалдығы – 130000 теңге
334190333 Кт қалдығы – 130000 теңге
334194012 Дт қалдығы – 17622248 теңге
334194012 Кт қалдығы – 240629 теңге
334195106 Кт қалдығы – 9497 теңге
334195106 Дт қалдығы – 16881 теңге
301028888 Дт қалдығы – 2015261582 теңге
334198888 Дт қалдығы – 30000193 теңге
ЖШС «Аргос»
301012165 Дт қалдығы – 7079523 теңге
301012165 Дт қалдығы – 559 теңге
«Жергілікті жылу жүйесінің жөндеу жұмыстары»
351072334 Дт қалдығы – 2256497 теңге
671572334 Кт қалдығы – 194656 теңге
Төменде көрсетілген кестеден бұл талдауға қарсы жасалған дебиторлардың шоттарының
7 - кесте
Жергілікті атаулары
АЕК
Борыш теңгемен
Қалдық теңгемен
Дебет
1 халық 2345 15058912732
- 2345 11426,27
қортындысы
150600553,5
1506005553,59
2 ШТЭЦ-3 магазин
6000
286608
346317,12
59709,1
3 Профвзносы 5100
10000
қорытынды
197470,34
197470,
4 Эо-3 асхана 7000 1667,95 1133134,6
113113
5 Атауы жоқ 2322
76952,03
2322 997215 32931
қортынды
997215 109883,03 887336,97
6 ЖШС Қуат 2353 10453077,55
2353 546528,06
қортынды
10999605,66
10999605,66
7 ЖШС Натим 2293 15860,95
2293 103764,56
қортынды
119625,51
119625,51
8 ЭО-3 4424 1000000
4424
2578
қорытынды
1000000 2578 999974,22
9 Атауы жоқ 0015
0015 181150
0015 140956,92
қортынды
322106,92 181150 140956,92
10 Аты жоқ 0333 1300000 130000 - -
11 Аты жоқ 4012 176222,48 240629
64006,52
12 Аты жоқ 5106 16881 9497 7384
13 Барлығы
187430401 18634069 - 145305
2.1 Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың
Сатып алу және тапсырыс берушілермен есеп айырысуды тексерген кезде
өнім сатуға сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен шарт жасалғандығын;
түгендеу(салыстыру) актілермен есеп айырысу құжаттарымен расталған сатып алушылардың борыштарының
30 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштарын;
бөлімшесінің шоттары бойынша жүргізілген синтетикалық есептің дұрыстығын.
Бұндай жағдайда аналитикалық есеп мынадай мәселелерді қамтамасыз етуге міндетті:
вексельдермен қамтамасыз етілген ақша қаражаттарының түсу мерзімі әлі жетпеген,
30 «сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштары» бөлімшенің шоттары
30 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштары» бөлімнің шоттары
талап ету мерзімі өткен сайын дебиторлық борыштардың дұрыс шығысқа
Субъектінің басшысының қабылдаған шешіміне сәйкес талап ету мерзімі өткен
Аудитор 301 «алынуға тиісті борыштар» шотының дебетінде көрсетілген артылып
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың жедел дамып
Сатып алушылардан және тапсырыс берушілерден есеп айырысу үшін алынған
Аудармалы вексель (тратта) немесе беруші (трассант) жазады да, онда
Бұл құжат борыштық міндеттемеге айналып, төлеуші (трассант) төлеуге
Вексельдерді дисконттау олардың банкідегі есебін және қаржының айналымын елеулі
(Аудит кезінде вексельдердің есебінің түрлері төлеуші субъектінің төлеу мерзімінің
Күдікті борыштар резервтерінің есебінің аудиті. Шаруашылықтың басшысының шешімімен талап
Күшіндегі салық жөніндегі заң актілерінде күдікті қарыздар - бұл
Аудитор есепті жылдың аяғында тіркеліп, тізімделген дебиторлық борыштардың мәліметтерінің
3-Энергоорталық мекемесінде сатып алушылар
-30101-30108 шоттарында «Алынатын шоттар»-электро энергия және
30301-30308 шоттарында «сатып алушылармен тапсырыс
« Алынуға тисті қарыздар» шотында
АҚ «3-электро орталықтағы» 2002-2003 жылдардағы салыстырмалық
8 - кесте
№ Тұтынушылар Қалдық 01.01.2002
сома пайыз
1 Барлығы 106838,9 150589,1 +43750,2 140,9
2 РК-1 38109,6 50034,5 +11924,9 131,3
3 РК-2 28365 36976 8611 135,6
4 РК-3 36761 49862,3 13101,3 127,6
5 К-21 719,4 1489,2 769,8 341,5
6 К-24 2145,5 9472,0 +7326,5 -
7 К-9 - 631,2 +631,2 -
8 К-54 - 953,1 953,1 130,4
9 Кара-төбе 738,7 1171,1 432,4 158,5
Кесте көрсеткіші 2003 жылы
3-энерго орталық мекемесінде талап
9 - кесте
№ Тұтынушылардың атауы Уақыты Сомасы 01.01.2003есебінде Өтегені
1 ЖШС «БТ и К»
6181 6181 -
2 ЖШС «Энергия-плюс»
252 252 -
3 АҚ «ИНТЕРПРОМ»
2165 2165 -
4 Отырар РЭС
249 249 -
5 ЖШС «қазығұрт»
314 314 -
6 ЖШС «Фарратекс»
125 125 -
7 ЖШС «РАЙ»
539 539 -
8 ЖШС «Акерек-2030»
34 34 -
ҚОРТЫНДЫ
9610 9640 -
2.2 Басқадай дебиторлық борыштар мен берілген аванс бойынша есеп
Дебиторлық борыштарға аудиторлық тексеру жүргізген кезде аудитордан баланстың «Басқа
Дебиторлық борыштарды аудитор жеке-жеке тексеруге тиісті. Орын толтыруға тиісті
баланста көрсетілген мәліметтері мен Бас кітаптағы және есеп регистрларындағы
жабдықтаушылар мен мердігерлерден сатып алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған жұмыстар
қоймаларға құндылықтардың нақты түсуіне қарай кіріске алынып, 331
қоймаға түспеген және кіріске алынбаған материалды құндылықтарды қабылдау актісі
Есептелген сыйақының есебінің аудиті. Аудитор 332 «Есептелген сыйақы» шотында
332 «Есептелген сыйақылар» шотының аналитикалық есебінің, займ алушылар, вексель
Аудитор басқадай дебиторлық борыштардың елеулі үлесін құрайтын 333 «Жұмыскерлердің
1 Есеп беруге тиісті сома деп шаруашылықтың кассасынан ұсақ
Кейбір шаруашылықтардың жұмыс тәжірибесінде бұндай аванстарды жоғары тұрған ұйымдардың
Кейбір шаруашылықтардың бухгалтерияларында жұмысшылар мен қызметкерлерді шаруашылық және іссапар
Аудитор аванстық есепке тіркелген құжаттарының дұрыстығын, оларға төленген төлемдердің
субъектінің төрағасының есеп беруге тиісті сомаларды алуға құқық берілген
есеп беруге тиісті тұлғаларға берілетін аванстың бекітілген көлемінен артық
бұрынғы алынған аванс сомалары бойынша есеп бермеген тұлғаларға берілмегендігін;
аванстық есепке жасалған шығындарының мақсаттылығы туралы көрсетілген соманы бекіткен
есеп беруге тиісті сомалары шығындарының кіріске алынып, есепте уақтылы
Кейбір жағдайларда ақша-қаражаттарды есеп айырысу кезінде субъектінің бухгалтерінің езі
Шагын ұйымдардың бухгалтері, әдетте, есепті барлық операциялар бойынша жүргізеді,
Жұмыскер аванстың қортынды есебін тапсырғаннан кейін, бухгалтер оның бет
Бухгалтер іссапар немесе шаруашылық шығындары ретінде есеп беруге тиісті
Аудитор алынуға тиісті жалгерлік міндеттеме, бюджетке және бюджеттен
құжаттардың ерекшеліктерін, уақтылы және дұрыс толтырылғандығын. Шағым-талап ету мерзімін
тексерудегі шаруашылықтың шағым-талаптарының негізділігін. Шағым-талап қанағаттандырылған жағдайда субъектінің шеккен
334 шоттың «Шағым-талап бойынша есеп айарысу» аралық шоттары бойынша
аналитикалық есеп жүргізудің дұрыстығын, ол аналитикалық есеп жазуларының №8
Шаруашылықтың қоймасынан басқа сақтау орындарынан кем шыққан және ұрланған
35 «Берілген аванстар» бөлімшесінің шоттары бойынша аналитикалық есеп әрбір
Дебиторлық борыштарды қалыпты және сенімді ақтамаған деп бөледі. Сенімді
Аудитор дебиторлық борыштардың құрамымен және құрылымымен жалпы танысқаннан кейін,
Аудитордың дебиторлық борыштардың нақтылығын дұрыс толтырылуын және қайтарылу мүмкіндігін
Күшіндегі заң актілеріне сәйкес табиғи кему нормасынан жоғарғысын, сондай-ақ
Табиғи кему нормасының көлеміндегі кем шыққандығы оларды түгендеу кезінде
Тәжірибеде (әсіресе сауда-саттықпен айналысатын шаруа-шылықтарда) табиғи кему нормасының көлеміндегі
Аудитор кем шыққан, талан-таражға салынған және ұрланған құндылықтар құны
Аудитор, сондай-ақ шаруашылықтың жұмыскерлеріне несиеге сатылған тауар және басқа
Аудитор кем шыққандығы және ұрланғандығы туралы шағым-талап материалдарының уақтылы
Әсіресе, аудитор аванс бойынша күдікті борыштарға, олардың пайда болу
Аудитор шаруашылықтың балансында көрсетілген дебиторлық борыштардың нақтылығын анықтап, ақиқатына
АҚ Энерго орталық мекемесіндегі
АҚ 3-энерго орталық мекемесінде дебиторлық
10 - кесте
№
01.01.2002.жылдық қалдығы 01.01.2003.қалдығы Көрсеткіштер
сома пайыз
1 Барлық бюджеттік мекемелер 7340471 7360407 +7340471
2 Республикалық бюджет 466866 1919968 +1453102 411,2
3 Облыстық бюджет 4732164
4 Қалалық бюджет 2141441
Нақты жағдайларына байланысты борыштардың басқа да аралық пайда болу
Борыштардың қайтарылуының жинақталған көрсеткіші айналымдылығы
болып табылады. Дебиторлық борыштардың өтімділік
Т
К=----
Д
борыштардың айналым коэфициенті; Т-өнім сатудан табыс;
Дебиторлықборыштың да айналым күніне есептеп
Т
Да=Кү:----- немесе Да=Кү.-------
Д
Бұнда: Дс-жылдың соңындағы орташа дебиторлық
Т-өнім сатудан табыс;
Кү – кезеңнің ұзақтығы.
Аудитор кезеңнің соңындағы дебиторлық борыштардың
3
Дебиторлық қарыздардың есебi
Дебиторлық және кредиторлық есептің аудиті
Дебиторлық қарыздар есебін ұйымдастыру
АҚ «Шардара СЭС» (су электр станциясы) мәліметтерінің негізінде дебиторлық қарыздардың есебі мен аудитінің мәселелерін зерттеу
АҚ «Шардара СЭС» (су электр станциясы) мәліметтерінің негізінде дебиторлық қарыздардың есебі мен аудитінің мәселелерін зерттеу және оларды жетілдіру
Дебиторлық борыштың бухгалтерлік есебі
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың аудиті
Бухгалтерлік есептің жүргізудің негізгі принциптері
Дебиторлық қарыз
ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ