ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 5
I БөЛІМ. Азаматтық қоғам концепциясының 7
дамуы және құрылымы 7
1.1.Азаматтық қоғамның тарихи-құқықтық ғылыми ойлардағы түсінігі 7
1.2. Азаматтық қоғам туралы түсініктің мазмұны 8
1.3 Азаматтық қоғамның қалыптасу себептері мен оның қызмет ету
1.4 Азаматтық қоғамның құрылымы және оның беделдігінің негізгі бағыттары
1.5 Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасуы және негіздері 25
II БӨЛІМ ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
2.1 Құқықтық мемлекеттің пайда болуы 29
2.2 Құқықтық мемлекеттің негізгі сипаттаммасы 32
2.3 Құқықтық мемлекет туралы идеялардың дамуы 36
2.4 Қазақстан - құқықтық мемлекет 47
III БӨЛІМ. ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕГІ 49
БИЛІКТІҢ БӨЛІНУ ЖҮЙЕСІ 49
3.1 Биліктің бөліну қағидасы 49
3.2 “Тежемелік және тепе-теңдік” жүйесі 57
ҚОРЫТЫНДЫ 63
СІЛТЕМЕЛЕР 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
КІРІСПЕ
Қазақстандық жалпыұлттық идеяның негізгі астарында «Қазақстан кімнің мемлекеті: қазақтардың
Азаматтық қоғамның, құқықты мемлекеттің қайнар көзінде де осы қасиет
Азаматтық қоғамның даму тарихы Ежелгі Греция мен Римнен, сол
Азаматтық қоғамның бастапқы идеясы – адамдардың қоғамда бірлесе өмірі
Қазіргі таңдағы өте маңызды мәселелердің бірі Азаматтық қоғам және
Бүгінгі таңда елімізде халықтың бостандығына негізделген Азаматтық қоғамды көру
Құқықтық мемлекет мәселесіне назар аударуын басты себебі оның пайда
Жалпы алғанда зерттеліп отырған жұмыс объектілерінің бірі болып табылатын
Ескере кететін жәйт, «Азаматтық қоғам» сөз тіркесі шартты болып
Бұл тақырыптың маңыздылығы азаматтық қоғамның ролі, сондай-ақ Қазақстанда азаматтық
I БөЛІМ. Азаматтық қоғам концепциясының
дамуы және құрылымы
1.1.Азаматтық қоғамның тарихи-құқықтық ғылыми ойлардағы түсінігі
«Азаматтық қоғам» деген атауды, түсінікті Аристотель айтқан. Аристотель мемлекетті
Азаматтық қоғамның көне модельге қайтып оралуы, жаңа уақытта жүргізіліп,
«Азаматтық қоғамның түсінігі тек индивидтердің жиынтығы және олардың арасындағы
«Құқықтық философиясы» еңбегінде ол, азаматтық қоғамның тарихы келісімділігін айта
Гегель азаматтық қоғамының еркіндігін мемлекетке қарсы қойып «саяси дене»
Азаматтық қоғамның мемлекетпен қатынасындағы еркіндігін мойындамау, оның әлеуметтік бағалылығында
1.2. Азаматтық қоғам туралы түсініктің мазмұны
Адам баласы қоғамында, әртүрлі мүдделермен өмір сүретін орталар араласып
Азаматтық қоғам – жеке адамдардың сұранымдары мен мүдделерінің жарыққа
Көптеген институттар бір мезгілде, азаматтық қоғамның және мемлекеттің құрамды
Саяси партиялар жекелеген азаматтардың, әлеуметтік топтардың көпсалалы мүдделерін қолдап
Азаматтық қоғамның сипаты даму деңгейі және нысаны, мемлекеттің нысанымен
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің «Қазақстанның болашағы – қоғамның
Азаматтық қоғамның басты қозғаушы күші, субъектісі өзіне тән сұранымдары
Тарихи тұрғыдан алғанда азаматтық қоғам – мемлекеттен әлдеқайда бұрын
Демократиялық қоғамда азаматтық қоғам мен мемлекет бірін-бірі қуаттайды, бірін-бірі
Азаматтық қоғамның өмір сүруінің негізгі шарттары:
оның мүшелерінің нақты меншік иесі болуы, ол меншікті өз
Қоғамда көп түрлі әлеуметтік құрылымның және соған сәйкес сан
Адамдардың әлеуметтік зерделік даму дәрежесінің жоғарылылығы.
Азаматтық қоғамның негізгі функциялары:
Азаматтардың мүдделері мен игілік-қазыналарының қорғалуын қамтамасыз ету, олардың жеке
Қоғамдағы мүсәпірлер мен кембағалдардың күнкөрісіне азды-көпті қамқорлық жасау.
Түрлі партиялар мен қозғалыстар, ұйымдар арқылы мемлекет саясатына араласып,
Азаматтық қоғамның құрылымы (дәстүрлік жағдайда құрылған) адамға жақын болса,
Азаматтық қоғам – адам тіршілік болмыстағы жағдайларын, тұлғалар мен
Азаматтық қоғамның негіздері:
Экономикалық:
- көп укладты құрылымды экономика;
- меншіктің сан алуан түрлері;
- реттелінетін нарықтық қатынастар;
Саяси:
- билік өкілеттіктерін орталықтандырмау;
- биліктің бөлінісі;
- саяси плюрализм;
- азаматтардың мемлекет және қоғам істеріне еркін араласуы;
- заңның басымдылығы және оның алдында бәрінің тең болуы.
Рухани:
- бір идеология мен дүниетаным монополиясының болмауы, ар-ождан бостандығы;
- өркениеттілік, шарықтаған, руханилық пен ізгілік.
Азаматтық қоғамның тәндік белгілері:
- қоғамдық өндіріс құралдарына ерікті түрде қожалық етушілердің болуы;
- демократияның өркендеп жетілгендігі, кеңінен таралғандығы;
- азаматтардың құқықтық қорғалуы;
- азаматтардың мәдениеті белгілі деңгейге жетуі.
Жалпы айтқанда, азаматтық қоғам, иституттарын бөліп алып жеке зерттейтін
Азаматтық қоғамның негізгі бағалылығы, айтылып өткендей – адам және
1.3 Азаматтық қоғамның қалыптасу себептері мен оның қызмет ету
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының жетпіс жылдық өмір сүруі барысында
Азаматтық қоғам – бұл құқық пен демократияға негізделген әлеуметтік
«Құқық философиясында» азаматтық қоғамның құқықтық негіздері құқық субъектілері ретінде
«Азаматтық қоғамда ер адам өз мүддесін көздейді, басқаларды көрмейді...Басқаларсыз
Азаматтық қоғамды индивидтердің жай ғана жиынтығы емес, сонымен бірге
Азаматтық қоғамның қалыптасуы және дамуы бірнеше ғасырды қамтыиды. Бұл
Азаматтық қоғам туралы жекелеген алғашқы көзқарастар өте ертеде қалыптаса
XVII ғасырдың ортасында ағылшын философы Джон Локк «Адамзаттың
Азаматтық қоғамның белгілері туралы философиялық сипаттамалармене И.Канттың еңбекетрінде де
Әрине, азаматтық қоғам туралы көзқарастарға қомақты үлес қосқан ғалым
Бүкіл елдер масштабында, Еуропа мен Америка сынды үлкен аймақтар
Бірінші кезеңде (XVI-XVII ғғ. шамасында) Азаматтық қоғамның экономикалық, саяси
Екінші кезеңде (шамамен XVII ғ. – ХІХ ғ. соңы)
Азаматтық қоғам өте ежелгі ұғым. Азаматтық қоғам Аристотель, Макиавелли,
Н.Макиавеллидің пікірінше: Саяси құрылыстың маңызы (мемлекетке) бағынушылықпен еркін болушылардың
И.Кант: Азаматтық қоғам келесі принциптермен негізделеді:
Қоғамның Әрбір мүшесіне бостандық;
Оның Әрбіреуімен теңдігі;
Әрбір қоғам мүшесінің азамат ретінде дербестігі.
Ф.Гегель: Қоғам мен Мемлекет өз бастақ, сондай-ақ өзара бірлесіп
Азаматтық қоғаммен отбасы бірігіп мемлекеттер базасын құрайды. Мемлекетте азаматтардың
К.Маркс: Азаматтық қоғамда әрбір жеке адамның өзінің тұтынушылық кешені
Қазіргі қоғам бойынша азаматтық қоғам дегеніміз қоғамдық өмірдегі
Тағы да ескеретін жағдай, азаматтық қоғамның көптеген ғылымдарға зерттеу
Әрине, заң ғылымы азаматтық қоғамды азаматтық құқықтың субъектісі ретінде
Экономикалық теорияны азаматтық қоғам ұйымдары қалыптасуының экономикалық негіздері, олардың
Тарих азаматтық қоғамның нақты ұлттық нысандарын, азаматтардың қоғамдық өмірге
Философия мен әлеуметтану азаматтық қоғамды әлеуметтік жүйе ретінде, қоғамдық
Егер жоғарыда баяндалғандарға сүйенетін болсақ, Әрбір нақты Азаматтық
Азаматтық қоғамның қалыптасуындағы бірінші және негізгі себептердің бірі жеке
Күнделікті өмірдегі тәжірибе көрсеткендей ұжымдық күш жұмсаудың неғұрлым
Солай етіп, демократиялық қоғамның неғұрлым дамыған институты бола тұра,
Азаматтық қоғам қалыптасуының екінші себебі жоғарыда атлған жеке меншікпен
Азаматтық қоғамның қалыптасуы мен қызмет етуінің үшінші себебінің мазмұны
Әрбір демократиялық елде сан түрлі азаматтық қоғам ұйымдары қызмет
Солай етіп, азаматтық қоғамның қалыптасуы мен қызмет етуінің қажеттілігінен
Енді Азаматтық қоғамның маңыздылығы неде деген сұрақтан оның мүмкіндіктері
Азаматтық қоғамның қызмет етуінің маңызды шарттарының бірі жариялылық және
Азаматтық қоғамның қызмет етуінің аса маңызды шарты
Азаматтық қоғамның негізгі қызметі – қоғамның материалдық, әлеуметтік және
Азаматтық қоғамның мемлекетпен қатынасыңдағы еркіндігін мойындамау, оның әлеуметтік бағалылығында
1.4 Азаматтық қоғамның құрылымы және оның беделдігінің негізгі бағыттары
Қоғамның қалай, қандай жағдайларда пайда болуы туралы бұрынғы және
Қоғам мүдделердің өзара сәйкестігі негізінде құрылады, ал олардың орындалуы,
Бірақ, ондай мүдделері бір-біріне сай адамдардың жиынтығы, бірігіп қоғам
Дегенмен, бері бірдей бір-бірімен қарым-қатынастағы адамдардың жиынтығы, жалпы мүдделерінің
Қоғам, қалай болса солай не болмаса, күштеумен біріккен адамдардың
Адам - қоғамның алғашқы клеткасы. Бірақ, қоғам жеке адамдардың
Қоғам, өзара қарым-қатынастағы адамдардың жиынтығы ретінде, ұйымдастырушылық факторға
Сонымен, қоғам түсінігіне мынадай негізгі бөліктер", белгілер кіреді:
Саналы және ерікті адамдардың жиынтығы;
Тұрақты және объективті сипатгағы жалпылама мүдделердің болуы;
Жалпы мүдделердің негізіндегі ерекеттік және ынтымақтастық;
Қоғамның ішкі тертібін және сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қабылеті
ұйымдасқан күштің құрылуы.
Егер бұрынғы Кеңестік Социалистк Республикалар Одағының азаматтары Азаматтық қоғам
Азаматтық қоғам дегеніміз не және ол не себептен толыққанды
Азаматтық қоғам – бұл демократиялық мемлекеттерде біздің, дамитын және
Осы Аталған анықтаманы нақтылай отырып, мына жағдайларды атап өткім
- бұл Аталған «жүйе» кейбір елдерде жүз мыңдаған азаматтар
- Азаматтық қоғамды құрайтын бірлестіктер азаматтардың (кәсіпорындардың) шаруашылық, отбасылық,
- Азаматтық қоғамды құрайтын барлық ұйымдарға тән ерекше қасиет,
- Азаматтық қоғамды құрайтын бірлестіктер көбіне кездейсоқ пайда болып
- Азаматтық қоғам жалпы алғанда, қоғамдық пікірді білдіреді және
Әрбір көздерде “Азаматтық қоғам” түсінігі ер түрлі қарастырылған. Осы
Азаматтық қоғам бұл – адамның иелігіндегі жекеменшіктің
дамыған және тармақталған демократияның ертүрлі қоғамдық топтардың көпбейнелі мүдделерін
Азаматтық қоғамның белгілі не болмаса өзге институттарына қосылуы кезіндегі
халықты заң мен қамтамасын етушілік яғни құқықтық мемлекеттің қалыптасуы.
Бұл анықтамаға мынадай баға беремін:
Азаматтық қоғам дегеніміз – бұл азаматтардың ертүрлі табиғатына қарай
Яғни, азаматтық қоғам болған кезде Үкімет дегеніміз ер түрлі
Азаматтық қоғамдағы ертүрлі күштердің бір келісімге келуін мемлекет білдіреді.
Басқаша жағдайда Әрбір азаматқа мемлекет билігінің бұйырған шарттары бойынша
Істің мән-жайы бойынша, азаматтық қоғамдағы кейбіреулердің мүдделерін ертүрлі әлеуметтік
Осындай ұғымдарға ертүрлі әдістермен қатысу арқылы саяси шешімдер қабылдауға
Азаматтық қоғам мемлекет пен қарама-қайшылық бірлестікте қалыптасады. Демократиялық тәртіп
Жоғары дамыған азаматтық қоғамның белгілері:
Адамның иелігіндегі жекеменшіктің бар болуы (ұжымдық немесе жеке дара)
Дамыған және тармақталған демократияның ертүрлі қоғамдық топтардың көпбейнелі мүдделерін
Азаматтық қоғамның белгілі не болмаса өзге институттарына қосылуы кезіндегі
Халықты заң мен қамтамасын етушілік яғни құқықтық мемлекеттің қалыптасуы.
Азаматтық бірлестік мемлекеттің шеңберінен
араласуынсыз дамыған жеке дара адамдар арасындағы қарым-қатынастардың жиынтығы.
Азаматтардың күнделікті мүдделері тең болғандықтан сондай-ақ Азаматтық қоғамның салаларының
Ұрпақтың, денсаулық, балаларды тербиелеу, рухани игеру мен сену, ақпараттар
Бұлар жеке (дара) өзара қарым-қатынастың 2-ші деңгейін құрайды.
Осы деңгейлердің тұтынушылары отбасы, шіркеу, білім және ғылым мекемелері,
Адам баласы қоғамында, ертүрлі мүдделермен өмір сүретін орталар аралысып
Көптеген институттар бір мезгілде, Азаматтық қоғамның және мемлекеттің құрамды
Саяси партиялар жекелеген азаматтардың, әлеуметтік топтардың көпсалалы мүдделерін қолдап
Азаматық қоғамның құрылымы (традициялық жағдайда құрылған) адамға жақын болса,
Болжап айтсақ, мынандай қортынды дұрыс болады, яғни Азаматтық қоғамның
Жалпы айтқанда Азаматтық қоғам, институттарын бөліп алып өкіметке
Қандай да болсын елдердің өзіндік ерекшеліктерінен тәуелсіз, кез келген
экономикалық бостандық, меншік түрлерінің сан алуандығы, нарықтық қатынастар;
заңдылық және биліктің демократиялық сипаты;
адам және азаматтың табиғи құқықтары мен бостандықтарын тану және
таптық өмір, еріптестік және ұлттық келісім;
биліктің бөлінуі және биліктің өзара ара қатынсына негізделген құқықтық
жұрттың заң мен сот алдындағы теңдігі, жеке тұлғаның сапалы
саяси және идеологиялық сан алуандылық, заңды оппозицияның болуы;
сөз еркіндігі, бұқаралық ақпарат құралдарының тәуелсіздігі;
азаматтың жеке өміріне мемлекеттің араласпауы, олардың өзара міндеттері мен
адамдардың қолайлы өмір сүруін қамтамасыз етуші тиімді әлеуметтік саясат
Міне, осы жоғарыда Аталған идеялар мен қағидалар әрбір азаматтық
Қазіргі таңда, азаматтық қоғамға ортақ белгілер (ерекшеліктер) жиынтығынан, төмендегідейлерін
адамдардың жоғары санасы;
олардың меншікке иелік ету негізінде жоғары материалдық қамтамасыз етілуі;
қоғам мүшелері арасындағы кең шеңбердегі байланыстар;
бақылауда болатын мемлекеттік биліктің болуы;
билікті орталықтандыруға жол бермеу;
биліктің бөлігін өзін-өзі басқару органдарына беру;
қақтығыстар орнына пікірлерді келісу;
ортақ мәдениетке, ұлтқа тән қасиетінің болуын сезінетін ұжымдық сезімнің
Азаматтық қоғам тұлғасы – руханилыққа бағыт алған адам.
Азаматтық қоғам өзінің ұйымдары және бірлестіктерімен қоғамның барлық саласын
Экономика саласында Азаматтық қоғамның мемлекеттік емес кәсіпорындармен кең тараған
Екіншіден, мемлекеттік емес бола тұра, мұндай ұйымдар нарықтық экономика
Азаматтық қоғам - бұл олардың көмегімен жеке тұлғалар мен
Азаматтық қоғамның құрылымына мыналар кіреді:
мемлекеттік емес. әлеуметтік-экономикалық қатынастар мен институттар (меншік, еңбек, кәсіпкерлік);
мемлекеттен тәуелсіз өндірушілердің жиынтығы (жеке фирмалар және т.б.);
қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер:
саяси партиялар мен қөзғалыстар;
тербиелеу мен мемлекеттік емес білім беру саласы;
мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат кұралдарының жүйесі;
отбасы;
шіркеу және т.б.
1.5 Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасуы және негіздері
Азаматтық қоғамның қатынасын Конституциялық реттеудің мүмкіндігі мен керектілігі мынада:
Ол халықаралық сайлау құқығы (рефендум) мен адам және азамат
Берілген сұрақты қарау барысында тек конституциялық емес конституциялық заңдардың
Сонымен қоса 1-бөлімінде азаматтық қоғам негізіндегі конституция жөнінде екенін
Заңдық ерекшелік бойынша азаматтық қатынасты Конституциялық реттеу 4 түрде
ҚР Конституциясы Азаматтық қоғамның функциялық принциптің негізін бекітеді. 1-бапта
Құқықтық қатынас анықтамасын қорғау мүмкін болған жағдайда Конституция құқықтық
Конституциялық қатынастың құқықтық және міндетті субъектілерін конституция бекітеді. 1,2
Конституциялық азаматтардың бостандықтары мен құқықтарының жүзеге асуының кепілі. Мысалы
институттарын айрықша көрсетуге болады.
Әлеуметтік жүйе институты азаматтық қоғамның алғашқы және табиғи негізін
Конституцияда мемлекеттің әлеуметтік практикасының басты бағыттары бекітілген:
азаматтардың денсаулығын және еңбегін қорғау.
еңбек ақының ең төменгі мөлшерінің кепілдігін бекіту.
баланы, әкені, ананы, отбасын мемлекеттік қолдау.
әлеуметтік қызметтер жүйесінің дамуы.
мемлкеттік зейнетақы мен әлеуметтік жердемақы тағайындау.
қоршаған ортаны қорғау.
Экономикадағы дағдарысты жеңу, қоғамдық қатынастардың
тұрақтауы-мемлекеттік әлеуметтік саясатының тиімділігі үшін қажет жағдай, ол Президенттің
Экономикалық және әлеуметтік жедел жаңару бағыты Қазақстанның экономикалық және
Кәсіпкерлер біздің оларға қалыпты жағдай туғызып, артықшылықтар беретінімізді, бізде
Бұл біздің жетістіктеріміздің бағасы болмақ.
Экономикалық жүйе институты – адамдардың меншікке, өндіріске, материалдық және
Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын
Меншік, оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі.
Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды. Заңмен
Еркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды
Конституцияның 26-бабының 1-тармағындағы ереже ҚР АК-нің 191-бабын,да одан
Меншік құқығын иелену негіздері ҚР АК-нің 235 бабымен қарастырылған.
Бұл мертебенің жаңалығы, жариялылығы, ҚР-ның территориясында таралуы еліміздің экономикалық
Саяси жүйелер институты саяси билікті жүзеге асырушылықпен байланысты қатынастарды
Саяси билікті жүзеге асыру механизміндегі қажетті звеналардың бірі саяси
II БӨЛІМ ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
2.1 Құқықтық мемлекеттің пайда болуы
Мемлекеттің өз жұмысын заң негізінде іске асыратын ұйым ретіндегі
Мемлекеттік билік құқықты мойындайда және бір мезгілде құқықпен тежелуі,
Мемлекеттің мақсаты, заттарды ерікті пайдалануға мүмкіндік жасап әр адамның
Буржуазиялық революциялардың кезеңінде құқықтық мемлекет концепциясының дайындалуына прогрессивті оқымыстылар
Спиноза демократиялық мемлекеттің теориялық негіздемесін жасауға қатысқан. Оның айтуы
Локк – құқықтық мемлекеттің жағдайындағы адам бостандығы, Локктың сөзімен:
Монтескье – құқықтық мемлекеттің құрылуын азаматтық қоғамдағы саяси бостандықтың
Кант – құқықтық мемлекет теориясының философиялық негізін жан-жақты зерттеген
Құқықтық мемлекетте, заңды бұлжытпай орындау жолында күштеуге де баратындай
Канттың құқықтық мемлекет туралы концепциясы, саяси-құқықтық ойдың әрі қарай
Құқықтық мемлекет идеялары орыстың саяси-құқықтық ойларында да кең көлемде
Құқықтық мемлекет орыс концепциясының бекігендігін қазан революциясына дейінгі кезеңдегі
Шершеневич құқықтық мемлекет негізгі өлшемдерімен мынадай құрылу жолдарының нысандарын
Бассыздықты көрсетеді, біреулерінің мүддесі екіншісінен бөлінеді және мемлекет мекемелері
Егер жеке адамның инициативасы (ынтасы) кеңдікті тілесе, мемлекетке субьективтік
Өкімет органдарының өз қимылдарымен жаңа тәртіптілік бұзылмау үшін, олардың
а) жеке адамның бөлінбейтін құқығы;
ә) өкіметті бөлу принципі;
б) өкіметтің өзін-өзі құқықтық тежеулігі;
в) мемлекеттің өз үстінде тұрған құқыққа бағынушылығы.
Гессен құқықтық мемлекетті шығыстың саяси-құқықтық орнықты көзқарасына сүйеніп анықтайды.
Сонымен бірге Гессен құқықтық мемлекеттің мазмұндық жағына белгілі түзетулер
Котляровский Канттың қарым-қатынастың және мемлекетпен жеке адамның бір-бірінің алдындағы
Құқықтық мемлекеттің көпғасырлық тәжірибесін, теориясы мен жұмысын, өктемдікпен жоққа
2.2 Құқықтық мемлекеттің негізгі сипаттаммасы
Құқықтық мемлекет – көп өлшемді даму үстіндегі құбылыс. Қоғамдық
Құқықтық мемлекет – бұл мемлекеттік билік қызметінің ұйымдасу нысаны,
Құқықтық мемлекеттің экономикалық негізіне әртүрлі меншік формаларына, көп тәртіпке
Мемлекеттіліктің құқықтық бастамасы, тек өзін-өзі билегенінде, меншіктік бостандығында. Құқық
Құқықтық мемлекеттің әлеуметтік негізін құраушы өзін-өзі реттейтін азаматтық қоғам.
Құқықтық мемлекет – бұл тәуелсіз мемлекет, ол өз бойына
Мұндай мемлекет үстемдікті, бәріне бірдейлікті, биліктің толықтығын, ерекшелігін іске
Мемлекеттің саяси табиғаты оның тәуелсіздігінен анық көрінеді. Қоғамның саяси
Енді құқықтық мемлекеттің негізгі белгілеріне көшейік:
Барлық, қоғам өмірінің аясындағы заң деңгеінің жоғарылығы. Құқық жүйесіндегі
Құқықтық мемлекеттің негізі – конституциясы. Онда мемлекеттік және қоғамдық
Жеке адамның құқығының шындығы, оның еркін дамуын қамтамасыз етуінде.
Қазіргі демократиялық мемлекетте обьективті құқық бостандығы, өзінің әр қилы
3. Мемлекет пен адамның арасындағы жауапкершілік. Саяси өкіметті алып
Құқықтық мемлекеттің құрылуы мен қызметінің негізгі принциптеріне биліктің
Құқықтық мемлекеттің негізгі сипаттамасы осында. Онда мемлекеттік қоғамның ұзақ
Құқықтық мемлекет – саяси ұйымның билігі, адамның, азаматтың құқығын,
Құқықтық мемлекеттің негізгі екі принципі бар:
Адамның және азаматтың құқығын, бостандығын толық түрде қамтамасыз ету,
Құқықтың көмегімен, мемлекеттік билікті біртіндеп байланыстыру, мемлекеттік бөлімдер үшін
Бірінші принцип – Қазақстан Республикасы Конституциясының 1- бабында мынандай
Құқықтық ғылымға, қазіргі кезде, табиғи түрінде мойындалатыны азаматтық (жекелеген),
Екінші негізгі принциптің – жүзеге асырылуы мынадай жолдарды пайдалану
билікті заң шығару, атқару және сот органдарына бөлу, мақсаты
Федерализм, көлденең бөлінген билікті, тағы да жоғарыдан төмен бөлу
Заңның үстемдігі (барлық конституциялық талаптарды қатаң сақтау арқылы жоғары
Мемлекет пен жеке адамның екі жаққа бірдей жауапкершілігі.
Жоғарыдағы көрсетілгеннен басқа, әртүрлі деңгейде оларға жағдайлар жасайтын принциптерді
2.3 Құқықтық мемлекет туралы идеялардың дамуы
Тарихи ескерткіштерде – мемлекет пен
пікірлерді аз кездестірмейміз. Құқықтық мемлекет – жаңа кезеңнің жемісі.
Құқықтық мемлекет жағдайындағы мемлекеттік билік пен жеке тұлғаның өзара
Канттың тұжырымында құқықтық мелекет келесідей негізде: құқықтық және
Монтескьенің мемлекеттік – құқықтық көзқарасы басқару нысаны мемлекеттік
18-20 ғасырлардағы саяси-құқықтық доктринада қалыптасқан құқықтық мемлекеттің теориялық конструкциясы
Көптеген негізгі түсініктер тарихи дамудың жаңа кезеңінде қайталанады. Бірнеше
Құқықтық мемлекеттің мәнін терең түсіну үшін оның сыртқы көрінісін
Құқықтық мемлекеттің мәні заңның сипатына тәуелді болып келеді. Гегель
Мемлекет пен құқықтық келіскен ерекеттестігін іздеу моделі, құқықты саяси
Құқықтық мемлекеттің негізгі идеяларының элементтері көне оқымыстылармен құралған.
Континенталдық Еуропада құқықтық мемлекет тұжырымдамасы элементтерінің алғашқы
Жаңа кезең (уақыт) оқымыстылары (Н.Макиавелли, тирандармен күресушілер Э.Боэсси т.с.с)
Жоғарыдағы көрсетілген жағдайлар, белгілейтін элементтердің мемлекет пен адамға қатынасын
Осы күнге анық түсініктемелердің біріне жататындар:
Құқықтық мемлекет - көпшілік-саяси биліктің құқықтық нысандағы
Бірінші белгінің мәні, құқықпен заңды айыра көрсеткенде. Қандай жағдайларда
Адамның құқығы туралы түсінік ХҮІІ –ХҮІІІ ғасырлдарда құрылды.
Жоғарғы құжаттардың авторлары және басқа да зерттеушілер адам құқын
Жаңа уақыттың ғылымдары, философтары және заңгерлері адам құқығы
Кейінгі жылдары адам провлемасы біздің елімізде үлкен әлеуметтік, саяси
Тарих тәжірибесі көрсеткендей, сот реформасы – ең тиімді
БҰҰ-ның адам құқығы туралы комиссиясы, адам құқығы комитет, адам
Жалпы билік ұйымдастыру – құқықтық құрамы, құқықтың талаптарға сай
Аристотель өзінің “Политике” деген ғылыми еңбегінде мемлекеттік құрылымдағы, “үш
Билікті бөлу қағидасы, теориялық және күнделіктілік жағынан барлық демократиялық
Қазіргі билікті бөлу қағидасы бізде Қазақстан Республикасын Конституциясымен жүзеге
Ондай билік үшеу: заң шығарушы билік, атқарушы билік, сот
Мысалыға, АҚШ-тың Конституциясында және Конституциялық қызметінде биліктерді тежеу және
Коституция Конгреске (парламентке) заң шығару билігін белгілі деңгейде бекітіп
Биліктің бөлініп істейтін қызметкерінің белгілі кепілі болатын бағыныштылық және
Билікті бөлу қағидасының мемлекеттік құрылымға нақтылы сіңіру деңгейі –
Құқықтық мемлекет тұжырымдамасы неғұрлым дамыған буржуазиялық – демократиялық
Демократиялық қоғамды мемлекеттік институттар кешеннің өрістеуі саяси биліктің үстемділігін
Құқықтық экономика негізінде ерқайсысынан мүмкіндігіне
меншіктің барлық түріне жол беру;
тараптардың теңдігіне негізделген шарттарға әкімшілік бұйрықтарды ауыстыру;
“тыйым салынбағанның беріне рұқсат етіледі” деген принципті басшылыққа алу;
айырбастық эквивалентті сипатын қамтамасыз ету;
еріптес таңдауда теңдікті қамтамасыз ету;
бастаманы және іскерлікті шектемеу;
Құқықтық экономика және Азаматтық қоғам – үлестіруші қоғамнан
Құқықтық мемлекет – бұл бостандықты қамтамасыз ететін құқықтық экономика
Құқықтық мемелекет – бұл құқықтың билігі, заң үстемдігі, барлығының
Құқықтық мемлекеттер белгілері:
Қоғам өмірінің барлық сферасындағы заң үстемдігі.
Құқықтық мемлекет органдарының қызметі биліктің заң шығару,
Жеке тұлға мен мемлекеттің өзара жауапкершілігі.
Азаматтың құқығы мен бостандығының нақтылығы, олардың құқықтық және әлеуметті
Конституция шеңберінде ерекет етуші ертүрлі партиялардың, ұйымдардың, бірлестіктердің еркін
Қоғамдағы құқықтық тәртіп пен заңдылықтың тұрақтылығы.
Құқықтық мемлекеттің қалыптасуының қосымша шарттары мен
фактерлеры ретінде келесілерді атауға болады:
массалық санадағы құқықтық нигимезмді жою.
жоғары саяси – құқықтық сауаттылықты жасақтау.
парламенттік басқару жүйесін мемлекетпен бекіту.
саяси-құқықтық плюрамизм
жаңа құқықтық ойлар мен құқықтық дәстүрді жасақтау, соның ішінде;
а) құқықтық шындық ұғымын тар нормативті билеу, құқық трактавасы
билікті – мәжбүрлеуші норма шығармашылық өнім ретінде.
б) заңдылықтың апологиясы мен догматикалық
тарту;
в) заңи нормалардың ресми мәлімделуін билеу;
г) заң ғылымдарының жалпы адамзаттың
шығуы;
Тәуелсіз құқықтық билік кез – келген
Құқықтық мемлекет – адамның өзін бағалауда,
Оған ішкі және сыртқы саясатын
Ол қоғамның әлеуметтік – экономикалық базисіне
Әлеуметтік мемлекеттік механизмі бар.
Өз территориясына тән белгілі бір әкімшілік
Салық және басқа да салымдар
Мемлекеттік егемендігі болады.
Құқықтық мемлекет механизмінің ерекшелігі мынада
Осылайша құқықтық мемлекетте оның механизмі
Құқықтық мемлекет ұғымы мен оның
2.4 Қазақстан - құқықтық мемлекет
Нақты демократиялық қайта құрулар 80
Құқықтық мемлекеттің қалыптасуымен байланысты маңызды
Ұзақ уақыттар бойы біздің елімізде оппозициялық
Біздің қоғамымыздың мемлекеттік және саяси
Қазір тараған одақ территориясында мемлекет
Қатаң заңдылық, адам табиғаты мен
III БӨЛІМ. ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕГІ
БИЛІКТІҢ БӨЛІНУ ЖҮЙЕСІ
3.1 Биліктің бөліну қағидасы
Құқықтық мемлекеттегі мемлекеттік билік шексіз болып табылмайды. Бұл тек
Биліктің бөлінуі – бұл демократиялық құқықтық мемлкеттің билігін
Кезінде антикалық ойшылдармен (Аристотель) ұсынылған билікті бөлу идеясы абсолютизм
Ш. Монтескье бұл концепцияға аяқталған және жүйеленген түр берді.
Осы актілердің ішінде екеуі ерекше назарға ілінеді: 1776 жылы
Құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асыру мәселесі мен билік бөлнісі
“Шексіз деспотиялық билік немесе бекітілген тұрақты заңдарсыз басқару ешқалай
Концепция авторы билікке мүлдем қарсы шықпаған. Ол оны қоғам
Билік бөлнісі концепсиясы неғұрлым толық және жүйелі
“Билікті асыра пайдалануға мүмкіндік болмас үшін ертүрлі биліктер өзара
Монтескье ұсынылған идея көптегене жақтарымен қызық. Ең алдымен, құқыққа
Сонда, өзара мөлшерленуі тиіс қандай биліктер?
“Ер мемлекетте, - деп жазады Ш. Монтескье, - биліктің
Бұл жағдайда, екеуі де заңның орындалуын қамтамасыз ететінін айтуға
“Бостандық болмайды ..., егер сот билігі заң шығарушы және
Сонымен, барлық үш билік біріксе, не болады?
Жауап – қарпайым. Бұл жағдайда ең қатыгез деспотизмнің орнығуы
Ш. Монтескьемен құрылған доктрина биліктің үш тармағын бөлумен және
Билік бөлнісі доктринасының тағдыры қарпайым болмай шықты. Ол ең
Алайда, жағдайды мөлшерінен асыра көрсетуге де болмас. Мемлекеттің
Әрине, осы жылдар ішінде оның концептуалды түсініктемесі де, принциптің
Қазіргі құқықтық ғылымда биліктің бөліну принципін демократиялық конституциялық құрылыстың
Биліктің заң шығарушы, атқарушы және
Қазіргі демократиялық мемлекеттерде ( мәселен,
Енді Қазақстан Республикасы Конституциясына негізделе
Биліктерді бөлу – біріктіру жүйесінде айырықша
Қазақстан Республикасы Парламентінің негізгі функциясы
Қазақстан Республикасы Парламенті ҚР Конституциясының
Қазіргі Қазақстанда құқықтық мемлекет құру
Бірақ күнделікті көптеген ертүрлі фактілер
Билік бөлнісі принципі бір билік
Бірінші шақырылымдағы Парламент депутаттарының пікірінше,
Мемлекеттік кеңестің сандық және сапалық
Заң шығармашылық билікте атқарушы биліктің
Сот билігі туралы мәселе ашық
Республикада конституциялық соттың болмауы даулы
Демократиялық қоғам үшін билік бөлнісі
Алайда, билік бөлнісі талабы сақталып,
3.2 “Тежемелік және тепе-теңдік” жүйесі
Құқықтық мемлекетте бірде – бір мемлекеттік
Құқықтық мемлекет, сондай-ақ, Конституцияның құқықтық
Заңдылықты қатайту маңызды мәселе ретінде
Конституциялық заңдар келесі мәселелер бойынша
Конституциямен республика Кеңесіне (есептік палатаны тағайындау туралы)
Қазақстан Республикасы Президенті Конституцияға қайшы
Қазақстан Республикасы Конституциясы – қоғамның экономикалық, әлеуметтік
Заң актілерін жасауға мұқият қарау,
Құқықтық мемлекеттік құрылу мен дамуының нақты тарихи тәжірибесі әлеуметтік-экономикалық
Қазақстан Республикасының бірқатар баптарында (4-бап және тағы басқа) Қазақстан
Конституциялық Кеңесті біздің республикада құру қажеттігі пісіп жетілді.
Оған қоса біздің сот билігі атқарушы билік тарапынан заңға
Конституциялық Кеңес тек біздің негізгі заң – Конституцияның орындалуын
Сондықтан, Конституциялық кеңестер құрылған басқа республикалардың тәжірибесі олардың
Қазіргі демократиялық мемлекетте құқықтық заңның нәтижелілігі халық атынан қабылданатын
Біртұтас құқықтық кеңістік идеясы ұлттық сипат алуда. Батыс Европа
Құқықтық мемлекетте заңның сақталуын және орындалуын қамтамасыз ететін заңдылықтың
Заңдылық пен құқықтық мемлекет – көп жағдайда бірдей категориялар,
Сонымен, заң үстемдігі мен билік бөлініс жүйесі сияқты құқықтық
ҚОРЫТЫНДЫ
Азаматтық қоғам – бұл ең алдымен құқықтық демократиялық қоғам,
Құқықтық мемлекет – бұл ең алдымен егеменді мемлекет, мұнда
Қазіргі таңда, отандық Азаматтық қоғамның көп белгілері қалыптасу үстінде
Қазіргі таңда, еліміздің Әрбір азаматы Азаматтық қоғам мен құқықтық
Саяси өмірде азаматтық қоғам барлық азаматтарға мемлекеттік және қоғамдық
- Ұлттық-этникалық, саяси, діни, жастық, жыныстық белгілері бойынша қандайда
- Жеке адам азаматтың абыройы болып саналатын пәтер-үйі мен
- Адам өз көзқарасы мен рухани мүдделерін өзі шешеді;
-Азаматтық құқықтар сот органдары мен қоғамдық ұйымдар жағынан толық
Азаматтық қоғам материалдық, мәдени жоғары дамыған шақта құқықтық мемлекетке
Құқықтық мемлекет жоғары өкіметтің қаулы-қарарларымен кіргізілмейді. Ол үшін мемлекет
СІЛТЕМЕЛЕР
Большой юридический словарь. М., 1998 г. 135 бетте;
Гегель Г.В.Ф. Философия права. М.,1990 г. 227 бетте;
Гегель Г.В.Ф. Философия права. М.,1990 г. 228 бетте;
Цицерон. Диалоги. М., 1966 г., 24 бетте;
Кант И. Идея всеобщей истории во всемирно-гражданском плане. М.,
Ағдарбеков Т. Құқық және мемлекет теориясы. – Қарағанды: Болашақ-Баспа,2002
Ағдарбеков Т. Құқық және мемлекет теориясы. – Қарағанды: Болашақ-Баспа,2002
Алексеев С.С. Теория государства и права. Учебник. — М.:
Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы:Заң әдебиеті,
Алексеев С.С. – Государство и право. М 1993 г.
Гуменюк Т.А. – О едином правовом пространстве как условии
Фанкуллин Ф.Н. Основные учения о праве и государстве. Учебное
Хропанюк В.Н. Теория государство и права: Учебное пособие
Спиридонов Л.И. Теория государства и права СПб. 1995, 89
Теория государства и права. Курс лекций / Под ред.
Комаров С.А. Общая теория государства и права. Учебник –
Венгеров А.Б. Теория государства и права: Часть 1. Теория
Теория государства и права. Курс лекций / Под ред.
Макаров Р.В. Соотношение права и государства 1995 СПб.
Макаров Р.В. Соотношение права и государства 1995 СПб.
Общая теория государства и права: Учебник / Под ред.
Фанкуллин Ф.Н. Основные учения о праве и государстве.
Хропанюк В.Н. Теория государства и права. Учебное пособие
Четвернин В.А. Демократическое конституционное государства. Введение в теорию –
Лазарев В.В. Общая теория права и государства М
Конституционное право зарубежных стран. Учебник М.1995, 203 бетте;
Сагиндыкова А.Н. «Конституционное право РК » Алматы «Білім» 1999,
Алексеев С.С. Государстве и право. М.Юрид.лит.1994. 49 бетте;
В.И.Дымченко О соотношении законности и правового государства.
«Конституция закон, подзаконный акт» Под.ред.Ю.А. Тихомерова – М.Юрид.лит. 1994,
«Комментарий конституциям Республики Казахстан» /Под.ред. Г.С.Сапаргалиев – Алматы :
«Конституция, закон подзаконный акт» Под.ред.Ю.А. Тихомерова – М.Юрид.лит. 1994,
Сагиндыкова А.И. Конституционное права РК. Курс лекции –
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Алексеев С.С. Теория государства и права. Учебник. — М.:
Г.В Гегель – Философия права. – М.: Полит, 1997
Ивашковская Т.В., Павлов В.А. История зарубежной философии. – СПб.:
Теория государства и права: Курс лекций/ Под ред. М.Н.Марченко.
Хропанюк В.Н. Теория государства и права: Учебное пособие для
1
Құқық негіздері. Мемлекеттің түсінігі және белгілері
Мемлекеттің құрылым нысаны
Мемлекет және құқық негіздерінің жалпы түсінігі
Мемлекет зайырлылығының мазмұнын және оның белгілері
Мемлекет және құқық теориясы оқу құралы
Қылмыстық құқықтық қатынастар және қылмыстық жауаптылық
Құқықтық мемлекет туралы
Құқық негіздері пәні, әдістері және жүйесі
Құқықтық қатынастардың классификациясы
Мемлекет жəне құқық теориясының жалпы сипаттамасы