Ресурстардың жіктелуі
Кіріспе 3
1 Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері 4
1.1 Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі 4
1.2 Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы 7
2 Жер ресурстарының пайдалану мәселесі
2.1 Су ресурстарының экологиялық мәселелері
2.2 Минералдық ресурстарды пайдалану 10
2.3 Батыс Қазақстан облысының табиғат ресурстары 17
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер 25
Кіріспе
Мен бұл курстық жұмысымды Қазақстандағы табиғат ресурстарына арнап жазып
Табиғат ресурстары мен табиғат жағдайларының арасындағы шекара нақты емес.
Табиғат ресурстарымен қатар табиғат жағдайларын да қарастырамыз. Олардың табиғат
Ауаның, судың, топырақтың ластануы, қалпына келмейтін табиғи ресурстардың сарқылуы,
1. Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері
Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі
Табиғат ресурстарына адам пайдаланатын және материалдық игіліктерді
жасау үшін қолданылатын табиғат объектілері жатады.
Ресурстардың жіктелуі. Табиғат ресурстарын бірнеше белгілері бойына жіктейді. Олар
- Сарқылуына байланысты табиғат ресурстарының жіктелуі
Ресурстардың сарқылуы бойынша жіктелуінің маңызы — ол адамды қолданылуы
Сарқылатын ресурстарға жақын кезеңде немесе болашақта табиғат қорының сарқылу
Сарқылмайтын ресурстарға шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар жатады.
Ресурстардың ішінен судың орны ерекше. Су ластану нәтижесінде уақытша
Табиғат ресурстарының сарқылу мәселесі жылдан-жылға өзекті мәселеге айналып келеді.
Бұл олардың мөлшерінің шектеулілігіне және оларды пайдаланудың артуына
Б. Скиннердің 1989 жылғы мәліметтері бойынша халық санының қазіргі
Көміртегінің қосылыстарынан тұратын ресурстарды пайдалану жылдамдығы ерекше назар аударылады.
Қазіргі кезде табиғатта миллиондаған жылдар барысында жиналған жанғыш қазба
Б. Скиннер былай дейді: темір қолданылу мөлшері бойынша қазір
Алюминийді қорыту өндірістің энергия сыйымдылығының жоғары болуымен сипатталады. 1
1.2 Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы
Қоршаған ортаның ластануы дегенде біз оған тән емес агенттердің
Ластануды жүйенің тепе-теңдігін бұзатын кез келген агент ретінде бағалауға
Ластану әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі:
• шыгу тегі бойынша:
табиғи және жасанды (антропогенді);
• пайда болу
а) өндірістік, ауыл шаруашылық,
б) нүктелік (өнеркәсіп орнының құбыры), объектілі (өнеркәсін орны), шашыраған
• әсер ететін ауқымына байланысты: ғаламдық, аймақтық, жергілікті;
• қоршаған ортаның элементтері бойынша: атмосфера, топырақ, гидросфера және
• әсер ететін
• әсер ету сипатына
• әсер етудің
Неғұрлым ластаушы зат тұрақты болса, оның қоршаған ортада жиналу
Өндірілетін ресурстардың тек 2—3%-ы ғана пайдалы өнім ретінде қолданылады,
Адам қызметінің көңіл аударарлық нәтижесіне қоршаған ортаға оған тән
Жер бетіндегі адам мекен ететін кеңістіктің болуы (құрлықтың жалпы
Табиғат ресурстарын пайдалану жылулық ластанумен, яғни жер маңы кеңістігінде
Биосфераның жылу балансының бұзылуын атмосфераның шаңдануының артуы, өсімдік жабынының
Жер ресурстарының пайдалану мәселесі
Адамзаттың тарихында адам шамамен 2 млрд.га құнарлы жерлерден
Топырақтың маңызы мен қасиеттері. Топырақтың табиғи ландшафттар
Топырақ- зат айналымның маңызды буыны.Биологиялық айналым топырақтан басталады: одан
Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев топырақтың планетаның
Жер ресурстарына әсер ету - құрлықтағы және құрлық
Топырақ эрозиясы (грек тілінен аударғанда-«бұзамын» деген мағынаны
Су және жел эрозиясы брлық жерлерде орын алады.Жел
Су эрозиясы , әсіресе, топырақтары интенсивті өңделетін, ашық кеңістіктерде,
Жер ресурстарына зиян келтіретін үшінші үлкен фактор-бұл жердің азуы.Оның
Адам үшін қажетсіз түрлердің санын реттеудің биологиялық әдістері
Пестицидсіз технологиялар ауыл шаруашылығында кеңінен таралып келеді.Бұл кезде
А.В.Яблоков ағзалардың санын реттеудің биологиялық және басқа да химиялық
1. Зиянды түрлердің жыртқыштары мен паразиттері, оларды қолдан
2.Вирустық және бактериялық препараттар.Мұндай препараттардың үлесі зиянды түрлермен
3.Популяцияға ұрпақ бермейтін немесе ұрпағына өміршең емес қатарлар беретін
4.Жануарлардың белгілі бір даму кезеңдерін үзу немесе қорқыту мен
5.Тек белгілі бір өсімдік түрлерімен ғана қоректенетін жануарлар.Егер мұндай
6.Табиғи пестицидтер.Мұндай препараттарға темекінің сөлі, ұнтағы, қызан,сарымсақ, түймедағы және
7.Пестицидтік қасиеті бар физикалық препараттар. Мысалы, бунақденелілермен «диатомды топырақпен
8.Белгілі бір зиянкестерге тұрақты қолтұқымдарды шығарудың селекциялық әдістері.Мысалы,АҚШ ғалымдары
9.Интеграцияланған әдістер. Химиялық препараттарды қолдануды мүмкіндігінше кеміте отырып, биологиялық,
Экологиялық әдістердің бірі ландшафттардың оптимизациясы. Мысалы,ауыл шаруашылық
Зиянкестермен экологиялық күресу әдістері -ең алдымен экожүйелердің
2.1. Су ресурстарының экологиялық мәселелері
Қазақстанның су артериялары шамамен 85 мың өзендерден құралған.Ең
Су қоймалары мен бассейіннің су ағыстарына түсетін негізгі ластаушыларға
Каспий аймағының экологиялық жағдайы.Бұл ауданның экологиялық жағдайы Каспий
Каспий теңізі дүние жүзіндегі бекіре тәрізді балықтардыңең ірі мекен
Арал теңізінің экологиялық мәселелері.60- жылдардан бастап Арал теңізінің
Арал теңізі Орта Азияның шөлді белдеуінде орналасқан.Көлемі бойынша Арал
Теңіз Тұран ойпатында орналасқан.Қарақұм және Қызылқұм шөлдері Аралды оңтүстік
Арал теңізінің су балансы бұрын жауын-шашын мен -
Балқаш көлінің экологиялық мәселелері. Ағынсыз Балқаш көлі Қарағанды
Балқаш-жартылай тұщы көл.Сарыесік түбегі Балқашты батыс және шығыс бөліктерге
Географтар бұл жерді Балқашқа келіп түсетін Іле, Шу, Ақсу,
Балқаштағы су деңгейінің төмендеуі нәтижесінде ондатра өсіру кәсіпшілігі құлдырып
Кіші өзендерді қорғау мәселесі.Республикамызда 8643 тұрақты және уақытша су
Кіші өзендер кіші деп аталғанмен ,олардың экология тұрғысынан алғандағы
Республика өзендерінің көп бөлігі Каспий,Арал теңіздерінің, Балқаш және теңіз
2.2 Қазақстанның қазба байлықтары
Қазақстан минералдық ресурстарға өте бай. Қазақстан дүние жүзінің 186
Қазақстан жерінде хромиттің әлемдік қорының үштен бір, уран мен
Қазақстанда барланган тас көмір және қоңыр көмірдің қоры 200
Қазір Қазақстан көмірсулардың қоры бойынша дүние жүзіндегі ірі елдердің
Қазақстанның жер қыртысы мұнай мен табиғи газдарға бай. Каспий
Арал маңында да мұнай мен газдың үлкен қоры, табылған.
Темір кендерінің қоры 8 млрд. тоннадан астам. Оның 80%
Алатау темір марганец бассейнінде шамамен 500-дей кен орындары мен
Ұлытаудағы Қарсақатай темір кен орындарында 500 млн. тонна темір
Шағын темір кен орындары Кеңтөбеде (Қарағанды), Атансарда (Көкшетау), Қаратаста
Марганец кендері Атасу темірмарганец бассейнінен басқа Сарыарқада, Ұлытауда, Қаратауда,
Хромит кендері негізінен Ақтөбеде табылған. Кемпірсай массивінде шамамен 30
Хромит кендері Қостанайдағы Жетіқарада, Құндыбайда, Аққарғада, Ақтауда, Семейде табылған.
Ванадий кендері Қаратау мен Жабағылтауда табылған. Кендегі ванадийдің мөлшері
Титан кендері Қостанайда, Көкшетауда, Ақмола мен Ақтөбе облыстарында барланған.
Қазақстан түсті, бағалы және сирек металдардың көптүрлілігімен, байлығымен
Алюминий кендерінің ішінде бокситтер ерекше орын алады. Келешегі бар
Алюминий шикізатының бокситтен басқа түрлері де барланған.
Никель және кобальт кендері Ақтөбе, Қостанай, Жезқазған, Карағанды, Павлодар,
Мыс кендері Қазақстанның көптеген территорияларында таралған. Алтай тауларынан
Мысты кендерден, сонымен қатар, қорғасын, цинк, молибден, күкірт және
Қорғасын-мырыш (полиметалл) кендері Кенді Алтайда, Сарыарқада, Қаратау мен Жоңғар
Полиметалл кендерінің құрамында қорғасын мен мырыш немесе мыс пен
Сарыарқада Атасу тиіндегі полиметалл кендері Қарағанды және Жезқазған облыстарында
Қаратауда Ақсайдан басқа Аралтау, Ақсоран, Байжансай кен орындары бар.
Шу мен Іле тауында да полиметалл кен орындары
Алтын мен күміс ертеден Қазақстанның шығысымен солтүстігінде өндіріліп келген.
Көкшетау жақын жылдары негізгі алтын өндіруші аймаққа айналады. Өндірілетін
Сирек металдар Қазақстан жерінде кеңінен таралған.
Вольфрам мен молибденнің өнеркәсіптік кен орындары Сарыарқада (Байназар, Ақмая,
Тантал-ниобий кендері Қалба мен Мұғалжарда таралған. Комплексті ниобий кендері
Цирконий Сарыарқаның батысы мен солтүстігінде, Торғай ойпатында, Арал маңы
Висмут қорғасынды, мырышты және мыс кендерінде кездеседі. Сураманың бірден
Сынап Шар ауданында, Шу, Іле және Жоңғар Алатауында
Мышьяктың негізгі қоры алтын кен орындарында орналасқан.
Кадмий Кенді Алтайда, Сарыарқа мен Қаратауда таралған. Оның қоры
Галий Амангелді және Торғай бокситінде, Алтайдың полиметалл кендерінде кездеседі.
Индий Мырғалымсай, Текелі, Майқайыңның полиметалл кендерінен алынады.
Рений Жезқазғанның мыс кендерінен табылған.
Талий Алтай кендерінен (Лениногорск, Зыряноск, Ертіс маңы), Сарыарқа (Жайрем,
Селен мен теллур Кенді Алтай, Маңайының, Шыңғыс тауының полиметалл
Сирек металдардың қасиеттері мен алыну технологияларын меңгеруде үлкен еңбек
Қазақстанның үлесіне уранның дүниежүзілік қорының 25,7 проценті тиеді (3,5
Қазақстан рудалы емес пайдалы қазбаларга да бай. Калий тұздары
Полиметаллдық кендермен әдетте серіктес болатын барит қоры Жалайыр, Бадам,
Фосфориттерінен Қаратау баурайы (барланған кен орны бар) және Ақтөбе
Күкірт темір және полиметалл кендерінде кездеседі.
Шығыс Қазақстанда жыл сайын полиметаллдық кендерден 700 мың тоннаға
Флориттің айтарлықтай бай қоры Оңтүстік және Шығыс Тасқайнарда
Ac тұзы 20 көл мен 2 кен орнында өндіріледі.
Синтетикалық каучук, кальций карбидін өндіру әктастың есебінен
Жетіқара асбест кен
Каолин кен орындары Ақмолада, Қаражігіт, Қордай, Алексеевка, Елтай және
ЬІстыққа төзімді саз Амангелді, Арқалық, Май кен орындарында
Доломит Алексеев, Қарабауыр, Сарықұм кен орындарынан шығарылады.
Кварциттер Ерейментау, Тектұрмас, Мұғалжар, Жаңа Осакаровск кен
Цемент шикізатының 37 ірі кен
Шыны өндірісіне жарамды
Қазақстанда қоры 11 кен орнында шоғырланған.
Қазақстанда мрамор мен гранит кездесетін мыңнан астам кен орындары
Өскемен зауытында минералдың мақта өндірісінде фосфорит, туф, базальт
Құрылыста пайдаланылатын құмның қоры 88 кен орындарында шоғырланған. Силикаттың
Казақстанда барлық өнеркәсіп салаларының жедел дамуына қажетті минералдық-шикізат ресурстары
2.3 Батыс Қазақстан облысының табиғат ресурстары
Қазба байлықтары. Облыс аумағында Цыганов, Ульянов, Гремячинск, Батыс Теплов,
Құрылысқа жарамды минералды шикізаттардан облыста кірпіш және цемент өндірісі
Жылдық қуаты 1300 мың т. цемент зауытын шикізатпен толық
Өзендері. Облыстың негізгі су көзі – Жайық өзені болып
Жайық өзені бүкіл облыс жерін жер беті ағын суларының
0,036 км/км квадрат, Жайықпен қосып есептегенде 0,040 км/км квадрат
Жалпы облыста үлкенді – кішілі 200 - ден астам
65 - і жазда кеуіп құрғақ арналарға айналады ;
Көлдері. Облыстағы көлдің таралу коэффициенті 10% (жайылма суларды есепке
Облыс аумағында көлдер әркелкі орналасқан : Елек алабында –
Жануарлар дүниесі. Облыс аумағында сүтқоректілердің 70 түрі, құстардың 310
Сүтқоректілерден өздерінің алуан түрлілігімен ерекшелінетін кеміргіштер де бар. Олардың
Облыста бауырымен жорғалаушылардан кесірткенің 10 түрі, жылан-дардың сегіз түрі
Облыстың өзендері мен көлдері өздерінің балыққа байлығымен және әр
Омыртқасыздар ішінде буынаяқтылары, әсіресе жәндіктер (2,5 мың түрге жуық)
Өсімдіктер дүниесі. Облыстың флорасында 106 тұқымдасқа жатқызылатын гүлді өсімдіктердің
Боз даланың оңт. шегі Еруслан бастауынан Қараөзен және Сарыөзен
Облыстың шөптесін қорының басты түрі – жайылмалық шалғындар. Жайықтың
Құмайт массивтердегі тоғай шегі оңтүстікке қарай сұғына түсіп,
49 градус солт. ендікке дейін жетеді.
ҚОРЫТЫНДЫ
Табиғат ресурсы курстық жұмысымды аяқтай келе осы тұжырымға
Бұл жұмыстың бірінші кезеніңде орындалатын – табиғат ресурстарын мемлекеттік
Қоршаған ортаны бұза отырып,кез келген қазіргі заманғы қоғам өзінің
Табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың негізгі мәселелері
табиғи ресурстарды үнемдеу;
қоршаған ортаның ластануын тоқтату;
табиғи экожүйені сақтау;
қабылданған экологиялық этиканы, тәртіп кодекстерін және халықаралық одақ нормаларын
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Ашмова
2. Әділов Ж.
3. Баешов А,
4. Бейсенова Ә.С.,
5. Бшалмев А.Б.,
6. Бродскмй
7. Воронков
8. Вронсшй В.А.
9. Гурнков Д.Е.
10. Дрейер О.К.,
11. Закон РК
12. Закон об
13. Закон об
14. Киреев Н.Г.,
15. Коммонер Б. Замыкающийся круг.
16. Культеев С.Т.
17. Лосев AJB., Провадкин
18. Мамедов Н.М.,
19. Маркович Д.Ж.
20. Моисеев Н.Н.
2
2
Ресурстардың жіктелуі
Резервтерді анықтау мен есептеу әдістемесі
Кәсіпорынның өндіріске, өнімді сатуға жұмсалған және басқа да шығындары
Ресурстардың жіктелуі. Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы
Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі
Табиғи ресурстарды басқару
Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы. Ғаламдық (глобалдық) биогеохимиялық циклдар. В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары.Табиғи ресурстардың классификациясы
Өндіріс шығындары және оларды басқару
Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері туралы
Табиғи ресурстардың классификациясы