Химиялық ластану
Жоспар
Жоспар 1
Экология мен адамның денсаулығы 1
Биосфера ыдырауындағы техногендік факторлар 2
Химиялық ластану. 3
Радиациялық ластану 7
Полигон және қоршаған орта 9
Денсаулық-зор байлық 11
Арал теңізі бассейнінің бүгіні мен ертеңі 12
Айдындар тағдыры адамдар қолында 18
Арал — өтелмеген борыш 21
Аралды құтқару — ортақ парыз 26
Адам-Жер сәбиі 27
Пайдаланылған әдебиеттер 28
Экология мен адамның денсаулығы
Адам организмнің қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне төзу қабілетін
Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша денсаулық
"Денсаулық" термині аса көп жоспарлы, оның медициналық критерилері
Қоғамның денсаулығы және өмірдің жалпы ұзақтығы биологиялық (тұқым
Денсаулықты сақтауға қажетті шарттар таза ауа мен су,
Биосфера ыдырауындағы техногендік факторлар
"Қоршаған ортаның ластануы" ұғымының ауқымы кең. Тар мағынада
1) қоршаған ортаға түсіп жатқан немесе адам мен
2) қоршаған ортаны ластайтын заттар (мысалы, химиялық
Экологиялық тұрғыдан ластану обьектісі әрдайым экожүйе (биогеоценоз) болып
Осылайша, ауаның, су мен топырақтың құрамында бар кез
Ортаның ластануы - күрделі, көп түрлі үрдіс. Өндіріс
Ластану түрлеріпің жіктелуі (классификациясы). Шыққан тегі бойынша ластанудың
- адамдардың қатысынсыз табиғи құбылыстардың нәтижесінде болатын ластанулар;
- адамдардың іс-әрекетінің нәтижесінде болатын антропогенді ластанулар; бұған
Ластаушылардың табиғаты бойынша ластаудың мына түрлерін айырады:
1) биологиялық ластану — экожүйеге оған жат организм
2) физикалық (радиациялық, жылулық, жарықтық, электромагниттік, шулық және
3) химиялық (биосфераның химиялық заттармен ластануы).
Түзілу әдісіне байланысты біріншілік және екіншілік ластануды айырады.
Кеңістіктік түрғыдан бүкіләлемдік, аймақтық және жергілікті қоршаған ортаның
Химиялық ластану.
Химиялық ластануға қоршаған ортаның табиғи, табиғи-антропогенді және антропогенді
Қазіргі кезде химиктерге химиялық заттардың 4-5 млн. түрі
Жердің геосферасы бойынша атмосфераның, гидросфераның және литосфераның ластануын
1) ауаның ластануы (мысалы, адамдар тұратын аймақтар, жұмыс
2) тұрмыстық және өндірістік бөлмелердің;
3) жербетілік және жерасты суларының;
4) топырақтың;
5) тамақтың және т.б.
Ортаның химиялық ластаушы көздерін мынадай үлкен топтарға бөлеміз:
1) қоршаған ортаға сұйықтық, газды және қатты түрдсгі
2) ластаушы заттар шығаратын, немесе оларды жинақтап сақтайтын
3) ластаушы заттар келіп
4) планетарлық ластануға әкелетін атмосфералық жауын-шашын, тұрмыстық, өндірістік
Атмосфералық ауаның ластануы. Атмосфералық ауаның ластануы адам организміне
Россиялық ғалымдардың зерттеу нәтижелері бойынша (1994) атмосфералық ластанудың
Ауаны негізгі ластаушылар қатарына ауаға қорғасынды, көміртек оксидін,
Жоғарыда келтірілген ауада болатын химиялық заттар тек қана
Су қоймаларыиың ластануы. Халық санының өсуіне байланысты көп
1) құрамында өнеркәсіптік тегі бар атмосфералық жауын-шашындар;
2) қаланың қалдықты сулары (тұрмыстық, канализациоңдық сулар);
3) өнеркәсіптің қалдықты сулары;
4) ауылшаруашылығьның қалдықты сулары (үй жануарларының кешендерінің нәжістері,
Су қоймаларының негізгі ластаушысына толық тазартылмайтын өнеркәсіптік қалдықты
Адам өміріне де және табиғи экожүйеге де тұрмыстық
Топырақтың ластануы. Топырақтың табиғи және антропогенді ластануын айырамыз.
Пестицидтер - зиянды жәндіктерді (инсектицидтер), арам шөптерді (гербицидтер),
Тірі организмдердің метаболизміне сыртқы химиялық ортаның сапасының өзгеруінің
Қоршаған ортаға аса зиянды заттарға диоксиндер тобын да
Бұл заттар өзінің улылығы жағынан ауыр металдардың қосылыстарынан,
"Экологиялық кақпандардың" тізімін ауыл шаруашылығыңда нитраттар тыңайтқышы ретінде
Мұндай тағамдық өсімдікті ұзақ уақыт пайдаланғаннан кейінгі адам
Радиациялық ластану
Радиоактивті ластану - қоршаған ортаға өте қауіпті әсер
1) радиоактивті заттардың бөлінуінің нәтижесіңде пайда болатын альфа-
2) қоршаған ортадағы радиоактивті заттардың мөлшерінің көбеюіне
Ортаның радиациялық ластануына атом қаруын сынау аз үлесін
Гелий ядроларынаи (альфа-сәулелену) немесе жылдам электрфадардан (бета-сәулелену) тұратын
Иондаушы сәулелену жоғары дамыған ағзаларға, бірінші кезекте
Радиациялық ластанудың көздері. Радиациялық қауіптердің әсерлері шыққан тегі
-атом өнеркәсібі;
-ядролық жарылыстар;
-ядролық энергетика;
-медицина мен ғылым.
Бұлар қоршаған ортаны радиоактивті элементтермен және радиациялық сәулеленумен
Келесі бір қауіпті радинуклид — стронций-90, ол ядролық
Ядролық жарылыстар. 1993 жылға дейін әр елдегі 5
Биосфера мен адамзатқа ең үлкен зиянгершілікті 1980 жылға
Ауадағы жарылыстардан басқа 50-ші жылдардың соңынан бастап көптеген
Ялролық энергетика. Әлемдегі бірінші атомдық элекгростанция (АЭС) 1954
Полигон және қоршаған орта
Адам өзін қоршаған ортамен бірге өсіп, бірге қайнап
Қоршаған орта: ауа, су, жер, ормандар сау болса
Адам — Жердегі биологиялық түрлердің ең жасы. Жер
Табиғатпен жарастықта өмір сүру үшін, оның заңдарын үйрену
Қоршаған ортаны «қайта пішу» жөніндегі желөкпе жобаларды және
Полигонның ондаған жылдар бойы атқарған белсенді қызметі кезінде
Ғасырлар бойы терең тыныштықта, бейне бір ұйқыда жатқан
Жер астыңдары ядролық жарылыстар салдарынан тау жыныстары жарылады,
Бітімі жағынан қатты тау жыныстарының құрылымы өзгереді, кейбір
Міне, сондықтан жер астындағы судың табиғи ағыны зақымданып,
Полигонға іргелес аудандардың шаруашылықтарында осындай суы тартылған құдықтар
Денсаулық-зор байлық
1 Адамзат тарихы денсаулықты табиғаттың үлкен сыйы деп
Қазір халықтың денсаулығына статистикалық түсінік тұрғысынан қарайды және
Адамзат эпидемиология мен инфекциялық иммунологияның негізгі заңдарын танып,
Қоғамымыздың денсаулығын айтарлықтай көтеруге тек осы жүз жылдықтың
Соған қарамастан ауруларға шабуыл жалғасып келеді. Медицина ғылымы
Алайда дәрігерлік өнер денсаулықты сақтау және нығайтуды бірінші
Бірақ бүгінде денсаулық пен ауруды бөле қарауға бола
Денсаулық — ол ауырмау ғана емес, дене күшінің
Қоғамдық денсаулық жағдайына халықтың әл-ауқатының жақсаруы игілікті ықпал
Қазіргі адам биоәлеуметтік ортаның күрт өзгеруінен пайда болатын
Ядролык, полигонның ерекше зиянды әсерінің нәтижесінде, Семей аймағы
Қоғамдық денсаулық Семей облысындағыдай бұзылған жағдайда, оның хал-жайы
Бiрiккен Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасы Семей ядролық сынақ
Жапон мемлекетi қаржыландыратын бұл бағдарлама үш жобаны қамтиды:
- шағын кәсiпкерлiктi дамытуға қолдау көрсету;
- әйелдер iскерлiгiмен атқарылатын модельдерге шағын несиелер беру;
- үкiметтiк емес ұйымдар мен жергiлiктi қоғамдастық ұйымдарға
Қарқаралы ауданына қарасты Мәди селолық округiндегi Қ. Сағындықов
Аудан мен облыс орталығынан шалғай, Семей ядролық сынақ
Арал теңізі бассейнінің бүгіні мен ертеңі
Бүгінгі таңдағы Арал теңізінің бассейнінде, әсіресе, оның қазақстандық
Жөн, бұл дұрыс бағыт делік, бірақ біріншіден, бұл
Соңғы ширек ғасырдың ішінде Арал теңізі мен оның
Арал бассейнінің қазақстандық бөлігі мен осынау үлкен аймаққа
Бассейннің аса ірі су жинақталатын жері — Арал
1962 жылдан бастап Амудария мен Сырдария өзендер ағысы
Осылайша сол тонна-тонна тұз атмосферара көтеріліп, төңіректі түгел
Сырдарияның ағысы едәуір бәсеңдеуінің нәтижесінде жылы-бір мезгіл
Міне, осынау құбылыстардың бәрі ауыл шаруашылығы дән- дақылдарының
Қазақ ССР Ғылым академиясының Президиумы жанынан құрылған өндіргіш
Арал бассейнінің, соның ішінде, оның Қазақстан бөлігін экологиялық
Бассейндегі халық шаруашылығын интенсивті жүргізуі негізгі объектісі қашан
Арал теңізі деңгейі төмендеуінің қазіргі жағдайы және оны
1987 жылдың 16 октябрінде Қазақ ССР Ғылым академиясында
Алғашқы шаралар тобы Арал бассейніндегі барлық жергілікті су
Амудария мен Сырдария өзендері ағысының бәсеңдеуі, соңыра оның
Арал теңізі деңгейін қайта қалпына келтірудің орасан ауқымды
Бүгінгі таңда Сырдария өзенінің бассейнінде, әсіресе, Қызылорда
Арал теңізі тартылуының елеулі себептерінің бірі — оның
Қазақ ССР Ғылым академиясының жоғарыда аталған мәжілісінде теңіздің
Шындығында, бұл айтылғандарды жүзеге асыру орасан материалдық және
1988 жылы КПСС Орталық Комитеті мен СССР Министрлер
Айдындар тағдыры адамдар қолында
Көліміз тартылып, көгілдір айдын көз алдымызда құрдымға кетіп
Бүгінде Балқаштың болашакта мүлде жоғалып кету қаупі туып
Бір кездері Балқаш орасан зор көлемді алып жатыпты.
Балқаштың шығыс жағалауы дегенде көз алдымызға көкпеңбек айдын,
Балқашты құтқару керек! Бүгінде көлге жаны ауырар адамдардың
Сонау қиырдағы Обь өзенінен бастау алатын алып Сібір
Арал мен Балқаш трагедиясының ең алғашқы себептері —
Қазақстанның оңтүстігіндегі суландыру жүйелеріндегі судың пайдалану коэффициенті 0,25—0,35
Сонымен суландыру жүйесін түбегейлі жаңарту ауыл шаруашылығына қажетті
Су шығынын азайтудың тағы бір маңызды экономикалық тұтқасы
Үлкен айдындарға құйылар су мөлшерін арттырудың тағы бір
Ал Қапшағай станциясын теріске шығарушылар Алматы маңындағы үлкенді-кішілі
Сонымен әрбір су көзі оқушылар мен студенттерден, жас
Осынау айдындарға ағып баратын барлық арналар мен жылғылар
Қысқасы, Арал мен Балқаш бассейндеріндегі су ресурстарын қорғау
Үшінші резерв — Сырдария, Амудария, Іле және Қаратал
Арал — өтелмеген борыш
Арал өңіріне бүкіл Қарақалпақ АССР-і мен Өзбекстанның Хорезм
Арал теңізін негізінен Амудария мен Сырдария толтырып тұрды.
Аралдың экологиялық жүйесі күрт бұзылды және ол толық
Шыжыған күн сәулесі, міне, бұрынғы теңіз түбіне де
Арал теңізі осы аймақтың климат жағдайына ұдайы әсер
Мысалы, бұл Хорезм облысында дүние жүзіндегі бірден-бір мақта
Климаттың мұндай ызғарлы бұзылуы бұдан былай да жалғаса
Тек ауыл шаруашылығы дақылдары ғана емес, жайылымдар да
Енді қазіргі қалыптасқан жағдайға байланысты басты байлығымыз —
Сырдария атырауында болып жатқан қолайсыз өзгерістер де бұдан
Нашар су көп адамдардың денсаулығына зиян келтіруде. Қарақалпақ
жылына миллионға жуық ондатр терісі өндірілген болатын. Бұл
Осылардың бәрі, әрине, бір жыл ішінде, кездейсоқ болған
Өзбекстанның тың жерінде екі жаңа облыс, 28 аудан
Алайда, зерттеу, жобалау және өндірістік ұйымдар жерді қосымша
Біз Аралдан қарыз алдық. Біздің табиғаттан алған қарызымыз,
Сарықамыс, Арнасай, Ақшарыл, Дәуіткөл, Қаратерең және басқа аумақты-аумақты
Аралды құтқару керек. Қазіргі ғылым мен техника оның
Аралды құтқару — ортақ парыз
Арал бәрімізге ортақ теңіз. Түстігі мен терістігін бірдей
«Арал — бәріміз үшін маңызды емтихан. Бұл сыннан
«...Арал түгелдей құрып бітсе нендей окиғалар болатыньи елестете
«Табиғатпен ортақ тіл табылған жағдайда ғана адамзат өз
«Ядролық соғыс қаупі жойылған жағдайда да, адамдар алдында
Адам баласы бүгінгі күннің қамымен ғана өмір сүріп
Адам-Жер сәбиі
Сонау бір бағзы замандарда-ақ Ж.Б.Ламарк айтқан екен: “Адамның
Адам - Жер сәбиі, табиғаттың бір кішкене бөлшегі,
Табиғат байлығын тиімді пайдалану, қоршаған орта, жер,
Қазақстанда туылып, “қазақ” деген
Пайдаланылған әдебиеттер
1. З.М. Молдахметова,А.М. Ғазалиев, С.Д. Фазылов. Оқу әдістемелік
Экология негіздері Қарағанды 2002ж.
2. К. Бозтаев, Семей
3. Мереке Құлкенов. Арал тағдыры
Химиялық ластану
Биосфераның ластануы туралы ақпарат
Топырақтың эпидемиологиялық маңызы
Химиялық ластану. Полигон және қоршаған орта
Топыраққа антропогендік әсер ету. Топырақтың ластануы туралы түсінік
Табиғи ластану
Табиғи сулардың негізгі ластану көзднрі
Биосфераның ластануы жайлы
Ластаушы заттардың миграциясы
Биосфераның ластану себептері