Салық салудың қалыптасу деңгейі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І Бөлім. Салық салудың қалыптасу деңгейі 6
1.1. Салық салудың даму эволюциясы 6
1.2. Салықтардың мәні, мақсаттары және міндеттері 13
1.3. Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы 20
ІІ Бөлім. Салық салу объектісіне практикалық талдау 31
2.1. Салық комитетінің бөлімінің жұмысын талдау 31
2.2 Қосылған құнға салынатын салық түсінігі және оның сомасын
ІІІ Бөлім. Салық қызметін басқару жетілдірудің негізгі бағыттары 38
3.1. Жаңа экономикалық шартта салық қызметінің құрылымы мен мәртебесі
3.2. Ұйымдастырылған басқару құрылымын жетілдіру 41
3.3. Салық төлеушіні тіркеу мен есебін жетілдіру. Салықтын дұрыс
Қорытынды 49
Қосымша материал А 52
Қосымша материал Ә 53
Қосымша материал Б 54
Кіріспе
Әкімшілік-әміршілік жүйесінен нарықтық қатынастарға өту ең алдымен кәсіпкерліктің дамуына
Өркениетті ірі мемлекеттердің экономикалық даму деңгейі олардың жан-жақты жетілген
Демек, ел экономикасын дамытудың басты тетіктерінің бірі – салық
Егеменді мемлекет болған жерде шұғыл мерзім ішінде дербес салық
Өзекті мәселенің бірі қоғамның нарықтық экономикаға көшуіне байланысты бұрын
Практиканың мақсаты оқып үйренгендегі теориялық негіздерді өндірісте немесе
Салық қызметі республикалық бюджеттік жүйесінің тұрақты кірістік негізін толығымен
Салық қызметінің негізгі міндеттері:
Салық заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігін зерделеу;
Заңдардың, салық салу мәселелері жөнінде басқа мемлекеттермен жасалатын шарттардың
Салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру, салық заңдары
Салық қызмет органдарының мемлекеттік өкімет органдарымен өзара қарым-қатынасы.
Салық қызмет органдары орталық және жергілікті атқарушы өкімет органдарымен,
Мемлекеттіе өкімет органдары Қазақстан Республикасының салық заңдары мен республикалық
Олай болса салық жүйесі деп белгілі бір тәртіппен, анықталған
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің дамуы салықтын алынуымен қатар жүреді.
1995 жылы 1 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы “Салық
1998 жылы 1 ақпанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен “Салық
Басқа жүйелер сияқты салық жүйесі де бір-бірімен тығыз байланысты
І Бөлім. Салық салудың қалыптасу деңгейі
1.1. Салық салудың даму эволюциясы
Салықтың алғаш пайда болу уақытын белгілеу мүмкін емес. Бірақ
Сонымен, қоғамның мүддесін қанағаттандырудағы ұжымдық мұқтаждық - салықтың пайда
Осыған орай мемлекеттін қаржылық қатынастары реттейтін ғылым саласы, бізге
XVІІІ ғасырдың аяғы мен XІX ғасырдың басында мемлекеттік кіріс
А.Смиттің 1776 жылғы "Иследование о природе и причинах богатсва
1) Мемлекетті қорғау және өкіметті ұстап тұруға пайдалынатын кірістерді
2) Салықты кез-келген тұлға төлеуге міндетті және салық нақтылы
3) Кез-келген салық мерзімінде алынуы тиіс, яғни салық төлеуші
4) Кез-келген салық түрі ойластырылған, жеке-жеке өңделген болуы тиіс.
XІX ғасырдың бірінші жартысында "Салық – мемлекет қызметі үшін
Салық салудың қаржылық принципі: 1) салық салудың жеткіліктігі; 2)
Халық шаруашылық принциптері: 3) салық салудың қайнар көзі; 4)
Этикалық принципі: 5) салық салудың жиынтығы; 6) әркелкілігі;
Әкімшілік – техникалық принципі: 7) нақты белгіленуі; 8) салықты
А.Смит: "Салықты жалақы төлеудегі негізгі құрал деп есептеп, салық
XІX ғасырдың субъективті мектеп өкілдері А.Маршалл, Г.Хинс салықты сұраныс
Ал, марксизм классиктері салық тарихына жаңалықтар әкелгені белгілі. Олар
"Салық – пролетариаттарды тонау мақсатындағы буржуазияның өнер табысы", –
К.Маркс пен Ф.Энгельс соңында салықты мемлекетті басқару құралы ретінде
Мемлекеттік салық 1929-1933 жылдардағы ірі капиталистік елдердегі жаңа экономикалық
П.Лезенің салық концепциясы бойынша, салықтың жекеленген элементтері бір-бірімен экономикалық,
Кез-келген өкіметтің басты көңіл бөлері, салық салудағы концепциялардың бірін
1) Салықтың экономикаға тиімді әсер етуі;
2) Салықты халықтың әлеуметтік-экономикалық қорғаудың құралы ретінде қарастыру;
3) Салықтың тиімді түрін, яғни мемлекетіміздің өзіне тән ерекшелігін
Қазіргі экономистеріміздің пікірінше: "Кәсіпкерлерге салынатын салық түрі неғұрлым көп
Ғалымдарымыз берген ғылыми анықтамаларды басшылыққа ала отырып, "салық –
Кез-келген мемлекет салық салу механизмінің пайда болуын өз алдына
Салық – жеке адамдардың, кәсіпорындардың не мекемелердің жергілікті немесе
Салықтың экономикалық мәні:
Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық
Әрбір мемлекетте өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін
Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға қадам жасай бастаған мезгілден бастап,
Салықтың басты ерекшелігінің бірі мемлекет тарапынан салық салу кезінде
Салық нақты және жеке түрлерге бөлінеді: Нақты салық тек
Жеке салық халықтың табысын құрайды. Мұнда салық төлеушінің төлем
Салық белгіленген ішкі құрылыстан, яғни жеке элементтерден тұратын күрделі
1) салық субъектісі;
2) салық объектісі;
3) салық нормасы;
4) салық төлеу мерзімі;
5) салықтағы жеңілдіктер.
Салық субъектісі – салық міндеттемесі бойынша, салықты белгіленген мөлшерде,
Салық объектісі – салық міндеттемелерінің нақтылығын салық заңдарымен негіздейтін
Мемлекетіміздегі салық түрлері негізінен жалпы мемлекеттік салық пен жергілікті
Жалпы мемлекеттік салыққа жататындар:
заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
қосымша құнға салынатын салық;
акциздер;
бағалы қағаздар эмиссиясын тіркеу кезіңдегі алынатын алым;
жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салық пен алымдарға жататындар:
жер салығы;
заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
көлік құрамдарына салынатын салық;
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлғаларды және жеке тұлғаларды тіркегені
жекеленген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алымдар;
аукционда сатудан алынатын алым.ҰҰ1ҰҰ
Кәсіпорын табысына салынатын салық.
Кәсіпорындардың табысына салынатын салық Қазақстан Республикасының бюджетіне келіп түсетін
Қазіргі таңда, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруда салық төлеуден (табысына
Салық деңгейінің экономикаға әсерін атақты американдық экономист А.Лаффер зерттеп,
С
А В
0
Егер салық қойылымы 100% мөлшерінде белгіленсе, онда ешқандай кәсіпкер,
Өкініштісі мұндай деңгей тек субъективті түрде анықталады. А.Лаффер пікірі
1) салық қойылымының басқа мемлекеттердегі деңгейі. Швецияда салық ставкасы
2) салық қойылымының деңгейі экономикалық және саяси жағдайларға байланысты.
А.Лаффердің осы идеясы АҚШ-тың 1982 жылғы салық реформасында қолдау
Қазақстан Республикасының кәсіпорын, ұйым және бірлестіктердің салықтар туралы әрекеттегі
Табысқа салынатын салық.
Жеке тұлғалардың табыс салығы XІX ғасырдың ортасында Ұлыбританияда алғаш
Табыс салығын төлеуде барлық елдерде салықтың шектелген және шектелмеген
Шектелмеген міндеттілік тұрақты тұрғылықты жері бар жеке тұлғалар, яғни
Табыс салығы прогрессивті түрде алынады. Прогрессивті тәсілді қолданудың мақсаты
1994 жылдан бастап республикада табысы туралы декларацияны толтыра отырып,
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында алынып жүрген негізгі салықтардың бірі
Заңды тұлғалардың табысына салынатын салық пен табыс салығының айырмашылығы:
Заңды тұлғалардың табысына салынатын салық орнына Қазақстан Республикасының 2001
Корпоративтік табыс салығы бойынша негізгі өзгерістер жылдық жиынтық табыс
Акциздер.
Акциз – жинама салықтың бір түрі. Бұл салық түрі
Негізгі идея, мемлекет акциздерді салуды пайдалануда, тауар категорияларын тұтынатын
Теориялық жоспарда темекі өнімдері, арақ-шарап, хрусталь бұйымдар, бензин, жеңіл
Міне, біздің республикамыздың бюджетінің қайнар көзі болып табылатын салық
СССР-де салық салу жүйесі практикалық түрде өте күрделі көлемде
1995 жылы 1 шілдеде Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы "Салық
1998 жылы 1 ақпанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен "Салық
1.2. Салықтардың мәні, мақсаттары және міндеттері
"Салық" термині көп уақыттан бері қолданылып, әдебиеттер мен құқықтық
Салықтар өзіндік экономикалық мазмұны мен құқықтық табиғаты бола тұра
Салық ұғымы ғылымның салық салудың мәнін түсінуіндегі тарихи кезеңдерде
Салықтар әскери баж салығымен қатар мемлекеттің өзіне ақша табудың
Салықтар мемлекеттің атрибуты болып табылады. Ал, мемлекет дегеннің өзі
Жоғарыда айтқанымыздай, салықты мемлекеттің атрибуты деген ұғым үш уәжбен
Салықтың мәнін түсіндіру үшін оның негізгі белгілерін мақсатты түрде
Салық туралы көптеген анықтамалар бар. Көп жағдайларда авторлар заңдық
Бұл анықтаманың кемшілігі – ол салықтың барлық қасиеттерін көрсете
Енді салықтың атқаратын қызметтерін қарастырамыз. Салық қызметі – бұл
Салық жүйесінің негізгі қызметі фискалдық екені сөзсіз. Фискалдық қызметті
Экономикалық және әлеуметтік процесстерді реттеуде мемлекет тек қана салықтарды
Ал, ынталандыру қызметі – салық жеңілдіктерін көрсету немесе ставкаларын
Тіршілік әрекетіндегі әртүрлі сфералардың қоғамдық қызығушылықтарына қарай отырып мемлекет
Салықтар тауар өндірісімен, қоғамның топарға бөлінуімен және мемлекет пайда
Салықтық есептеулер мен басқа да міндетті төлемдердің салық салу
Заң бойынша салық салу объектілері:
пайда (табыс);
белгілі бір тауарлардың құны;
тауарларға, жұмыстар мен қызмет көрсетулерге қосылған құн;
заңды және жеке тұлғалардың мүлкі;
мүлік қозғалысы (сыйға беру, мұралыққа қалдыру);
бағалы қағаздармен операциялар;
іс-әрекеттің басқа да түрлері;
заңмен белгіленген басқа да объектілер.
Қазіргі мемлекеттерге экономикалық өмірдің әртүрлі сфераларына кеңінен және белсене
Америкада мемлекеттік реттеу 1929-1932 жылдардағы кәсіпорындарды жаппай банкротқа ұшыратқан
Мемлекеттік және муницифиалдық биліктерде экономикалық инфрақұрлымдардағы күрделі қаражат жұмсаудың
Экономикалық әрекеттердің жалдануына өнеркәсіпке капитал жұмсалымды қаражаттандыруды, жекеленген аудандарға
Кейбір елдерде, мысалы Францияның жергілікті өзін-өзін басқару аймақтарында салықтық
Салықтарды өсіру тым шиеленіскен жағдайларды тежеуде маңызды әрі сенімді
Салық жүйесін құруда салық жүйесінің моделін дұрыс анықтай білу
Қазақстан үшін салық салу объектісіне кірісті де шығысты да
1.3. Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы
Республикамыздың егемендік алуымен қатар 1991 жылы қабылданған "Салық жүйесі
А. Жалпы мемлекеттік салықтар:
Қосымша құн салығы;
Табысқа салынатын салық;
Акциздер;
Құнды қағаздармен операциялар салығы;
Экспорт пен импортқа салық;
Кедендік тариф пен баж салығы;
Геолог іздейтін жұмыстарға кеткен шығындарды жабу палатасы;
Белгіленген төлемдер;
Траспорттық құралдарға салық;
Автотрансторттық құралдардың шығуы үшін төлем;
Автотрансторттық құралдарды алғаны үшін салық;
Заңды тұлғалардың мүлкіне салық;
Азаматтардан алынатын салық;
Мемлекеттік баж салығы;
Табиғи ресурстарға салық;
Кохозшыларға еңбегінің еңбекақы қорына салық.
Ә. Жалпы және міндетті жергілікті салықтар мен жинақтар:
Жер салығы;
Жеке тұлғалардың мүлкіне салық;
Орман табысы;
Суға төлем;
Табысқа төлем;
Кәсіпкерлік қызметті тіркегені үшін алым;
Сыйға, мұрагерлікке берілген мүлікке салық.
Алғашқы салық заңын қабылдауда Қазақстанда өзіндік тәжірибе жеткіліксіз болды.
Салықтар санының шектен тыс көптігі, заңдардың тұрақсыздығы, көптеген төлемдер
1-кезең. 1994-1995 жылдар – жаңа салық жүйесін құру және
2-кезең. 1996-1998 жылдар – нарықтық экономика талаптарына сай келетін
Алғашқы кезеңдегі мәселелер салық жүйесін құрудағы принциптер жиынтығын және
бір салық кодексін ауыстырумен бірге көптеген бір-біріне қарама-қайшы келетін
белгілі бір шеңберде жеңілдіктер көрсету, заң орындарындағы лоббилендіруімен күресу;
жеңілдік көрсетудің талғамалы принципінен ғаламдық принципке өту;
өзіндік құнның есептік базасына салықтар мен төлемдер мөлшерін параллель
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің дамуында 1994 жыл белгілі, орынды
Сонымен жеке тұлғалардың табыс салығы бірінші рет бұрынғы КСРО
Теңдік принципі дамудың бірдей жағдайындағы салық төлемдерге тең қағида
Салық жүйесіне 1994 жылы енгізілген өзгертулердің фискалдық сипаты артығырақ
нарық қатынастарын ынталандыру:
кәсіпкерлерді белсенді түрде қолдау;
мемлекет бюджетінің тек қана парасатты қажеттіліктерін қолдау;
жеке салық төлеушілердің тапқан табыстарын кәсіпкерлік әрекетке жұмсауын ынталандыру;
салық салудағы заңдық базаларды кеңейту;
табыстарға екі-үш қайтара салық салудан қорғау механизмін енгізу;
салық салуда әділдікке жету:
кедейлерді әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету;
табыс алу көздеріне қарамастан салық салудың біртұтас шкаласын енгізу;
мемлекеттің территориялық және ұлттық мүддесін есепке алу;
салық жүйесін құруда әлемдік озық тәжірибелерді қолдануға талаптану.
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін әлемдік стандартқа жақындатып,
Салық жүйесін реформалау жобалары мен ұсыныстарына қосылатын негізгі екі
Салық жүйесін жайлап реформалау – бұл бағытты ұстанушылар жүйенің
Төңкерісті өзгеріс жасау және басқа принциптерге негізделген жаңа салық
Салық жүйесін қайта құрудағы басты бағыт – ол фискалдық
1995 жылғы 24 сәуірде Қазақстан Республикасының Президентінің заңдық күші
Бұл жаңа салық заңын қабылдаудың алдында Қазақстандағы экономикалық жағдай
1) Қайшылықтарды жою және жеңілдету;
2) Салық заңын Қазақстан Республикасының бүкіл территориясында біртұтас болдыру.
Салықтар санын 40-45%-ға қысқарту, жеке тұлғалардың табыс салығын 40%-ға
Үкімет пен қаржы министрлігінің тапсырмасымен салық кодексінің бірнеше балама
әлемдік, яғни салық төлеушілердің кейбіріне басқалармен салыстырғанда салық жеңілдіктерін
қарапайымдылық пен экономикалық бейтараптық болды.
Сонымен қатар салық салудың прогрессивті, регрессивті түрлері және де
Сонымен 1995 жылдан, яғни "өзгеріс" жылынан бастап салық жиі
Қандай да болмасын уақиға ақырындай жүрілетіндіктен, жаңа механизмнің өмірге
Қысқасы, салық заңының барлық бөлімдеріне маңызды өзгерістер енгізілген. Елдегі
Сонымен қатар мемлекет бюджетіне аударылатын импортталған тауарлардың қосымша құн
1996 жылы екі реткі салық салуды болдырмау туралы тәуелсіз
1997 жылдың басында 22311 объектіге салық полициясы тексеру жүргізгенде,
1995-1999 жылдардың арасында салық заңдарында көптеген өзгерістер енгізілді. Алғашқы
1997 жылдан бастап салықтар мен жинақтар саны әдістемелі түрде
1998 жылы 1 сәірде қабылданған "Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі"
Салық салудың теориясы мен практикасына сәйкес тек қана жергілікті
Қазіргі салық жүйесінің дамуындағы енді бір маңызды кезең 1999
1999 жылы тамыз айында Қазақстан Республикасы Президентінің "салықтар мен
осы жылы 1 қыркүйектен қосымша құн салығын есептеу механизміне
Мемлекттің алға қойған негізгі басым мақсаттарының бірі ауыл шаруашылығын
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық жүйесіне салықтың жаңа
Әлеуметтік салық шаруашылық субъектілерінің еңбекақы қорынан алынды. Салықты төлеушілер
Қаржы Министрлігінің 1999 жылы бірінші жарты жылдық есебі бойынша
Шаруашылық субъектілері барлық салықтар және басқа да төлемді қосқанда
Салықтар бюджетке түсуіне байланысты республикалық бюджетке және жергілікті бюджетке
Салық кодексінің қабылдануы мәселердің 4 тобының шешілу қажеттігімен байланысты:
1) Экономикалық – кодекс механизмінің функционалды бағытта болуы;
2) Ұйымдастыру – жеке салық құралдарын жүзеге асыруды ұйымдастыру
3) Заңдық – қызмет атқаратын күші бар, әсіресе азаматтық
4) Саяси – қоғамның жеке әлеуметтік топтарының көзқарастарының бейнесі.
Салық кодексі келесі міндеттерді шешуге бағытталған:
салық ауыртпалығын төмендету;
салық жүйесін жеңілдету;
салық салу әділіттігімен қамтамасыз ету;
тиімді салық әкікшілігін жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасында салықты есептеу әдістері.
Жылдық жиынтық табысқа табыстың барлық түрлері, соның ішінде:
1) еңбекақы түрінде алынған табыс;
2) кәсіпкерлік қызметтен алынған табыс;
3) жеке тұлғалардың мүліктік табысы жатады.
Қазақстан Республика аумағына импортталатын және өндірілген, тізбесі көрсетілген тауарларға,
Акциз салығын төлеушілер заңды және жеке тұлғалар болып табылады:
Қазақстан Республикасы территориясына арналған акцизделетін тауарларды өндіруші;
Қазақстан Республикасы территориясына акцизделетін тауарларды импорттаушы;
Қазақстан Республикасы территориясына ойын бизнесін іске асырушы;
жанармаймен (авиациялықтан басқа) сауда жасаушылар.
Республикамызда акцизделетін тауарлар мыналар:
спирттің барлық түрі;
арақ-шарап өнімдері;
темекі өнімдері;
құрамында темекі бар басқа да өнімдер;
бекіре мен қызыл балық уылдырығы;
алтыннан, платинадан және күмістен жасалынған зергерлік бұйымдар;
жанармай (авиациялықтан басқалары). Дизель;
жеңіл автокөліктер (мүгедектерге арналған автокөліктен басқалары);
атыс және газ қаруы (мемлекет органдарының мұқтаждығына арналғандарынан басқалары);
1997 жылдан бері мұнай ішкі заттарымен электр энергиясын енгізді.
Республикамызда акцизделетін қызмет түрлері:
1) Ойын бизнесі;
2) Лотереяны ұйымдастыру мен жүргізілуі.
Акция ставкаларын тауардың құнына немесе заттай күйіндегі физикалық көлеміне
Әлеуметтік салықтың салық салу объектісі еңбек ақы төлеу қоры
Арнайы төлемдер мен жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салықтар: бонустар,
Жер салығы мыналар:
1) ауыл шаруашылығы мақсатында;
2) елді мекендердегі;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге мақсаттағы;
4) арнайы табиғи территорияны қорғау жері;
5) орман қорының;
6) су қорының жері салық салу объектілері болып табылады.
ІІ Бөлім. Салық салу объектісіне практикалық талдау
2.1. Салық комитетінің бөлімінің жұмысын талдау
Автор практикасын Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің
Бөлім өз жұмысында Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін
Заңды тұлғалар аудиті бөлімінің негізгі міндеттері:
1) Салық органына табыс етілген мағлұмдамалардың (декларация) және есеп-қисаптардың
2) Ыңғайласпа тексеру жүргізу;
3) Келіп түскен арыздар, шағымдар және дабыл бойынша заңды
4) Бөлім қызметкерлері салық төлеушілердің құқыларын және мемлекет мүддесін
5) Салық салу мәселелері жөніндегі нормативті актілерді және басқа
6) Салық төлеушілер жөніндегі құпияны сақтауға міндетті.
Бөлім қызметкерлерінің функционалдық міндеттері.
Штат кестесіне сәйкес бөлім қызметкерлерінің саны 18 адам:
Бөлім бастығы – 1;
Бас салық инспекторлары – 14;
Жетекші салық инспекторлары – 2;
Салық инспекторлары – 1.
Бөлім қызметкерлері Министрліктің салық органдарының лауазымды тұлғалары болып табылады,
Бөлім өз жұмысын ағымдағы және алдағы жоспарлар негізінде Комитеттің
Бөлім қызметкерлері:
Комитетке, Министрлікке және Әкім аппаратына жолданатын баяндамалар, анықтамалар және
салық заңдылығын және есептілік нысандарын жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеуге
Кодекске сәйкес салық төлеушілерді тексерген материалдарды (анықталған қылмыс белгілері
Бөлім құзырына қатысты мәселер бойынша мемлекеттік және мемлекеттік емес
өкілеттікті өздеріне берілген құқық шегінде және лауазымды міндеттеріне сәйкес
Бөлімді Комитет төрағасы тағайындайтын және босататын бөлім бастығы басқарады.
Бөлім бастығының лауазымына жоғары экономикалық білімі және мамандығы бойынша
Бөлім қызметкерлерінің қызметтік міндеттер шеңбері тиісті тәртіппен бекітілген біліктілік
Бөлім бастығы:
жалпы басшылықты және бақылау-экономикалық жұмыс жоспарының орындалуына басшылық жасауды
бөлім қызметкерлерінің міндеттері мен өкілеттік шеңберін анықтайды;
бөлім жөніндегі Ережені, құрылымды Комитет Төрағасының бекітуіне әзерлейді;
бөлімнің жауапты қызметкерлерін лауазымға тағайындау және босату туралы, сонымен
бөлім құзырына қатысты мәселелер бойынша басшылықтың қарауына ұсыныстар береді;
белгіленген тәртіппен Комитет коллегиясы отырыстарына, сонымен қатар, бөлім құзырына
бөлім қызметкерлерінің міндеттерін белгілейді;
бөлім қызметкерлерінің бір-бірін ауыстыруын анықтайды;
бөлімнің жұмыс жоспарын және салық тексеруі жоспарын жасайды;
басшылық тапсырмаларының уақытында және сапалы орындалуын ұйымдастырады;
бөлім қызметкерлерінің біліктілігін көтеру бойынша оқу ұйымдастырады;
салық төлеушілерден және азаматтардан салық заңының сақталуы жөнінде түскен
ақпараттардың уақытында және сапалы табыс етілуіне жауап береді;
өз жұмысында салық салу мәселелері жөніндегі нормативті актілерді және
Кодекске сәйкес салық төлеушілер туралы мәліметтердің құпиясын қатаң сақтайды.
Бас салық, жетекші салық және салық инспекторлары:
Салық органына табыс етілген мағлұмдамалардың (декларация) және есеп-қисаптардың нақтылығын
ыңғайласпа тексеру жүргізеді;
рейдтік тексеру жүргізеді;
салық төлеушінің нақты алған табысын және табыс табуға байланысты
заңды тұлғаларды тарату кезіңде құжаттық тексеру жүргізеді;
бөлім туралы Ереже әзірлеуге қатысады;
белгіленген мерзімдерде басшылықтың, Алматы қаласы бойынша салық комиететінің, Қаржы
салық қызметтерінің жұмыс тәжірибесін оқып үйренеді, республикадағы салық комитеттерінің
салық төлеушілерден және азаматтардан салық заңының сақталуы жөнінде түскен
жоғары тұрған органдардың және құқық қорғау органдарының тапсырмалары бойынша
салық заңдылығы мәселелері бойынша бөлім қызметкерлерін оқытуды ұйымдастырады;
салық заңдылығын жетілдіру бойынша ұсыныстар әзерлеуге және беруге қатысады;
өз жұмысында салық салу мәселелері жөніндегі нормативті актілерді және
салық төлеушілер туралы құпияны қатаң сақтайды.
2.2 Қосылған құнға салынатын салық түсінігі және оның сомасын
Қосылған құнға салынатын салық әлемнің қырықтан астам елдерінде қолданылады,
Қосылған құнға салынатын салықтың базасы – тауардың шығу кезінде
Қосылған құн салығы мына мақсаттарды көздейді:
мемлекет табысының көбеюіне кепілдік береді;
тұтынушылардың салық ауыртпашылығын ыңғайлатады;
салық төлеуден жалтаруға күшті бақылау жасайды;
өндірістін әр кезеңінде табыс алуға мүмкіндік береді.
Қосылған құн салығы механизмінің жүзеге асыруда салық ставкасы белгілейді.
Қосылған құнға салынатын салыққа тауар өндіру, жұмыс орындау немесе
Қосылған құн салығы тек өз атынан тауар сату, қызмет
Қосылған құнға салынатын салық – тауарлар өндірісі мен айналымы
Салықты төлеушілер: заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы
Қосымша құн салығы – бұл кірісті алушыға тікелей салынатын,
Бюджет төлеміне жататын қосымша құн салығы тауарды немесе жұмыс
Қосымша құн салығын салудың тиімділігі шетелдік тәжірибелер арқылы дәлелденген.
Экономиканың тұрақсыз жағдайында қосымша құн салығын орынсыз салу тек
Тауарды (жұмыс пен қызметті) ақшаға айналдыруға;
Тауарды импорттауға.
Сонымен қатар, қосымша құн салығын салу бірінші кезекте салық
Былайша айтқанда, қосымша құн салығының ерекшелігі – кәсіпорын шығындарының
Жалпы алғанда өндіруші мен тұтынушы арасындағы қарым-қатынасқа қатысқан адамдардың
Қосымша құн салығын есептеудің көп таралған екі тәсілі бар:
1) Тура деп аталатын бірінші тәсіл бойынша қосымша құн
ҚҚС = С * ҚҚ;
Мұнда
С – салық мөлшерлемесі;
ҚҚ - қосымша құн.
2) Екінші тәсіл жанама тәсіл деп аталады. Мұнда есеп-фактор
ҚҚС = С * Б - С * Қ;
Мұнда
С – салық мөлшерлемесі;
Б – өнімді ақшаға айналдыру бағасы;
Қ - тұтынылған тауардың құны.
ІІІ Бөлім. Салық қызметін басқару жетілдірудің негізгі бағыттары
3.1. Жаңа экономикалық шартта салық қызметінің құрылымы мен мәртебесі
Республикада салық қызметінің бюджетке түсетін салық және басқа да
Салық қызметінің қызметкерлері салық заңдылығы, Салық кодексі мен Салық
1995 жылы 1 шілдеде Қазақстан Республикасы Президенті Жарлығымен "Салық
Салық қызметінің негізгі міндеттері:
салық заңдарының орындалуының қамтамасыз ету, оның тиімділігін зерделеу;
заңдардың, салық салу мәселелері жөніндегі басқа мемлекеттермен жасалатын шарттардың
салық төлеушілерге олардың міндеттері мен құқықтарын түсіндіру, салық заңдары
Салық қызметі жұмысының құқықтық негізі Қазақстан Республикасының Конституциясы, Салық
Салық қызметі Республикамыздың мемлекеттік бюджетіне төлемдердің түсуін көздейтін салық
Салық қызметін Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі Салық комитеті төрағасы
Облыстардағы, аудандардағы, қалалар мен қаладағы аудандарды мемлекеттік салық комитетінің
Облыстардағы, аудандардағы, қалалар мен қаладағы аудандардағы мемлекеттік салық комитеттері
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің Салық комитеті мен облыстардағы және
Салық қызметі органдары республикалық бюджет есебінен ұсталады. Салық қызметі
Мемлекет Үкімет органдары Қазақстан Респуликасы салық заңдары мен республикалық
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі ведомствасы тек қана микроэкономикалық деңгейде
мемлекеттік шығынды қаржыландыру үшін табыстын жалпы ішкі өнімге пайыз,
салық қарым - қатынасы жеке фискалдық функцияны орындайды, салықпен:
әртүрлі дәрежеде заңды және жеке тұлғалар салық ауыртпалығы дәрежесінде
салық ауыртпашылығын бөлу принципі мен мемлекеттік салық пен жергілікті
барлық және бюджеттік емес қорға міндеттемелік шығару мөлшері мен
халықаралық шарты мен келісімдердің аяқталу принципі;
біздің көзқарасымыз бойынша макроэкономикалық анықтамада салық саясаты салық қызметінің
басқа елдер салық салу тәжірибесімен талдау қорту мен зерттеу;
салық комитетінің әртүрлі деңгейдегі салық басқарма жүйенің ұйымдастыру жобасын
әр салық түрінің тиімділігін жоғарлату мен анықтау, мониторинг ұйымдастыру;
салық төлеушілерге экономикалық санкция ұсынысын дайындау;
салық сараптама әдісі мен нысан өндеу;
салық түсімімен жоспарлау мен болжау.
Салық қарым-қатынасының осындай басқа функционалды принципінің бөлімшелеріне салық саясатының
Нидерланды Қаржы Министрлігі Салық қызметі функционалды – иерархиялық құрылым
Салықты дамыту Департаменті салықты жинау мен салық салу облысында
АҚШ-та ішкі табыс Қызметі ішкі салық жиналуы мен бағалауы,
Германияда салық саясатымен Қаржы Дирекциясына кіретін Қаржы Министрлігі айналысады.
Ұлыбритания салық саясаты қызметіне тең құқылы Ішкі Табыс Департаменті,
Канадада салық заңын жобалау мен салықтың түсуін жоспарлаумен Қаржы
Ал енді, Жапонияда салық заң жобасын жасайтын Қаржы Министрлігінің
Керісінше, Австралиялық салық салу қызметі өздері жоспарлайды және салық
Ұлыбритания, АҚШ, Франция, Корея, Бразилия, Индия, Мексика сияқты әр
Осыдан келіп қорытынды: Қазақстан Салық комитеті құрылымы келесі күшті
3.2. Ұйымдастырылған басқару құрылымын жетілдіру
Қазіргі таңда салық қызметін нақты ішкі ұйымдастыруда тура талдау
Соңғы уақытта Салық комитеті салық принципінің түрлілігіне байланысты көп
Салық комитеті құрылымдық бөлімін басқару мен басқа да қызметтерінде
бюджеттегі салық түрлерінің түсуі мен есептеу жұмысын ұйымдастыру және
салық түрлерінің толық және өз уақытында бюджетке түсуіне бақылау
кәсіпорында, мекемеде және ұйымды салық есептері мен басқа да
Республикадағы төмен тұратын салық комитеті ұйымдастыруда тексеру мен осы
Жергілікті салық комитетінің салық заңдылығы, нұсқауы және түсініктемесінің салық
Салық төлеушінің салық түрлеріне қатысты сұрақтарына хаттама немесе жауап
Төмен тұратын салық комитеті жұмысын ұйымдастыруда практикалық көмек көрсету;
Салық түрлерінің бюджетке түсуіне болжаудың орындалуын талдау;
Салық түрлерінің мерзімінде төленбей қалған себептерін, оның жайылу шараларын
Басқа да міндеттердін орындалуы. Олар: салық декларациясын, есептерін және
Сондықтан салық комитетін амалсыздан бір жүйеге келтіру үшін аумақты
Көп ұзамай Салық комитетінің басқарма ақпаратының және оның барлық
салық төлеушіні тіркеу процесі, салық декларациясын толтыру, жарнаны өңдеу,
компьютерлік жүйелер жетпеушілігі;
салық төлеушіні аудиторлық тексеру сұрыптамасының болмауы, сонымен қатар айыппұлға
Сондықтан салық комитетінің шетел мамандарынан сипаттамасы салық қызметінің сферасына
Шетел салық қызметін салық басқарма жүйесінің құрылымы ерекше функционалды
Ұйымдастырылған құрылымға кіретін елдер (АҚШ, Жапония, Франция, Австралия);
Тікелей және жанама бөлімшеге кіретін елдер (Біріккен Королевті елі,
Әр дәрежедегі басқару иерархиясына арналған функионалды принцип елдері (Германия);
Ұйымдастырылған тікелей және жанама түрлерінің келесі артықшылықтары;
Қызметкерлер жоғары мамандыққа ие болады (жанама және тікелей);
Әр ұйым салық заңына байланысты арнайы білімді тереңдету, толықтыру.
Мемлекетік салық комитеті салық қызметінің барлық бюджет жауапкершілігіне де
Салық жүйесіндегі кейбір мәселелер және оны шешу жолдары.
Салық жүйесін реформалауда басты бағыттарды қарастырайық. Экономикалық реформаның басты
Қазақстан Республикасының салық саясаты экономикалық дамуға, жаңа экономикалық қатынастарды
Салық саясаты іске асуының нәтижесінде отандық өндірушілерді жан-жақты қолдау,
Біздің елімізде салық жүйесін жетілдіру шаралары үзіліссіз жүргізіліп жатқанымен
Қазіргі кездегі басты проблеманың бірі – экспортталған тауарлардың бағасын
Ал ұлттық экономика нақты экспорт түсімдерінің кем түсіунен ұлттық
Салық кодексіндегі негізгі экспорттық тауарларға салық салу үшін нарықтық
1) Әлемдік бағаға сәйкес мемлекет әділетті түрде кіріс табар
2) Салықтардың контрактілік бағадан тәуелділігі жоғалып, экспорттаушылар өз мәмілелерінің
Экспорттаушылардың контрактілік бағаларының өсуінен түсетін қосымша табысы таза табыс
Осылай елемізге шетел валютасының қомақты көлемін әділетті түрде тартып,
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қазіргі мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бөлігі
Бұл көрсеткіштер елімізде өнеркәсіп саласының, оның ішінде өңдеу саласы
Бұл көрсеткіштер қазіргі кезеңде шағын бизнестің біздің тәуелсіздігіміздің тірегі
3.3. Салық төлеушіні тіркеу мен есебін жетілдіру. Салықтын дұрыс
Салық органдарының негізгі атқаратын міндеттері салық төлеушінің өз мезгілінде
Кәсіпкерлік қызмет субъектісі ретінде тіркелген жеке және заңды тұлғалар
Салық төлеушінің құқығы мен міндеттері:
Салық жөніндегі жеңілдіктерге құқығын растайтын құжаттарды табыс етуге міндеттері
Жүргізілген тексеру актілерімен танысуға;
Салық органдарына салықтарды есептеу мен төлеу және жүргізілген тексеру
Заңда белгіленген тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағындануға;
Салық салуға қатыссыз ақпарат пен құжаттарды тапсыруға құқығы бар;
Салық төлеуші салық төлеу мен салықты есептеу, бюджетке түсетін
Салық салу объект маңызына байланысты табысты шығару үшін қолданылатын,
Қолдағы ақшамен фиксалды ескертпе бақылау – кассалық аппараты арқылы
Бақылау – кассалық аппарат пен фискалдық тәртібі Қазақстан Республикасы
Қазақстан осы күнге дейін салық төлеушіні тіркеуді ұйымдастырудың кемшіліктері
салық төлеушінің салық заңдылығын сақтай алмауы және салық аппараты
барлық практикалық процес орындалады.
Салық қызметінің негізгі атқаратын міндеті болып және салық жүйесін
Негізінен алғанда қолдағы ақша қаражатымен жұмыс істейтін немесе оларда
Салықта бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібі бұзылған, есеп құжаттары жабылған
Егер жеке тұлға өз тұтынуы үшін, оның ішінде мүлік
Салық қызмет органдарының басшысы салық декларациясын тапсырудың мерзімін, егер
Есептелген салық сомасы туралы хабарламада мынандай мәліметтер болуға тиіс:
1) салық төлеушінің тегі, аты-жөні;
2) егер салық төлеушіге тіркеу нөмірі берілген болса, оның
3) хабарлама жасалған күн;
4) хабарлама мен салық ставкасы қатысты объект;
5) есептелген салық пен айыппұл санкцияларының сомасы;
6) салық төлеуді талап ету және төлеу мерзімі;
7) салық төлейтін орын мен төлеу мерзімі;
8) шағымдану тәртібі.ҰҰ1ҰҰ
Салық қызметі органдарының міндеттері:
салық төлеушілерінің құқықтары мен мемлекет мүдделерін сақтауға және қорғауға,
салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің есебін уақтылы алуға,
мемлекет меншігіне көшкен, тәргіленген және иесіз мүліктің есебін алу,
есептелген салық сомасымен салыстырғанда артық төленген соманы салық төлеушілерге
Қазақстан Республикасының салық заңдарын бұзушылық жайындағы арыздарды, хабарларды және
салық төлеушілер туралы ақпараттың құпиясын сақтауға міндетті;
салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және басқа құжаттардың
салықтың құқықтық бұзушылық деректерін жинауға, талдауға және бақылауға, сөйтіп
салық төлемеуге байланысты қылмыстарды анықтау мен тергеу мақсатында салық
заңды және жеке тұлғалардың салық төлемеуіне байланысты немесе пайданы
Салық қызметі органдарының жауапкершілігінің атқарылуы салық қызметі органдары лауазымды
Салық қызметі қызметкерлерінің жолсыз іс-әрекеті салдарынан салық төлеушілерге келтірілген
Қорытынды
Біздің республикамызда күннен-күнге салық реформасы дамыған үстіне дамуда. Салық
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қызметін жетілдіру жұмыстары 1995 жылда
1995 жылмен 1998, 1999 жылдарды салыстырып қарағанда мемлекет бюджетіне
Өкінішке орай, дағдарысты экономикада мемлекеттік қазынаның қалыпты түрде толтырылуын
Салық қызметі қайта ұйымдастырылып, әдістері күшейсе де салықтың бюджетке
Жалпы біздің еліміз үшін үлкен мәселелердің бірі болып салық
Нарықтық экономикаға көшу және жаңа экономикалық реформаларды енгізу ауыл
Қосымша құнға салынатын салықты талдап қарайтын болсақ, үлес салмағы
Бұл проблеманы шешу жолдарының бірі – жылдық табысқа жиынтықты
Қазақстан Республикасының салық жүйесі жылдан-жылға дамып келеді, жеңілдіктер алынып
Қазақстан Республикасының салық жүйесін құрудың теориялық және практикалық аспектілері
Қоғамдағы ақша ресурстарын жұмылдыруға салық жүйесі негізгі рөл атқарады.
Салық жүйесі арқылы шаруашылық субъектілерінің мүдделері жетіледі. Ол салық
Сонымен қатар бұл жұмыста салық салудың пропорционалды, прогрессивті және
Қосымша материал А
Қазақстан Республикасы салық қызметі құрылымы мен мәртебесі
Қосымша материал Ә
Облыстық салық комитетінің типтік ұйымдастырылған түрі
Қосымша материал Б
Мемлекеттік салық комитетін функционалды ұйымдастыру құрылымы
1
6
Îáëûñ áîéûíøà ñàëûº ïîëèöèÿñû áàñøûëàðû – îáëûñòûº ñàëûº êîìèòåòi
Îáëûñòûº ñàëûº êîìèòåòi áàñøûëàðû
Îáëûñòûº ñàëûº êîìèòåòi
Àñòàíà ºàëàñû áîéûíøà ñàëûº ïîëèöèÿñû
Îáëûñ áîéûíøà ñàëûº ïîëèöèÿñû
Îáëûñòûº ñàëûº êîìèòåòi
Ñàëûº ïîëèöèÿ áàñøûñû – Ñàëûº êîìèòåòi áàñøûñûíû» îðûíáàñàðû
Ñàëûº ïîëèöèÿ Äåïàðòàìåíòi
Ñàëûº êîìèòåòi áàñøûñû - ²Ð-ñû ²àðæû ìèíèñòiðiíi» 1-øi îðûíáàñàðû
Ñàëûº êîìèòåòi
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû ²àðæû Ìèíèñòði
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû ²àðæû Ìèíèñòðëiãi
Àñòàíà ºàëàñû áîéûíøà ñàëûº êîìèòåòi áàñøûñû-Àñòàíà ºàëàëûº ñàëûº êîìèòåòi
Îáëûñòûº ñàëûº
êîìèòåòi áàñøûëàðû
²àëàëûº ñàëûº êîìèòåòi
²àëàëûº ñàëûº êîìèòåòi
áàñøûëàðû
Àóäàíäûº ñàëûº êîìèòåòi
áàñøûëàð
Àóäàíäûº ñàëûº êîìèòåòi
Àóäàí àðàëûº ïîëèöèÿñû áàñøûëàðû
Àóäàíäûº ñàëûº ïîëèöèÿñû á¼ëiìøåìåëåði
Àñòàíà ºàëàñû àóäàíäûº ñàëûº êîìèòåòi
áàñøûëàð
Àñòàíà ºàëàñû àóäàíäûº ñàëûº êîìèòåòi
Áàñøû
Îðûíáàñàð
Çà»äû ò½ë¹à¹à ñàëûº ñàëó á¼ëiìi
Æåêå ò½ë¹à¹à ñàëûº ñàëó á¼ëiìi
²½íäû ºà¹àçäàð îïåðàöèÿñûíà á¼ëiì
Áóõãàëòåðëiê åñåï æ¸íå º½æàòòûº á¼ëiìi
Ìåìëåêåòòiê ñàëûº êîìèòåòi áàñøûñû
Æàëïû áàñºàðó ìåí êîìèòåòòi áàñºàðó
Ñàëûº êîìèòåòi ½éûìäàñòûðûë¹àí º½ðûëûñûíà áàºûëàó æàñàó
Ñàëûº ïîëèöèÿñû
Îðûíáàñàð
Æåêå á¼ëiìøåñiíäåãi àòòåñòàöèÿ æ¸íå ìàìàíäàð á¼ëiìi
Ñàëûºòû» ò¾ñóií åñåïòåó ìåí òàëäàó æ¸íå àºïàðàò á¼ëiìi
Ñûðòºû ýêîíîìèêàëûº ºûçìåò ïåí èíâåñòèöèÿëûº êåëiñiì á¼ëiìi
µéûìäàñòûðûë¹àí ðåâèçèÿëûº æ½ìûñ á¼ëiìi
Áiðiíøi îðûíáàñàð
Àðíàéû áàºûëàóøû á¼ëiìiøå
ñàëûº ñàÿñàòû áîéûíøà êå»åñ;
ñàëûº ñàëó¹à áàéëàíûñòû çà» àêòiñiíi» æîáàñû
ñàëûºòû áàñºàðó æ¾éåñií æîáàëàó æ¸íå îíû ½éûìäàñòûðó;
¸êiìøiëiê ðåôîðìàíû» í¸òèæåñií áà¹àëàó æ¸íå äàéûíäàó;
îáëûñ, àóäàí áîéûíøà òåõíèêàëûº ñ½ðàºòàðäû» øåøiëói;
ñàëûº çà»äûëû¹ûíà º½ºûºòûº ñ½ðàºòàðäû øåøói.
Ñàëûº ñàÿñàòû
ñàëûº ñàÿñàòûí æ¾ðãiçó ¾øií æ¾éåëåð;
êîìïüþòåðëåó;
ñàëûº ò¼ëåóøiíi àºïàðàòòûº ñåðâèñïåí ºàìòàìàñûç åòó;
îáëûñòûº æ¸íå àóäàíäûº êîìèòåòòåðäi ºàäà¹àëàó.
Îïåðàöèÿëàð
ñàëûºòû» ò¾ñóií áîëæàó;
ñàëûºòû» áàðëûº ò¾ðiíå òåêñåðó áà¹äàðëàìàñûí ºîþ;
ñàëûº êîìèòåòiíi» òåêñåðó áà¹äàðëàìàñûí æ¾çåãå àñóûí ºàäà¹àëàó;
áóõãàëòåðëiê åñåï ïåí êàäðëàðäû îºûòó;
ñàëûºòû» æèíàëóûíà àºïàðàòòû òàëäàó æ¸íå æàëïûëàó.
Òåêñåðó ìåí íîðìàíû ñàºòàó
Êîìèòåòòi ºàðæûëàíäûðó ìåí áþäæåò áàñºàðó (áóõãàëòåðëiê) åñåï æ¸íå ºàðæû
ñàëûº æ¾éåñií áàñºàðó ðû÷àãi;
òàáûñ ïåí øû¹ûñ ñòàòèñòèêàñû;
ñàëûº çà»äûëû¹ûí á½ç¹àíû ¾øií ºàðæû ñàíêöèÿñûí áåðó.
²àðæû æ¸íå áàºûëàó
Êàäð ñàÿñàòû ìàìàíäàð;
Ìàìàíäàð ìàìàíäû¹ûí æî¹àðëàòóûìåí äàéûíäàó áà¹äàðëàìàñû;
ºûçìåòêåðëåð æ½ìûñûíû» í¸òèæåñií òåêñåðó;
ìàòåðèàëäûº òåõíèêàëûº ºàìòàìàñûç åòó;
ñåêðåòàðëûº ºûçìåò åòó.
°êiìøiëiê æ¸íå ìàìàí ñ½ðà¹û
Қаржылық леверидж және қаржылық менеджменттегі рөлі
Салық жүйесінде әлеуметтік салықтың ролі
Фискалдық саясат
САЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ
Салық және салық жүйесінің түсінігі
Салық салу туралы
Қаржылық левериджді бағалау әдістемесі
Мемлекеттің салық саясатын қарастыру
ҚР-ның ЭКОНОМИКАСЫН САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Экономикалық монографияға талдау жасау