Құқықтық қатынастың құрылымы
ЖОСПАР
Кіріспе 3
1-тарау. Құқықтық қатынастардың пайда болуы және түсінігі 6
1.1 Құқықтық қатынастардың түсінігі және түрлері 6
1.2 Құқықтық қатынастардың пайда болуының алғышарттары 9
2-тарау. Құқықтық қатынастың құрамының бөлшектері 11
2.1 Құқықтық қатынастың құрылымы 11
2.2 Құқық субъектілерінің құқыққабілеттігі және әрекетқабілеттігі 13
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24
Кіріспе
Қоғамдық қатынастар - белгілі бір өндіріс тәсілі негізінде
Идеологиялық қатынастар адамның санасына байланысты болады. Оның ең
Қоғамдық қатынас антагонистік және антагонистік емес болып екіге
Қоғамдық қатынастардың басым көпшілігі әлеуметтік нормалар арқылы реттеліп,
Құқықтық қатынастар - адамдардың өзара әлеуметтік байланысы, қарым-қатынасы.
1-тарау. Құқықтық қатынастардың пайда болуы және түсінігі
1.1 Құқықтық қатынастардың түсінігі және түрлері
«Құқықтық қатынас» категориясы құқықтың жалпы теориясында негізгі, орталық
Қоғамдық қатынастар әртүрлі болады: саяси, моральдық, экономикалық, әлеуметтік,
Қоғамдағы барлық қатынастар құқықтық нормалармен реттелмейді, тек әлеуметтік,
Құқықтық қатынас дегеніміз - мемлекеттік кепілдіктегі екі жақты
Бірінші - құқықтық қатынастар тек нормативтік актілер арқылы
Екінші - қатынастың субъектілерінің екі жақты құқықтары мен
Үшінші - субъектілер өз еріктерімен, өз мүдде-мақсаттарын іске
Төртінші - егер қатынаста нормативтік актінің мазмұны бұзылса
Құқықтық қатынастарды түрлерге бөлу, құқық нормаларын түрлерге бөлудегі
Құқықтық қатынастардың түрлері:
1. Қоғамдағы барлық қатынастар және нормативтік актілер құқықтың
2. Құқықтық норманың атқаратын ісіне қарай қатынастар екіге
3. Құқықтық қатынастар мазмұнына қарай екіге бөлінеді: жалпылық
4. Құқықтық қатынастардың субъектілерінің жағдайларына карай екіге бөлінеді:
Құқықтық қатынастар қоғамдағы әлеуметтік құбылыстардың ең күрделісі және
1-кесте
1.2 Құқықтық қатынастардың пайда болуының алғышарттары
Алғышартар – бұл құқықтық қатынастарды туындататын жағдайлар, факторлар
1. Материалдық (жалпы) алғышарттар; бұларға адамдардың құқықтық қатынастарға
2. Заңды (арнайы) алғышарттар; бұларға құқық нормасы, құқықсубъектілік
Құқық нормасы – бұл жалпыға міндетті жүріс-тұрыс ережесі,
Олардың арасындағы өзара байланыс мыналардан көрінеді:
а) құқық нормасы мен құқықтық қатынас құқықтық реттеу
ә) құқық нормасы – бұл құқықтық қатынастың пайда
б) құқық нормасы құқықтық қатынастар субъектілерінің шеңберін анықтайды;
в) құқық нормасы өз гипотезасында белгілі бір құқықтық
г) құқық нормасы өз диспозициясында құқықтық қатынастар қатысушыларының
д) құқық нормасы өз санкциясында диспозицияны орындаудың мүмкін
е) құқықтық норма мен құқықтық қатынас себеп пен
2-тарау. Құқықтық қатынастың құрамының бөлшектері
2.1 Құқықтық қатынастың құрылымы
Құқықтық қатынастар - құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қоғамдық
Құқықтық қатынастың құрылымы төрт элементтен тұрады: субъект, объект,
1. Құқықтық қатынастың субъектісі - жеке адам және
Әрекеттілік (дееспособность) - адамның өз әрекетімен құқығын пайдалана
Құқықсубъектілік. Құқықтық қатынастардың субъектілері болу үшін тұлғалар құқыққабілеттік
Құқықтық субъектіліктің (әрекеттіліктің) адамның тәртіп бұзғаны үшін заңдылық
Құқықтық субъектіліктің (әрекеттіліктің) шарттар жасап басқа да келісімдер
2-кесте
2.2 Құқық субъектілерінің құқыққабілеттігі және әрекетқабілеттігі
Құқыққабілеттік – бұл тұлғаның құқықтар мен міндеттерді иелену
Әрекетқабілеттік шектелуі мүмкін. Конституцияда бекітілгендей, азаматтардың құқықтары мен
Құқыққабілеттік пен әрекетқабілеттік бір-бірінен ажыратылмайды және көп жағдайда
а) мүліктік қатынастар олардың жасына, еркінің жағдайына қарамастан
ә) мүліктік құқықтық қатынастар саласында құқыққабілеттігі бар, алайда
Құқықсубъектілік – бұл тұлғаны құқық субъектісі ретінде сипаттайтын
Құқықтық қабілеттілік пен әрекеттілікке заң актілерінде қарастырылған тәртіп
- кәмелеттік жасқа толмаған адамдардың, үйленуге (жанұя құруға),
- адамдардың денсаулығының нашар болуы;
- туысқандық-қандас болу;
- егерде азамат сотталған болса;
- діни нормаларға шектеу.
Шет елдің азаматтары толық құқықты, тек олар сайлауға
Заңды тұлғалар: мемлекет, мемлекеттік аппарат-мекемелер, лауазымды тұлғалар, қоғамдық
Құқықтық қатынастың объектісі - қоғамдағы көп түрлі, көп
Құқықтық қатынастардың объектілері – бұл құқықтық қатынастар субъектілерінің
- олардың біріншісіне сәйкес, құқықтық қатынастың объектісі болып
- екінші көзқарасты көптеген ғалымдар жақтайды, оған сәйкес,
1) материалдық игіліктер (заттар, құндылықтар, мүлік және т.б.);
2) материалдық емес игіліктер (өмір, денсаулық, қадір-қасиет, абырой
3) рухани шығармашылық өнімдері (әдебиет, өнер, музыка, ғылым
4) құқықтық қатынастар қатысушыларының әрекеттерінің нәтижелері (мысалы, тасымалдау
5) бағалы қағаздар мен құжаттар (ақша, акциялар, диплом
3-кесте
Құқық қатынастың объектісі - тек қоғамдық және жеке
Субъективтік құқық - құқықтық қатынастардағы субъектілердің екі жақты
Егер қоғамдық қатынастар құқықтық қатынастардың материалдық мазмұны болып
Субъективтік құқық – бұл субъектінің өз мүдделерін қанағаттандыруға
Заңды міндет – бұл заңды қажет жүріс-тұрыс шамасы.
Субъективтік құқық пен заңды міндеттің арасындағы айырмашылықтар:
- егер субъективтік құқық тұлғаның өз мүдделерін қанағаттандыруға
- егер субъективтік құқық заңды мүмкін жүріс-тұрыс шамасы
Субъективтік құқықтың алдындағы негізгі мүдде-мақсаттар: бірінші - қатынастың
Заңды міндеттер. Субъективтік құқық бар жерде сонымен бірге
Құқықтық қатынастың заңды міндеттерінің орындалуының екі түрі болады:
Заңды себептер. Қоғамдағы толып жатқан неше түрлі, неше
Оқиғалы себептер — табиғаттың объективтік даму процесінен пайда
Оқиға құқықта — азаматтық құқықтар мен міндеттің пайда
Құқықтық қатынастардың өмірге келуінің, өзгеруінің, ескіруінің, жаңаруының, дамуының
Заңды фактілер – бұл белгілі бір құқықтық салдардың
Заңды фактілерді әр түрлі негіздер бойынша түрлерге бөлуге
1. Туындайтын салдардың сипаты бойынша:
- құқықтудырушы (мысалы, жоғары оқу орнына түсу);
- құқықөзгертуші (мысалы, күндізгі оқу бөлімінен сыртқы бөлімге
- құқықтоқтатушы (мысалы, жоғары оқу орнын аяқтау).
2. Құқықтық қатынастар субъектілерінің еркімен байланысына қарай:
- оқиғалар – бұл субъектілердің еркіне тәуелсіз жағдайлар,
- әрекеттер – бұл құқықтық қатынастар субъектілерінің еркімен
Көп жағдайда құқықтық қатынастардың пайда болуы үшін бір
4-кесте
Қорытынды
Құқықтық қатынастар туралы курстық жұмысымызды аяқтай отырып мынадай
Құқықтық қатынас дегеніміз - мемлекеттік кепілдіктегі екі жақты
Осы курстық жұмысымды жазу барысында біршама білім жинақтап
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұхтарова, А.Н. Тәукелев. Мемлекет және
Қ. Сапарғалиев, А. Ибраева. Мемлекет және құқық теориясы
Қайрат Сапарғалиев Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық негiздерi
А. Ибраева, Н. Ибраева. Теория государства и права
Қазақстан Республикасының Конституциясы (1998 жылғы қазанның 7-сiндегi өзгертулер
А. В. Малько Теория государства и права М.,
В. Н. Хропанюк Теория государства и права М.,
Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұхтарова, А.Н. Тәукелев. Мемлекет және
Сапарғалиев Қ. Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық негiздерi
А. Ибраева, Н. Ибраева. Теория государства и права
А. В. Малько Теория государства и права М.,
Қ. Сапарғалиев, А. Ибраева. Мемлекет және құқық теориясы
ҚР АК -33 б.
Хропанюк В.Н. Теория государства и права М., 1997
24
Құқықтық қатынас – бұл құқық нормаларының негізінде пайда
Құқықтық қатынастардың түрлері:
- салалық белгісі бойынша:
Конституциялық-құқықтық;
Әкімшілік-құқықтық;
Азаматтық-құқықтық және т.б..
- сипатына байланысты:
материалдық (қаржылық, енбек және т.б.);
процессуалдық (қылмыстық іс жүргізушілік, азаматтық іс жүргізушілік және
- құқық функциялары бойынша:
реттеуші;
қорғаушы
- қатысушылардың құрамы бойынша:
жай;
күрделі
- субъектілердің анықталғандығының дәрежесі бойынша:
абсолюттік (тек қана бір тарап анықталған);
қатысты (екі тарап та анықталған)
Ұжымдық:
Мемлекеттік органдар немесе тұтас мемлекет;
Қоғамдық ұйымдар;
Жеке кәсіпорындар мен ұйымдар;
Заң бойынша заңды тұлға мәртебесіне ие болған өзге
Құқықтық қатынастардың субъектілері – бұл өздерінің құқыққабілеттіктерін пайдаланатын
Жеке даралық:
азаматтар;
қос азаматтыға бар тұлғалар;
азаматтағы жоқ тұлғалар;
шетелдіктер
Материалдық игіліктер;
Материалдық емес игіліктер;
Рухани шығармашылық өнімдері;
Құқықтық қатынасқа қатысушылардың іс әрекетінің нәтижесі;
Құнды қағаздар мен құжаттар
Құқықтық қатынастың объектісі – бұл құқықтық қарым-қатынастар субъектілерінің
Субъектілердің іс-әрекеті, адамдардың тәртібі
Заңды фактілерді классификациялау:
туындайтын салдардың сипаты бойынша:
құқық қалыптастырушы;
құқық өзгертуші;
құқық тоқтатушы
еріктілік сипаты бойынша:
жағдайлар;
іс-әрекеттер
заңды
Заңды фактілер – бұл құқық нормасы белгілі
Құқықтық қатынастың құрылымы
ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ҰҒЫМЫ, ОЛАРДЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
Құқықтық қатынастар туралы
Құқықтық қатынастар құрамы және олардың сипаттамасы
Құқық қатынастары туралы
Құқықтық қатынастың құрамының бөлшектері
Қылмыс объектісінің түсінігі, құрылымы және түрлері
Құқықтық қатынастарының ұғымы, олардың белгілері
Құқықтық қатынастар
ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ТҮСІНІГІ