БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақстан және шет елдер тарихы кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы : ХХ ғасырдың ұлы жаршысы - Ә.Бөкейханов
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ……………………………………………………………………… 3
1 АЛТЫ АЛАШТЫҢ АРЫСЫ - ӘЛИХАН БӨКЕЙХАНОВ
1.1 Әлихан Бөкейханов - өскен орта………………………………………….10
1.2 Саяси-көзқарастарының қалыптасу кезеңдері…………………………...15
2 КӨРНЕКТІ ҚОҒАМ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТ ҚАЙРАТКЕРІ –
ӘЛИХАН БӨКЕЙХАНОВ
2.1 Ә.Бөкейханов Уақытша үкіметтің Торғай облыстық комиссары………23
2.2 Уақытша үкіметтің жер саясаты және Әлихан Бөкейханов…………….33
2.3 Алаш мұрасы және осы заман…………………………………………….42
ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………49
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ…………………………………………………………53
КІРІСПЕ
Бітіру жұмысының өзектілігі. ХХ ғасырдың бас кезі қазақ
Міне, осындай жағдайда қоғамдық күреске қазақ қоғамы үшін
Барлық көрінісі жағынан қазақ қоғамы үшін нағыз өтпелі
Бұл тақырыпты байыпты, жан-жақты және терең зерттеу
Сонымен бірге, тарих ғылымында соңғы уақытқа дейін қазақ
Өз халқының мұңын жоқтаған, сол жолда бар білімін,
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ
Сол тар жол, тайғақ кешулерден арып-шаршаса да, қажып-қансыраса
Шын мәнінде, олар ғұмыр кешкен ХХ ғасырдың басы
Бірақ көп жылдар бойы Кеңес өкіметі жүргізген озбырлық
Міне, сондықтан да біз қалам тартқан зерттеу еңбек
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Нысанаға алынып отырған
- Алты Алаштың арысы атанған Әлихан Бөкейхановтың өскен
- Әлихан Бөкейхановтың саяси - көзқарастарының қалыптасу кезеңдерін
- Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері дәрежесіндегі тұлғасын
- Әлихан Бөкейхановтың қазақ қоғамын құрудағы және
- ХХ ғасыр басындағы қазақ қоғамында ұлттық бірлікті
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ұлт зиялыларының тарихы кеңестік және
Қазақ демократиялық интеллигенциясының XX ғасырдың бас кезіндегі қоғамдық-саяси
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
Д.А Аманжолованың «Казахский автономизм и Россия» жарық көрген
Әлихан Бөкейхановтың қайраткер ретінде қалыптасуының екі
Мамбет Қойгелдиевтің «Алаш қозғалысы» атты еңбегінде большевиктер партиясы
Әлихан Бөкейхановтың Қазақстандағы отаршылдыққа көшпек болған
Қазақ жерінде патшалық империя мен орыстық зорлыққа қарсы
XX ғасырдың басына қарай өз халқын оятуда қазақ
Зерттеу объектісі. XIXғасырдың 90-жылдарының орта тұсынан басталып, шамамен
Зерттеудің әдістемесі. Бітіру жұмысын жазу барысында тарихи танымдағы
Бітіру жұмысының хронологиялық ауқымы. Алаш интеллигенциясының шығармашылық қызметпен
Бітіру жұмысының жаңашылдығы. Бітіру жұмысына XX ғасырдың
Бітіру жұмысының теориялық және практикалық маңызы. Зерттеудің
Бітіру жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы екі тараудан,
1 АЛТЫ АЛАШТЫҢ АРЫСЫ - ӘЛИХАН БӨКЕЙХАНОВ
1.1 Әлихан Бөкейханов - өскен орта.
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ
Ә. Н. Бөкейханов 1870 жылы кешегі Семей облысы,
Әлихан ата-тегі Шыңғыс ханнан бері келе жатқан төре
Бөкейханның бес әйелінен он бір ұл болған. Он
Жасынан зерек, алғыр өскен Әлиханды әкесі 1879 жылы
Омбының техникалық училищесі (ОТУ) 1882 жылы Ресей императорының
ОТУ-дың төртжылдық курсында дәстүрлі сабақтармен қатар, теориялық механика,
Мәне, Әлиханның Омбы техникалық училищесіндегі оқуы осындай жағдайда
Райымжан Әзіханұлы Бөкейхан мен экономист Мұхамбетқали Жақсалиевтің айтуына
Әлиханның қай жылдан бастап «Бөкейхан» фамилиясын алғандығын дәл
1890 жылы шілденің 30 күні Дала генерал-губернаторы канцеляриясынан
Санкт-Петерборға 20 жасында келген Әлиханның студенттік күндерін қалай
Жоғарыда берілген құжат үзінділерінде айтылғандай, Әлихан күнделікті сабақтарына
Құжаттардан табылған материалдарға қарағанда, Әлихан Бөкейхан жандармерия басқармасының
Ол қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, мәдениетін, шаруашылығын, төрт түлік
«Жер жөніндегі министрліктің Ф.А.Щербина басқарған экспедициясы күткендей-ақ Бөкейханның
1.2 Саяси көзқарастарының қалыптасу кезеңдері.
Ә.Н.Бөкейханның саяси, қоғамдық, мемлекеттік қызметтері қай дәрежеде болды?
Ағылшын зерттеушілері «Бөкейхан жас күнінде орнықты революционер және
Бұл топ саяси ұстамдылық танытып, патша үкіметіне сақтана
Мәне, осындай көзқарастағы Әлихан Бөкейхан 1905 жылдың қарашасында
1906 жылдың 15 маусымында ол Ресейдің І Мемлекеттік
«Степной вестник» сообщает, что от бывшего члена Гос.
Енді, Ә.Н.Бөкейханның А.Ф. Керенскиймен кездесулерінің сырына қайта оралайық.
Ә.Н.Бөкейханның 1908-1915 жылдар аралығында мысалда айтылған Самар қаласында
1916 жылы Әлихан Бөкейхан Самардан жер аудару мерзімі
2 КӨРНЕКТІ ҚОҒАМ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТ ҚАЙРАТКЕРІ
ӘЛИХАН БӨКЕЙХАНОВ
2.1 Ә. Бөкейханов Уақытша үкіметтің Торғай облыстық комиссары
Патшалық биліктің орнына келген Уақытша үкімет бүкіл империя
1917 жылы 16 наурызда батыс майдан штабы жанындағы
Бірақ Ә. Бөкейханов 23 наурызда Орынборға аттанып кете
Сабыр етіп, шыдай тұрыңдар. Жаңа үкімет жай-жапсарларыңды біліп,
Бұл Ә.Бөкейхановтың жаңа қызметке бекітілгеннен кейін сөйлеген алғашқы
Ә.Бөкейханов Торғай облысының сол кездегі әкімшілік орталығы Орынбор
Егер ескі патшалық әкімшіліктік бөлу жағдайында Қазақстан жері
Жоғарыда аталған жеделхатында үкімет төрағасы князь Львов, сондай-ақ
Ә. Бөкейханов сәуірде облыстағы жағдаймен танысып, қызметіне кіріскенде,
Съезд Торғай облыстық атқару комитетін сайлап, оның төралағына
Ә. Бөкейхановтың тікелей басшылығымен өткен бұл съезде, сонымен
Ә. Бөкейханов Ішкі істер министрі леонтьевке берген №
Ә. Бөкейхановтың қызметке кіріскеннен кейін уездік комиссарларды тағайындау
Ә.Бөкейханов комиссарлық қызмет атқара жүріп өзінің артынан ерген,
Тағы да бір факті келтіре кетелік. Облыстық комиссар
Мемлекеттік басқарудағы осындай өзгерістермен бір мезгілде ескі билік
Комиссарлық қызметке кіріскеннен кейінгі уақытта Ә.Бөкейхановты қатты алаңдатқан
Деректердің көрсетуіне қарағанда, ауылдық жерлерде ескі феодалдық топтар
Ә. Бөкейханов өзінің № 591, 594, 665 және
Бұрынғы болыс, би, ауылнай, бұларға баташы болған жемтіктес
Комиссар Ә. Бөкейхановтың осы кезде түрлі тақырыптарға жазған
Комитеттер майлау ісінде ғана емес, халық соты, билерді
Англия биі дегенде, жер үстіндегі адам баласы ішкен
Партия сайланған, таланмен болған биде не қасиет, не
Шариғатта қисық билік айтқан бидің орны дозақта деген.
Ә.Бөкейханов комиссарлық қызметте тұрғанда қазақтың ескі, күні өткен
1917 жылғы 13 маусымдағы № 557 жарлығында облыстық
Облыстық комиссар Хафиза Жанашқызы, Жамила Имашқызы, Мәрия Сүлейменқызы
Ә. Бөкейхановтың комиссарлық қызметте жүргенде ден қойған істерінің
1917 жылғы 15 маусымдағы № 907 жырлығында Ә.
Осы мазмұндағы нұсқауды ол Қарасай, Қараторғай және басқа
Әрине, бұл уақытта әйел теңдігіне, ел арасындағы түрлі
Ғылыми әдебиетте Ә.Бөкейханов пен М.Тынышбаев Уақытша үкіметтің
Бұл, әрине, ешқандай да сын көтермейтін, фактілік негізі
Екіншіден, 1917 жылы мамыр айының соңғы күндері облыстық
Үшіншіден, «Қазақтың» бұл хабарында берілген фактілерге толық сенуге
Об изложенным сообщаю Вам для сведения и исполнения»
Міне, осы келтірілген құжаттардан Ә.Бөкейхановтың мәселені асқындырмай, өз
Сонымен Әлихан өз кезеңіндегі шығармашылық пен қатар саяси
2.2 Уақытша үкіметтің жер саясаты және Әлихан Бөкейханов.
Қазақ демократиялық интеллигенциясы үшін әр уақытта ең негізгі
Уақытша үкімет қайшылықты, әлжуаз билік екендігін, ал қайсыбір
Мұндай шаралардың 1916 жылғы көтерілістен кейін қазақ облыстарындағы
Біздің жорамалымызша, үкімет тарапынан қабылданған мұндай шешімді белгілі
Осымен бір мезгілде Егіншілік министрлігі жанынан жер мәселесін
Сөйтіп, мамыр айында бүкіл империя көлеміндегідей, қазақ облыстарында
Ал осы уақытта Уақытша үкіметтің жергілікті орындардағы жер
1) Уақытша үкімет революцияға дейінгі қазақ облыстарындағы жер
«Прошу оповестить Исполнительные Комитеты, общественные организации, что в
За министра Земледелия Волков. Чиновник особых поручений Переселенческого
Мұндай сипаттағы саясатты жүргізудегі мақсат патша үкіметінің Қазақстан
«І. Әлі де пайдалынылмай жатқан жер қорларын
ІҮ. Жер қорын нақты пайдалану үшін бұратаналарды да,
Көріп отырғанымыздай, бұл құжаттан жер мәселесінде патша үкіметі
2) 1917 жылы қыркүйек айында Алматыда болып өткен
Міне, осы сияқты бұрынғы патша чиновниктерінің жаңа
3. Уақытша үкіметтің переселен мекемелер жүйесін сақтап қалудағы
Переселендерді ішкі Ресейге қайтармау шараларын 1917 жылы маусым
Сонымен, қорыта айтқанда, Уақытша үкімет және оның жергілкті
Ақпан революциясынан кейін көктем шыға жер мәселесін шешуде
Әрине, қазақ демократиялық интеллигенциясының Уақытша үкіметтің жер саясатына
Ә. Бөкейханов 1917 жылғы көктемде Торғай облысында болған
Орыстармен ұрыспай, жарасымды өмір сүруді өтінемін. Өйтпеген жағдайда
Ал қазақтарға көрші орыс селосының Азаматтық Комитетіне жазған
Поэтому прошу граждан участка № 434 принять свои
Шілде айынан бастап Ә.Бөкейхановтың жер және басқа қоғамдық
Ә.Бөкейхановтың бұл кезеңдегі жер мәселесіне байланысты көзқарасы, белгілі
1917 жылдың күзіне қарай Ә.Бөкейхновтың қазақ елінің болашақ
1) Ресей көп ұлтты, үлкен мемлекет. Оның құрамында,ы
2) Құрылтай жиналысына қазақ елінен сайланған депутаттар Ресей
3) Қазақ елі жеке автономия алуға әзір емес.
Ә.Бөкейханов бұл сөзінде қазақ облыстарының Түркістанмен бірігіп автономия
Ә.Бөкейхановтың бұл айтылған пікірлері қайшылықсыз емес-тін. Оны көп
Ә.Бөкейхнов 1917 жылы 15 желтоқсанда, яғни оны Алашорда
2.3 Алаш мұрасы және осы заман
ХХ ғасырдың басында ұлттық бірлікті нығайту идеясын алға
Ақпан революциясының артын ала, көкек айынан бастап
Июль жалпы қазақ съезі «Қазақ саяси партиясы» туралы
Кезінде тарихшы Н.Мартыненко «Қазақ» газетінде жариялаған Алаш программасы
Әрбір документтің саяси, әлеуметтік мазмұны бүгінгі биіктен емес,
Әрине, европалық түсінік, өлшем тұрғысынан алғанда Алаш
Әрине, объективті жағдай, күрделі де қатал өмір ағымы
Ә. Бөкейхановтың 1917 жылы, әсіресе оның күзі мен
Империя көлемінде қалыптасқан жағдай Алашорда өкіметіне келесі 1918
Кеңес билігі тұсында да Әлихан Нұрмұхамедұлы туған елі
1925 жылы Қазақстандағы саяси билікке Голощекин келгеннен кейінгі
Қазақ елінің мүддесіне төнген қауіпті тура түсінген Ә.Бөкейханов
Голощекин 6-шы өлкелік партия конференциясында жасаған баяндамасында Сұлтанбековтың
Ал бұл хабарды өлкелік комитетке «дер кезінде» жеткізген
Менің ойымша партияның күрделі ішкі істерін «Алашорда» басшыларымен
Бұл, әрине, Голощекинге таптырмайтын материал еді. Ол жер
Комиссияның жұмысы толық аяқталмай жатып 1926 жылы Ә.Бөкейхановты
Зорлықшыл биліктің бұл қоқанлоққысы күресте ширыққан қайраткерлердің жүрегін
Бұл – бар өмірін өз халқының болашағы үшін
Әлихан Нұрмұхамедұлы 1922 жылдан бастап Москвада, ОГПУ орындарының
1937 жылы 27 қыркүйекте КСРО Жоғары соты әскери
Әр заманның өзіндік көкейтесті мәселелері болған. Әлихан Нұрмұхамедұлы
Әлихан Бөкейханов мәселелердің жоқтаушысы ғана емес, бүкіл қазақ
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, ХХ ғасырдың бас кезіндегі екі бірдей –
Басым бөлігі Ресейдің оқу орындарында білім алып, прогресшіл
Егер біз қазақ зиялыларының қызметін алдын ала дайындалған
Қазақ зиялыларының бұл қоғамдық-саяси қызметі 1905-1907 жылдардағы тұңғыш
Қазақ қоғамында жаңа саяси күштің өмірге келіп, күреске
Ұлттық саясатта түптеп келгенде ұлыдержавалық, империалық мақсатты көздеген
Қазақ демократиялық интеллигенциясы қазақ еліне өркениетті қоғамдық даму
Қазақ демократиялық интеллигенциясының ұстазы әрі көш бастаушысы Ә.Бөкейханов
Бұл, әрине, дүлей күштің алдында шарасыздықтан туған көңіл
Қазақстан өз мемлекеттік дербестігін алғаннан бергі уақытта жаңадан
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
1. Қозыбаев М.Қ. Тарих зердесі. Арыстар тұғыры. (Екінші
2. Бөкейхан Әлихан. Таңдамалы / Ә.Бөкейхан.- Алматы: Қазақ
3. Бөкейхан Әлихан. Шығармалар / Ә.Бөкейхан.-Алматы:
4. Тынышпаев М. Қазақтар және азаттық
5. Қозыбаев М.Қ. История и современность
6. Қозыбаев М.Қ. Өркениет және ұлт /
7. Қожакеев Т. Қайшылықты қайраткер / Т.Қожакеев //
8. Қожакеев Т. Қажырлы қайраткер / Т.Қожакеев //
9. Сүлейменов Р.Б. Ұлт интеллигенциясының қалыптасуының кейбір қырлары
10. Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда / К.Нұрпейісов.
11. Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы / М.Қойгелдиев. –
12. Абжанов Х.М. Сельская интеллигенция Казахстана в условиях
13. Абжанов Х.М., Гуревич Л. Интеллигенция Казахстана: история,
14. Әбжанов Х.М., Әлпейісов Ә. Қазақ интеллигенциясы мен
15. Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері / С.Қирабаев.-
16 Бердібай Р. Ел боламыз десек / Р.
17. Елеукенов Ш. Әдебиет және ұлт тағдыры /
18. Ақназаров Х. Кеңестік ұлттық интеллигенцияның қалыптасуы /
19. Тастанов Ш. Советский опыт формирования и развития
20. Бес арыс.- Алматы: Жалын, 1992.- 379 бет.
21. Мұқанов С. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті /
22. Байтұрсынов А. Ақжол / А.Байтұрсынов.- Алматы: Жалын,
23. Әуезов М. Қазақ әдебиетінің тарихы / М.Әуезов.-
24. Сейфуллин С. Қазақ әдебиеті (1-кітап). / С.Сейфуллин.-
25. Тоғжанұлы Ғ. Абай / Ғ.Тоғжанұлы.- Алматы: Қазан,
26. Рыскулов Т. Из прошлого казахской национальной интеллигенции:
27. Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасырдың басындағы
28 .Олкотт М.Б. Казахи / М.Б.Олкотт.- Стонфорд, 1987.-
29. Канапин А.К. Культурное стройтельство в Казахстане /
30. Ерман Л.К. Интеллигенция в первой русской революции
31. Қойгельдиев М. Қуандым түнде жүріп, күн шығар
32. Зиманов С. Общественно-политические взгляды М.Сералина / С.Зиманов.-
33. Кемеңгеров Ж.Б. Таңдамалы / Ж.Б.Кемеңгеров.- Алматы: Қазақстан,
34. Тынышпаев М. Революционные движения в Казахстане 1905-1907
35. Есмағамбетов К. Қазақтар шет ел әдебиетінде /
36. Ғалиев Б.З. Жол нұсқаушылар / Б.З.Ғалиев //
37 Озғанбаев Ө. Ресей Мемлекеттік Думасы және Қазақстан
38. Мақаева А. Қазақ халқының мүддесін қорғаған комитеттер
39. Есмағамбетов К. Л. Азат рухтың күрескері /
40. Брайнин С. Очерки по истории Алаш Орды
41. Қойгельдиев М. Оянған сана үні / М.Қойгельдиев
42. Есмағамбетов К.Л. Действительность и фальсификация / К.Л.Есмағамбетов.-
43. Жанпеисова Ж., Тенисбаев К. Казахская национальная интеллигенция
44. Жугенбаева Г. Алаш-Орда в годы гражданской войны
45. Алаш-Орда. Сборник документов / Составитель Мартыненко Н.-
46. Аманжолова Д.А. Казахский автономизм и Россия. История
47. Аманжолова Д.А. Партия Алаш: история и историография
48. Омарбеков Т. 20-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті /
49. Мектептегі А.Қ. Қазақтың саяси көсемдері / А.Қ.Мектептегі
50. Нұрпейіс К. Қазақ интеллигенциясының әкімшіл-әміршіл жүйеге ғылым
51. Омарбекұлы С. «Алаш» шаңырағын бірге көтеріскен /
52 Бөкейханов Ә. Шығармалар. Құрастырып, кіріспесін және өмірбаяндық
53 Досжанов Д. Абақты / Д.Досжанов.- Алматы: Қазақстан,
54. Асқаров А. Ұлы тұранның ұлдары / А.Асқаров.-
55. Айдаров Т. Халқына қайта оралған арыстар /
56. Алаш мирас. Құжаттар жинағы.- Алматы: Дәуір, 1993.-
С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Тарих, психология және педагогика факультетінің 4Т- тобының
«Тарих » мамандығының студенті
Ибраев Қайраттың
«ХХ ҒАСЫРДЫҢ ҰЛЫ ЖАРШЫСЫ - Ә.БӨКЕЙХАНОВ»
атты бітіру жұмысына
ПІКІР
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі: Жұмыс кіріспе,
Бітіру жұмысының артықшылықтары: Ибраев Қайрат өзінің бітіру
Студент бітіру жұмысының мақсатына жету барысында ХХ ғасырдың
Бітірушінің арнайы дайындылығы және білім деңгейі, кәсіби
Студент Ибраев Қайрат «ХХ ҒАСЫРДЫҢ ҰЛЫ ЖАРШЫСЫ
Ғылыми жетекшісі,
т.ғ.д профессор
С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Тарих, психология және педагогика факультетінің 4Т- тобының
«Тарих » мамандығының студенті
Ибраев Қайраттың
«ХХ ҒАСЫРДЫҢ ҰЛЫ ЖАРШЫСЫ - Ә.БӨКЕЙХАНОВ»
атты бітіру жұмысына
СЫН ПІКІР
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі: Жұмыс кіріспе,
Бітіру жұмысының артықшылықтары: Ибраев Қайрат өзінің бітіру жұмысында
Бітірушінің арнайы дайындылығы және білім деңгейі, кәсіби
Ибраев Қайрат маманға қажетті теориялық, білімдік және арнайы
Бітіру жұмысының кемшіліктері.
- бітіру жұмысында грамматикалық қателіктер жіберілген
- тақырыптың тарихнамасында журнал мақаларына аз талдау жасалынды.
– жұмыста Әлихан Бөкейхановтың барлық еңбектері толығымен қарастырылмаған.
Бірақ, бұл ескерту жұмыстың құндылығын төмен түсірмейді. Керісінше,
Бітіру жұмысының бағасы. Студент Ибраев Қайраттың
«ХХ ҒАСЫРДЫҢ ҰЛЫ ЖАРШЫСЫ - Ә.БӨКЕЙХАНОВ» атты бітіру
Сын пікір жазған,
т.ғ.к., доцент
2
Кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу үдерісін ұйымдастырудың ережесі
«Шу-Сарысу ойысының табиғатының жалпы ерекшеліктері»
Каспий маңы ойпатының табиғатының қалыптасу кезендері
Сезікті ретінде ұстаудың процессуалдық тәртібі
Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие
Кәсіпорынның тауарлық стратегиясының теориялық негіздері
ХХ ғасырдың ұлы жаршысы - Әлихан Бөкейханов
Қазақстан халқының өсу динамикасы мен қазіргі кезеңдегі түйінді мәселелері
Заң мәтіндерінің қазақ тіл білімі тұрғысынан зерттелуін қарастыру
Уәлихан Омарұлы - публицист