Несие шарты
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Банктік несиенің қайтарымдылық қамсыздандыру теориялық негіздері 5
1.1 Несиенің қайтарымдылығының мәні мен маңызы 5
1.2 Несиенің қайтарымдылығының қамсыздандыру – несиелеу принциптерінің бірі 7
1.3 Банктік несиенің қайтарымдылығының қамсыздандырудың шетел тәжірибесі 10
2 Коммерциялық банктердегі несиенің қайтарылуын қамтамасыз етудің негізгі бағыттары
2.1. Несие беру кезеңінде клиенттің несиеге қабілеттілігін талдау 17
2.2 Кепіл формасын талдау 21
2.3 «Тұран Әлем Банк» акционерлі қоғамындағы тәуекелдерді басқару процесін
3 Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету формаларын жетілдіру жолдары 59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 67
Қосымшалар 69
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі таңдағы банктік жүйе – нарықтық экономикадағы
Несиелік операциялар коммерциялық банктер қызметінде негізгі белсенділікті құрайды. Біріншіден,
Банктегі несиелеу – тәжірибедегі анықталған ережелерді сақтау. Оның мынадай
Несиелік қауіп-қатер берілген несиенің уақытында өтелмеуімен, пайызды төлемеуінен туады.
Несиелік қауіп-қатерді бағалау шығармашылық үрдіс, ол банк қызметкерлерінен білімді,
Банктің несие ақшаларының қайтарылуы борышқорға берілген несиенің пайыз сомасына
Несиені өтеуді екінші қайнар арқылы орындату механизмі банк тарапынан
Несие ақшаны өтеу үшін кепілшінің гарантиясын, міндеттерін қолдану бірден
Банктің несие ақшаларын өтеудегі механизмінің екінші қайнар көзбен қайтарудың
Жоғарыда аталғандарға орай осы диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі айқын
Диплом жұмысының мақсаты – Қазақстан Республикасындағы ең танымал банктердің
Осы мақсатты орындау барысында диплом жұмысында мынадай мiндеттер қойдым:
- несиенің қайтарымдылығының қамсыздандыруды (шетел және отандық тәжірибеде) аша
- несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету формаларын жетілдіру жолдарын зерттеу;
– несие қайтарылуын қамтамасыз етуде кең қолданылатын кепіл, кепілдік,
Диплом жұмысының құрылымы: негізгі бөлімі үш тараудан тұрады және
1 Банктік несиенің
1.1 Несиенің қайтарымдылығының мәні мен маңызы
Несиені қайтаруды қамтамасыз ету мөлшері негізгі сомадан кем болмауы
Несиені қайтаруды қамтамасыз ету формасы дегенде несие ақшаларды оның
Қазақстан Республикасының банктік заңында коммерциялық банктер беретін несиелер, несиені
Егер қарыз адам банкке белгіленген мерзімде несиені өтей алмаса,
Банк несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету үшін кепілдікке борышқордың меншіктік
Кепіл тек несие ақшалардың қайтарылуын ғана емес, сонымен бірге
Кепіл беруші жеке және заңды тұлға болуы мүмкін. Кепіл
Несие ақшалары бойынша кепіл мынадай жағдайда қабылданбайды:
тез бұзылатын шикізат, бітпеген өндіріс, азық-түлік;
сақталу жағдайы қанағаттандырылмаған, олардың бұзылып және құрып кету кауіпі
сұраныста жоқ тауар-материалды бағалылар, өнімдер;
нарықта сатуға арналмаған бағалы қағаздар.
Кепілдің бағасы несие ақшасының саласымен шектелмейді, көлемі одан жоғары
Егер несие ақшалары кепілдікке бағалы қағаздар түрінде ұсынылса, несие
Кепілдің сомасы несие сомасының пайызын есепке алғандағымен сәйкес болу
Банк ұсынатын несие бағалы қағаздар кепілімен қамтамасыздандырылады, олар: АҚ
Сонымен қатар несие банкте ашылған депозиттік шоттағы (шетел валютасы
Шоттағы сома берілген несие бойынша банк талабын қанағаттандыру үшін
Шетел валютасындағы депозиттік шоттағы қаражат несие келісімшартын жасаған күнінен
Несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз етудің бір формасы сақтандыру куәлігін (полисін)
Кәсіпорын (борышқор) несие ақшаны сақтандыру компаниясына сақтандырып, несие алу
Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ететін форманың бір формасы – кепіл.
Кепіл (гарантия) несие берілгенге дейін ұсынылады. Сонымен бірге кепіл
Кепілдік – банктік тәжірибеде несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету түрі.
Кепілділік қарыз алушының банктен алынған қарыз ақшаның өз уақытында
Бізде кепілділік жергілікті тұрғындарға ұзақ мерзімге несие беру саласында
1.2 Несиенің қайтарымдылығының қамсыздандыру – несиелеу принциптерінің бірі
Кәсіпорындарда және басқа да мекемелерде, өндірістік, әлеуметтік қажеттіліктерге қажет
Несиелеудің қағидасына мыналар жатады:
қайтарудың жеделдігі;
қайтарымдылық;
дифференциялдық;
қамтамасыздық;
төлемділік.
Бірақ, біраз уақыттан бері экономистеріміз несиені қамтамасыз ету қағидасын
Әлемдік банк тәжірибесінде несиені қамтамасыз етудің түрі материалдық құндылықтардан
Барлық заң міндеттемелері бар форма шаруашылық органы банктен несие
Сонымен, қазіргі жағдайда несие ақшалардың қамтамасыздығы туралы сөз болғанда
Банктің несие ақшалары бойынша міндеттерімен қамтамасыз ету бір мезгілде
Қайтарымдылық несиені басқа экономикалық категориялардан бөліп көрсететін ерекшелігі болып
Несиелеуді жеделдету несиенің қайтарылуына керекті форма жетістігін ұсынады. Жеделдету
Шаруашылықтың нарықтық жағдайға өтуіне байланысты бұл несиелеу қағидасына ерекше
Несиенің жедел қайтарылу қағидасымен, несиелеудің басқа екі қағидасы тығыз
Несиенің дифференциялдығы коммерциялық банктердің несие алуға үміткер өз клиенттеріне
Несие тек өз уақытында қайтару мүмкіндігі бар шаруашылық органдарға
Несиені қажет ететін шаруашылық органдардың несиеге қабілеттілігін бағалау, несие
Несие төлеу қағидасы әрбір борышқор банкке өзіне керекті уақытша
1988ж дейінгі еліміздің мемлекеттік банкі жүргізген пайыздық саясатта көптеген
Банктік несиелеудің барлық қағидаларын тәжірибеде жинақтап қолдану жалпы мемлекеттің
Банктердің негізгі мақсаты – несиелердің қайтарылуын қамтамасыз ету. Осы
1.3 Банктік несиенің қайтарымдылығының қамсыздандырудың шетел тәжірибесі
Несиенің бұл түрінің әртүрлі елдердегі дамуын салыстыру оның жалпы
АҚШ пен Ұлыбританияның коммерциялық банктері жеке тұлғаларға «Персональды несие»
Несие пайызы әр елде әр түрлі мөлшерде: мысалы, АҚШ
Дамыған елдердегі тұтыну несиесі жүйесін ТМД елдерімен салыстыруға болмайды.
2002 жылы Ресейде жеке тұлғаларға берілетін банк несиесінің көлемі
Ресей банктерінде тұтыну несиесімен қамтамасыз ету жүйесін ұйымдатырылуы. Ресейдің
Дальневосточный банкі ұсынатын тұтыну несиелерін осы банкпен клиенттік қатынастары
Дальрыббанк қозғалмайтын мүлікті иеленуге, құрылысына және қайта құруға, қымбат
Ал, Востокбизнесбанктегі тұтыну несиесінің мөлшері қарыз алушының жалақы, тағы
Конэкагропромбанк халықта ұзақ мерзімді қолданылатын тауарлар мен қамтамасыз ету
Примсоцбанк пәтер алуға қарызбен қамтамасыз етеді. Төрт жылдан бері
Ресейдің банктік қызмет көрсету нарығында жаңа экономикалық қызмет көрсету
Енді ипотекалық несиелеудің шетел тәжірибесін қарастырайық.
Ипотекалық несиелеуді ұйымдастыру жүйесін шет ел тәжірибелерінде әрекет етіп
Ипотекалық несиелеудің біршама қарапайым және біршама жетілген үлгісі шартты
Р1
3
бағасынан )
1
0
1-сурет. Ипотекалық несиелеудің американдық үлгісі
Р- нарықтан тұрғын үй сатып алу бағасы;
Р1- несиені есепке алғандағы тұрғын үйдің нақты құны;
Абцисса осінде – баға, ординат осінде – жылдар.
Қарапайым ашық үлгінің принциптік сипаты ипотекалық ссудалары бойынша белгіленетін
Бұл үлгі негізінде ипотекалық несиелеуді ұйымдастыру, әсіресе қаржы нарығы
Бұл қарастырылған үлгіден ажыратылатын келесі үлгі «кеңейтілген ашық үлгі»
Американдық үлгінің қағидасы бойынша әр жылда белгілі бір табысы
Бұл тұрғын үйді қаржыландыруды ұйымдастыру үлгісінің дамуы берілген ипотекалық
Қарапайым ашық және кеңейтілген ашық үлгілердің сипаты белгісі олар
Ипотекалық несиелеудің келесі бір үшінші белгісі – бұл «балансталған
Мұндай шектеулілік алдындағы қарастырылған үлгілермен салыстырғанда басты кемшілік болып
Бірақ та, бұл балансталған автономиялық үлгінің өзіндік артықшылығы да
Мысалға айталық, жинақтарға төленетін табыс 10%, ал несиеге қойылатын
Демек, бұл үлгі қарызға алатын ақшалардың нарықтық бағасына да,
Қазіргі кезде Германияда бұл үлгі іс жүзінде кеңінен қолданылуда.
Тұрғын үй алғысы келген азамат, тұрғын үйді сатып алатын
Бірінші кезеңде мақсатты салымдар есебінен жинақталған қаржылық ресурстарды банк
Германияда құрылыс жинақ жүйесіне мемлекет тарапынан қолдау бар. Мемлекет
………………..………………………..………………..……
P1
4
Пайыз (5-9% жылдык) ……………………………..……
P
3
(45-50% үйдің
………………………………………………………………...
2
1
(45-50% үйдің
бағасынан)
0
2-10 ; тұрғын үй сатып 7-8 жыл
алу уақыты
2-сурет Германияның құрылыс қаражаттарын жинақтау үлгісі
Р – нарықтан тұрғын үй сатып алу бағасы; Р1
2 Коммерциялық банктердегі несиенің қайтарылуын қамтамасыз етудің негізгі
2.1. Несие беру кезеңінде клиенттің несиеге қабілеттілігін талдау
Несиелеуді жеделдету, қайтарымдылық, төлемділік жағдайында қамтамасыз етумен жүзеге асыру.
Банк пен борышқор арасындағы несиелік қарым-қатынас несиелік келісімшартпен дайындалады.
Банк өтінішті және керекті құжаттарды қабылдағанда борышқордың несиеге қабілеттілігін
Борышқордың қабілеттілігі – бұл тек қарызды өтеу қабілеттілігі емес,
Сондықтан заңды немесе жеке тұлғаларға несие ақшаларын ұсыну
Борышқордың репутациясы қарыз ақшаны қайтару мүмкіншілігімен шектелмейді және несие
Капиталдың бар болуы активтерді иеленуін және несиемен қамтамасыздығын
Конъюктуралық жағдайы – бұл экономикалық орта, онда банктің несие
Борышқордың несиеге қабілеттілігін талдауда және несиеге үнімдеме сапасын бағалауда
Белгіленген мерзімде банктің міндеттерін клиенттің орындауына, нарықты дайын өніммен
Несие келісімшартын дайындау кезеңінде борышқордың несиеге қабілеттілігі, нақты айтқанда,
«Несиеге қабілетті», «төлеуге қабілетті» деген ұғымдарды ажырату керек. Борышқордың
Несиеге қабілеттілікті талдауда әртүрлі қайнар көздің ақпараты қолданылады. Несиеге
өтімділік
өтеу
айналымдылық
меншік қаржы айналымымен қамтамасыз ету көрсеткіші және қаржы тәуелсіздігінің
жүзеге асқан өнімнің түсімі.
Борышқордың өтімділігі дегеніміз оның ақша міндеттерін өз уақытында орындау
Қысқа мерзімді қарыз міндеттерінің құрамында, яғни пассивтерде мына баптар
қысқа мерзімді несие ақшалары бойынша қарыз;
ұзақ мерзімді несие ақшалары бойынша қарыз;
барлық несиелік қарыз.
Бір жолғы мақсатты несие алуға келген клиенттің несиеге қабілеттілігін
Өтімділік коэффициенті (өк) былай есептелінеді:
өк = өтімділік қаражаты
қысқа мерзімді қарыз міндеттері
(2.1)
Өтеу коэффициентін (өк) есептегенде өтімділік қаражаты ескеріледі:
өк = қаражат өтімділігі
қысқа мерзімді қарыз міндеттері
(2.2)
Өтімділік коэффициенті борышқордың қайтаруға тиіс қарыздың қай бөлігі өзінде
Өтеу коэффициенті қаражаттың материалдық қамтамасыз етуіне әсерін тигізеді және
Айналым активтерінің айналымдылық коэффициенті АҚ ағымдағы активтердің айналу жылдамдығын
АҚ = айналым активтерінің «х» кезеңдегі орта көлемі
өз бағасы бойынша тауар айналымы (өнімді жүзеге асырғандағы түсім)
(2.3)
АҚ есебі несиелеу мерзімін анықтап, айналымдылығын болжауға мүмкіндік береді.
Айналым активтерінің айналымдылық көрсеткіші сапалы көрсеткіш болып табылады және
Қаржылай тәуелсіздік коэффициенті (ҚТК) кәсіпорын қызметінің қандай бөлігін меншік
ҚТК = меншік қаражатының қайнар көзі
баланс сомасы
Банк үшін АК және ҚТК несие келісімін жасағанда қауіп
Меншік айналым қаражатымен қамтамасыз ету коэффициенті (МАҚҚеК) актив айналымына
МАҚҚеК= айналым қаражатының болуының фактісі
запастағы, шығындағы, есептегі және
ақшалай формадағы айналым активтерінің
жалпы өлшемі
Жүзеге асқан өнімнің пайдалылық коэффициенті (ЖаӨПК) жүзеге асқан әрбір
ЖаӨПК түсуі кәсіпорынның шаруашылық-қаржы қызметіндегі жағымсыз өзгерістерді куәландырады. ЖаӨПК
ЖаӨПК = өнімді және асырудың нәтижесі
өнімді жүзеге асырғандағы түсім (тауар айналым)
Жоғарыда келтірілген коэффициенттер негізі мен оларға сәйкес бағалау несиеге
Кейбір банктерде клиенттер мен олардың несиеге қабілеттілігі бес класс
1-ші, 2-ші кластағылар тұрақты қаржы жағдайы бар несие ақша
3-ші кластағы клиенттердің қаржылық жағдайының тұрақтылығы жеткілікті, олардың несиелері
4-ші кластағы клиенттердің тұрақты қаржы жағдайы жоқ. Оларға ұсынылатын
5-ші кластағы клиенттердің несиені қайтаруға мүмкіндігі жоқ. Сондықтан оларға
Несиеге қабілетті класс есебі баланстық мәлімет негізінде жүргізіледі яғни
Коэффициенттердің сәйкестік деңгейін өзгерткен себебінің талдауы клиенттілігін бағалау процедурасында
Несие портфелін қалыптастыруда тек активті операциялардың жоғарғы кіріс бағытын
Бір әдіс банк ресурстарының біріккен сомасын бөлу әртүрлі актив
Активтерді басқару басқа әдістер жалпы сомаға байланысты жүзеге асады.
Кепіл – міндетті қамтамасыз ету тәсілі, ол несиеге қарыз
Кепіл беруші иелігінен шығаруға құқы бар барлық мүлік кепіл
Кепілге қойылатын талаптар:
Кепіл меншіктілігіне құқылы екендігі, жедел басқарудағы шаруашылықты жүргізуге деген
Басқа несиелердің талаптарының болмауы;
Сапа критериімен сәйкестігі;
Реттіліктің жеткіліктілігі;
Кепіл туралы келісімшарттының заң дайындалуы «Қазақстан Республикасының экономикадағы қысқа
тез бұзылатын шикізат;
аяқталмаған өндіріс;
азық-түлік;
стандартқа жауап бермейтін, тұтынушылардың оған деген сұранысы жоқ тауар-материалдық
Заң бойынша тыйым салынған заттар кепіл бола алмайды (мысалы,
Егер анықталмаған мүлікті иелігінен шығару рұқсатын (лицензиясын) мемлекеттік органдарға
Кепілдікке берілетін мүлік кепіл берушінің басқа
Бірлескен (ортақ) меншіктегі кепіл мүлігі басқа меншік иелерінің келісімін
Егер кепіл беруші болатын мүлік кепілдігі туралы кепіл берушіге
Мұндайды болдырмау үшін жазу кітапшасын талап ету керек: кепіл
Сондықтан қарыз алушы міндетін орындамаған жағдайда, несие беруші кепілдікке
Кепіл беруші үшін мүлікті бірнеше несиеге салуға мүмкіндік береді:
Егер қарыз алушы кепіл міндеті орындамаған жағдайда (қарыздың қайтарылмауы)
Әрине, банк үшін кепілге қойылған мүлікті өз бағасынан жоғары
Кепіл берушіге мүлікті сатудағы төлеу құжаттағы негізінде жетпеген сомаға
Кепіл құқығы мынадай жағдайларда тоқтатылады:
кепіл міндетін қамтамасыз етумен тоқтатылуы (яғни несие ақшаның қайтарылуы
кепіл мүлігінің құрыған жағдайында;
кепіл мүлігін сатуға мәжбүр болған жағдайда;
банктің өз талаптарын қанағаттандыруға арыз мерзімінің бітуіне байланысты;
кепіл затының құрайтын іске асу құқығының мерзімі өткен жағдайда;
Кепіл келісім-шартының мазмұны мен формасы Қазақстан Республикасының «Кепіл туралы»
Кепіл туралы келісім-шарт жазбаша формада болу керек. Кепіл келісім-шарты
тікелей заңмен қарастырылғанда;
кепілмен қамтамасыз етілетін негізгі міндеттер туралы келісімшарт нотариалды қанағаттандыруды
Кепіл келісім-шартын мемлекеттік нотариалдық контордың нотариустері және лицензиясы бар
Кепіл туралы келісім-шартқа заң жүзінде мемлекеттік тіркеу жасалғанда, тіркеуді
Мүлікті кепілдікке алу туралы шешімді қабылдамас бұрын оның арнайы
Кепілге ғимаратты, құрылысты аларда кепіл берушінің өкілеттік құжаттарымен
кепілдерді жазу кітапшасы;
үйді иелеу техникалық төл құжаты.
Құрылысқа деген меншік құқығы туралы куәлік, бұл құқықты растайтын
ғимарат тұрған жер учаскесіне мемлекеттік акт;
мүлік тұрған жер бойынша жер туралы кітапшадан көшірме, солнымен
Егер кепілге берілетін ғимаратты (құрылыс) үшінші тұлға жалға алса,
Заң міндетті нотариалдық куәлікті және ипотеканы мемлекеттік тіркеуді белгілейді.
Кесте -1. Бөлімшеде
№ 1594 KZI банкі
Борышқорлардың
категориясы
2002 жыл 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
Келісім шарттар
дың саны % Келісім
шарттар
дың
саны % Келісім
шарттар
дың
саны % Келісім
шарттар
дың
саны %
Заңды тұлғалар 289 100 243 100 200 100 180
Сонымен бірге: кәсіпорындар мекемелер,
- банктер,
- мүлік кепілі,
- қамтамасыз
етілмеген
233
56
243
2
80,6
19,4
84,1
0,7
201
42
211
13
82,7
17,3
86,8
5,4
166
34
159
18
83,0
17,0
79,5
9,0
152
28
144
22
84,4
15,6
80,0
12,2
Жеке тұлғалар 302 100 328 100 338 100 374
Сонымен бірге:
- кепілдік
- қозғалмайтын
мүлік кепілі
158
75
52,3
24,8
180
80
54,9
24,4
160
108
47,3
32,0
167
120
44,7
32,1
- басқа мүлік кепілі
басқа:
- қамтамасыз
етілген
- қаматамасыз
етілмеген
28
5
20
9,3
1,7
6,6
30
14
4
9,2
4,3
1,2
33
18
3
9,8
5,3
0,9
49
17
3
13,1
4,5
0,9
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Қазіргі уақытта KZI банктің көптеген бөлімшелері несиенің
Жоғарыда көрсетілген кесте – 1-де көргеніміздей KZI банктің заңды
Егер қамтамасыз ету формасын қарастырсақ, онда заңды тұлғалар үшін
Жеке тұлғалар бойынша кері тенденция бақыланады. Кепілдің негізгі формасы
Басқа мүлік кепілі 1995 жылмен салыстырғанда 1998 жылы 3,8%
Кепіл борышкердің міндетті орындай алмайтын жағдайдағы қарызды өтеу үшін
Кепілдің берілу тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық заңының ісімен реттеледі.
Банк кепіл мен кепілдікті тек сенімді қаржылы қамтамасыз етілген
Қарастырылатын аспектіде кепілдің екі түрі болады: қамтамасыз етілмеген және
Егер кепілдің қаржылық жағдайы күдікті болса, банк оның қандай
Кепілдік шексіз және шекті түрлері бар. Шексіз түрі, яғни
Сонымен қатар кепіл дербес (серіктестік мүшелерінің жеке кепілі), корпоративті
Кепілдік келісімінің екі нышаны белгілі залалдық қайтарылуы туралы міндеттер
Кепілді рәсімдеу кезінде ереже бойынша өз жақ қатысады:
кепілге көңіл бөлетін тұлға (өтініш беруші);
бенефициар, яғни әлдекімнің пайдасына шешілетін кепіл алушы;
кепілгер, яғни банкке кепіл беруші.
Банктік кепілдің экспорт ретінде қолданатын пайда мен қатар шетелдік
Қандай да бір «халықаралық стандартты қалыптасуда» банктік кепіл жоқ,
кепілдің қалыптасуы үшін тутынушы ыңғайлы рәсімделеді;
кепіл бойынша бенефициардың кепілдік бойынша төлемге паразылығын объективті расталған
кепіл бойынша банк міндеті анық қалыптасып, лимитті болу керек;
кепіл төменгі төлем бойынша ұсынылу керек.
Кепіл беру арқылы алынған төлем, халықаралық банктік тәжірибеде кепіл
АҚШ-та қарыз алушы мекеме несие алудан бұрын алдын-ала банкке
Қарыз алушы кәсіпорынмен байланыста және жүйелі өндірістік қатынаста болатын
АҚШ-та мақсатты қорды иеленетін арнайы үкіметтік ұжымдар кепіл береді.
Халықаралық есептесу кезінде және халықаралық несие алу кезінде банктік
Қазіргі кезде біздің елімізде бірінші банк тұтынушысына несие беру
Банктің өтімділік қатерін болдырмау мақсатында олардың кепілдік операциясының даму
Несие бойынша қарыздарды толық немесе жартылай өтеуге міндетті бір
Кепіл өзінің жергілікті жерінде ашылған шоты бар банк мекемесіне
Қызмет көрсетуші басқа банк мекемесіндегі және кепіл беруші банктегі
Банкке кепілдік алу үшін өтініш, технико-экономикалық негіздеме немесе жоба
тұтынушы шотындағы ақшалай қаражат (мүмкіндігінше тұтынушы сол банктен есеп
тұтынушының өтімділік активтері, соның ішінде жылжымайтын мүлік;
кепілдік берген банк мәмілесінен және іс-әрекетінен түскен тұтынушының кірісі.
Кепілдік рыногында қызмет көрсетуші тек банк қана емес. Барлығына
Кепілдіктің тағы да абсолютты түрі бар. Ол халықаралық тәжірибеде
Кепілге қойылатын талаптарға, несиені қайтаруды қамтамасыз ететін қаражатқа сәйкес
Ипотека- банктің жылжымайтын мүлікті кепілге ала отырып несие беруі.
Ипотекалық несие – банк қозғалмайтын мүлікті кепіл ретінде ұсынатын
Ипотекалық несиенің объектілеріне мыналар жатады:
жер учаскелері;
тұрғын үй ғимараттары; пәтерлер, үйлер, коттедждер, саяжайлар және басқа
кеңсе ғимараттары; сауда орталығы, жеке дүкендер, мейрамханалар және басқа
өндірістік ғимараттар – қоймалар, зауыт ғимараттар, ғылыми-зерттеу институттары, энергетика
Ипотекалық несиелеу үрдісін екі түрде көрсетуге болады;
тұрғын үй құрылысын несиелеу;
тұрғылықты халықтың тұрғын үйді сатып алуда ұзақ мерзімді несиелеу.
Ипотекалық несие рыногында мына субъектілер бар;
борышқор;
несиеші;
ипотекалық несиеге қаражат салатын инвестор;
өкімет.
Борышқордың мақсаты мүмкіндігінше жақсы және арзан тұрғын үй табу,
Ипотекалық несиенің қағидасы әртүрлі бағытта жүзеге асады:
меншік құқығын шектеу жағдайында мүлікті қарызшының өзінде қалдыру;
қосымша ипотекалық несие ақшаларын алуда бір мүлікті кепілге алу;
сақтандыру есебімен несие ақшаларын ұсыну;
мерзімінде қарызды төлемегенге байланысты қозғалмайтын мүлікпен айрылу немесе оны
Ипотекалық несие операциясының келісімі қозғалмайтын мүлік закладының көмегімен дайындалады.
Ипотека осындай объектілердің тіркелуін жүзеге асыратын, органдар тіркеуіне болады.
Банктің міндеті-өздерінің акционерінің дивиденттерін және түсімді өздерінің қаражаттарын, бағалы
Заклад – бұл қарызшы- борышқордың меншігін банк несиешіге несие
Өндіріп алу нәтижесінде кепіл беруші оның отбасы және үйдің
Көп жағдайда кепіл келісімшарты және ипотека келісімшарты банкке жақсы
Қазіргі уақытта тұрғылықты халыққа тұрғын үй мәселесін шешуде несие-қаржы
қысқа және ұзақ мерзімді несие, бұл заңды және жеке
тұрғын үй құрылысына арналған қысқы мерзімді несие, мұны заңды
ұзақ мерзімді несие, тұрғын үй алу үшін заңды және
Тұрғын үй құрылысына арналған несие жоба-смета құжаттары мен құрылыс
Ипотекалық несиелеу несиелеудің негізгі қағидаларын сақтағанда ғана жүзеге асады.
Кепіл туралы келісімшартта кепіл түріне байланысты формасы, көлемі және
Кепіл заты мыналар болуы мүмкін:
борышқордың меншігіндегі құрылысқа арнаған жер учаскесі;
дайын тұрғын үй немесе аяқталмаған құрылыс;
мүліктік құқық және мүліктің басқа түрлері.
Кепіл мүлігі зақымданудан және шығын қатерінен сақтандырылады. Борышқордың несие
Қазіргі уақытта ипотекалық несиелеу жүйесін тәжірибеде Германия жетістікке жетті.
Тұрғын үйді иемденгісі келген азамат арнайы қаржы-несие жүйесімен тұрғын
Бірінші этапта жинақтау арқылы түскен қаржы ресурстарын, бұл жүйеге
Немістің құрылыс сақтық қор жүйесінің жетістігі автономдығына, яғни рыноктың
Банк секторында белсенді қызметті жеке құрылыстарды қаржыландырумен айналысатын банктер
Келісімшарт жасалғаннан кейін сақтық кассасына ақша салып қоюшы несие
Несие ақшалары мынадай жағдайда ұсынылады; сақтық кассасына ақша салып
Немістің тұйықталған құрылыс сақтық қор жүйесі мына басылымдылықтарды анықтайды.
қаржыландыру рынок капиталына тәуелді емес;
несие бойынша пайыздың ставка ең басында белгіленеді және өте
несие ақшаның қайтарылу мөлшері басында белгіленеді;
ақшаны жинақ кассасына төлеу тұрғын үй секторының үнемі дамып
Немістің құрылыс сақтық қор жүйесімен азаматтардың жарына төлеуі несие
уақытында толып отыратын меншік капиталы, қарыз ақша алған адамның
Пайыздық ставканың тұрақсыздық салдарынан несие ақшасын алушының несие қабілеттілігі
Жинақтау құрылысының жүйесі мемлекет тарапынан қолдау табады. Мемлекет меншікті
Бұл сыйлықтар кірістің белгілі шегінен аспайтын (27000 неміс маркасы
Мемлекет үшін жинақтау құрлысының пайдасы:
Мемлекет тұрғын үй мәселесін еліміздегі жеке инвестордың жауапкершілігіне жартылай
Мемлекет үшін жалға берілетін пәтерлер құрлысынан гөрі, тұрғын алаңдарын
Мемлекет осындай көрініспен халық шаруашылығының тұрақтандырылуына салым салады;
Мемлекеттің мүліктік білімділігіне қатысу заңына сай мемлекет жұмыс берушінің
Немістердің ипотекалық үлгісінің тәжірибелік қызметінің процессі мемлекет тарапынан жан-жақты,
Басқа жағынан қарағанда немістік үлгі таза банктік жүйе болып
Бағалы қағаздарды кепілдікке беру
Ұлттық Банк арқылы таратылатын, қор биржаларында белгіленген, сенімділікке күдік
Қарызгердің өзі шығарған бағалы қағаздар кепілге салу заты ретінде
Егерде қарызгер қайтыс болған жағдайда бағалы қағаздарды алу құқығы,
Бағалы қағаздарды бағалау кепілге салу шартында жүргізіледі және тіркеледі.
Несие шартының мерзімін ұзарту жағдайында бір уақытта несие бойынша
Кепілге берілген бағалы қағаздар банкте сақталу үшін қарыз алушыға
Егер кепілге берілген бағалы қағаздардан келген кірісті алу мерзімі
Қарыз алушы міндеттерін бекітілген мерзімде орындамаса банк кепілге берілген
Егер кепілге берілген зат арқылы алынған ақшалай қаражат қарыз
Егер банк алдында қарыз алушының міндеттері кепілге берілген бағалы
Қарыз алушының несие алуы үшін, несиені беру туралы ережені
Жұмысшы олардың түпнұсқалығын және төлем қабілеттілігін тексереді. Бағалы қағаздардың
Бағалы қағаздарға уқыпты талдау қажет болған жағдайда, қарыз алушы
Кепіл беруші – бекітілген тәртіпте кіріс келтіру үшін банк
Талдау жүргізу үшін берілетін бағалы қағаздар номинал боынша бағаланады.
Қор рыногындағы қабылданған кепілге берілген бағалы қағаздардың айналымы
Егер Ұлттық Банкте жүргізілмейтін және бағалау рыногында жатпайтын бағалы
Вексель дипозиті және жинақтау сертификаты, облигация және басқа да
Егер де кепілдік заты бағалы қағаз болып табылса, онда
Егер кепілдік заты депозитті сертификат немесеғ вексель болып табылса,
Егер қарыз алушы бекітімен мерзімде несиені өтемесе, онда банк
Бағалы қағаздарды кепілге беру туралы шарт ҚРҰБ бекітілген нышаны
Бағалы қағаздардың өлшем сапасы кепілге беру үшін құнды қағаз
Кепілге беру шартында банк құқығы еркін қарастырылады, қарыз алушының
Қарыз алушы несиені қамтамасыз ету үшін кепілзат ретінде әртүрлі
Шетелдік коммерциялық банктердің тәжірибелік жұмыстарында несие алады. Бағалы қағаздар
Қазақстандағы экономикалық жағдайларды есепке алып, бағалы қағаздар рыногының жоқтығына
Бағалы қағаздарды кепілге беру кепілдік шарты бойынша кепілге берілген
Кез келген төлем қабілеттілігі бар кәсіпорын несие ала алады,
Бағалы қағаздар негізінде несие беру кезінде банк төлемдегідей Факторларға
кепілге берілетін бағалы қағаздардың сапасы (түпнұсқасын және төлем қабілеттілігін)
бағалы қағаздардың кепілге берілетін объектісі ретінде екінші дәрежелі рынокта
бағалы қағаз шығаратын банк, фирма, акционерлік қоғамның және т.б.
қолдағы бағалы қағаздардың рыноктық құнын, яғни қор биржасында олардың
Қарыз алушы несие алу үшін банкке бағалы қағаздар негізінде
Егер бұл сұрақ шешілетін болса, несие беру туралы несиелік
Бағалы қағаздар негізінде несие берілетін болғандықтан, оларды банк сақтауға
Бағалы қағаздарды кепілге беру негізінде берілетін несие олардың кепілге
Бекітілген мерзімде қарыз алушы қарыздарын өтемесе несиені қамтамасыз ету
Вексельмен қамтамасыз етлген несиенің екі түрі бар: вексельдерді есебі
Вексельдер есебі – оларды банк арқылы сатып алу, нәтижесінде
С = В*Т*П
100*360 күн
Мұндағы, С – дисконт сомасы;
В- вексель сомасы;
Т- вексель бойынша түсу күніне дейінгі төлем;
П- жылдық есептік пайыздық мөлшерлеме
360- жылда күн саны
Есепке тек тауар немесе коммерциялық мәлім негізіндегі вексельдер қабылданады.
Баллансты шотта вексельдерді есепке алу вексель ұстаушылар мен вексель
Біздің республикада бағалы қағаздар рыногы құрылу сатысында. Мемлекеттік бағалы
Біздің республикадағы коммерциялық банктердің көп бөлігі кепіл ретінде бағалы
Валютаны кепілге беру
КСРО Мемлекеттік банкінің 24.05.91 жылғы №352 нұсқаудағы, КСРО аймағында
Қазір жағдай өзгерді. Осы жағдайды ескеріп Қазақстан Республикасының Ұлттық
Қазір уақытта жекеленген кәсіпорындар көрсетілген тығырықтағы қаржылық жағдайда, өздеріндей
Егер борышқор несиені қайтару бойынша талаптарды орындауда бас тартса,
Әзірге көп түрлі валютаның Қазақстанда екі түрі көп қолданыста:
Әлемдік нәтижеде (банктің мамандырылуы мен курстық айырманы есептегенде) кепілге
Жекеленген жағдайда валютаның курстан 50%-70% бағаланады. Бұл кепілдіктің басқа
Кепілдік берудің бір түрі толық өнделмегеннен көбіне көңіл төмендегі
Несиені ұсына отырып, банк борышкердің іс-әрекетінің ықпалын қолдануға мүмкіндігі
Мысалы, шарт жобасының тарауында, кепіл беруші- валютаның жеке иесі,
Инфляция шарты бойынша курс өседі, сондықтан шарт жобасындағы формула
Осындай жағдайда, егер валюта басқа банктің шотында қалса, кепіл
Еске салсаң артық болмас, банктер өздеріне тұтынушыларды іздегенде көбіне
Несиені қайтарылуын қамтамасыз етудің келесі формасы – кепілдік және
Мүліктік кепіл беру жағдайында жауапкершілік қарыз алушыға жүктеледі. Банк
Кепілдікті рәсімдеу Қазақстан Республикасының мемлекеттік заңымен жүргізіледі. Кепілдік шарты
Кепілдік шартына сәйкес қарыз алушы белгіленген уақытта қарызын төлеуге
Несиені қайтаруды қамтамасыз етудің бұл формасы кепілгердің несие қабілеттілігін
Кепілгер креитор алдында борышкер сияқты пайыздарды төлеуге, қарызды өндіруге
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне сәйкес кепілдік – бұл шарт,
Кепілдіктің өңделген арнайы типтік шарты ең дұрыс ұсыныс. Егер
Кепілдікті қабылдау кезінде оның түпнұсқасын тексеру керек, ең алдымен
Кепілгерден кепілдік шарты бойынша соманы өндіріп алу үш әдіспен
наразылық тәртіпте;
нотариус орындайтын жазбаның негізінде;
акцептсіз тәртіпте (егер сәйкес пункт кепіл шартының мәтінінде көрсетілсе).
Жалпы тәжірибеде кепілдікті беру және қабылдау көптеген тәсілдерді білуді,
Сақтандырушыдан бас тартудың негізі банктің сақтандыру төлемі әртүрлі себептерге
Банк пен тұтынушы және сақтандыру компаниясының арасындағы келісім шарттағы
Кредитордың келесі қателігі кеңінен тараған. Искті тек кепілдерге көрсетіп,
Кепілдік қызметі кепілдік міндетімен қамтамасыз етілетін және сол міндет
Кепілдік кредитор мен борышкер (бенефициар) және оның кепілгері арасындағы
Кепілдік шартын құру кредитор мен кепілгердің арасында ғана емес,
Кепілгердің міндеті борышкердің міндетінің орындауына жауап беруге міндетті емес,
Борышкердің қатысуынсыз жүргізілетін міндеттер қатары болмайды. Сондықтан кепілгер жалпы
Борышкер мен кепілгер мінддеттері орындалмаған жағдайда кредитор алдында жауап
Шартта борышкердің міндетін толық немесе қандай да бір белгілі
Егер кепілгерге иск көрсетілсе, материалды-құқықтық міндеті бойынша борышкерді іске
Осы міндеттемелер бойынша кредитордың барлық құқығы кепілгердің орындайтын міндетіне
Кепілдіктің тоқтаталуы
Оны міндеттермен қамтамасыз ету тоқтатылғанда.
Осы міндетті қолданған жағдайда жауапкершілікітің азаюы.
Кепілдіктің міндетін қамтамасыз ету бойынша қарыздарды тұлғаға ауыстырған жағдайда.
Міндеттермен қамтамасыз етілген мерзім жеткенде.
Берілген мерзімнің аяқталуына баланысты.
Біздің еліміздегі тәжірибе тұрғындарға тұтыну несиелерін беру кезінде қолданады.
2-кесте
Банктер Пайыздық ставка
(жылдық) Мерзімі (ай) Кепіл түрлері
Альфа банк 25(15*) 1-6 Қозғалмайтын мүлік, жоғарғы өтімді тауарлар,
Казкоммерцбанк 23-27 (15-18*) 1-6 Қозғалмайтын мүлік, үлкен банктердің гаратиясы
Нұрбанк 20-24 1-3 Қозғалмайтын мүлік банктер – корреспондеттердің гарантиясы
Тұран Алем Банкі 18-20(12-14*) 3-6 Үлкен банктердің гарантиясы, ұлттық
Агропром банк 21 жоғары 12-ге дейін Қозғалмайтын мүлік, үлкен
KZI банк 20-25 3-тен жоғары Банктер мен мекемелердің гарантиясы
Лариба банк 20-25(10-13*) 1,5 жоғары Қозғалмайтын мүлік, өтімділігі жоғары
Техака банк 20-22(12-15*) 1-6 Қозғалмайтын мүлік, қазақстанның үлкен банктерінің
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Кепіл ұстаушыға кепілдік үшін тапсырылған мүлік (зат)
Заклад дегеніміз кепіл келісімінің шарттары бойынша кепілдегі мүлік кепіл
Бұл бөлімнің ережесі қатты кепілді қолдану себебі оларды қолдану
Закладта кепіл ұстаушы мыналарға міндетті:
заклад затын кепіл берушінің есебінен сақтандыру;
заклад затын сақтау үшін шара қолдану;
заклад заты зақымдалса немесе шығындалу қауіпі туған жағдайда кепіл
заклад міндеттерін қамтамасыз етуді орындағаннан кейін заклад затын кепіл
Кепіл туралы келісімшартта қаралған жағдайларға байланысты кепіл ұстаушы заклад
Егер заклад затының бұзылу, шығындалу қаупі туған жағдайда кепіл
Кепіл ұстаушы заклад затының бұзылуы, зақымдануына кінәлі еместігін дәлелдеген
Кепіл ұстаушы заклад заты зақымдалса, шығындалса кепіл берушіге егер
Мерзімін өткізіп алуды және сенімсіздікті жою мақсатында банк аралық
Шегерім (цессия) – қарыз алушының (цедент) құжаты, онда ол
Цессия туралы шартты несие шарты толықтыра түседі; тұтынушының банктен
Тәжірибеде цессияның екі түрі қолданылады. Олар ашық және тыныш.
----------
Несие шарты
Цессия туралы шарты ---------
Қарыз алушы (цедент) ------ талап
алдында заңды тұлға.
мысалы, цеденттің сатып
алушысы
3-сурет
Қарыз алушылар өз дәрежесін түсірмеу үшін тыныш цессияны қалайды.
Жеке талаптардың шегерілуінен соң ФРГ банкі жалпы және көкейкесті
Қарыз алушы ---------- меншік беру туралы шарт
Қосғалыстағы мүлік қолдану
қарыз алушының меншігіне жоқ,
құқылы емес қолдану
алады.
4-сурет. Меншік борышкерге беру құқығының құқықтық құрылымы
Тәуекелділіктің аз болуы мақсатында қолданылған мұндай нышаны берілген несие
Қарыз алушы несиені қайтару кепілдігіне қызмет көрсетууақытын пайдалану үшін,
Несиені қамтамасыз ету үшін борышкерге меншік құқының беру кезіндегі
Банк алған қарызды қамтамасыз етуде меншік құқығын беру туралы
Бірақ бұл тексеріс меншік құқығын беру кезіндегі үлкен қауіпті
Кредитор көп жағдайда несиені қамтамасыз ететін объекті бар қарыз
Кепіл зат ретінде кепіл берушінің қолдану және иелену құқығы,
Белгілі қозғалыстағы мерзімді құқық, оның қолдану уақытын өткізіп алғанша
Кепіл құқығы туралы мартта, ақшалай бағасы және кепіл зат
Кепіл құқығы кезінде, егер шартпен қарастырылмаған жағдайдағы кепіл берушінің
кепіл құқығының растығын қамтамасыз ету үшін әрекеттену керек;
кепілге берілген құқық шегерілмеу керек;
кепіл құқығының тоқтатылуына немесе оның құнының азаюына әсер ететін
үшінші тұлғадан кепіл құқығын қорғау үшін шаралар қолдану;
кепілзат иесіне кепіл құқығына енгізілген өзгерістер туралы мәліметтерді, үшінші
Кепіл құқығы кезінде шартпен қарастырылмаған жағдайдағы кепілзат иесінің құқығы;
соттан кепіл мерзімінің орындалуын қамтамасыз етілуі басталуына қарамастан өзіне
іске үшінші тұлға ретінде қатысуға.
Егер борышкер кепіл беруші өз міндеттерін орындауға дейін
Борышкер ақшалай сома міндетін орындаған соң кепілзат иесінің талабы
Кепілге салынған мүлікке меншік құқығы тоқтатылған және мемлекеттік басқару
Егер мемлекеттік басқару органдарының немесе жергілікті өзін басқару органының
Акт нәтижесінде кепілзат иесінің шығындарының себептері, заң органдарына сай
Несие ақшаны қайтаруды қамтамасыз ету процесінде кепіл хұқығын жүзеге
Кепіл – несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілі ретінде несиені
Экономикалық талаптарға мыналар жатады: кепіл объектісін дұрыс таңдау және
Кепіл (зат) объектісін таңдау – бірнеше және жауапты этап.
кепіл ұстаушының кепіл затына меншік құқығының болуы немесе шаруашылық
сол кепіл затына басқа несиешілерден талаптың болмауы;
клиент міндетін қанағаттандыруға сәйкес кепіл бағасының жеткілігі;
арнайы кітапта тіркеудің міндетті түрде болуы;
Банктегі несие ақшаларын жабуда әртүрлі мүлікті қолдануға болады;
қозғалмайтын мүлік;
өтімді (жеңіл әрі тез жүзеге асатын тауарлар)
әртүрлі бағалы қағаздар
ақшалай қаражат
басқа мүліктер
мүліктік құқық
Осы мүмкіндіктердің ішінен қазақстан банктері қозғалмайтын мүлік пен өтімді
Қазіргі уақытта қазақстан банктері кестеде көрсетілген кепілдің мына түрлерін
Ставкалар банк аралық несиелер бойынша.
Бірнеше рет несие алған клиенттер үшін.
Кестеде көрсетілгендей әртүрлі мүлікті таңдаудың басты талабы кепілдің өтімділік
Кепілдің анықтау түрі – жауапты этап. Бұл жердегі мақсат
Біріншіден, кәдімгі кепіл мен заклад арасында таңдау жасауға болады.
кепіл затын сақтауды қамтамасыз ету шараларын қолдану, оның бұзылуына
затты оның бағасы көлемінде сақтандыру.
Келісімшарт бойынша заклад затын банк қолдануға құқығы бар. Мұндай
Закладты қолдану аясы үлкен емес. Бір жағынан бұл вариант
Сондықтан заклад сферасына қымбат тастардан жасалған бұйымдар, алтын және
Тәжірибе көрсеткендей, кепіл затының көбі кепіл берушіде қалады. Бірақ
Екіншіден, кепіл затын иемдену тәсілі бойынша таңдау жасауға болады:
сату құқығынсыз;
сату құқығымен;
жалға беру құқығымен.
Бірінші жағдайда кепіл берушінің негізгі қарызды және пайызды мерзімінен
Үшінші жағдайда, келісімшарттың кепіл берушінің міндетінің пунктісінде көрсетілгенді қарастыру
Үшіншіден, кепіл затын сақтау және қолдану тәсілі бойынша кепіл
қатты кепіл;
айналымдағы тауарлар кепіл.
Кепілдің бірінші түрі екі жақтың келісімімен зат кепіл ұстаушыда
Екінші түрінде кепіл заты кепіл берушінің иелігінде, қолдануында болады.
Бұл кепілдің түрі сауда және тұрмыстық жабдықтау мекемелерін, кәсіпорындарды
Кепіл объектісінің сақталуын бақылау – кепіл құқығын жүзеге асыру
кепіл объектісін ұсынған потенциалды борышқордың меншік құқығын (толық шаруашылықты
кепілдің сақталу объектісінің тәртібін, орнын, бағасын, сапасын анықтау.
Ұсынылған мүлікті басқа кепіл келісімшартында көрсетілмегені күрделі болса да,
Келесі бақылау мынадай жағдайда керек:
кепіл берушінің келісімінің шарттарының орндалуын тексеруде;
кепіл затының бағасы мен құрамы туралы ақпаратты өз уақытында
кепіл затын сатуға мүмкіндік тұғызатын нарық конъюктурасын бақылау.
Егер кепіл заты кепіл берушінің иелігінде қалса, онда кепіл
Келесі бақылау да кепілдерді жазу кітабын кепіл берушілердің дұрыс
Кепіл затын өндіріп алу – соңғы этап, бұл борышқордың
Кепіл келісімшартында екі жаққа да қатысты несие ақшаларын қайтаруды
Арбитражды сотқа (немесе сотқа) банк қажетті құжаттарды ұсыну керек.
Олар:
талап ету арызы;
несие келісімшарты;
кепіл келісімшарты (кепілдік міндет)
Сотқа жүгіну процедурасы, талап өтінішті қанағаттандыру және кепіл мүлігін
Егер кепілдегі мүлікті сатқанда үстінен түсетін түсім бантегі қарызды
Бұл жерде Қазақстан Республикасының «Кепіл туралы» заң механизмдерінің жүзеге
Несие бойынша мүмкін шығындарға банк құрған қорлар және банктің
Банктің жүйесінің тұрақтылығын және оның тұрақты қызметін қолдау мақсатында
Несие бойынша мүмкін шығындардың қорлары (мұнан әрі қорлар) барлық
Несие бойынша мүмкін шығындардың қорлары тек негізгі қарыз бойынша
Қорлардың жалпы өлшемі (несие бойынша мүмкін шығындардың қорларын есепке
Қамтамасыз етілген дәрежелі несиеге, Қазақстан Республикасының Үкіметінің кепілдігімен және
Жеткілікті қамтамасыз етілген несие – несиені қамтамасыз ететін кепілге
Несие бойынша мүмкін шығындарға қорларды құру өздерінен шығындарын қысқарту
топ – стандартты (қауіпсіз) несие, негізгі қарыз сомасының 1-3%
топ – күдікті несие, олар субстандартты, қанағаттанарсыздық, өте қауіпті
субстандартты – негізгі қарыз сомасынан 5-10 % мөлшерінде қор
қанағаттанарсыздық (бір қалыпты қауіп деңгейі), қор негізгі қарыз сомасының
күдікті несие, негізгі қарыз сомасының 50% мөлшерінде құрылатын қор.
3 – топ – үмітсіз несие (қайтарылым мүмкіндігі жоқ,
Несие қаупінің сақтандырылуы.
Қазақстан экономикасында рыноктың қатынасты қалыптастыру және жаңа мекемелерді құру,
Капиталы бар жаңа кәсіпорындарды құру шартында 1990 ж. Қазақстан
Банк қарыз алушыға берілетін несиені сақтандыру компаниясымен шарт құрып
Банк бұл кезде несие шартында қарыз алушының банкке сақтандыру
Сақтандыру объектісіне – коммерциялық және банктік несие, несие бойынша
Бекітілген сақтандыру орындарының тәртібіне сәйкес қарыз алушы несиені қамтамасыз
Жауапкершіліктің нақты өлшемі сақтандыру шартында көрсетіледі, ал несие шартында
Банкке барлық сақтандыру төлемдері өтелген соң, кредитор банктің барлық
Сақтандырушы сақтандыру өтемдерін төлеуден бас тартуға болады, егер сақтанушы:
сақтану қаупі туралы талқыланғанда міндеттемелері туралы сенімсіз мәліметтерді хабарлағанда;
өзіне жүктелген сақтандыру шарттарын орындамаған жағдайда.
Сақтанушы үшін несиені өтеу жауапкершілігін сақтандыру операциясы ақылы болып
Негізгі мөлшерлеме кестесі төмендегідей түрде көрсетіледі. Несиенің өтелмеу қауіпті
Кесте – 3. Несиенің өтелмеу
Несиенің қайтарылу мерзімі Сақтандыру сомасының мөлшерлемесі
3 айға дейін 1,0
6 айға дейін 1,2
9 айға дейін 1,4
12 айға дейін 1,6
12 айдан жоғары 1,8
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Несие қаупі сақтандыру несиені қайтаруды қамтамасыз ету формасы болып
Сақтандырудың мұндай үлкен қауіпті түрін, коммерциялық сақтандыру компаниясының тәжірибесінде
сақтандыру операцияларын жүргізуге арналған лицензия;
жарғы қорының өлшеміне сай болатын жарғы;
тіркеу туралы күәлік;
құрылтайшылық шарт;
несиені өтемеген жағдайда қарыз алушының жауапкершілігін сақтандыру туралы ереже
баланс;
қаржылық нәтижесі туралы есеп – беру;
банк пайдасындағы несиенің өтелмеу қаупін сақтандырудың типтік шарты.
Сақтандыру компаниясының қаржылық күйін талдай отырып, хабарландырылған және төленген
Шартқа талдау жасау кезінде сақтандыру жағдайының анықталуы қалай берілетініне,
Сақтандыру шарты бойынша міндеттемелерден сақтандырушының босатылу мүмкіндігіне аса көңіл
Сақтанушы сақтандыру шартын бекіткенде қайта сақтандыруды жүзеге асыруға болады,
Шетелдік қарыз алушылардың несиені сақтандыру несие қаупі, сонымен қатар
Бұл сақтандыру экспортты ынталандыру, шетелдік өткізілім рыногында ұлттық экспорттарға
Біздің елімізде бүгінгі күні несиені қайтаруды қамтамасыз етудің түрлері
2.3 «Тұран Әлем Банк» акционерлі қоғамындағы тәуекелдерді басқару процесін
Банктердің іс-әрекеті тәуекелмен байланысты болып табылатыны белгілі. Әр банктің
Кез келген банкте сияқты, «ТұранАлемБанк» АҚ-да тәуекелдердің барлық түрлері
Активтік операциялардың ішінде ең маңыздысы несиелік операциялар болып табылады.
біріншіден, бұл тәуекелдің түрі банктің кез келген іс-шараларында кездеседі;
екіншіден, бұл тәуекел әр түрлі формада кездесетіндіктен оны басқару
«ТұранӘлемБанк» АҚ-да несиелік тәуекелді басқарудың икемді жүйесі қалыптастырылған. Несиелік
несиені басқаруды ұйымдастыру шаралары;
несиенің мерзімі және көлемі бойынша несиелеуге банк тарапынан шектеулер
несиелік комитетте несиеге деген сұранысқа сараптама жұмыстарын жасау;
несиені авторизациялау процесі;
несиелік тәуекелді бақылау;
несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету.
Несиелік тәуекелден сақтану мақсатында банктер провизия құрады. Несиелік тәуекелге
4-кесте. «ТұранӘлемБанк» АҚ-да келесідей баптары
1 Стандартты 0-2%
2 Күмәнді – 1-ші категория 5%
3 Күмәнді - 2-ші категория 10%
4 Күмәнді – 3-ші категория 20%
5 Күмәнді – 4-ші категория 25%
6 Күмәнді – 5-ші категория 50%
7 Үмітсіз 100%
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
«ТұранӘлемБанк» АҚ-мында несиелік тәуекелдерге байланысты банктік шығындардың орнын толыруға
Провизия барлық активтер мен міндеттемелерге жеке шоттарда есептеледі. Кестеде
5-кесте. «ТұранӘлемБанк» АҚ-ның 2003-2004 жылдардағы несиелік портфелінің жіктелуі
мың тенге
Жіктелуге байланысты категориялар 01.01.03 01.01.04 Ауытқу (+/-)
Міндет-темелер үлесі % Міндет-темелер үлесі %
Стандарты 115838609 80,36 138781406 57,89 -22,47
Күмәнді – 1 11778703 8,17 75372813 31,44 +23,27
Күмәнді – 2 5681195 3,94 7521983 3,14 -0,80
Күмәнді – 3 3022258 2,10 13275763 5,54 +3,44
Күмәнді – 4 1795965 1,25 853396 0,36 -0,89
Күмәнді – 5 2838100 1,97 1422550 0,59 -1,38
Үмітсіз 3185816 2,21 2488334 1,04 -1,17
Барлығы 144140646 100 239716245 100 -
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Банктің 2003 жылдағы несиелік іс-әрекетінің шығындарына байланысты провизиялар толығымен
6-кесте. «ТұранӘлемБанк» АҚ-ның 2003 жылы жіктелген несиелері бойынша
мың теңге
Жіктелуге байланысты категориялар 01.01.03 01.01.04 Ауытқу (+/-)
Міндет-темелер үлесі % Міндет-темелер үлесі %
Стандарты - - 2571739 19,43 +19,43
Күмәнді – 1 588935 8,64 3768640 28,47 +19,83
Күмәнді – 2 568120 8,34 752198 5,68 -2,66
Күмәнді – 3 604450 8,87 2655152 20,06 +11,19
Күмәнді – 4 448991 6,59 213347 1,61 -4,98
Күмәнді – 5 1419053 20,82 787404 5,95 -14,87
Үмітсіз 3185817 46,74 2488334 18,80 -27,64
Барлығы 6815366 100 13236814 100 -
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Сол сияқты, «ТұранӘлемБанк» АҚ-да басқада пайда болуы мүмкін шығындарға
Банктің берген несиелері бойынша мүмкін шығындар 2002 жылы 9605581
5-сурет. Мүмкін шығындар бойынша құрылған резервтер (мың теңге)
Банктің басқа да операциялары бойынша мүмкін шығындарының орынын толтыруға
6-сурет. Банктің басқа да операциялары бойынша құрылған резервтері.
Валюталық нарықтың дамуына байланысты қазақстандық банктер үшін валюталық тәуекелді
Банк тарапынан валюталық тәуекелдер келесідей топтарға жіктеледі:
коммерциялық, яғни қарыз алушының өз міндеттемелерін орындамауына байланысты тәуекел;
конверсиондық, яғни валютаның өзгерісіне байланысты банктік тәуекелдің түрі;
трансляциялық, яғни банктің активтері мен пассивтерін қайта бағалау кезінде
форфейтерлеу тәуекелі, яғни банктің экспортердың тәуекелін өз балансына алуға
Қазақстанның бүгінгі экономикалық жағдайында қазақстандық банктер үшін коммерциялық және
7-кесте. «ТұранӘлемБанк» АҚ-ның 01.01.2004 жылға активтерінің валюта бойынша орналастырылуы.
млн. теңге
Активтер: теңге Конверттелетін валюта Конверттелмейтін валюта
Қолма-қол ақша 6688 5723 875
Міндетті резервтер 3706 - -
Саудаға арналған бағалы қағаздар 11648 49943 -
Басқа қаржылық мекемелердегі қаражаттар 8483 5915 -
өтелу мерзіміне дейін сақталатын бағалы қағаздар 3 26285 -
Клиенттерге берілетін займдар 77133 170460 27
Несие бойынша есептелген проценттер 1293 6205 -
Басқа активтер 7175 346 21
Барлығы 116129 264877 923
Міндеттемелер
7-кестенің жалғасы
ҚРҰБ және үкіметтегі қаражаттар 4254 923 -
Басқа қаржылық мекемелердің қаражаттары 4188 111449 43
Клиенттердің қаражаттары 68241 70304 679
Банк шығарған ұзақ мерзімді бағалы қағаздар 7382 66125 -
Есептелген проценттер 1229 1916 -
Банктің басқа міндеттемелері 3982 324 12
Барлығы 89276 251041 734
Баланстық позиция 26853 13836 189
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Өтімділік тәуекелін басқару. Банктің өтімділігі дегеніміз өзінің салымшылары мен
«ТұранӘлемБанк» АҚ-да өтімділік тәуекелін басқаруды бюджеттік және экономикалық жоспарлау
3 Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету формаларын жетілдіру жолдары
Несиені қайтаруды қамтамасыз етудің әртүрлі нышандарының даму болашағы
Қазақстандағы несиені қайтаруды қамтамасыз етудің әртүрлі нышандарының даму келешегі,
Қайтаруды қамтамасыз етудің әртүрлі нышандарының тиімділігін бағалау үшін үш
8-кесте. Несиені қаматамасыз етудің әртүрлі нышандарының тиімділік бағасы
Несиені қайтаруды қамтамасыз ету нышандары Ұпай саны Қамтамасыз
%
1. Ипотека 3 60-80%
2. Несие берген банктегі салым кепелі
3
100
3. Кепілдік 2 100 дейін кепілгердің несие қабілеттілігінің дәрежесіне
4. Бағалы қағаздар кепілі
2
Бағалы қағаздар 70-80, акция 50-60
5. Көрсетілген қызмет және тауарды жеткізу бойынша шегерілетін талаптар
1
20-40
6. Меншік құқығын беру
1
20-50
Ескерту - автордың мәліметтері негізінде құрастырылған
Көп ұпай санымен көрсетілген көрсеткіш тиімділіктің жоғары екенін көрсетеді:
Кепілді бақылау және несиені ұсыну механизмдерін жетілдіру
Меншікті немесе қызықтыратын несие қорларын ұсыну туралы қабылданған шешім
Банкте несиенің мақұлдануы алқалық нышанда қабылдануы керек, несиені шешімін
Несие беру шарты және несие қорларын ұсыну туралы шешім
Қаржыландыру туралы шешімнің қабылдануы үшін ұсынылатын несие бойынша өтініштерді
Несие өтініші бойынша қысқаша түйіндеме:
Кредитор;
Қарыз алушы;
(фирманың аталуы, заңды мәртебесі, жетекшінің аты-жөні)
Несие туралы мәліметтер:
Несие сомасы
Валюта
Несие мерзімі:
а) негізделу кезеңі;
ә) жеңілдік кезеңі;
б) өтеу кезеңі;
Өтеу көздері (алғашқы және қайталанған). Несиенің мақсаты.
Пайыздық мәмілесі:
а) соның ішінде банк – кредитор маржасы.
4. Қарыз алушының бағасы:
Бизнес сипаттамасы;
Рынокте және салалардағы бағалау ережесі;
Басқарудың бағалануы;
Тұтынушының өткен және ағымдағы несие операциясы және олардың нәтижесі
Банктің кепілді бағалауы.
Кепіл\несие қатынасы.
5. Жобаның бағалануы:
Жоба сомасы.
Қарыз алушының меншікті қаражатын салу (сома,%)
Банк несиені (сома, %)
Жобаның өтемділік мерзімі.
Өтінішке берілетін анықтама:
(банктің саясатқа сәйкес оның ұсынысының жеткіліксіздігі және т.б.)
Қосымша: (несие бөлімі орындаған электронды кесте, талдау, жобалау, қосымша
Кепілді бақылау бойынша банкте арнайы бөлім құрылатынын ескеру керек.
Қарыз алушы несиені өтеу мерзімі біткенше тауардың жарамдылық мерзімі
Қарыз алушының қаржылық жағдайына байланысты несиені қайтаруды қамтамасыз ететін
Несиені қайтаруды қамтамасыз етудің әртүрлі нышанын қолдану ортасы осы
Экономикалық кезеңде қарыз алушының қаржылық жағдайы тиімділік деңгейі және
Осыған байланысты несиені уақытында қайтару қаупі бар мекемелер үш
мінсіз қаржылық жағдай, яғни меншікті қаражаттың жеткілікті бағасы және
қанағаттанарлық қаржылық жағдай;
қанағаттанарсыз қаржылық жағдай, яғни тиімділіктің төменгі деңгейі және меншікті
Қамтамасыз етудің болуы мен сапасына байланысты барлық мекемелер қауіптің
мінсіз қамтамасыз етілуі;
жеткілікті, бірақ қамтамасыз етудің қолайсыз құрылымы;
қамтамасыз етулудің қиын бағалануы;
жеткіліксіз қамтамасыз етілу.
Мекеме жоғарыда келтірілген қауіп деңгейі қандай да бір түріне
Тиімділік деңгейі және меншікті қорлардың болу көздеріне байланысты қаржылық
мінсіз, яғни тиімділіктің деңгейінің және меншікті қаражат үлесінің орта
қанағаттанарлық, яғни көрсеткіштері орта сала көрсеткішінің деңгейінде;
қанағаттанарсыз, яғни белгіленген көрсеткіштердің орта сала көрсеткіштерінен төмен.
Қамтамасыз етудің болуы мен сапасының шығындары нәтижесінде төрт топқа
Алғашқы үштікке төмендегі мекемелер жатады:
мінсіз қамтамасыз етілген, оның құрамында депозиттік салымның болуымен, бағалы
жеткілікті, бірақ қолайсыз құрылыммен қамтамасыз етілген бірінші және үшінші
қамтамасыз етудің қиын бағалануы құрлымы, өндіріс шығындарының сомасының болуы
Өмірде бұл факторлар кешенді түрде әсер ететін болғандықтан, жағымды
Несиені қайтарудың негізгі көзіне, өтмді активтерден және олардың таратылуынан
Қанағаттанарсыздық қаржылық жағдайдағы мекемелерге несие беру үшін, кепілге сәйкес
Екінші, үшінші, төртінші типті мекемелер анықталған қауіптің болуы кезінде
Екінші типті мекемелер үшін қамтамасыз етілген баға сапасын есепке
Үшінші типті мекемелер үшін құндылықтарды кепілге салумен қатар кепілдік
Төртінші типті мекемелер қаржылай тұрақты ұжымдардың кепілі негізінде несие
Бесінші типті мекемеге қауіп деңгейінің жоғары болуына байланысты банк
Несиені қайтармау қаупінен сақтау және бағалау жүйесі ауыспалы кезеңде,
Қорытынды
Жалпы жүйеден қалыптасқан несиелеу жүйесі толықтырылған жүйені құрайды, экономикалық
Несиелеуге бірдей көзқарас енгізу іріленген объектілердің оңтайлы процессі болып
Қазіргі заманғы тәжірибеде осы негативті мезеттер жоғарғы дәрежеде орын
Мекемелер мен банктер өздерінің құқығын пайдаланып, өздерінің ойы тиімді
Несиелердің жаңа жүйесі дәстүрлі жалпы және арнайы принципте несиенің
Қарызға деген қатынас бойынша несиені қамтамасыз ету себептері өзгертілді.
Несиені материалдық қорлармен қамтамасыз ету экономистер қатарына қорытынды жасауға
Қамтамасыз етілген несиенің түсінігі өткен тәжірибе кезінде қалыптасқан. Несиенің
Қазіргі заманғы несиелеу жүйесінде мекемелер банктік несиенің қатарылуының жоғарғы
Қазақстан Республикасы экономикасының қарқынды өсіп дамуы қаржы мекемелерінің қызметтерімен
Банктердің қаржылық делдал ретінде көрсететін негізгі операциялардың бірі -
Әлемдік төжірибеден көріп отырғанымыздай, қаржы-несие мекемелердің банкротқа ұшыраудан қорғаудың
Әлемдік төжірибеден қарыз алушының несиелік қабілетін аналитикалық бағалаудың тиімділігін
1. Кепіл мүлкін экономикалық сараптау жүйесінің дамуы;
2. Банктерде несиелік мониторинг жүйесін ұйымдастыру және оны жетілдіру
3. Нақты секторды несиелендіру ауқымын кеңейту үшін, оиы мемлекет
4. Қарыз алушының несиелік тарихын ақпараттандыруды камтамасыз ету. Клиенттердің
Банктің несиелік портфелінің негізгі бөлігін заңды және жеке тұлғаларға
Нарық жағдайында несиені басқарудың әдісі ретінде қарыз алушының несиелік
Қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау - банктің қаржылық тұрақтылығының
Алайда, шетелдік тәжірибені зерттеу отандық банктердің қарыз алушыларының несиелік
Осы ғылыми зерттеліп, үсынылып отырған мөселелердің барлығын барынша тез
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Заң күшіне еңген Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы «Банк және
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісін ережесі «Пруденциалдық нормативтер туралы», 1995
О.И. Лаврушина «Банк ісі», 1992-432 б.
Ю.И. Коробов, Ю.Б. Рубин, В.И. Солдаткин. «Банктік портфель-2», 1994-752
В.В. Иванов «Банктер үміттік анализі» 1996-320 б.
В.Т.Севрук «Банк рисктері» 1995-72 б.
Эдвин Дж.Долан. «Ақшалар, банк ісі және ақша-кредиттік политикасы» 1994-496
В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой «Банк ісі», 1996-480 б.
Л.П. Белых «Коммерциялық банктердің тұрақтылығы», 1996-192 б.
П. Брук «Банк ісі және инвистицияларды финанстармен қамтамасыздандыру»
Рид, Р.Коттер, Р. Смит,Э. Гилл «Коммерциялық банктер», 1983-501 б.
«Панорама», №№50-52,1996 ж., №№1-12, 1997 ж.
«Іс аптасы», №№1-12, 1997 ж.
П. Роуз «Банктік менеджмент», 1994 ж.
Гражданский Кодекс РК, Общая часть:1994 г.
Банки и банковские организации в Республике Казахстан. Основные законодательные
«Банковское дело», Белостоцская Н.Д., Валенцева Н.И., Ершова Т.А. и
«Банковское дело»/ под.ред. Бабичевой Ю.А. М.:Экономика 1994 г.
«Банковское дело»/ под. ред.Колесникова В.И., Кроливецкой Л.П. М.: Финансы
«Банки и банковкие операции»/Пукато В.И., Львов Ю.И. Под. ред.
Виноградов В.В. «Возможности кредитования и инвестирования в современных условиях»//
Воронин Д.В. «Макроэкономическое регулирование кредитных рисков» // Банковское дело.
Дубинин С.В. «Ностальгия по кредитованию» // Экономика и жизнь.
Калиева Г.Т. «Кредитное дело». – Алматы: Қаржы – қаражат,
Конева М. «Кредитные риски. Можно ли ими управлять»// Банковское
«Общая теория денег и кредита». /Жукова Е.Ф. М.:ЮНИТИ, 1995
Опушко Л. «Почему банки не кредитуют и не инвестируют»
Прядковская О. «Кредитные риски и банковское ценообразование» // экономический
«Финансы. Денежное обращение.Кредит» /Дробозина Л.А., Окунева А.П., Андросова Л.Д.
«Банковское дело» / под.ред. д.э.н. Сейткасымова. – Алматы :Қаржы
«ҚР банктер және банк қызметі туралы» Заң. Казахстанская правда.
«Ұлттық банк туралы» Заң. Казахстанская правда. 2002 г. №
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 05.11.1999 ж. «Қазақстан Республикасының
Ахметов А.Р. «Фонд гарантирования вкладов - гарант личной финансовой
Каценеленбаум З.С. «К вопросу о сущности банковского депозита» /
«Общая теория денег и кредита»/учебник, под ред. Проф. Е.
Э. Перотти «Гарантирование банковских депозитов: мировая практика и проблемы»
«Банковское дело» / под ред. О.И.Лаврушина, Москва «Финансы и
«Банковское дело» / под ред. Г.С. Сейткасымова, Алматы «Каржы-Каражат»,
«Деньги, Кредит, Банки» / под ред. Г.С.Сейткасымова, Алматы «Экономика»,
Деловая неделя //Садыков А. «Неработающие вклады»,№16, 2000г.
Банки Казахстана № 9, 10, 12 2002 г.
Банки Казахстана №1,3,4,6,8,9 2001 г.
Деловая неделя от 23.02.2001 г., 16.11.2001 г.
«Деньги и Кредит» № 4,1991 г., стр. 75-76
Банки Казахстана №1,2,3 2003г.
Бизнес-курьер / Сагиндыкова М.О. «Казахстанский фонд гарантирования вкладов физических
Қосымшалар
Қосымша 1
Кепілге берілетін мүлікті бағалау және жобаны сараптау үшін көрсетілетін
Кепіл берушінің құқықтық мәртебесін анықтайтын құжаттар:
Кепіл беруші (қарыз алушы) үшін – заңды тұлға:
• Нотариуспен расталған құрылтайшы құжаттардың көшірмесі (құрылтайшы келісім шарт,
• Қол қою үлгісі көрсетлген карточка;
• Кепіл берушінің (қарыз алушы) атынан барлық құжаттарға қол
Кепіл беруші (қарыз алушы) үшін – жеке тұлға:
• Жеке куәлік /тал құжат көшірмесі;
• Жеке кәсіпкерлер үшін – жеке кәсіпкерлік іс-әрекетінің патенті.
Кепілге берілетін мүліктерді орналастыру құқығы:
Кепіл беруші үшін – заңды тұлға:
а) Басқару органына сәйкес шешім (акционерлердің жалпы жиналысы) және
ә) Басқару органдарын тағайындау туралы сәйкес құжаттар;
б) Мемлекеттік органдарың өкіметтілігінің кепілі туралы шешімінің жарғы капиталындағы
в) Заңды тұлғалар (мекеме) үшін – кепілге меншіктік (мемлекеттік
3. Несие сұрақтары бойынша жұмылдыру:
3.1. басқару органдарының (акционерлердің жалпы жиналысы) сәйкес шешімі және
3.2. 2.1.п. көрсетілген шешім қабылдаушы басқару органдарын тағайындалу туралы
3.3.Кепіл беруші үшін – жеке тұлға.
• Кепілге берілетін жеке мүліктікке барлық кәмелектік жастағылардың нотариус
Жылжымайтын мүлік кепілдігі:
(ғимарат, орналасқан жер учаскесіне қатысты)
Жер учаскесіне меншікті құқығы туралы акт;
Жер учаскесін сатып алу – сату шарты;
Жер учаскесінің меншік құқығының төленгені туралы төлем құжаты;
Жер учаскесінің құнын есептеу;
Жер салығы бойынша қарызының жоқтығын білдіретін анықтама;
Ғимараттың техникалық төлқұжаты;
Жылжымайтын мүліктің меншік құқығын тіркеу туралы жылжымайтын мүлік бойынша
Кепілге берілетін ғимараттың меншік құқығын алу негізіндегі құжаттар :
а) сатып алып – сату, жалға алу, ауыстыру, сыйлау
ә) қабылдап алу актісі;
б) акционды сату кезіндегі хаттама (егер мүлік акционнан сатып
в) меншік құқығына иелену туралы мемлекеттік акт;
г) құрлысы біткен объектіні қабылдау туралы акт;
д) мұрагерлік құқығы туралы күәлік;
е) сот шешімі т.б.;
4.9. Сатып алынған ғимараттың төлемі туралы құжат;
4.10. Жанұя құрамы туралы (№3 анықтама) анықтама және жылжымайтын
4.11. Баға қалдығы туралы анықтама (заңды тұлғалар үшін);
4.12. Мүлік бойынша Орталықтың бағалау актісі;
4.13. Мүліктің салық бойынша қарызының жоқтығын дәлелдейтін анықтама (салық
4.14. Электроэнергия, коммуналдық төлем, байланыс желісі бойынша қарыздың жоқтығы
5. Кешенді мүлік ретіндегі кәсіпорын кепілі:
5.1. Бастапқы, қалдық құны, өтенім сомасы көрсетілген негізгі қаражаттық
5.2. Жер учаскесі, ғимараттар мен үймәраттардың қатынасындағы барлық құжаттар
5.3. Құрал–жабдық қатынасындағы барлық құжаттар 4 бөлімде тізілген;
5.4. Электроэнергия және коммуналдық қызмет бойынша бюджетке қарызының жоқтығы
5.5. Соңғы 3 жылдағы №1 және №2 қосымшалары бар
5.6. Соңғы 3 жылдағы сақтау көлемі туралы анықтама (тұқым,мұнай
5.7. Кредиторлық және дебиторлық қарыз туралы мәлімет.
6. Жабдықтардың кепілі:
6.1. Бастапқы және қалдық құны көрсетілген жабдықтар тізімі;
6.2. Жабдықтарды сатып алу кезіндегі (ауыстыру, сыйлау т.б.) келісім
6.3. Қабылдау кезінде наразылық жағдайы туындағанда – толық төлем
6.4. Кедендік декларацияның көшірмесі;
6.5. Шығу сертификаты және сәйкестігі;
6.6. Жабдықтардың техникалық құжаты.
7. Автокөлік кепілі:
7.1. Техникалық төлқұжат;
7.2. Автокөлік сатып алу, ауыстыру, сыйлау т.б. келісім –
7.3. Наразылық жағдайда – толық төлемі туралы құжат;
7.4. Кепілге беру үшін барлық меншіктенушілердің (күйеуі, әйелі, т.б.
7.5. Автокөліктің кепілде жоқтығы, іздеуде қарастырылмайтыны туралы МАИ –
7.6. Автокөліктің сақтандырылуы туралы құжаттар.
8. Әуе кемесінің кепілі.
8.1. Әуе кемесін иелену кезіндегі сатып – алусату, ауыстыру,
8.2. Наразылық жағдайда толық төлемі туралы құжаттар;
8.3. Азаматтық авиация аумағында іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқылы мемлекеттік
8.4. Пайдаланушының куәлігі;
8.5. ҚР Мемлекеттік әуе тіркеуде әуе кемесінің мемлекеттік тіркелуі
8.6. ҚР Мемлекеттік әуе тіркеудегі әуе кемесінің кепіл берушінің
8.7. Әуе кемесінің ұшуға жарамдалығы туралы куәлік;
8.8. Жергілікті жерде және бойынша әуе кемесінің жарамдылығы туралы
8.9. Әуе кемесі сақтандыру туралы құжаттар.
9. Акция кепілі:
9.1. Акция шығарушының құрылтайлық құжаттары;
9.2. Акция шығарушының проспектісі;
9.3. Акция орналасуы туралы есеп беру;
9.4. Акция шығындарының мемлекеттік тіркеуі туралы күәлік;
9.5. Жүзеге асырылған акцияның болуы/жоқ болуы) көрсетілген акционерлер тізіміндегі
9.6. Соңғы 3 жылдағы №1 және №2 қосымшасы бар
9.7. Егер бір заңды тұлғадан (жеке тұлға) екінші заңды
10. Айналымдағы тауарлар кепілдігі:
10.1. Кепілге ұсынылатын тауарлардың кепіл берушінің меншігіндегі тауар екендігін
10.2. Иеленген тауарлардың төленген төлемі растайтын төлем құжаты;
10.3. Көліктік жүк құжат, кедендік мағлұмдама;
10.4. Кепілге берілетін мүліктің саны, берілу күні, сақтау орны,
11. Болашақта кепіл берушінің меншігіне түсетін мүлік кепілі:
11.1. Сатып алу – сату келісім-шарты, жеткізу шарты және
12. Дән кепілі:
12.1. №13 нышанды кіріс түбіртегінің түп нұсқасы (ПК№13)
Ескерту:
Көрсетілген тізімдегі құжаттардың тізімі жеткіліксіз болып табылады. Мүліктің түріне,
Қайта түзетілген, боялған, сызылған, карандашпен түзету енгізілген құжаттар қабылданбайды.
Көрсетілген тізімдегі құжаттардың түп нұсқасы немесе нотариуспен расталған куәлік
72
Мүлікті тегін пайдалану
Мүлiктi тегiн пайдалану шарты
Мүлікті тегін пайдалануды сипаттау, саралай зерттеу
Мүлiктi жалға алушыға беру, тараптардың құқықтары, бостандықтары мен жауапкершіліктері
Банк қызметі және сақтандырудың ұйымдасқан құқықтық негіздері
Банк қызметіне байланысты шарттар
Заем шартының ерекшеліктері
Рим жеке құқындағы міндеттеме және шарт туралы ілім
Несие үшін төлем
Жылжымайтын мүлік ипотекасы