Монополиялық бәсеке нарығы

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Макро-микроэкономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Монополиялық бәсеке нарығы
Орындаған:
2 курс студентi
( қолы )
Ғылыми жетекшi:
аға оқытушы
( қолы, күні)
Алматы, 2005
Мазмұны
КIРIСПЕ ...................................................................................................................3
1 МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ ЖАҒДАЙЫНДА ФИРМАНЫҢ IС-ӘРЕКЕТIНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Монополиялық бәсеке және оның басқа рыноктардан ерекшелiгi
1.2 Фирманың монополиялық бәсеке жағдайындағы қысқа және ұзақ
1.3 Монополиялық бәсеке нарығындағы баға құру саясаты………….............16
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ...........................................................................................................19
2.1 Елiмiздiң экономикасындағы монополиялық бәсекенiң маңыздылығы ...19
2.2 Отандық өнеркәсiп салаларындағы жеңiл өнеркәсiп саласының жағдайы..................................................................................................................20
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................23
КIРIСПЕ
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Монополиялық бәсеке нарығымен
Монополиялық бәсеке нарығына теориялық талдау жасау;
Монополиялық бәсеке нарығының ҚР-да алатын орны;
Монополиялық бәсеке нарығының басқа нарықтардан айырмашылығын анықтау;
ҚР-дағы монополиялық бәсеке нарығының жағдайын анықтау.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Рынок құрылымы бәрiмiзге белгiлi,
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін елiмiздiң рыноктық қатынасқа
Нарық құрылымының күнделiктi өмiрде жиi кездесетiн түрi –
Мысалы, монополиялық бәсеке нарығы жеңiл және тамақ өнеркәсiбiнде,
Сонымен, монополиялық бәсеке нарығы дегенiмiз – нарықта көп
Курстық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс үш
Бірінші бөлім – кіріспеден тұрады. Кіріспе үш бөліктен
Екінші бөлім – негізгі бөлімнен тұрады. Негізгі бөлім
Үшінші бөлім – қорытынды. Қорытындыда тақырыптың өзекті мәселелері
Курстық жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілген. Осы
Жалпы алғанда курстық жұмыс 23 беттен тұрады.
1 МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ФИРМА ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Монополиялық бәсеке және оның басқа рыноктардан ерекшелігі
Монополия жағдайында тұтынушының алдында бiр ғана iрi өндiрушi
Берiлген тауарды өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма
Егер нарықта жеке өндiрушiнiң монополиялық билiгi орнықса, онда
Бiрақ монополиялы рыноктың жалпы қызмет етуiнiң негiзгi шарты–
Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғыз фирманың иемденуi. Бұл монополияның
Бұған бiр мысал ретiнде АҚШ-тың “Microsоft” деген компьютерлiк
Iрi өндiрiстiң басымдығы болуы. Бiр фирманың сол салаға
Мұндай жағдайда сол фирма рыноктағы монополист фирмаға айналады.
Шығындар
АС2
АС1 Орташа жиынтық
шығын (АС)
Q2
Сурет-1 – Монополист фирманың ауқымнан үнемдеуi
Суреттен көретiнiмiз, орташа шығындар қисығы терiс ылдилы көлбеулiк
3. Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан ерекше құқық беру.
Бәсекелесудiң әдiлетсiз жүргiзiлуi, оның негiзгi түрi – демпинг
/ 5, 305 бет /.
Рынок құрылымындағы жетiлген бәсеке мен таза монополия нарықтың
Нарықтың осы құрылымы нақты өмiрде жиi кездеседi. Мысалы,
Сонымен, сатушылар өз тауарының бағасына әсер ететiн, бiрақ
Бұл нарықта өндiрушiлер бәсекеге төтеп беру үшiн жарнама
Монополиялық бәсеке қалыптасуы үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап,
Мұндағы тауарлар түрлерi көп, сапасы әр қалай, қызмет
тауардың орамы;
жарнаманың әсерi;
қызмет көрсетудiң көп түрлiлiгi;
жөндеуге кепiлдiк беру және жөндеу мерзiмiне қарай /
Монополистiк бәсеке жағдайында рынокқа ену кедергiлерi онша үлкен
лицензия;
патент;
фирма және кәсiпорын белгiлерi;
сауда белгiсi.
Монополиялық бәсеке рыногы қызмет етуi үшiн төмендегiдей ерекшелiктерiмен
нарықта тауарды сатушылар мен сатып алушылар саны өте
Тауарды өндіруде, сатуда көбінесе ұсақ фирмалар жұмыс істейді,
өнiмдердiң дифференциясы. Әрбiр фирма өз өнiмдерiнiң бәсекелестерiнен аз
еркiн рынокқа кiрiп-шығу. Яғни, монополиялық бәсеке рыногына кiруге
нарықтағы өнiм көлемi, баға және басқа да жағдайлар
Ендi монополиялық бәсекенiң басқа да рынок құрылымындарынан айырмашылығы
Монополиялық бәсеке рыногының монополиялы рынокпен ұқсастығы жеке фирманың
Монополиялық бәсеке рыногының жетiлген бәсекелi рынокқа ұқсастығы әрбiр
Олигополия мен монополиялық бәсеке бiр-бiрiне қарама-қайшы рынок құрылымдары
Нарықты монополиялаудың екі негізгі белгісі бар. Олар мыналар:
бір фирманың қолында нарықтың үлкен бөлігінің шоғырлануы;
ірі фирмалардың бәсекелестерімен байланысы.
Баға
Сұраныс
Өнiм көлемi
Сурет-2 – (а) – Жетiлген бәсекелi рыноктағы фирма
Мемлекет өндірістің шоғырлану деңгейін анықтағанда үш көрсеткішке жүгінеді:
Мұнда, түрінде көрсетілген саладағы фирмалардың әрқайсысының үлесі.
1.2 Фирманың монополиялық бәсеке жағдайындағы қысқа және ұзақ
Монополистiк бәсеке нарығында рынокқа кiрiс ашық болғандықтан кезең
Монополиялық бәсеке нарығында тауарлардың өзiндiк ерекшелiгiнiң болуы, фирманың
MC = MR (1)
Мұндағы, MC – шектi шығын;
MR – шектi түсiм.
Қысқа мерзiмдi кезеңдегi монополиялық бәсекелес фирманың жұмысын талдаған
Бiрiншi жағдайда фирманың шектi шығындары мен шектi түсiмiнiң
Баға
MC
ATC
А
3
В D
2 MR
0 2000 литр
Сурет-3 – Монополиялы фирманың пайдасын максималдау шарты
Суреттен көрiп отырғанымыздай, фирманың максималды пайда табу үшiн
Екiншi жағдайда монополиялы бәсекелес фирманың бағасының орташа жалпы
Баға MC ATC
АС
Р0
MR
Сұраныс
Зиянды минималдау Өнiм көлемi
Сурет-4 – Монополия бәсекелес фирманың зиянын төмендету жағдайы
4-шi суреттен көретiнiмiз фирманың шектi шығындары мен шектi
Монополиялық бәсекелес фирмалардың ұзақ мерзімдік кезеңін талдағанда ,
Ұзақ мерзiмдi кезеңде әрбiр монополиялы бәсекелес рыноктағы фирма
Сондықтан бұл кезде фирмалар жаңа өнiмдер шығарып, өзге
P
«0»
P1 AC
PC
D1
D2
D3
Q1 QC Q
Сурет-5 – Монополиялық бәсекелес фирманың ұзақ мерзiмдегi тепе-теңдiгi
Материалды түсіндіруге ыңғайлы болу үшін шығындар қисығы өзгермейді
Ал монополиялық бәсеке нарығына кіруге тосқауыл қойылмайды. Сондықтан
Бұның нәтижесінде ескі фирмалардың сұраныс қисықтары төмендейді, өйткені
Жетілген бәсеке нарығындағы фирмалар сияқты ұзақ мерзімдегі монополиялық
Екі фирманың бұл қасиетінің ортақтығы фирмаладың бұл салаға
Ұзақ мерзімдегі тепе-теңдік нүктесінің (О нүктесі) тағы бір
Өйткені АС ең төменгі нүктесін жанап өту үшін
Ұзақ мерзімдегі тепе-теңдік нүктесінің орташа шығынның ең төменгі
Егер жетілген бәсеке нарығындағы заңдылықтар монополиялық бәсекеде бекітілсе,
Ұзақ мерзiмдегi тепе-теңдiк нүктесiнiң орташа шығынының ең төменгi
Егер жетiлген бәсеке нарығындағы заңдылықтар монополиялық бәсекеге бекiтiлсе,
Сонымен, ұзақ мерзiмдегi бәсекелi монополсит фирманың жағдайы жетiлген
Ұзақ мерзімді кезеңдегі монополиялық тепе-теңдік
Жетілген бәсекелестік моделін қарастырғанда біз осы нарықтағы фирмалар
Ұзақ мерзімді кезеңде монополиялық тепе-теңдікті зерттеу, келесі сұрақтардың
қандай жағдайларда жалғыз өндіруші ұзақ уақыт кезеңінде өзінің
егер салада ұзақ мерзімді кезеңде тепе-теңдік орнаса, онда
Бір зауытпен жұмыс істейтін монополия
Монополистің алдында ұзақ мерзімді кезеңде өнім шығару көлемін
Өнім шығару көлемін ұлғайтумен ұзақ мерзімді орташа шығындардың
Егер, одан әрі шығару орташа шығындардың өсуіне әкеліп
Суретте көрсетілгендей, егер де монополист өнімді Q* көлемде
Нәтижесінде, өндіріс көлемі айтарлықтай өседі, бірақ өндірістің орташа
P
MC
LRMC
Pmn AC
LRAC
LRAC min
D
MR
Qm Q
6–сурет. Бір зауытпен жұмыс істеп тұрған монополист
1.3 Монополиялық бәсеке нарығындағы баға құру саясаты.
Нақты өмірде фирма басқарушылары өз фирмаларының орташа және
Монополиялық бәсеке нарығында тауарларды бір-бірімен жеңіл алмастыруға болатындықтан
QA = aA = ba Pa + c
QB = aB = ba Pa + c
Бұл функциялар фирманың өніміне деген сұраныс көлемі бәсекелес
Бәсекелес фирманың тауарының бағасы нольге тең болған кездегі
Бәсекелес фирманың «Тыйым салынған» бағасының деңгейінде (
Бұл теңдеуден,
Онда А фирмасының өніміне барынша көп максималды сұраныс
Ең аз (минималды) және барынша көп (максималды) сұраныс
PA
0
Сурет – 7 – Монополиялық бәсеке нарығындағы өнімнің
Бәсекелесінің өнімі қымбаттағанда қарастырып отырған фирманың өніміне деген
Бағалық дискриминация
Егер монополиялық билігі бар фирма, тұтынушылардың әр түрлі
Егер монополист әрбір тұтынушыға жеке баға тағайындайтын болса,
PA
B
Pm
P1
MR
Qm
Сурет – 8 – Жетілген бағалық дискриминация
Егерде монополист 8 – суреттен көріп отырғанымыздай, тауарды
Монополист жетілген бәсеке саясатын жүргізу нәтижесінде тұтынушы ұтымын
Монополист өнім шығарушы ретінде бәсекелес фирма сияқты өндіріс
Көптеген елдерде жеке фирмалардың монополиялық биліктерін шектеу үшін
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
Елiмiздiң экономикасындағы монополиялық бәсекенiң маңыздылығы
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты рынок құрылымдары
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Осындай инновациялық-идустриялық жоғары бәсекеқабiлеттi алдыңғы қатарлы елдер санатына
Стратегия мақсатындағыдай бәсекелестiкке шыдайтын, импорталмастырушы жеңiл және тамақ
Мұндай инновациясы бар, ерекше сапалы өнiмдер өндiретiн салалардың
Осындай өңдеу өнеркәсiбiнiң iшiндегi кезек күттiрмейтiн, қарқынды даму
Отандық өнеркәсiп салаларындағы жеңiл өнеркәсiп саласының жағдайы
Жоғарыда өзiмiз атап өткендей монополиялы бәсеке рыногы көбiнесе
Қазақстан нарығына келiп түсетiн тоқыма және тiгiн өнеркәсiп
Импортталатын тауарлар құрамындағы киiм-кешек, аяқ-киiм, жеңiл көлiктер, медикаменттер,
Сарапшылардың топшылауынша , тоқыма және тiгiн өнеркәсiбiнiң ойдағыдай
Осы салаға мемлекеттiң әсерi салық салу, несие беру
Жалпы жеңiл өнеркәсiптiң тiгiн өнiмдерiн өндiретiн өндiрiстерi шағын
Тоқыма-тiгiн өнеркәсiбiнiң өнiмдiлiгiн арттыру үшiн Үкiметтiк деңгейде келесi
ауыл шаруашылығы өнiмдерiн (мақта, жүн, терi және т.б.)
инвестициялық үрдiстi жандандыру үшiн банк қаржыларын тарту және
сырттан тасылатын қосымша материалдар мен комплект бұйымдарға құннан
құралдарды лизингке алудың жағдайларын қалыптастыру;
импорттық тiгiн және тоқыма бұйымдарына шек қою немесе
Бұл мәселелердiң барлығы уақыт өте келе бiр жүйеге
Осы жұмыстарды қаржыландыру бюджеттен бөлiнген қаражаттардан құралатын, Даму
Әрине, инновация тек ғылыми жаңалықпен ғана емес, оны
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келе, рынок құрылымын және оның қызмет ету
Сонымен рынок құрылымындағы жетiлген бәсекелi рынок дегенiмiз ондаған
Монополия дегенiмiз белгiлi бiр тауарды немесе қызметтi өндiретiн
Ал монополиялық бәсекелi рыноктың қызмет етуi жалпы басқа
Екiншiден, ұзақ мерзiмдi кезеңде салаға ену еркiн болғандықтан
Ендi елiмiздегi монополистiк бәсеке рыногына келетiн болсақ отандық
Ал тамақ өнеркәсiбi соңғы бiр-екi жылдағы жағдайы жақсару
Сонымен, монополиялық бәсеке нарығы нақты өмiрдегi жағдайда жиi
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан – 2030. Қазақстан халқына
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер
Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применение.
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тілеужанова М.А. Микроэкономика
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы:
Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.:
Максимова В.Ф. Микроэкономика. / Учебник, - Москва.:
Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.А., Султанбекова Г.К. Микроэкономика .
Емцов Р.Г., лукин М.Ю. Микроэкономика. – М.: ДИС.
Нуреев Р.М. Курс микроэкономики. М.: НОРМА, 2000.
Вэриан Х. Микроэкономика. Промежуточный уровень. М., 1998.
Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық
Қошқарбаев Қ. “Алматы қаласындағы тоқыма-тiгiн өнеркәсiбiнiң даму беталысы
Статистический ежегодник. Алматы. – 2003г.
1
Экономикалық пайда
Шығын
D

Ұқсас жұмыстар

МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДА ФИРМАНЫҢ ҚЫСҚА ЖӘНЕ ҰЗАҚ МЕРЗIМДI IС-ӘРЕКЕТI

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ

Баға бәсекесі

Бәсекенің түрлері

Бәсеке және монополия

Мемлекет тарапынан монополияны реттеу бағыттары

Нарық тауарларды сатып алу сатумен байланысты орын алатын экономикалық қатынастар жиынтығы

Монополистік бәсеке түсінігі

Жетілген бәсеке нарығы мен монополиялық бәсеке нарығына теориялық талдау жасау