Шетел валютасы
ЖОСПАР
Кіріспе 3
Валюталық нарық және валюта жүйесі 3
Валюталық нарықтың мәні 3
Валюта жүйесі және оның түрлері 5
Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдері (эволюциясы)
Валюталық операциялар жөнінде түсінік 13
Валюталық операциялардың экономикалық негіздері 14
Қорытынды 20
Пайдаланған әдебиеттер 21
"... Біздің ұрпақтың келер ұрпақтар алдында
орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтынын...
күнделікті есте ұстауға тиіспіз"
Н.Ә. Назарбаев
Кіріспе
Ақша, несие, банктер - қазіргі өркениеттіліктің
Ақша, несие, банктер - ұзақ қоғамдық
валюта қатынастары, валюта жүйесі туралы ұғымдарға
Тақырыптың өзектілігі: Шетел валютасы бүгінгі таңда
Жұмысты орындаудағы мақсат: бүгінгі валюталық қызметтердің
Жұмысты орындаудағы міндеттер:
Жаңадан енгізілген валюта түрлерін, ерекшеліктерін көрсету;
валюталық нарықтағы өзгерістерге зерттеулер жүргізу.
Әдістемелік негіз ретінде, Қазақстан Республикасы валюталық
Валюталық нарық және валюта жүйесі
Валюталық нарықтың мәні
Валюталық нарық қаржы нарығының құрамдас бөлігі
Валюталық нарық - бұл шетел валюталары
Валюталық операциялардың көлемі, сипатына және пайдаланатын
• халықаралық;
• аумақтық;
• ұлттық (жергілікті).
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы
Валюталық нарықтағы операцияларға банктер функциональдық көзқараспен
Институтционалдық жағынан қарасақ, валюталық нарық -Үкіметтің,
Ұйымдастырылу-техникалық жағынан алсақ, валюталық нарық -
Валюталық нарық белгілеріне қарай келесідей түрде
1.) Орналасу аумағына қарай:
• халықаралық;
• ішкі;
• аумақтық.
2.)Валюталық шектеуге қатысты:
• еркін нарық;
• еркін емес.
Валюталық шектеу қойылған валюталық нарықты -
3.) Валюталық бағамның қолданылу түріне қарай:
• бір ғана режимді;
• қос режимді.
Бір ғана режимді валюталық нарық -
Кросс-бағам (теңге) = ;
Валюта жүйесі және оның түрлері
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн)
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды
Әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы (экономикалық одаққа
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта
Тарихи үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік жане
ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы
• ұлттық валюта;
• ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу
• валюталық паритеттің бірдейлік ережесі -
• валюта бағамының тәртібі (белгіленген, белгілі
• валюталық шектеудің болуы немесе болмауы.
• төрт қосындыдан тұратын (елдің ресми
• халықаралық несиелік айналым құралдары мен
• валюта нарығы мен алтын нарығы
• валюта қатынастарын реттейтін ұлттық органдардың
Әлемдік шаруашылық қатынастарының дамуына байланысты әр
Дүниежүзілік валюта жүйесі деген халықаралық валюта
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес
Алғашқыда әлемдік ақшаның бірден-бір түрі болып
Ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде дүниежүзілік валюта
• әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын,
• валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
• валюталық паритет пен валюта бағамы
• валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
• халықаралық валюта өтімділігінің құрамдас бөліктерін
• халықаралық несиелік айналым құралдарын қолдану
• әлемдік валюта нарығы мен алтын
• мемлекетаралық реттеу институтының статусы -
Аймақтық валюта жүйесі (ЕВЖ) - дүниежүзілік
Дүниежүзілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы
Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдері (эволюциясы)
Бірінші дүниежүзілік валюта жүйесі алтын монеталы
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі. 1944 жылы
Бреттон-Вудс жүйесінің құрылымдық принциптері төмендегідей:
• доллар мен фунт стерлингтің резервтік
• ХВҚ-ға мүше елдердің барлығы өз
• шетел орталық банктерінің долларлық резервтері
• алтынның төмендетілген ресми бағасы бекітілді
• мемлекетаралық валюта қатынастарын реттейтін орган
ХВҚ-ның негізгі қызметі - осы мемлекетаралық
Дегенмен бұл жүйе оган мүше елдердің
Төртінші (қазіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976
Ямайка валюта жүйесінің бұрынғы жүйеден айырмашылығы:
• алтын өзінің монетарлық қызмет атқаруын
• алтын девизді стандарттың орнына жаңа
ХВҚ-ның мүшелері валюталық паритетті қолданбай кез
Бреттон-Вудс жүйесінен ауысқан ХВҚ-ның міндеті -
Қорыта айтқанда, Ямайка валюта жүйесі бұрынғы
1979 ж. Еуропалық экономикалық одақтың (ЕО)
ЕВЖ -нің құрылымдық ерекшеліктеріне төмендегілер жатады:
• СДР-дың орнына еуропалық валюта өлшемі
Ямайка жүйесінде алтынды ресми демонетизациялауға қарама-қарсы
ЕВЖ-ге мүше-елдер ХВҚ-ға қарсы өзінің мемлекетаралық
Екі валюта жүйесін салыстырғанда ЕВЖ-ге валюта
Дегенмен ЕВЖ-ге мүше-елдердің өзара қарама-қайшылығынан біраз
ЕВЖ-нің дамуындағы маңызды кезең - саяси,
Екінші кезеңде Еуропа валюталық институты (ЕВЫҚ-ның
Үшінші кезек ЕО-ның бірнеше мемлекеті несие-ақша
Валюталық операциялар жөнінде түсінік
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін
Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының
Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және
Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру.
Бірақ бұл операциялармен ғана валюталық операциялартізімі
Шетел валютасында орындалатын операциялар заңға сәйкес
Валюталық операциялардың экономикалық негіздері
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін
Шетел валютасы болып саналады:
банкноталар, қазыналық билеттер, сәйкес шет мемлекетте
шетел мемлекеттерімен халықаралық ақшалай немесе есеп-
Ал валюталық құндылықтарға:
1) Шетел валютасы.
2 ) Шетел валютасындағы бағалы қағаздар-
3) Бағалы металлдар – алтын,
4) Табиғи бағалы металлдар - алмаз,
Қазақстан Республикасының валютасына кіреді:
айналымдағы, сонымен қатар айналымнан шығарылған, бірақ
Қазақстан Республикасы банктеріндегі мен басқа да
ҚР валютасындағы бағалы қағаздар- теңгеде көрсетілген
«Резидент» түсінігінің құрамына келесі категориялы азаматтар
ҚР территориясында тұратын тұлғалар
( белгілі бір мерзімде ҚР территориясынан
ҚР заңдарына сәйкес және қР территориясында
тұлғалар;
Заңды тұлға ретінде саналмайтын, бірақ ҚР-ның
ҚР –ң территориясынан тыс орналасқан дипломатиялық
ҚР территориясынан тыс жерде орналасқан резиденттердің
«Резидент емес» тұлғаларға жатады:
ҚР тыс мемлекеттерінің заңына сәйкес және
Заңды тұлға болып табылмайтын мекемелер мен
ҚР территориясында шетел дипломатиялық және басқа
ҚР-ның территориясында орналасқан резидент еместердің филиялдары.
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін
Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының
Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және
Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру. Бірақ
Шетел валютасында орындалатын операциялар заңға сәйкес
Валюталық қатынасты реттеуде негізгі ролді арнайы
Резиденттер арасындағы операция бойынша төлемдер тек
Ерекше банктік операцияларды атқаратын өкілетті банктер
Резиденттердің тауар мен қызмет көрсету түрінде
Қазақстан Республикасының президенті халықаралық міндеттеменің атқарылу
Республикасының Ұлттық банк ҚР Президенттік «ҚР
Валюталық бақылау органдары (Ұлттық банк пен
Валюталықбақылаудың негізгі жолдары мынадай:
Өткізілген валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау
Мемлекет алдындағы шетел валютасында резиденттердің міндеттемелерін
Шетел валютасындағы төлемдердің негізділігін тексеру.
Валюталық операциялар бойынша есеп ақпардың толықтығы
Валюталық бақылаудың негізгі органы – ҚР
Шетел валютасы мен шетел валютасындағы бағалы
Резиденттер мен резиденттер емес тұлғалар үшін
Валюталық операциялардың барлық түрін орындайды.
Шетел валютасы мен бағалы қағаздармен орындайтын
Банктерге және басқа да несиелік мекемелерге
Есеп беру, ақпар құжаттардың бір нысандылығын
Басқа да қызметтерді орындайды.
Валюталық бақылаудың болмауы еліміздің валюталық жағдайының
Валюталық легеталар беруде көптеген шығындарға ұшыратты,
Осы себептен қазірні валюталық бақылаудың көптеген
Жоғарыда айтылғандай, валюталық реттеу жүйесінің негізі
жүргізілетін валюталық операцияның заңға сәйкестілігін анықтау
шетел валютасындағы төлемдерді және олардың келісім
валюталық операция бойынша есеп толықтығын тексеру.
Валюталық лицензиялар.
Валюталық операцияларды жүргізу үшін әрбір банк
заңды және жеке тұлғалардың төлеміне және
банктерге және кәсіпорынға шетел валютасында несие
заңды және жеке тұлғалардан қаржылық құжаттардың
валютаның сату мен сатып алуын жүзеге
шетел мемлекеттерінің бір – бірімен корреспонденттік
клиенттің шетел валютасында кассалық қызмет көрсетуді
саудалық және саудалық емес операциялардың төлемін
халықаралық банктік практикаға сәйкес басқа да
Лицензия алу үшін ттөмендегідей құжаттар ұсынылады:
Бекітілген банк жарғысының көшірмесі.
Шетел валютасында орындалатын операцияларды орындауға банктің
Шетел валютасымен орындалатын операциялармен айналысатын банк
Банктің валюталық операцияларды жүргізуіне жауап беретін
Корреспондентті келісімге келісетіндігі жөнінде өкіметті банктен
Банк балансы мен соңғы күнгі теңгедегі
Банк ішіндегі бақылауды ұйымдастыру жөніндегі анықтама.
Соңғы күнгі пайда мен шығындар жөніндегі
Қаржылық жылдың соңына жазылған жылдық ақпар.
Аудиторлық қорытынды.
Басты лицензия алатын банктерге – корреспонденттік
Валюталық лицензиялар алу үшін Ұлттық банктерге
Клиенттерге ағымдағы валюталық шоттарды ашу және
Саудалы емес операцияларды шетел валютасында жүргізуге
ҚР территориясында заңды және нормативті актілердің
Инстукцияларды білу.
Нақты шетел валютасымен операцияларды орындайтын жұмысшылардың
Шетел валютасындағы корреспонденттік топтың болуы тиіс.
Оргтехника мен жаңа технологиямен жабдықталған болуы
Лицензия алу үшін қажетті шарттардың бірі
Тауарлар мен қызметтерді экспорттау мен байланысты
Ішкі валюталық нарықта шетел валютасын сату
а ) валюталық заңдарды білу керек.
б ) валюталық нарықтардың конъюктурасын білу
в ) пайда болған қауіптерді бағалай
- Ең аса бір
- Арнайы лицензияны қажет ететін тағы
Ұлттық банктің беретін лицензиялар түрі төмендегідей:
Реттік – шетел валютасында қандай да
Ішкі лицензия – біздің банк мекемелеріне
Кеңейтілген лицензия – банкке шектеулі шетел
Басты лицензия – банкке шетел банктерімен
Қорытынды
Экономистердің көпшілігі валюталық саясатты экономикалық саясаттың
Валюталық нарықтың негізгі ролі экспорттық-импорттық операцияларды,
Шетел тәжірибесін, әсіресе Қазақстанның валюта нарығын
ҚР-ның экономикалық дамуындағы соңғы жылдардың қуанышты
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында ең
Валюталық нарықтарды валюталық операцияларды жүргізудің негізінде
Валюталық нарықтардың қатысушыларын екі басты топқа
Сауда-өнеркәсіптік клиенттер үшін валюталар баға белгілеу
Пайдаланған әдебиеттер
1. Пашку Ю.В.
2. Фишер С.,
3. Поляков В.П., Л.А.Московкина "Основы
4. Красавина Л.Н. "Денежное
5. Көшенова Б.А. Ақша, несие,
6. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова
7. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және
8. Омирбаев С.М. «Финансы» Астана 2002
9. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер.
21
Қолма -қол және жедел валюталық операциялар. Валюталық операциялардың есептелуі
Валюталық шоттарды ашу тәртібі
Валюталық операцияларды жүргізудің мәнімен түрлері
Қазақстан Республикасындағы валюталық операцияларды реттеу
Қазақстан Республикасындағы валюталық операциялар
Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы
Шетелдік валютамен жүргізілетін операциялардың салдары
Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі
Валюталық операцияларды тіркеу
Ағымдағы шоттағы шетел валютадағы ақша қаражаттарының есебі