Психология управления
Қазақстан Республикасының Бiлiм және ғылым министрлiгi
Педагогика және психология кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ЖЕТКIНШЕКТЕРДIҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛIКТЕРIНIҢ КЕЙБIР МӘСЕЛЕЛЕРI
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
1-тарау. Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң психологиялық-педагогикалық негiздерi
Жеткiншек жас кезеңнiң психологиялық-педагогикалық ерекшелiктерi
Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң психологиялық тұрғыдан теориялық зерттелу
Жеткiншектердiң дамуындағы қарым-қатынастың рөлi
2-тарау. Жеткiншектердiң танымдық қабiлеттерiн дамытудың әдiстемелiк негiздерi
Жеткiншек жастағы балалардың даму ерекшелiктерiн айқындаудың жолдары.
Жеткiншектiк жастағы балалардың даму ерекшелiгiне сай таным
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
Қосымша
Кiрiспе
Зерттеудiң көкейкестiлiгi: Елiмiздiң құқықтық-демократиялық қоғам жағдайында
Бүгiнде жаңа Қазақстан қоғамы жағдайында жеке тұлғаны
Осы тұста елбасы Н.Ә.Назарбаев өзiнiң "Инновациялар мен оқу-бiлiмдi
Қазақстанда ұрпақ тәрбиесiн оның жас ерекшелiктерiне сай
Қоғамның талабы бүгiнгi жастардың тәрбиесiнiң үйлесiмдiлiгiн барған сайын
Зерттеудiң мақсаты: Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiн айқындау, оларға теориялық
Зерттеудiң обьектiсi: Жеткiншектiк кезеңдегi оқушылардың iс-әрекетiнiң психологиялық-педагогикалық сипатты.
Зерттеу пәнi: Жеткiншектердiң жас ерекшелiктерiне байланысты даму
Зерттеудiң мiндеттерi:
жеткiншектiк жастың ерекшелiктерiне психологиялық-педагогикалық тұрғыдан сипаттама;
жеткiншектiк жас кезеңдегi оқушылардың дамуына әсер ететiн факторларды
жеткiншектiк жас кезеңдегi оқушылардың дамуын айқындаудың жолдарын көрсету;
жеткiншек жастағы оқушылардың танымдық қабiлеттерiн дамытуға ұсыныстар.
Зерттеудiң көздерiне психологиялық, педагогикалық әдебиеттер, диплом жұмысының
Зерттеудiң әдiстерi: зерттеу мәселесіне байланысты кітаптар мен
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кiрiспеден, негiзгi екi
Кiрiспеде зерттеу жұмысының өзектiлiгi мен қоғамдық сұранысы, оның
"Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң психологиялық-педагогикалық негiздерi" деп
"Жеткiншектердiң танымдық қабiлеттерiн дамытудың әдiстемелiк негiздерi" деп аталатын
Қорытынды бөлiмде зерттеу жұмысының нәтижелерi тұжырымдалып, диплом
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнде зерттеу тақырыбына байланысты 37 ғылыми
1-тарау. Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң психологиялық-педагогикалық негiздерi
Жеткiншек жас кезеңнiң психологиялық ерекшелiктерi
Жеткіншектік кезеңнің шектері шамамен балалардың орта мектептің
Жеткіншектік кезеңнің баланың дамуындағы ерекше орны «өтпелі», «бетбұрыс»,
Жеткіншектіктің жеке басы дамуының аса-маңызды факторы оның өзінің
Жеткіншектік кезең қиын әрі сыналатын кезең
Жеткіншектіктің дамуындағы биологиялық фактор проблемасы баланың организімінде нақ
Организімнің қайта құрылуы эндокридік жүйедегі өзгерістерден
Бойдың ұзаруы, салмақтың артуы, кеуде клеткасы щеңберінің
Организімнің қайта құрылуы жеткіншектің ішкі жағдайларына, әсерлеріне, көңіл-күйіне
Жыныстық толысу мен дене күші дамуындағы өзгерістердің жаңа
Біріншіден, жеткіншектің өзі анық сезетін бұл өзгерістер оны
Екіншіден, жыныстық толысу басқа жынысқа ден қоюдың дамуына,
Жеткіншектің организімінде болатын елеулі өзгерістер ұзақ уақыт бойы
Биогенетикалық универсализм теорияларына американ антропологтары күшті соққы берді.
Антрополог Р. Бенедикт балалықтан ересектікке өтудің екі типін
a) үздіксіз
б) баланың балалық шағында оқып үйренгенімен ересектің
Антропологтар жеткіншектік шақты бала өзінің қоғамдағы орнына жетер
Жеткіншекте ересектер тобына өтуге және үлкендердің балаларда жоқ
Сонымен, жеткіншектің кезеңдегі «дағдарысты» түсіндіруде теориялық ой-пікірдің
Әлеуметтік ересектіктiң дамуы негiзiнде баланың ересектер қоғамында оның
Жеткіншектік шаққа аяқ басқан баланың жеке басының қалыптасуындағы
Ересектік сезім дене дамуы мен жыныстық толысудағы ілгірілушіліктерді
Осы жас кезеңiнiң ерекщелiктерiн ата-аналар, мектеп мұғалiмдерi, сынып
Сонымен, жеткiншек жастың ерекшелiктерi:
барлық нәрсенi өз бетiмен орындап, үлкендердiң қамқорлығы мен
үйге берiлген тапсырмаларды жаттап алмастан өз сөзiмен түсiнiктi
үлкендерге сын көзбен қарап, олардың айтқанын сынап-мiнеп, кей
Жеткiншектердiң қырсық мiнез көрсетуiне, ересектер талабын оңай орындамауына
Балалардың оқудан басқа айналысатын шаруасының болмауы.
Радио, теледидар, басқа да ақпарат көздерiнен ересектерге арналған
Күнi-түнi фантастикалық және криминалистикалық әдебиеттердi оқып, ондағы кейiпкерлерге
Өздiгiнен үлкен балалармен танысып, солардың жағымсыз әрекеттерiне елiктейтiндiгi.
Агрессияның анық байқалуы.
Психологтың жеткiншек жас кезiндегiлермен жүргiзетiн жұмыстарының мiндеттерi мен
Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң психологиялық тұрғыдан теориялық зерттелу
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының өмірге келуі XIX
Бала психикасының даму және оны оқыту процесін бақылау
М. Жұмабаев сынды жыр дүлдiлiнiң тәлiм - тәрбие
Кеңестiк кезеңде Қазақстанда психология ғылымының дамуына өзiндiк үлес
ХХ ғасырдың екiншi жартысында, яғни 1930 - 1990
"Қазақтың психологиялық ой - пiкiрлерi" атты соңғы оныншы
Ол 1922 жылы тұңғыш "Педагогика " атты оқулық
Жеткiншек жастағы балалар бойында көп өзгерiстер байқалады. Әсiресе
Акцентуацияны анықтау үшін К.Леонгардтың теориясына сүйене отырып
1. Гипертимдік тип. Негізгі ерекшелігі -
2. Лабильдік тип. Аффектілі тұрақсыздар, кей
байланысты – жұмысқа жарамдылығы, хал-жайы, табыстылығы т.б. Эмоциясы
3. Сенситивтік тип. Үлкен компанияларды, дабр-шу
ойындарды жақтырмайды. Бейтаныстармен қарым-қатынас жасамайды.Туған-туысқандарына бауырмал, ашық-жарқындық белгілері
орнында болғанын, адамдар өз ойларын анық жинақтап айтқанын
бағалап, кемістіктерім өте көп деп есептейді. Паталогияда -
4. Шизойдтық тип. Тұйық, қарым-қатынасы шектеулі.
5. Эпилептоидтық тип. Аффектілік ұстамалы. Көңіл-күйі
6. Тұрақсыз тип (Қозғыштық). Көңіл көтеруге,
7. Астено-невротикалық тип. Көңіл-күйі айнымалы, ашушаң,
8. Демонстративтік тип. Эгоцентризмі шексіз, өзіне
ерекшелігін көрсету үшін көп әрекет жасайды. Жалғандығы паталогиялыққа
9. Циклоидтық тип (тұйықталып қалушылық). Балалық
10. Аффекті-экзальтациялық. Наразылық көрсетіге жақын, экзальтацияға, аффектіге бөленуі
Жеткiншектердiң дамуындағы қарым-қатынастың рөлi
Жеткіншектің жаңа құқықтарға ие болмақ тілегі ең алдымен
Жеткіншектік кезеңнің маңыздылығы мен ерекше орнын айқындайтын жай
Ересектермен қарым-қатынастың жаңа нормалары жеткіншектің қалыптасып келе жатқан
Егер ересектің өзі бастамашылдық білдірсе, немесе жеткіншектің талаптарын
Жеткіншек кезеңнің басында егер ересек адамда жеткіншекке әлі
Ересектің қарсылығы жеткіншектің тіл алмау қарсыласудың алуан
Талас-тартыс - ересек адамның жеткіншектік кезеңде адамның дамуымен
Егер ересек пен жеткіншектің арасындағы қарым қатынас ересектер
Құрдас балалардың қарым-қатынасы жеткіншектер үшін ерекше тартымды болады.
Жеткіншектердің достығы. Жеткіншектің жеке басының әлеуметтік-моральдық ересектігінің дамуында
Жеткіншектік жаста ер балалар мен қыз балалар
Адамның тірілік-тұрмысында көрсетілген қажеттіліктерден басқа, қоғамдық қажеттіліктер де:
Еңбекке деген қажеттілік барған совет адамдарының негізгі қажеттілігіне
Өмірдің бірінші қажеттілігіне айналған еңбек адамға үлкен қуаныш
Кеңестiк қоғамда еңбек адамның арының ісіне, адамгершілік мәртебесінің
Еңбекке деген қажеттілік таяу болашақта әр адамның қажеттілігіне
Қарым-қатынас жасауды қажетсіну адамның әлеуметтік табиғатын танытады.
Қарым-қатынас жасауды қажетсіну жеке адам дамуына игі әсерін
Жан-жақты дамыған адамның бойында жоғары әлеуметтік қажеттер басты
Қызығу дегеніміз-жеке адамның объектіге, оның өмірлік мәні мен
Қызығудың қалыптасуын әрқашан қажеттіліктерді , талантты немесе қоғамдық
Объектінің эмоциялық тартымдылығың, алғашқы кезде, бәлкім, аңғарыла қоймағанымен,
Объектіге деген көзқарастың бір-біріне ұқсамауы жеке адамның өмір
Субъектінің көзқарасын басқа адамдар бағыттап қана қоймайды, сонымен
Сөйтіп, индивиттің қызығуы объектінің еркшеліктері мен индивиттің өзінің
Қоғам дамуының әрбір тарихи кезеніңде жалпы адамзаттық мүдделерімен
Социалистік қоғамда алдыңғы қатарлы жастар жасампаз еңбекке, ғылым,
Қызығу адам өмірі мен іс-әрекетінде елеулі орын алады.
Жеке адамның дамуы мен білімінің қалыптасыу үшін қызығудың
Жасөспірімдерге психологиялық қызмет көрсету барысында оларды терең толғандырып
Жасөспірімдер үлкендік өмірге жақындағандықтан олар өздерінің келбетін сәнді
Жасөспірімдерге психологиялық қызмет көрсету барысында бұл жас кезеңінде
Жасөспірімдердің барлық психофизиологиялық көрсеткіштер бойынша дамуының аяқталмағандығы;
өзінің сыртқы көрінісін менсінбеуі, сұлу емеспін деп сезінуі;
эмоционалды сфераның тұрақсыздығы;
жүйке жүйесі функциялары әлі қалыптасу үстінде болуы;
ситуативті мазасыздану дәрежесінің тұрақсыздығынан дискомфортты сезінуі.
Жасөспірімдердің таным процестерімен байланысты жеке дәрежесінде олардың қалыптасуына
териялық ойлау дамуынцың кедергіге ұшырауы;
мағыналы ес дағдыларының жетімсіздігі;
оперативті ес көлемінің тапшылығы;
зейіннің негізгі компонентттерінің дамымағандығы;
қиялдың шындыққа сай келмеуі;
жекелік мазасызданудың жоғарылылығы;
бірінші немесе екінші сигналды жүйені шектен тыс меңгеруі;
ерік сферасының қалыптаспағандығы т.с.с. себептерді айтуға болады.
3. Жоғары сынып оқушыларының жеке тұлғалық қасиеттерінің объективті
өзін - өзі басқара алмайтындығы;
өзін бағалау мен талпыну деңгейінің бейадекватилығы;
дүниетанымының жағымды эталондары мен идеалдарының қалыптаспағандығы.
4. Жасөспірімдердің микротоптық деңгейдегі бір-бірімен қарым-қатынастарынан туатын қиындықтары:
-
-
қарым–қатынас дағдысының қалыптаспағандығы (үндеместік, ұялшақтық, мылжыңдық);
жоғары адами сезімнің, достық және махабаттық қатынастың нақтылығын
эгоистік тенденциянының анық байқалуы;
ақиқаттағы шындықты теріс түсінуі;
ашық сыншылдық скептицизмнің орын алуы;
ересектердің талаптарымен позицияларын қабылдамауы;
өзін басқаларға көрсету тенденциясының анық байқалуы;
айналадағылармен қатынас кезінде жасөспірімдік максимализмнің орын алуы;
5. Жасөспірімдердің әлеуметтік ортаға адаптациядан тез өтіп барлық
өмірдің мағанасын түсінуінің төмендігі және өмірлік жоспарының болмағандығы;
мемлекеттік және қоғамдық өмірге қатынасуының төмендігі мен саяси
түрлі еңбектерге деген көзқарасы және мамандықты меңгерудегі шынайы
кәсіби қызығушылығы және мамандық таңдау мотивінің қалыптаспағандығы;
оқуы мен кәсіби қызығушылығының сай келмеуі;
міндеттілікті сезінбеуі және әлеуметтенуге тырысуының төмендігі.
Бұл жағдайларды анықтауға бақылау, әңгімелесу, социометрия, референтометрия, «аяқталмаған
Ал, жас өспірімдік шақта достықты қажетсіну күрт өседі
Достыққа деген көзқарастың жекелей айырмашылықтары да өте үлкен.
Жас өспірімдердің біреулері оңашалықты ұнатса, екіншілері жалғыздықтан үрейлене
Адамның күрделі интеллектілік оперецияларды меңгеруі және ұғымдық аппаратының
Қазіргі кезде жаңа тестік жүйені қолдану арқылы жоғары
Осы аталған, тағыда баланың жас ерекшеліктеріне, өмір талабына
2-тарау. Жеткiншектердiң танымдық қабiлеттерiн дамытудың әдiстемелiк негiздерi
Жеткiншек жастағы балалардың даму ерекшелiктерiн айқындаудың жолдары
Жеткіншектердің психикасы аса түрақсыз болғандықтан оларда мектеп неврозы
Мектептік мазасыздану баланың жеке басының неврозын туғызады, оның
Жеткіншектік жас кезеңдегі оқушыларды невроз жағдайына алып келетін
Біріншіден, дисгармониялық отбасы - ол психологиялық үйлеспеудің түрлі
отбасыдағы белгілі бір мүшелерінің біреуінің жүйке-психикалық ауытқуы,
- соматикалық аурулар және ауыр жарақаттар салдарынан жеткіншектерде
эмоционалды сфераның тұрақсыздығы;
ситуативті мазасыздану дәрежесінің тұрақсыздығынан өзін дискомфортты сезінуі;
барлық нәрсені өз бетімен орындап, үлкендердең қамқорлығы мен
үйге берілген тапсырмаларды жаттап алмастан өз сөзімен түсінікті
үлкендерге сын көзбен қарап, олардың айтқанын сынап-мінеп, кей
істі игеру жағынан әлі бала болса, ал оларға
жеткіншектердің өз мүмкіндіктерін жоғары бағалап, бәрін өзі істей
балалардың оқудан басқа айналысатын шаруасының болмауы;
радио, теледидар, интернет және басқа да ақпарат көздерінен
өзінен үлкен балалармен танысып, солардың жарамсыз әрекеттеріне
күні-түні фантастикалық және криминалистикалық әдебиеттерді оқып, ондағы кейіпкерлерге
акцентуацияның көрініс беруі.
Жеткіншектің өмірінде орын алған осы көріністер, олардың өз
Жеткiншек жастағы балалардың мiнез - құлқында болатын өзгерiстердi
Жеткiншектердiң мiнез акцентуациясын анықтау (Шмишек тесті). Мақсаты:
Бүл тесті құру негізіне К.Леонгардтың жеке тұлға акцентуациясы
көрсеткіштері ерекше дамып, шектен шыққанын айтады. Типология жасағанда
Жеткiншектердiң агрессиясын диагностикалау. (Басса-Дарки әдiстемесi)
Мақсаты: бала агрессиясының түрін және оның көрініс беру
Бала агрессиясын зерттеушілер оған әр түрлі анықтама
береді. Біреулері ол адамның қоршаған орта құбылыстарынан
өзін қорғауға арналған тұқым қуалаушылыққа негізделген
қасиет деп көрсетсе (Лоренд, Анри), екіншілері жетекші роль
атқаруға бағытталған әрекет (Моррисон) деп түсіндіреді.
Агрессияны фрустрация мен байланыстыратын теориялар да бар
(Маллер, Дуб, Доллард).
Агрессия терминімен жеке тұлғаның субъект-субъекттік қатынаста деструктивтік әрекетке
Жеткіншек жас кезеңінде себепсіз агрессия, немесе жалған қауіпке
А.Басс және А,Дарки агрессияны сипаттағанда оны негізгі екі
Агрессияны зерттеуге қолданылатын әдістемелердің бірі Басса-Дарки сауалнамасы. Бүл
Ассоциативтiк ес көлемiн анықтау әдiстемесi
Мақсаты: балалардың ассоциациясының көрiнiс беруiн және ассоциация бойынша
Зерттелiнушiлерге тестi орындау тәртiбi түсiндiрiледi:" Мен сөз сөз
Тапсырмалар
1.Жаңа- үй
2.Құрыш- экватор
3.Кеш- түн
4. Машина- дөңгелек
5.Су- құбыр
6.Есiк- терезе
7.Шу- тыныштық
8.Қатынас- тiл
9.Материал- ағаш
10.Қате- жазу
Бағалау шкаласы
Дұрыс жазылған сөздер (+) белгiленедi. Қалып кеткен және
15 және одан көп (+) - ассоциативтiк ес
10 - 14 - орта;
1 - 9 - төмен.
Жеткiншектiк жастағы балалардың даму ерекшелiгiне сай таным
Жеткiншектердiң психикалық қасиеттерiн дамыту үшiн ең алдымен олардың
Мақсаты: қысқы және ұзақ мерзiмдi есте сақтау қабiлетiн
Барлық вербалдық тестердi қолдану барысында балаларға бiрнеше қосымша
Балаларға тапсырмалардыорындауға арналған 6-ға бөлiнген бiр парақ қағаз
Оқушыларға тестi орындау тәртiбi түсiндiрiледi:" Қазiр мен сөздер
Орындау ережесi түсiндiрiлгеннен соң келесi тәртiп бойынша жүргiзiледi.
Бiрiншi тапсырма:
1- шi вариант:
(Бiрiншi тапсырма ретiнде келесi сөздер қатарын қолдануға
1. Май;
6. Киiм; 7.Мезет;
11. Қоян; 12.Балық;
2- шi вариант:
(Жоғарыда айтылған тәртiп боцынша тапсырманы екiншi рет орындатуға
1. Сөз;
6. Көйлек;
11. Балға;
Екiншi тапсырма
Бiрiншi тапсырманы орындап болғаннан соң зерттелiнушiлермен ауа райы
10 минут өткеннен соң екiншi параққа алдында оқылған
Бағалау шкаласы 1: ( ес көлемiн бағалау)
9 және одан көп сөздiң ретi бұзылмаған- жоғары;
5-8 - орта;
1-4 - төмен.
Қорытындылау барысында сөздер саны және олардың ретi
Бағалау шкаласы 2 : (интеллектуалдық дамуын бағалау)
Тапсырмаларды толық және мағыналы орындаған- жағары;
Төрт- бес тапсырманы орындаған - орта;
Тек бiрiншiден үшiншiге дейiн орындаған - төмен.
"Шульте кестерелi" әдiстемесi
Мақсаты: зейiннiң тұрақтылығын және жұмысқа қабiлеттiк динамикасын
Орындау ережесi: Бұл әдiстеме 1 ден 25-ке дейiн
Кестенi ашып бергеннен соң секундомер қосылып, тапсырманы
Жеткiншектердiң интеллектуалдық даму деңгейiн анықтау тестi
Мақсаты: орта буын оқушыларының интеллектуадық даму деңгейiн және
Бұл тест төрт субтестен тұрады.Субтестiлер тапсырмалары жеке- жеке
1-шi субтест
Орындау ережесi: Әр тапсырмада бес сөз брiлген. Олардың
Мысалы: а)кiрпiш; б)тас; в)балшық;
Бұл қатарда алғашқы төрт сөз құрылыс материалдары, ал
Қорытынды
Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiн айқындауда бiз көптеген психологтар мен
Жеткiншектердiң психологиялық таным қасиеттерiн дамытуда көптеген психологиялық жаттығуларды
Сонымен, зерттеу жұмысын қорытындылай келе жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң
жеткiншектiк жас кезеңi бала өмiрiндегi ең маңызды даму
азаматтың қалыптасуы осы кезеңге сәйкес келетiн болғандықтан мектеп
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
Н.Ә.Назарбаев өзiнiң "Инновациялар мен оқу-бiлiмдi жетiлдiру арқылы бiлiм
Жарықбаев Қ.Б. Психология. -Алматы, 1993.
Жарықбаев Қ. Қазақ психологиясының тарихы. -Алматы, 1996.
Аймауытұлы Ж. Психология. -Алматы, 1995.
Алдамұратов Ә., Рахымбеков Қ. Қызықты психология. -Алматы, 1992.
Тәжiбаев Т. Жалпы психология. -Алматы, 1993.
Немов Р.С. Психология 3-х томах. -М., 2002.
Елеусизова С. Қарым-қатынас психологиясы. -Алматы, 1993.
Рубинштейн С.Д. Основы общей психологий. -Санкт-Петербург. 2000.
Радугина А.А. Педагогика ипсихологии.-М., 2001.
Гальперин Л. Введение в психологию. -М., 2000.
Карпова А. Общая психология. -М., 2005.
Елiкбаев Н. Ұлттық психология.-Алматы, 1992.
Жарықбаев Қ. Әдеп және жантану. -Алматы, 1994.
Немов Р. Общая и социалная психология.-М., 1996.
16. Морозова А. История психологий. -Санкт-Петербург. 2000-Санкт-Петербург. 2001..
17. Еникеев М. Общая и социальная психология. -М.,
Якунин В. История психологий. -Санкт-Петербург. 2001.
Нұрмұхамбетова Т.Р. Тәжiрибелiк психология. -Шымкент, 2006.1-том.-188 б.
20. Столяренко Л.Д.
21. Столяренко Л.Д. Основы психологии. Ростов-на-Дону, 2002.
22. Немов
23. Нұрмұхамбетова Т.Р. Тәжірибелік
24. Абрамова Г.С. Практическая психология. М.,
Андреева Г.М. Социальная психология. М., 1980.
26. Бабасов Е.М. Конфликтология. Минск, 2000.
27. Гришина Н.В. Психология конфликта. Санкт-Петербург, 2001.
28.Глиьбух Ю.Э. Как учиться и работать эффективно. Минск,
29. Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. Алматы. 1992.
30. Каракулов К.Ж. Педагогика управления. Шымкент,
31. Кушембаев Р.К. Психология успеха. Алматы, 1999.
32. Морозов А.В. Деловая психология. Санкт-Петербург,
33. Немов Р.С. Психологическое консультирование. М.,
34. Психологические тесты для деловых людей. Под ред.
35. Психология управления. Под ред. А.К.Аверченко. Новосибирск,
Психология и этика делового общения. Под ред. В.Н.Лавриненко
37. Шевандрин Н.И. Социальная психология в образовании. М.,
38. Степаненко Т. Этнопсихология.-М., 1999. -320 с.
39. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. -Алматы,
Қосымша -А.
Акцентуациясын анықтау (Шмишек тесті).
Мақсаты: Акцентуация көрініс беруінін анықтап, оның түрін және
Бүл тесті құру негізіне К.Леонгардтың жеке тұлға акцентуациясы
көрсеткіштері ерекше дамып, шектен шыққанын айтады. Типология жасағанда
Сауалнама және жауаптарды бағалау кілті.
1. Сен, әдетте, байсалды және көңілдісің бе?
2. Сен тез ашуланып, әбіржейсің бе?.
3. Жылауың оңай ма? (6).
4. Жұмысымда қате жоқ па, деп бірнеше рет
5. Сен, өзіңнің сыныптастарыңдай күштісің бе?
6. Сенің көңіл-күйің қуаныштан қобалжуға және керісінше тез
7. Сен ойын барысында жетекші болғанды ұнатасың ба?
8. Себепсіз ашуланып жүретін күндерің болады ма?
9. Мұғалімнің берген тапсырмасын әрдайым адалдықпен орындауға тырысасың
10. Жаңа ойынды ойыңнан шығара аласың ба?
11. Біреуді ренжітіп қойғаныңды тез ұмытасың ба?
12. Өзіңді мейрімді, басқаларды аяйтын деп санайсың ба?
13. Пошта жәшігіне хат салғанда, ол
14. Мектепте, спорт секциясында, үйірмеде озық болуға
15. Кішкентай кезіңде иттен,
16. Балалар сені өте ынталы
17. Көңіл-күйің мектептегі және үйдегі жағдайларға байланысты
18. Таныстарыңның көпшілігі сені
19. Ішіңнен қобалжып жүретін уақытың болады
20. Әдетте мұңданып жүресің бе?
21. Қайғыны бастан кешкенде өкіріп жыладың
22. Бір орында ұзақ отыру саған қиын
23. Саған әділетсіздік жасағанда өз құқығыңды
24. Мысықтарды рогаткамен атқан күндерің болды
25. Дастархан немесе перде қисайып тұрса оған
26. Кішкентай кезіңде үйде бір
28. Ешқандай себепсіз қуанышқа немесе
29. Сыныпта ең жақсы оқушысың ба?
30. Көңіл көтеріп есерленетін кез жиі
31. Ашулануың оңай ма?
32. Кейде өзіңді бахытты сезінесің бе?
34. Біреу
35. Қаннан қорқасың
36. Мектеп
37. Әділетсіздіктің құрбаны
38. Қараңғы, бос
39. Жылдамдың пен нақтылықты талап
40. Адамдармен танысу саған оңай
41. Ертеңгілік пен кештерде өнер
42. Үйіңнен қашып кеткен уақытың
43. Балалармен, мұғалімдермен ұрысып қалып,
44. Өмір сүру қиын ба?
45. Сәтсіздікке ұшырағанда өз-өзіңді мазақтап
46. Ұрысып қалғанда, өзің кіналы
47. Жануарларды жақсы көресің бе?
48. Үйден шығып кеткеннен соң,
49. Кейде өзіңнің немесе туысқандарыңның
50. Көңіл-күйің ауа райына байланысты
51. Сұрақтарды біле тұрып жауап
52. Біреуге ашулансаң төбелесесің бе?
53. Балалармен бірге болу саған
54. Бірнәрсе қолыңнан келмесе оны
55. Істерді, ойынды ұйымдастыру қолыңнан
56. Қиындықтар кездескеніне қарамастан мақсатыңа жетуге өрекет
57. Кино көргенде, кітап оқығанда
58. Міндеттеріңді орындауға қиналасың ба?
59. Тапсырманы көшіріп алуға бересің
60. Түнде қараңғы көшемен жүруге
61. Барлық заттар өз орнында
62. Жатарда көңіл-күйің көтеріңкі, ал
63. Бейтаныс балалар арасында өзіңді
64. Басың ауырады ма?
65. Жиі күлесің бе?
66. Егер біреуді ерекше силайтын болсаң, оны
67. Бір күннің ішінде әр
68. Әділетсіздікке жиі кездесесің бе?
69. Табиғатты жақсы көресің бе?
70. Үйден кетерде,
71. Өзіңді, қорқақпын деп санайсың
72. Мерекелік дастархан басында көңіл
73. Драмкружокқа қатынасуды, сахнадан өлең
74. Себепсіз бұртыйып,
75. Болашаққа көңілсіз қарайсың ба?
76. Қуаныштан
77. Қонақ күте аласың ба?
78. Ашуың ұзаққа созылады ма?
79. Достарыңның қайғысын бөліп аласың
80. Жіберген қатені
81. Өзіңді сенімсіз адам дер
82. Қорқынышты түсті жиі көресің
83. Өзіңді терезеден тастағың келген
84. Қоршағандар
85. Жағымсыз жағдайды уақытша ұмыта
86. Сәтсіздікті ойдан шығармай жүресің
87. Әдетте аз сөйлейсің бе?
88. Орындаған роліңе
Тест нәтижесін талдау.
Сұрақтар соңында жақшада берілген номерлер акцентуация типін көрсетеді.
Қосымша-В
Жеткiншектердiң агрессиясын диагностикалау.
(Басса-Дарки әдiстемесi)
Мақсаты: бала агрессиясының түрін және оның көрініс беру
Бала агрессиясын зерттеушілер оған әр түрлі анықтама
береді. Біреулері ол адамның қоршаған орта құбылыстарынан
өзін қорғауға арналған тұқым қуалаушылыққа негізделген
қасиет деп көрсетсе (Лоренд, Анри), екіншілері жетекші роль
атқаруға бағытталған әрекет (Моррисон) деп түсіндіреді.
Агрессияны фрустрация мен байланыстыратын теориялар да бар
(Маллер, Дуб, Доллард).
Агрессия терминімен жеке тұлғаның субъект-субъекттік қатынаста деструктивтік әрекетке
Жеткіншек жас кезеңінде себепсіз агрессия, немесе жалған қауіпке
А.Басс және А,Дарки агрессияны сипаттағанда оны негізгі екі
Агрессияны зерттеуге қолданылатын әдістемелердің бірі Басса-Дарки сауалнамасы. Бүл
Орындау ережесі: тест сауалнамасында 75 тұжырымдама берілген. Оларға
Сауалнама:
1. Менің кейде
2. Кейде өзім
3. Мен тез
4. Егер маған
5. Өмірден маған
6. Басқалар
7. Мен достарымның қылықтарын
8. Егер
9. Мен басқа адамға қол
10. Мен еш
11. Басқалардың кемістігіне барлық уақытта
12. Егер маған
13. Басқалар қолайлы жағдайды пайдаланып
14. Басқалар маған,
15. Менің басқалармен келіспейтін кезім
16. Кейде менің ойыма өзім
17. Мені
18. Мен ашуланғанда есікті тарс
19. Мен сыртқы көрінісімнен әлде
20. Егер біреу
21. Менің тағдырым мені онша
22. Көп адамдар мені ұнатпайды
23. Басқалар менімен
24. Жұмыстан қашатын адамдар өздерін
25. Менің отбасымды әбіржіткендер -
26. Дөрекі әзілге мен бармаймын
27. Мені сықақ жасағандарға
28. Егер
29. Апта
30. Адамдардың көбі маған қызғаншақтықпен
31. Басқалардан өзімді силауды талап
32. Ата-анам үшін ешнәрсе жасамағаныма
33. Сізді
34. Мен еш уақытта ашуға
35. Егер басқалардың
36. Мені біреу ренжіткісі келсе,
37. Ешкімге байқатпауға тырыссам
38. Кейде мені күлкіге көтеретіндер
39. Мен қатты ызалансам да
40. Менің күнәларымның барлығы кешірілсін.
41. Маған біреу
42. Айтқаным болмай қалса мен
43. Кей кезде адамдарды көргенде
44. Шынымен жек көретін адамым
45. Бөтендерге
46. Егер
47. Кейін өкінетін нәрселерді жиі
48. Ашуланған кезде қол жұмсауым
49. Кішкентай кезімнен бастап долылық
50. Мен өзімді атылуға дайын
51. Қандай
52. Қандай
53. Маған біреу дауыс көтерсе,
54. Сәтсіздіктер мені мазасыздандырады.
55. Төбелескенде басқалардан артық-кемім жоқ.
56. Қатты
57. Кейде төбелесті бірінші болып
58. Өмір маған әділетсіз екенін
59. Мен, бүрын,
60. Ашуланғанда ғана ұрсамын.
61. Егер қателік жіберсем қысылып
62. Өз құқығымды жұдырықпен қорғау
63. Өзімнің ашуымды, кейде, стол
64. Өзіме ұнамайтындарға дөрекілік көрсетемін.
65. Маған зиян келтіргісі келетін
66. Дөрекілерді өз орнына қоя
67. Өзім дұрыс
68. Мені төбелеске дейін апаратындарды
69. Кішкентай нәрсеге бола ренжімеймін.
70. Басқалар
ойға сирек бөленемін.
71. Мен, көбінесе, адамдарды тек қорқытамын.
72. Соңғы кезде мен жабысқақ болып кеттім.
73. Дау барысында мен дауысымды жиі көтеремін.
74. Басқаларға теріс көзқарасымды көрсетпеуге тырысамын.
75. Мен дауласпастан келісімге келгенді ұнатамын.
Авторлар сауалнаманы келесі ұстанымдарға сүйене отырып жасаған:
1. Әр сұрақ агрессияның бір түрін анықтауға арналған.
2. Сұрақтарға берілген
Бағалау шкаласы.
Жауаптар сегіз шкала бойынша бағаланады.
1. Физикалық агрессия: ия-1, жоқ-0 келесі тұжырымдамаларға:
2. Жанама агрессия: ия-1, жоқ-0: 2, 10, 18,
3. Тітіркенушілік: ия-1, жоқ-0:
4. Негативизм: ия-1,
5. Өкпелегіштік: ия-1, жоқ-0:
6. Күдіктенушілік: ия-1, жоқ-0: 6, 14, 22,
7. Вербалды агрессия: ия-1,
8. Кінәні сезіну: ия-1, жоқ-0: 8, 16,
Көрсетілген шкала бойынша жауаптарды баллға аударып, барлық жиналған
6,5 плюс-минус 3 - қастандық көрсеткіші нормада екенінің
Қосымша-Г.
Зейiндi бағалау ( Мюнстерберг әдiстемесi )
Мақсаты: зейiннiң таңдамалылығын және кедергiлерге көңiл аудармай iс-
Орындау ережесi әрiптерден тұратын текстiң iшiнде мағынасы бар
Мысалы: рекледпсихологфыврукэж. Бұл қатардағы әрiптер арасында "психолог" деген
1
50
Менеджмент психологиясы бойынша дәрістер
Басқару психологиясының негізгі түсініктері
Менеджмент психологиясы жайлы лекциялар
Басқару психологиясының зерттеу әдістері
Педагогика және психология мамандығына арналған Психологиялық менеджмент
Инженер психологиясына түсінік
Басқару стилінің сипаттамасы
Ересек адамдар мен балалардың психологиялық ерекшеліктері
Менеджер ретынде көшбасшылық үшін негізгі талаптар
Жоғары оқу орындарында мектеп менеджерлерін басқарушылық қызметке даярлаудағы педагогикалық менеджменттің маңызын анықтау