Экономикалық өсу қарқынының ауытқымалылығы тұрақты экономикалық өсу тұрақсыз экономикалық өсу
Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................3
І бөлім. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі және оның мәні
1.1 Бәсекеге қабілеттілік түсінігі.......................................................................5
1.2 Бәсекеге қабілеттілікті арттырудағы экономикалық даму.......................7
ІІ бөлім. Бәсекеге қабілетті елу ел қатарына қосылудағы
2.1 ҚР экономикасылық өсуді жүзеге асырудың негізгі тетіктерін
2.2 ҒТП және инновацияның экономикалық дамуға әсері...........................18
2.3 ҚР мен шет елдеріндегі экономикалық дамуын талдау.........................22
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетті елу ел
Қорытынды..................................................................................................30
Қолданылған әдебиеттер............................................................................31
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылы («Қазақстанның бәсекеге
Қазақстанның әлемдегі елу бәсекелестікке қабілетті елдердің қатарына
Жаңашылдық – индустрия даму және жоғары технологиялық экономикаға
Мемлекеттік дамудың таяу болашақтағы басты мақсаты – бәсекеге
Қазіргі уақытта экономикалық өсу барлық мемлекеттердің экономикалық саясатының
Бүгінгі таңда Қазақстанның экономикасы ғаламдық дағдарыстың салдарын еңсеру
І бөлім. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі және оның мәні
1.1 Бәсекеге қабілеттілік түсінігі
Ұлттық экономикадағы нақты саланың дамуын қамтамасыз етуде, отандық
Еліміздің табиғи, экономикалық, ұлттық ерекшеліктеріне сай иелігіміздегі кұндылықтарды
Сонымен қатар, тұтыну нарығындағы өскелең талаптар да отандық
Бәсекеге қабілеттілік дегеніміз - кез-келген экономикалық объектілерге тән
«Бәсеке қабілеттілік» түсінігі XX ғасырдың 70 жылдарында Батыста
Бәсекеге қабілеттілік — өнеркәсіптік өнімнің құндық және сапалық
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі — тауарлардың тұтынушы қажеттілігін жоғары
Бәсекелестіктің салалық деңгейдегі қозғаушы күштерін зерттеу нарықық экономика
Нарыққа жаңа бәсекелестердің енуі барысында белгілі бір тосқауылдар
• өндіріс қажеттіліктерінің үнемделуі;
• өнімнің жіктелуі мен сатып алушылардың да сол
• тарату каналдарының салыстырмалы жетіспеушілігі;
• саладағы артықшылықтардың болуымен белгіленетін тосқауылдар.
Нарықта әрекет етуші компаниялар арасында бәсекелестіктің қарқандылығы мынандай
• бәсекелестердің сан жағынан көп болуы және олардың
• саланың салыстырмалы баяу өсуі;
• үстеме шығындар немесе тауарлы-материалдық қорлар құны түріндегі
• дифференциацияның жоқтығы (және тиісінше - конверсия шығындары);
• куаттардың секірмелі өсімі;
• жоғары деңгейге шығу тосқауылдары.
Бәсеке сипаттамалары және оларды анықтайтын факторларды шартты түрде
Келтірілген бәсеке сайыстың және бәсекелесу қабілетінің факторлары мен
Экономикалық әдебиетте бәсекені оның әдістері бойынша бағалық (баға
Қазіргі әлемде бағалық бәсеке бағадан тыс әдістердің бәсеке
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің жоғарылауы, оның жақсаруы көбінде іске
1.2 Бәсекеге қабілеттілікті арттырудағы экономикалық даму
Экономикалық даму дегеніміз ұлттық өнімнің сан жағынан өсуімен
Экономикалық дамудың негізгі мақсаттары – халықтың әл-ауқатын көтеру
Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі.
Бос уақыттың көбеюі. Нақты жалпы ұлттық өнім немесе
Халықтың әр топтар арасында ұлттық табыстың бөлінуін жақсарту.
Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту
Халықтың әл-ауқатын жоғарылату, технологиялық және саяси тұрғыдан тұрақты
Экономикалық даму дүниежүзілік экономиканың әрбір сатысында өзінің мазмұнын
Экономикалық өсу анықтамасында міндетті түрде осы ұғымның сапалық
Экономикалық өсудің ЖҰӨ нақты көлемінің өсу қарқынымен немесе
Біз өз зерттеуімізде екінші тәсілді қолданамыз. Біздің пікірімізше,
Халықтың орташа жан басына шаққандағы табысының артуы. Бұл
Бос уақыттың артуы. Күнделікті уақыт өткізу өмірлік игілік
Сапаны арттыру және шығарылатын тауарлар мен қызметтердің әртүрлілігінің
Сонымен бірге, біздің ойымызша, экономикалық өсудің сыныптамалық белгілері
Негізгі жүйелеушілік белгілері бойынша экономикалық өсудің түрлері мен
Кесте 1
Экономикалық өсудің жүйелеушілік белгісі Экономикалық өсу түрлері
1 2
Экономикалық өсу қарқыны төмен, орташа, жоғары
Құнсыздану жағдайындағы экономикалық өсу қарқыны атаулы, нақты
Экономикалық өсу қарқынының ауытқымалылығы тұрақты экономикалық өсу
тұрақсыз экономикалық өсу
Экономикалық өсу көздері экстенсивті өсу, интенсивті өсу
Экономикалық өсу стратегиясы ішкі қайта құрылымдаумен анықталатын өсу,
Құрылымдық өзгерістердің сипаты ішкі өсу, сыртқы өсу
Өсу ұзақтығы ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді
Өсуді қамтамасыз ететін инвестициялық белсенділік деңгейі қалпына келтіретін
инвестициялық өсу
Экономикалық өсуге қол жеткізу тәсілдері мен нәтижелерінің тиімділігі
теңгерілмеген
Қаржыландыру көздері бойынша өзіндік қаржы көздері есебінен қол
Негізгі өсу факторлары әсерінің әлеуетін пайдалану тұрақты, қол
Өнімді, қызметтерді өткізу нарқы Ішкі нарыққа бағдарланған
Экспортқа бағдарланған
Мақсаты бойынша Экономикалық жүйені қайта құру, Нарықтық қатынастарды
Әсер ету сипаты бойынша объективті, субъективті, ықтимал,
Бағыттылығы бойынша Экономикалық өсуді тұрақтандыру
Экономикалық өсуді жандандыру
Экономикалық өсуді тұрақсыздандыру
Атқарамдық белгісі бойынша саяси, экономикалық, әлеуметтік, ұйымдық,
ғылыми-техникалық және т.с.с.,
Әсер ету ауқымы бойынша өңірлік, салалық, салааралық, экономиканың
Ықпал ету дәрежесі бойынша негізгі, қызмет көрсететін, қамтамасыз
Экономикалық өсудің мақсаты қоғам болып табылады. Бұл адам
Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс
Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі.
Қоғамдық өндірістің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшандығы мен
Интенсивті типі - техника мен технологияның жетілдірілуі арқылы
қолданылатын ресурстар сапасының өсуі (жұмыс күшінің сапасын өсіру
ресурстарды пайдалану әдістерін жақсарту (технологияны жетілдіру, өндірісті және
Экстенсивті типі – қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы
жұмыс күшінің санының өсуі;
капиталдың көлемі өсуі.
Аралас типі - факторлардың өсуімен қатар техникамен технологияның
Экономикалық теорияда экономикалық өсудің сапасы деген ұғым әлеуметтік
халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;
адамның бос уақытының көбеюі;
әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;
адам капиталына инвестицияны өсіру;
адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;
еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық
Экономикалық өсуді бағалау теориясы мен тәжірибесінде қоғамдық өндірісті
Теориялық тұрғыда жоғарыда аталған жаңа парадигма – тұрақты
«Тұрақты даму» деп қазіргі кездің қажеттіліктерін қанағаттандыратын, бірақ
Біз әрине жаһандану жағдайында «тұрақты даму» тұжырымдамасының ролі
Белгілі бір кезеңдік, ұлттық шаруашылықтың қызметінде қайталану бақыланып
Экономикалық өсудің құрамы туралы теориялық түсініктердің эволюциясы оның
Экономиканың өсуге қабілеті, өндірістің нақты көлемін ұзақ мерзімді
Жоғарыда аталған факторлардың барлығы экономикалық өсудің қозғаушы күші
Экономикалық өсудің факторлары
Кесте 2
Факторлар тобы Факторлардың мазмұны
1 2
Тура (ұсыныс-факторлар) - еңбек ресурстарының санын ұлғайту және
- негізгі капиталдың көлемін ұлғайту және сапалық құрамын
- технологияларды жетілдіру және өндірісті ұйымдастыру;
- шаруашылық айналымға енгізілетін табиғи ресурстардың мөлшерін көбейту
- қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетті арттыру.
Жанама (сұраныс және бөлу факторлары) - нарықтардың монополиялану
- экономикадағы салықтық ахуал;
- несие-банктік жүйенің тиімділігі;
- өндірістік ресурстарға бағаның төмендеуі;
- тұтыну, инвестициялық және мемлекеттік шығындардың артуы;
- экспортқа шығарылатын тауарлардың кеңеюі;
- экономикадағы өндірістік ресурстарды қайта бөлу мүмкіндігі;
- кірістерді бөлудің қолданыстағы жүйесі.
Ішкі елдің өндіріс факторлары (фабрика ғимараттары және олардың
Сыртқы шетелдік ресурстар
Аралас елдің өндіріс факторлары және шетелдік ресурстар (аралас
Экономикалық өсудің экстенсивті типінің факторлары жұмыс күшін көп
Экономикалық өсудің интенсивті типінің факторлары жұмыс күшінің біліктік
Біздің пікірімізше, егер елдің азаматтарының меншік құқығын қорғайтын
Қазіргі кезде демократиялық тәжірибені тереңдету мақсатында демократизация үрдістерін
ІІ бөлім. Бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына қосылудағы
2.1 ҚР экономикасылық өсуді жүзеге асырудың негізгі тетіктерін
Институционалдық теория нарықтық өзгерістерді сапалық тұрғыдан зерттеуге мүмкіндік
Қаржы бөліп таратылатын категория ретінде экономикамен тығыз байланысты.
Қаржы саясатын қалыптастыру мен іске асырудың негізіне алынатын
Серпінді экономикалық өсуге қол жеткізу үшін басқарудың ұйымдық-экономикалық
Әлемдік экономиканың даму беталыстары мен сыртқы шарттары
1-нұсқа бойынша орта мерзімді кезеңде әлемдік тауар және
2-нұсқада әлемдік тауар және қаржы нарықтарында жағдай тұрақталады
3-нұсқа бойынша мұнайға әлемдік баға 2009 – 2013
Дүниежүзілік экономикадағы және әлемдік тауар нарықтарындағы ағымдағы жағдай
«Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдардағы өнеркәсіптік-инновацмялық даму Стратегиясында» ЖІӨ-ң
ЖІӨ өсу динамикасы әр түрлі болуы мүмкін және
Халықтың жан басына шаққанда 40 мың долларға тең
Қойылған міндетті шешу үшін негізгі капиталға салынатын жыл
Қазақстанның экономикалық өсудің озық моделін ұстанған мемлекеттерден айырмашылығы
2.2 ҒТП және инновацияның экономикалық дамуға әсері
Бүгінгі күні Қазақстан экономикасының негізі жеке инициативасы мен
Қазақстан экономикасы айтарлықтай қарқынды дамуда. Соңғы онжылдықта елдегі
Дүниежүзілік банктің топтастыруы бойынша, Қазақстан кіріс деңгейі жағынан
Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша, Қазақстан инвестиция жұмылдырудан әлем
Қазақстан – ғаламдық энергетикалық қауіпсіздікпен қамтамасыз етуге барынша
Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруді жоспарлап отыр, және
Қазақстан экономикалық дамудың өтпелі кезеңін сәтті аяқтай отырып,
Қазақстанның ғылыми-техникалық саясаты инновациялық үрдістерді белсендіруге, жаңа технологиялық
Ірі корпорациялардың ғылыми орталықтарында, институттар зертханаларында шоғырланған, жоғары
Ғылымның жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері және оларды
Кесте 3
Көрсеткіштер
2005ж.
2006ж.
2007ж.
2008ж. 2008 ж. 2005 жылға өсу/кему қарқыны
Жалпы ішкі өнім, млрд. теңге 7 590,60 10
Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар қолданыстағы бағада,
жалпы ішкі өнімге пайызбен 0,28 0,24 0,21 0,22
Зерттеулер мен әзірлемелерді орындаған ұйымдар саны 390 437
Зерттеулермен және әзірлемелермен айналысатын персонал саны (жыл соңына),
соның ішінде:
зерттеушілер 11 910 12 404 11 524 10
одан:
ғылым докторлары 1 106 1 157 1 166
ғылым кандидаттары 3 018 3 147 3 058
Зерттеулер және әзірлемелермен айналысатын ұйымдардың негізгі қаражаттары,
Зерттеулер мен әзірлемелер 41 512 51 400 64
Жоғары білім 30 312 36 007 45 557
ҚР-да зерттеулер мен әзірлемелерді орындаумен айналысатын ұйымдар саны
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының құрылымындағы ғылыми-техникалық қызметтің басты бағыты 46,4%
Қазіргі уақытта шамамен 3 жыл бойы Қазақстандағы кәсіпорындардың
Көптеген отандық зерттеулер мен әзірлемелердің нақты нарықтық талаптар
Дайын ғылыми әзірлемелерді өндіріске енгізу тәртібі жоқ. Қазіргі
2008 жылы 2000 жылмен салыстырғанда орындалған ғылыми-техникалық жұмыстардың
1990-2008 жылдарда ғылыми-техникалық жұмыстар көлемі (млн.теңге)
Кесте 4
Көрсеткіштер 1990ж. 1995ж. 2000ж. 2008ж. 2008 ж 2000
Орындалған ғылыми-техникалық жұмыстар көлемі, барлығы 395,4 2983,1 6100,5
соның ішінде:
ғылыми-зерттеу жұмыстары 214,2 1739,7 3764,5 17174,4 456,2
соның ішінде
Іргелісі 40,2 396,1 809,6 3461,1 427,5
қолданбалы зерттеулер 174 1343,6 2954,9 13713,3 464,1
жобалық-құрастыру және техникалық жұмыстар 99,7 496,6 1205,9 8555,8
бұйымдардың (өнімдердің) тәжірибелі үлгілерін (жиындарын) жасау 21,1 117,1
құрылысқа арналған жобалық жұмыстар 40,8 536,0 231,7 1237,9
ғылыми-техникалық қызмет көрсетулер 19,6 92,5 699,4 2140,1 306
Инновациялық қызметті жандандыру үшін бірінші кезекте қолданбалы ғылыми
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың нәтижесінде ұсақ және
Қазақстан еліндегі қалыптасушы нарықтық экономикаға қажетті масштабтарда кәсіпкерлік
2.3 ҚР мен шет елдеріндегі экономикалық дамуын талдау
Елдердің дамуын талдауы көрсетіп отырғандай, әлемдік шаруашылықта басты
Жалпы алғанда, дамыған экономикалы елдердің көпшілігі 2008 жылдың
Экономикасы дамыған басқа елдер сауданың жағымсыз жағдайларымен байланысты
2008 жылдың қыркүйегінен бастап дағдарыс Азия елдеріне тарады
Дамыған елдердегі өндіріс көлемі, тұтынушы бағалары және жұмыссыздық
Кесте 5
Нақты ЖІӨ Тұтынушы бағалары Жұмыссыздық
2007 2008 2009 2007 2008 2009 2007 2008
Дамыған экономикалы елдер 2,7 0,9 -3,8 2,2 3,4
Соның ішінде АҚШ 2,0 1,1 -2,8 2,9 3,8
Германия 2,5 1,3 -5,6 2,3 2,8 0,1 8,4
Ұлыбритания 3,0 0,7 -4,1 2,3 3,6 1,5 5,4
Қалыптасып жатқан нарықтары бар Оңтүстік-Шығыс Азия елдері де
ЕО кірген және өзінің экономикалық тәуелсіздігі мәселесін сұрақ
Соңғы бесжылдықта Қытайда экономикалық өсудің қарқынының жылдамдауы байқалды.
Ресей өзін нарықтық экономикалы ел ретінде таныту жолында.
Әлеуметтік-экономикалық дамудың қазақстандық моделі «қуып жетіп дамудың» аралық
Экономика әлеуметтік-экономикалық дамудың жаңа сатысына енді. Бұнда елдің
Мәліметтерді талдау (6 кесте) көрсетіп отырғандай, 2002- 2008
Нақты көлемнің индексінің өсуі байқалады –2005ж. салыстырғанда 2006
Қаржы дағдарысының әсерінен экономикалық өсудің қарқыны жалпы алғанда
Тұтынушы нарығында 2008 жылдың ішінде инфляцияның өсуі байқалды,
Әлеуметтік жауапкершілік ұйымның ұстанымы мен қоғам, тұрақты қоршаған
Әлеуметтік әріптестік жүйесін дамыту қазіргі уақытта жүргізіліп отырған
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетті елу ел
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылы («Қазақстанның бәсекеге
Бір жағынан бұл Бағдарламаны жүзеге асыру аймақ тұрғындарының
Шағын кәсіпкерлік субъектілері келешекте аймақаралық және әлемдік нарыққа
Аймақтық бағдарлама шағын кәсіпкерліктің біртіндеп және тиімді қалыптасуын,
Экономикалық реформалардың табысты болуы мен олардың жекелеген учаскелердегі
Алайда, нарық әзірше әлсіз және дамымаған жерлерде, нарықтық
Қазақстанның әлемдегі елу бәсекелестікке қабілетті елдердің қатарына
Жаңашылдық - индустрия даму және жоғары технологиялық экономикаға
Мемлекеттік дамудың таяу болашақтағы басты мақсаты – бәсекеге
Осы негізде Экономикалық даму және сауда министрлігі 2020
«Биыл Үкімет Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін 2011-2015
Жалпы ішкі өнімдегі өндірістің үлесі.
Министрліктің берген мәліметіне сүйенсек, экономиканың өсуі өнеркәсіп өндірісін
Өнеркәсіптік өндірістің өсуін өңірлер бойынша бағамдасақ, барлық аймақтың
Осы фактілермен санассақ, ағымдағы жылдың қаңтар-мамыр айларының қорытындысы
Жалпылай алғанда, бүгінгі таңда Индустрияландыру картасының құрылысы 167
Ірі жобалардың ірі потенциалы дегеніміз не?
Қазір әлемдік экономикада ғаламдастыру үрдістері жүріп жатқан кезде
– 27,3 млрд теңге көлеміне «Еуразиялық энергетикалық корпорация»
– 16,6 млрд теңгеге «Коппер Текнолоджи» «Приорское» компаниясының
– 11,5 млрд теңге сомаға «Қазақстан Каспиан Оффшор
– 8,1 млрд теңгеге «Алтын алмас» АҚ-тың Ақбақай
Ал ағымдағы жылдың екінші жартыжылдығында шамамен 600 млрд
Негізі, тұтастай алғанда, 2010 жылы 803,4 млрд теңгеден
Қорытынды
Қазақстан тәуелсіздігіне 20 жыл. Осы уақыт аралығында Республика
Қазақстанның дамуына қатысты болып отыр. Тәуелсіздік
20 жылдағы Қазақстанның дамуы, елдің даму жолындағы көрсеткіштерін
Соңғы кезде, Қазақстан экономикасына қаржы дағдарысының әсер еткендігін
Сарапшылар, Қазақстанның орта деңгейлі адам басына шаққандағы ІЖӨ-імі
Қолданылған әдебиеттер
1. Экономикалық теория негіздері. Я.Әубәкіров, М.Есқалиев, Е.Жатқанбаев. Алматы,
2. Қаржы. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Алматы, 2003ж.
3.Экономикалық теория. С.Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров. Астана,
4.Нарықтық экономика негіздері. Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ү.Байжомартов. Алматы, 1994ж.
5. Экономикалық теория. С.С.Мәуленова. Алматы, 2004ж.
6. Қаржылық есеп. Қ.К.Кеулімжаев. Алматы, 2001ж.
7. Жалпы экономикалық теория. Шеденов Ө.Қ. Ақтөбе, 2004ж.
8. Кәсіпорын экономикасы. А.Қ.Мейірбеков. Алматы, 2003ж.
9. Ақша, несие, банктер. Ғ.С.Сейтқасымов. Алматы, 2001ж.
10. Экономикалық теория негіздері. Осипова Г.М. Алматы, 2002ж.
11. http://www.nationalbank.kz/
12. http://www.stat.kz/
13. Саясат» журналы №3 2009 жылы
14. «Саясат» журналы №4 2009 жылы
15. Вестник Казгу. серия экономическая /2004, №4(16)
16. Вестник Казгу. серия экономическая /2003, №9
31
Экстенсивті
Аралас
Интенсивті
Экономикалық өсудің типтері
Экономикалық өсу қарқынының тұрақты экономикалық өсу ауытқымалылығы тұрақсыз экономикалық өсу
Циклдық даму және жаһандану жағдайындағы экономиқалық өсу
Экономикалық өсу жайлы
Экономиканың өсуі
Экономикалық өсу түсінігі, түрлері мен факторлары
ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ПЕН ИНФЛЯЦИЯ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚСЫЗДЫҚ КӨРІНІСІ РЕТІНДЕ
Әлемдік нарықта және Қазақстан Республикасындағы инфляцияның экономикалық маңызы мен ролі және оларды тежеу әдістері, тиімді шешу жолдары
Экономикадағы инфляция
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ МАКРО –ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКIШ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI
Экономикалық өсу басты макроэкономикалық категориясы ретінде