Оқыту әрекеті
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................... 3
1 ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ
1.1 Жаңашылдық оқыту технологиялары, олардың мәні мен даму
жолдары, түрлері............................ 8
1.2 Өзіндік жұмыс – шығармашылық әрекетті ұйымдастырудың алғы
1.3 Оқушының жаңа технология бойынша педагогикалық ойындар арқылы
2 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТІНЕ БАҒЫТТАЛҒАН ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
2.1 Педагогикалық технологиялар жүйесі арқылы оқушыларды шығармашылық
2.2 Оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытатын оқу үрдісін
жобалау.......................... 57
ҚОРЫТЫНДЫ.............................66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ.....................70
ҰСЫНЫСТАР...............................71
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: “Бүгінгі таңда ұрпақ алдында “Қазақстан 2030”
Президенттің Қазақстан халқына Жолдауында: “Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте
Дәстүрлі оқу үрдісі оқушыға, негізінен, дайын, өңделген оқу материалын
Оқу үрдісін дұрыс және ғылыми түрде ұйымдастыру үшін мұғалімге
Көптеген ғалымдар оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруды жеке пәндер аясында
Бұл еңбектерде өзіндік жұмыстың дербестік қасиетін мейлінше арттыруға, олардың
Диплом жұмысының мақсаты: оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудағы жаңа технологиялар
Зерттеу объектісі: білім берудегі жаңа технологияның маңызы мен әрекеті.
Зерттеу пәні: жаңа технология арқылы шығармашылық қызығушылығын дамыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер білім берудегі жаңа технологияның
- оқу үрдісіне қатысушылардың қарым - қатынасында оқушы белсенділігіне
- сол өзіндік жұмысты ұйымдастыруда пәндік білім, білік, дағдыны
Зерттеу міндеттері:
- оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудағы жаңа технологияның мән –
- жаңа технологияның ғылыми-педагогикалық мәселе ретінде зерттелу деңгейін анықтау;
- оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытуға бағытталған жаңа технологияның ұйымдастыру
- дайындалған жүйені педагогикалық эксперимент арқылы тексеріп, негіздеу.
Мәселенің деректік көзі: Қазақтан Республикасының ресми құжаттары, мектеп оқулықтары
Әдіснамалық және теориялық негіздері: мектеп оқушыларына кәсіби бағдар берудің
Зерттеудің әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық және
Ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңыздылығы:
-Оқушының шығармашылық әрекетін ұйымдастыру ғылыми-педагогикалық мәселе ретінде қарастырылды.
-Оқыту әрекетіндегі оқушы және оқытушы әрекеттерінің мазмұны жаңа тұрғыдан
-Өзіндік жұмыстың шығармашылық әрекетті ұйымдастырудағы мүмкіндіктері анықталды, дидактикалық шарттары
Зерттеу базасы: Атырау облысы, Махамбет ауданы, Қазмұхаммед Қарашаұлы атындағы
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлім, қорытынды
1 ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ
Жаңашылдық оқыту технологиялары, олардың түрлері, мәні мен даму жолдары
Адам қоғам өмірінің дамуына байланысты үнемі қозғалыста, әрекетте болады.
Тұлғаның даму мәселесін теориялық талдау педагогтар үшін де маңызды.
Біздің зерттеу тақырыбымыз тұрғысынан ғылыми талдауымыздың өзегі білім берудегі
Сонымен қатар оқыту технологиясы педагогикалық процестің сапасын жетілдіруді
Педагогикалық психология соңғы кезде оқыту проблемаларын, тәрбиелеу мәселелерін
Технология - латын сөзі, texne - өнер, кәсіп, шеберлік,
Технология - тәртіп бойынша реттеліп, жоспарланған іс-әрекет, үрдіс (процесс)
Мұғалім педагогикалық технологияның көмегімен оқыту процесінде экспромттардың орнына алдын
Мұғалімдер күнделікті сабақтарында пайдаланып, жүрген әдістемелік жүйе мен көмекші
Педагогикалық технологияның ең басты мәнді белгісі: мақсаты айқын, нақты,
Сонымен қатар педагогикалық технология мынадай қосылғыштардан құралады:
Диагностикалық жолмен мақсат қою және оқушылардың білімді меңгеру сапасын,
Мақсатты конструктивті, айқын, нақты түрде қою;
Жеке тұлғаны тұтас дамыту;
Диагностикалық жолмен айқындалған мақсат:
Біріншіден - Оқушының бойында қалыптастыруға қажет сапалардың нақты сипатын
Екіншіден - осы сапаларды диагностикалық айқындаудың нақты тәсілдерін мұғалім
Үшіншіден сапалардың өзгеру мүмкіндігі ескеру керек. Сонымен «Технология -
«Технология» - көздеген нәтиже орындалуының кепілдігі, әрі болашақ оқу
Әр оқушының қабілет деңгейі ескерілмей, барлығына бірдей тапсырма береді.
Педагогикалық технологияны дамыту мәселелерін 60 жылдардан бастап әртүрлі жағынан
Адамзаттың бүкіл танымдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани
Технология мәні мен оның мазмұнын түсінуге бұл уақытқа дейін
Әмірбек Амангелдиев: «Педагогикалық технология деп нақты өмірлік тәжірибеде іске
М.В.Кларин мен Т.А.Ильина педагогикалық технология оқыту технологиясының мәнін қарастыра
Оқытудағы технология ұғымы, термині, оқыту үрдісінде құрал - жабдықтрды,
Сапалардың бағалау мен тексерудің даму дәрежесін айқындаудың
Ғалымдар:
- біріншіден, жаңа педагогикалық технология білім беру процесінде
оқушының өз әрекетінің құрылымы мен мазмұны қандай болады;
- екіншіден, алға қойған мақсатты диагностикалық айқындап, мақсатты
орындау жолын қадағалап отыруды;
- үшіншіден, жоғарыда айтып кеткендей, оқыту ісінің тұтастығы
оқушының ынта - ықыласынан, қызығушылығынан, қабілетінен, оның өз
Жаңа педагогикалық технологияға дамыта оқыту үшін, саралық (дифференциялық) және
Мектептердің, жоғары оқу орындарының және басқа да білім беру
жүйелерінің жұмыс тәжірибесінде білім беру, оқыту технологиясының әр түрлі
Оқыту технологиясы оқушының ынта ықыласын ізденіс әрекетін оятуға бағытталады.
Бұл оқушының таяудағы даму сатысының дамуын қамтамасыз етеді.
Жүйелердің жиынтығы болғандықтан жүйелі түрде педагогикалық технологияны ұйымдастырудың соңғы
Компьютерлік оқыту.
Ойын технологиясын меңгеру арқылы оқыту.
Модельдік оқыту.
Модульдік оқыту.
Бағдарламалық (программалық) оқыту.
Проблемалық (ділгірлік) оқыту.
Оқытуды оқушының жеке-дара шығармашылық қызметіне сүйене отырып, ұйымдастыру.
Оқытудың құрылымдық-логикалық сызба - жүйесін құрастыру технологиясын пайдалану.
Жаңашылдық оқыту негізінде педагогикалық технологияны пайдаланып, оқыту мен дәстүрлі
Оқушылардың жеке білім траекториясын қандай да бір әрекетті жүзеге
Қазіргі уақыта білім берудегі талаптың бірі - баланы
Терминді колданбас бұрын, алдымен «компетенция» сөзінің аудармасыи анықтап алайық.
Біліктілік - оқушының өзінің иемденген білім, білік, дағдыларын өмірлік
Ю.В.Фролов, Д.А.Махотин: "Біліктілік дегеніміз - тұлға сапаларының кіріккен сипаттамасы,
Бұл бағытта келелі еңбек етіп жүрген ғалымдардың бірі -
- окушы тұлғасына катысты;
білім, білік, дағдыларға катысты;
білімнің мазмұны мен құрылымына қатысты.
әрекет тәсілдеріне қатысты.
Осыдан келіп, А.Хуторской білімдік біліктілікке анықтама береді: "Білімдік біліктілік
Кұнды-мағыналы біліктілік.
Жалпы мәдени біліктілік.
Оқу-танымдық біліктілік.
Ақпараттық біліктілік.
Катысымдық (коммуникативтік) біліктілік.
Әлеуметтік-еңбектік біліктілік.
Жекелік өзін-өзі дамыту біліктілігі.
Бұл біліктіліктер түрлері жалпы білім берудің басты мақсаттарына, әлеуметтік
Біліктілік мәселесі білім сапасымен тығыз байланысты. Білім сапасы білім
Білім берудегі жаңа технологияны жүргізудің әдістері мен тәсілдері
Жеке шеберлік Ортақ технология
Жұмысты процесті басынан аяғына дейін өзі орындайды.
Барлық жүйенің негізі бойынша білімді меңгеруі, әрі процестің барлық
Барлығын жеке өзі істеуі керек.
Ұзақ процесс.
Өнім сапалы.
Интуиция негізінде сезімділік, болжау, бақылау жүреді.
Өндіруші мүмкіншілігінің
шектеулі, өнімнің аздығы.
Процесс тең бөлінеді, әрі жұмысшы өзінің жұмысын, бөлек бір
Жұмысшыға атқарып жатқан процесс бойынша білім қажет.
«Дайын» жоспарлар енгізіледі, барлығын өзі істеуден босатылады.
Процесс көпке негізделдіктен атқару тездетіледі.
Өнім сапасы аз.
Ғылыми есеп негізінде жүреді, білімділік жоғары болады.
Өндіруші мүмкіншілігінің өнімі емес, көптеген өнім берушінің мүмкіншілігіне сүйенеді
Әр адам бөлек, өзінің еңбек операциясын ғана орындаса, бұның
жағынан артықшылығы екі жағынан кемшілігі бар деп те
Тәрбие процесін - бұл өндірісті процесс деп қарастырдық. Шынымен,
Өндірістегідей мектепке де ынталандырушы жүйесінің бірлігі керек, педагогтар оны
Өнім процесінің тәрбие процесінен ерекшелігі: тәрбиенің біртұтастық сипатында, мінезінде,
Тәрбие аймағында технологияның ықпалымен барлығын ортақ жолмен жан-жақты дамытады.
Білім берудегі жаңа технологияның түрлері көп. Соныі бірі инновация
Сонымен, ағылшын сөзінен енгізілген novation термині көбінесе процестің жаңа
Білім беру, оқыту, тәрбиелеудегі инновацияны, жаңашылдықты анықтап, олардың негізгі
Жаңашылдық - барлық қоғамдық жүйеге іштей тән құбылыс. Инновациялық
Қазіргі білім берудегі жаңашылдықтың табиғаты мен қарама - қайшылығы
Қоғамдық өндірістік өзгерістің ондағы жаңашылдықтың шапшаңдығы, ал білім берудің
Екіншіден: Оқыту мен білім берудің дамуының инерттілігі;
Үшіншіден: Интеллектуалдық машиналардың 5 - жүйесінің дамуы;
дистанциялық оқыту жүйесінің өмірге келуі, қалыптасуы;
электрондық оқыту таблицаларының, байланыс жүйесінің іс-тәжірибеге енуі;
компьютерлік оқытуды интернетпен ұштастыру.
Жаңашылдық - қоғамдық қажеттілікті өтеу
1.2 Өзіндік жұмыс – шығармашылық әрекетті ұйымдастырудың алғы шарты
Адамның өзін-өзі тануға ұмтылып, ізденуі шығармашылық болып табылады. Өмірде
Әрекеттің түрлерінің арасындағы байланыс оқушының тек терең білім алуына
Әрине, бүл анықтамалардың бәрі бір-біріне қайшы келмейді, қайта бірін-бірі
педагогика саласындағы ғылыми зерттеулерге арқау болғандығы көпшілікке мәлім.
Өзіндік жұмыстар мектептегі жеке пәннің, курстың тақырыптық, сай ұйымдастырылған
Оқушылардың өздігінен аткаратын жұмыстары білімді терең меңгеруге, не біліктерін
Оқушылардың дербестік касиетін мейлінше арттыру.
Олардың алган білімінің саналылыгы мен беріктігін камтамасыз ету.
Оқушыларда окуға кажет біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.
Оқушылардын таным ақыл-ой қабілеттерін дамыту.
Оқушыларды сыныптан және мектептен тыс дербес білім алуға әзірлеу.
6. Оқушылардың оқуға ынтасын арттырып,
Автордың пікірінше, осы міндеттер орындалғанда ғана өзіндік жұмыс өз
Әрине, педагогикада өзіндік жүмыстың оқушының танымдық белсенділігіне әсері зерттелген
Б.П.Есипов белсенділікті былай анықтады: "Оқудағы белсенділік білімді, икемділік пен
Окушының мектептегі және үйдегі өзіндік жұмысы өздерінің міндетіне, мақсатына,
Оқушының өзіндік оқу әрекетінің ішкі құрылысын білудің маңызы зор.
Оқушының оқу әрекетінің құрылымындағы мынадай аспектілерді бөліп көрсетуге болады:
мазмұнды жағы - оқушының тапсырманы орындау барысында не
Тапсырманың дербес, табысты орындалуына бұл білімдердің сапасы
үрдістік жағын оқушының тапсырманы орындау үстіндегі ой, іс-қимылдары кұрайды.
3) мотивтік жағы оқу әрекетінің қозғаушы күштерін
жағдайына қатысты ғана оқып қоймай, білімге қызыққандықтан оқыса, онда
4) нәтижелі жағы - бұл оқушының тапсырманы орындау
Окушының өзіндік оқу әрекетінде жетекші қызметі үрдістік жағы атқарады.
Оқушы белсенділігі оның ой дербестігіне сүйенеді. Оқушыда белсенділік бір
"Танымдық әрекет, танымдық ізденімпаздық, танымдық дербестік" ұғымдарына Ж.А.Қараев, А.Е.Әбілқасымова
Өзіндік жұмысты оқушының дербестік танымдық әрекетін ұйымдастырудың әр түрлі
жетекшілік оқушылар үшін байқалмайтындай, көрінбейтіндей болуы қажет.
Өзіндік жұмыс оқушының танымдық әрекетін ұйымдастырудағы тәсілдердің алуан түрлілігін
Оқу-әдістемелік кешен құрамындағы бағдарламаға сүйене отырып жасалған оқулықтағы тапсырмалардың
Оқытудың ақпараттык технологиясы оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың, танымдык әрекетін
Оқу үрдісінде компьютерлік бағдарламаларды қолдану өз алдына белгілі бір
Ж.А.Қараев оқытудың компьютерлік технологиясын қолданудын дидактикалық мақсаттарын бөліп көрсетеді:
"1.Оқушының дербес танымдық жэне экспериментальды-зерттеушілік эрекеттеріндегі шығармашылык дамыту, оқушы
Оқуға қызығушылықты, қажеттілікті күшейту.
Оқытудың мазмұнын, формаларын жэне әдістерін жаңашаландыру,сонымен қатар оқу-танымдық үрдісті
Оқу үрдісін оптималдандыру, оның тиімділігін және сапасын көтеру" .
Соңғы кезде оқу үрдісінде оқытудың ақпараттық технологиясын қолдануға байланысты
Осылайша, қазіргі компьютердің техникалык мүмкіндіктері дәстүрлі дидактикалык ойындардың
Оқушылардың шығармашылык әрекетіне бағытталған өзіндік жұмысты ұйымдастыруда тиімді окытудың
Сыни ойлаудың білік, дағдыларына ең басты ойды көре білу,
Оқу мен жазу арқылы сыни ойлауды дамыту технологиясын оқу
Жаңа технология жүйесінде проблемалық және іскерлік ойын арқылы оқытудың
жеңуге тәрбиелейді. Іскерлік ойын сабақтарын өткізу технологиясы үш кезеңнен
1-кезең. Дайындық (рөлдерді бөліп беру, оқушыларды топтарға бөлу, проблеманы
2-кезең. Ойын кезеңі (оқушылар жасаған хабарламаларды тыңдау, пікірталас жасау,
3-кезең. Қорытындылау (проблеманы шешудің тиімді жолдарын іздестіру).
Оқытудың осындай жаңа технологияларын қойылған мақсатка сай
Оқушының өзіндік жұмысын оқу үрдісінің келесі кезеңдерінде қолдануға
а) Жаңа материалды өту
Біріншіден, өзіндік меңгеруге
Екіншіден, оқушыларга таныс емес, бірак көлемі жөнінен шағын және
Үшіншіден, өз бетімен меңгеруге өтілген тақырыпка ұқсас такырыптар берілуі
ә) Оқушының өзіндік жұмысы бұрыннан белгілі тақырыпты бекіту кезінде
қолданылуы мүмкін. Бұл
б) Өткен материалды қайталау уақытында өзіндік жүмысты қолдануға болады.
Оқушынын өзіндік жұмысы оларды алдына белгілі бір мақсат
Өз бетімен орындауға берілген кез келген тапсырма:
а) оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытады;
ә) алған білімдерін өз тәжірибелерінде, іс
б) оқушыларға орындау түрі жағынан да, мазмұны жағынан да
в) оқушыларды өз бетімен қорытынды шығаруға жетелелейді;
г) олардың қабілетін арттыруы, ауызша және жазбаша тілдерін дамытады;
д) бұрынғы меңгерілген білім-дағдыларға сүйенеді;
е) оқушылардың белсенділігін дамыту мақсатында жеңілден күрделіге қарай құрылуы
Оқушылардың өзіндік жүмыстарының түрлері өте көп. Оқытудың мақсат-міндеттеріне,
а) жаңа білімді меңгеру (материалды жан-жақты талдау, мұғалімнің ауызша
ә) жаңа білімді бекіту (түрлі жаттығулар, есеп шығару, т.б.);
б) білім мен дағдыларды қайталау, бақылау және тексеру (түрлі
графикалық, практикалық т.б. жұмыстар).
Оқушылардың дербестігінің даму дәрежесіне қарай өзіндік жұмыстар репродуктивтік және
Окушылардын өз еркімен жасайтын жұмыстары: қосымша әдебиеттер оқуы, ғылыми
Окушының өзіндік жұмысты орындау түрін Л.П.Аристова 5 түрге бөледі:
2) Мұғалімнің түсіндіруінде қарастырылмаған мәселелерді үйде
3) Бұрынғы білімдерін жаңа
4) Жаңа білімді пысықтау;
5) Мұғалімнің түсіндіруінен және басқадай білім көздерінен алынған білімді
П.И.Пидкасистый өзіндік жүмыстың
"а) үлгі бойынша орындалатын өзіндік жүмыс;
ә) реконструктивті, яғни өзгертуші өзіндік жұмыс;
б) көп нұсқалы (вариативті) өзіндік жұмыстар;
в) шығармашылык өзіндік жұмыс-р.
А.В.Усова, В.Н.Завьялов өзіндік жұмыстың түрлерін әр түрлі белгілеріне қарай
Шығармашылық жұмыстардың оқушыларды
а) олар оқуға, білімге қызығушылықты туғызады;
ә) өз бетімен білім алудың мағынасын түсінуге көмектеседі;
б) жеке тұлғаның бойында дербестік, белсенділік, ерік, жауапкершілік, мақсатқа
в) өз бетімен білім алу әрекетінің икемділік,
Шығармашылық жұмыстардың атқаратын қызметтерінің түрлері: қозғаушы (өзіндік білім алуға
ұйымдастырушы-тәжірибелік (өз бетімен білім алуға барлық күш-жігерді бағыттау);
Профессор Р.Г.Лембергтің пікірінше. оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру
"а) оқушылардың істейтін жұмысынын мақсатын айкын түсінуі;
ә) жұмыстын жемісті аяқталуына, онын алдағы нәтижесіне қызығуы;
б) жұмысты оқушылардың өз еркімен, калауымен орындауы".[12]
Т.Сабиров "Окушылардын оку белсенділігін арттырудың тиімді жолдары" деген еңбегінде
"Бірінші шарт - мұғалімдер мектеп окушыларының өз бетімен
Екінші шарт - оқушылардың мектепте
Үшінші шарт — ол оқушының жеке басының өз бетімен
Өзіндік жұмысты тиімді ұйымдастыруда жэне өткізуде мұғалім тарапынан алдын
оқу үрдісінің барлық кезеңінде өзіндік жұмысты ұйымдастыру;
оқушыға оқу әрекетінің субъектісі ретінде қарау;
оқушының танымдық қабілетіне қарай тапсырмаларды бөлу.
Көптеген ғалымдар оқушылардың өзіндік жұмысын жекелеген пәндер аясында қарастырган.
өзіндік жүмыстың мазмүны сьшып окушыларының білім дэрежесіне, жас және
оқушылардың бұған дейін алған білімін, біліктілігін жэне іскерлігін ескере
пән ерекшеліктеріне байланысты және оқушылардың
игеру қабілетіне қарай тиімді түрдегі өзіндік жұмыстың әр түрін
-өзіндік жұмыстын жүргізілуі оқушылардың білімін, іскерлігін бекіте отырып, олардың
Оқушынын өнімді өзіндік әрекеті мынадай жағдайларда мүмкін болады:
егер олар оку-акпарат құралдарына үнемі кол жеткізе алса;
окудың тиімді тәсілдері туралы білімдерді және соған сәйксс өз
ұйымдастыру икемділіктерін меңгерсе;
- өздерін тексеру және
- берілген тапсырманы меңгеруге деген құлшыныс-кызығушылыктары болса.
Оқытушы оку үрдісінде өзіндік жұмысты
В.М.Распопов өзіндік жұмыстың маңыздылығына токталады: "Өзіндік жұмыстар оқу үрдісінің
Өзіндік жұмыс арқьілы пэндік білік, білім, дағды қалыптасады да,
Оқушылардың белсенді оқу әрекетін қалыптастыру мақсатында олардың жас ерекшеліктерін,
М.Ж.Жадрина бұл ойды әрі қарай дамыта түседі: "Оқу -
"1. Базалық біліктіліктер (ұлттық деңгейдегі мақсаттарға сәйкес келеді): Оқушылардың
2. Түйінді біліктіліктер:
Проблемалық жағдаятты (оқу, өмірлік) шешу мақсатында бар мүмкіншілікті жұмылдыра
Қалыптасқан білім, білік, дағдыларды және өмірлік тәжірибені белгілі бір
Бойында біліктілігі калыптаскан тұлғанын казіргі кезде қоғамда алатын орнына
Яғни, психологиялық-педагогикалык әдебиетке шолу жасай отырып, өзіндік жұмыстын түрлері
Сонымен, өзіндік жұмыс ғылыми-педагогикалық мәселе ретінде едәуір зерттелді: бір
Алайда бұл ғылыми нәтижелер дәстүрлі оқу-әдістемелік жүйе аясында іске
Бүгінгі таңда оқушы мен оқытушы қатынасы "субъект -
Бұл мәселе әлі толық мағынасында зерттелген жоқ. Өзіндік жұмыстын
1.3 Оқушының жаңа технология бойынша педагогикалық ойындар арқылы
Адамның өзін-өзі тануға ұмтылып, ізденуі шығармашылық болып табылады. Өмірде
Ойын - оқу мен еңбек қатарындағы адам іс
Ойын - іс - әрекеттің бір түрі. «Ойындық жағдаяттар
Ойын әрекеті адамзат тәжірибесінде төмендегідей қызметтер атқарады:
көңіл көтеру, қызығушылығын ояту;
қарым-қатынастық, қатынас жасау диалектикасын меңгерту;
өзін көрсету, өз мүмкіндігін жүзеге асыру, адамның тәжірибе жасау
ойын терапиясы қызметін атқарады, әр түрлі қиындықтарды жеңуге үйретеді;
диагностикалық қалыпты тәртіптен ауытқушылықты, ойын үстінде өзін-өзі тануына көмектеседі;
коррекциялық, реттеушілік қызмет атқарады. Жеке тұлғаның өмірлік орнын, позициясын
ұлтаралық қарым-қатынас құралы ретінде барлық адамдар үшін бірдей, жалпы
әлеуметтенуге қоғамдық қарым-қатынас жүйесіне қосылуға, адамзаттың бірлесіп өмір сүру
Көптеген ойын түрлеріне негізінен төрт түрлі басты белгілер
сипаттары тән:
еркін дамымалы іс - әрекет, баланың өз қалауы бойынша
шығармашылық көп жағдайда имправизациялық, өте жоғарғы деңгейде дамыған белсенді
іс - әрекет эмоциялық көтеріңкі көңіл күйде жүреді, жарыс,
ойын мазмұнын бейнелейтін тура және жанама ережелерінің болуы, оның
Ойын әрекетінің себепкерлігі оның еріктілігімен, таңдап алу мүмкінділігімен және
Ойынның үрдіс ретінде құрылымына төмендегілер кіреді:
а) ойнаушылардың өздері орындауға алған рольдері;
ә) бұл рөлдерді атқару құралы ретінде ойын амалдарын орындау;
б) ойнап, нақты заттарды шартты ойындық нәрселермен алмастыру;
в) ойыншылар арасындағы шынайы нақты, өмірлік қатынастар,
д) ойында шартты түрде қайталанылатын нақты, ақиқат шындықтың көрінісі,
Оның ерекшелігі де сонда демалыс көңіл көтеру бола тұрып,
Ертеден-ақ ойынды оқыту әдіс ретінде аға ұрпақ жас ұрпаққа
Қазіргі кезеңде оқыту үрдісінің белсенділігі мен қарқынын арттыруға күш
оқу пәні бойынша тақырыпты, тіптен тұтас тарауды, негізі ұғымдарды
неғұрлым кең, ауқымды технологияның бөлшегі ретінде (кейбірде аса мәнді);
оқу жұмысы, не сабақ ретінде, болмаса оның бөлшегі түрінде
сыныптан тыс жұмыс технологиясы ретінде «Елім - ай» ойын
«Педагогикалық ойын технологиясы» ұғымы педагогикалық үрдісті әр түрлі педагогикалық
Педагогикалық ойынның жай, қарапайым ойындардан ерекшелігі, олардың мәнді белгілерінің
Жұмыстың ойын түрі сабақ үстінде ойындық тәсілдер мен жағдаяттардың
Ойын тәсілдері мен ойындық жағдаяттар оқытуды сабақ формасында ұйымдастырған
Оқу үрдісіндегі ойын технологиясының орны мен ролі,
Бірінішіден, ойынды іс-әрекет түріне қарай: дене (қимыл - қозғалыс),
Екіншіден, педагогикалық үрдістің сипатына қарай ойынның келесі тобын:
а) білім берушілік, оқыту үйретушілік, жаттығу, бақылау, жалпылау;
ә) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
б) репродуктивтік, продуктивтік, творчестволық;
в) қарым - қатынастық, (диагностикалық) айқындаушы, (профориентациялық) кәсіптік -бағдарлаушы,
Педагогикалық ойындардың ойын әдістемесінің сипатына сәйкес топтастырылу түрлері өте
Ойын технологиясының ерекшелігін ойындық орта айқындайды: зат, нәрсе пайдалы
Ойын технологиясының біліктілік өлшемдері, деңгейлері:
қолдану деңгейіне сәйкес: барлық деңгейдегі;
философиялық негізі бойынша;
даму факторы негізінде : психогендік;
биогендік, социогендік;
тәжірибені меңгеру, тәжірибесі негізінде: ассоциативті - рефлекторлық - гештальт
жеке тұлғаның құрылымына бағыттлығы бойынша.
Қорыта айтқанда, ойын технологияның жіктелуі, мұғалімнің ойын
қызметін пайдалануына тәуелді екенін көрсетеді. Педагогикалық ойындарды топтастыру (классификациялау):
Кесте 1- Педагогикалық ойындарды топтастыру
Кесте 2-Ойын әдістемесі бойынша
Келесі жас аралық кезеңі өздерінің жетекші іс-әрекет түрлерін бастауыш
Мазмұнының сипатына барлық ойын технологиясының жүйесі енеді, кіреді және
Басқару типіне қарай: барлық бағдарламасына дейін.
Ұйымдастыру формасы бойынша: барлық формасы.
Балаға қатынасына қарай: еркін тәрбие.
Қолданылған әдістердің түрлеріне сәйкес: дамытушылық, іздемпаздық, шығармашылық.
Модернизациялық бағытына қарай: белсенділігін арттыру.
Қатынасушылардың категориясына сай: көпшілік, барлық категориялар.
Мақсатты түрде бағдарлау спектрі:
дидактикалық: танымдық әрекет, таным, білімін кеңейту;
танымдық әрекет, таным, білімін кеңейту;
іс-әрекеттік тәжірибеде білім, дағды, икемділігін қолдану, тәжірибелік әрекетіне қажет.
жалпы оқу дағдысы мен икемділігін дамыту; еңбектену дағдысын дамыту;
тәрбиелік: ерік-күш жігерін, өз бетінше еңбектену, іздену, оқу, өзін-өзі
дамытушылық: зейінін, есін, тілін, ойлауын салыстыру, ұқсастық, ұйқастық табу,
әлеуметтендірушілік: қоғамдық нормаларды меңгеруі мен жалпы адамзаттық құндылықтарды игеру
Ойын әрекетінің психологиялық механизмі өзін -
Ойын - психогендік тәртебінің, яғни жеке тұлғаның ішкі құбылысына
Ойын - баланың «іштей әлеуметтену» кеңістігі, әлеуметтік талап -
Ойын - жеке тұлғаның қиял бостандығы «орындалмайтын қызығушылығын елестей
Ойынға оңай кірісіп кете білу қабілеттілігі адамның жасына байланысты
Д.Б.Элькониннің балалар дамуын жасаралық кезеңдерге бөлуде ерекше роль жетекші
Әрбір жетекші іс - әрекетке сәйкес психикалық жаңа жасалыстар
Компьютерлік технологиялар - «оқытушы - компьютер - оқушы» жүйесінің
Диалогтық технологиялар - байланысты (коммуникативті) ортаның болуымен және оқу
Тренингтік технологиялар - бұл оқыту барысында оқу - танымдық
Ұйымдасқан түрде бірлесіп оқыту - ынтымақтастық технологиясы (Обучение в
Жоба әдісі әлемдік педагогикада жаңа әдіс болып саналмайды. Ол
Балалардың белгілі бір мәселеге қызығушылығын арттыру және бір не
Жоба әдісінің негізінде оқушылардың танымдық дағдының дамуы, өз білімдерін
Жоба әдісін қолдану шеберлігі - оқытушының не тәрбиешінің
Қазіргі заманғы индустриальды қоғамдағы адамның құбылмалы өмір жағдайларына икемделуін,
2 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТІНЕ БАҒЫТТАЛҒАН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ
2.1 Педагогикалық технологиялар жүйесі арқылы оқушыларды шығармашылық
Бүгінгі таңдағы орта мектеп алдында тұрган көкейкесті мәселе сапасы,
Оқу әрекетінің мазмұндық және кұрылымдык сипаты жөнінде әр түрлі
Кесте 3- Оқу әрекетінің жаңа технологиядағы рөлі
Оқу әрекеті
Оқыту әрекеті
Оқытушы әрекеті
Оқыту әрекетінің аталған құрамдас бөліктерінің кірігуінен оқу үрдісі туындайды.
Педагогикалық технология оқу - тәрбие
Педагогикалық технология негізінен технологиялық процестерде жүзеге асырылады. Технологиялық процесс
Тәрбиелеу мен оқытуды ұйымдастырудың технологиялық әдістері: ақыл - ойының
Педагогикалық технология пәні қызметтің әр түрлі облысындағы оқушылар мен
терең және берік білім беру, ерік - күш, жігер
әр түрлі облыстарында ептілік пен дағдыны бекіту;
әлеуметтік құнды формалар мен мінез-құлық әдеттерін жасау мен бекіту;
технологиялық амал-тәсіл түрлерін орындау жолдарын меңгерту, операциялық аспапты әрекеттерге
технологиялық ойлауды дамыту, өз бетімен жоспарлауды, алгоритмдеуді, өзінің оқу,
оқу сабақтары мен қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастырудағы технологиялық тәртіп
Педагогикалық технология мен технологиялық процестердің ерекшелігі келесі жағдайлардан көрінеді:
Жеке технологиялық тізбектер белгілі тәрбиелік әлеуетке (потенциалға) ие.
Кейбір технологиялық процестер өзінің құрылымы мен оларды жүзеге асыру
Педагогикалық технологияның маңызды ерекшелігі болып оқыту
немесе тәрбиелеу мәнінің «технологиялығы», оның тәрбиелеу-оқыту мүмкіндіктерін жоғалтпай кодталуға
Педагогикалық технологияның ерекшелігіне бүтін педагогикалық
процесте әрбір технологиялық бөлімге, жүйеге, тізбекке, тәсілге мүдделі орын
Маңызды ерекшелік - педагогикалық технологияның психологиямен
байланысы.
Әрбір технологиялық бөлім, тізбек, жүйе, гере психологиялық тұрғыдан негізделіп,
Тағы бір ерекшелігі кез-келген педагогикалық технология, оның өңделуі мен
Технологиялық процестің педагогикалық нәтижесіне мұғалімнің шеберлік деңгейі, дайындық дәрежесі,
Педагогикада технологиялық тәртіптің барлық құбылыстарын шартты түрде былай жіктеуге
- ірі әдістемелік технологиялық құрылымдар;
- технологиялық микро құрылымдар (кіші құрылымдар);
- әдістемелік технологиялық форма түзушілер;
- технологиялық әдістер;
- технологиялық бөлімшелер;
- әдістемелік технологиялық тізбектер;
- нәтижелерді есептеудің технологиялық формалары;
- технологиялық құралдар.
Ірі технологиялық құрылымдарға мыналар жатады: тұтас, педагогикалық процестің, құрылымның,
Технологиялық кіші құрылымдар әр түрлі педагогикалық жұмыстардың ұйымдастырылу түрлерінде
Технологиялық жүйелі құрылымдардың форма жасауы, жаңашылдық (новаторлық) мұғалімнің тәжірибесінен
Педагогикалық қабылдауды технологиялық деңгейге көтеру - бұл компактілі жеке
Технологиялық түйіндер жеке бөліктер мен ірі технологиялық құрылымдары қамтиды.
Технологиялық элемент кіші - құрылымының түйіні - сабақ. Жаңа
Әдіс - технологиялық жалғамалар мұғалім мен тәрбиеленушінің тәжірибелерінде дағды
Педагогикалық - техникалық құбылыс қатарынан қажетті орынды техникалық құралдар
Жаңа технология ой әрекетімен тығыз байланысты. Ойлау - баланың
Оқушының сабақ үстіндегі танымдық іс-әрекетін қалыптастырудағы негізгі мақсат -
Оқу әрекетінде танымдық қызығушылық үлкен роль аткарады. Қызығушылық -
Оқытуды нәтижелі ұйымдастыруға оқулықтагы берілген жаттығулардың түрлерімен жұмыс жасау,
Оқушының оқу әрекеті оның барлық рухани жүйелерінің қатысуын қажет
Белсенділік өлшемі ретінде оқушының танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес белгілі уақыт
Белсенділіктің ең жоғары деңгейі деп оқушының белгілі мерзім ішінде
Оқушы белсенділігі оның ой дербестігіне сүйенеді. Дербестікті калыптастыру оқу
Белсенділікпен салыстырғанда дербестік уақытқа қатыссыз. Оқушы әрекеті қанша уақыт
Оқушының белсенділігі жэне дербестігі оқу әрекетіндегі негізгі мәселелердің бірі.
2.2 Оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытатын оқу үрдісін жобалау
Оқу - әдістемелік кешеннің басты құрамдас бөлігі оқулық. Өйткені
Оқулық - оқушылардың өмірлік біліктілігін қалыптастыруға бағытталған жэне біліммен,
Оқулықтың қазіргі таңдағы атқаратын қызметі: дүниетанымдык, шығармашылық тұлға қалыптастыруға
Олар:
- оқулық мазмұнының бағдарламаға және оқушының жас
ерекшелігіне сәйкестігі;
оқулық мазмұнының стандарт талаптарына сай болуы;
оқулық теориясыньщ жэне практикасының тығыз байланыста
болуы;
- оқулық мазмүнының логикалық тұрғыда түсінікті болып,
проблемалық ситуациялардың қамтылуы;
- тілінің жатық, окушыға түсінікті болуы.
Осы талаптарды ескере отырып, мұғалім оқулық кұрылымында мәтінді белгіленген
а) білімді меңгеруге бағытталған рецептивтік тансырмалар;
ә) алынған білімді үлгі бойынша
білуге бағытталған репродуктивтік тапсырмалар;
б) білімді таныс емес,
- білімді меңгеруге байланысты тапсырмалар;
- білімді қолдануга байланысты тапсырмалар.
Алайда бұлардын ішіндегі білімді колдануға байланысты тапсырмалар маңыздырақ болып
Тұлғаның шығармашылық қасиеттерін дамыту оқу үрдісіндегі шығармашылық тапсырмалардьщ көптігіне
а) ақпаратты құрамалауға арналған тапсырмалар: мәтіннің негізгі ойын табу;
ә) себеп-салдарлық байланысты айқындайтын тапсырмалар: себепті анықтау; салдарды анықтау;
б) практикалык іс-амалдарды жоспарлау
в) берілген шығармашылық тапсырмалар:
жоспарын құру;
г) бақылауды, өлшеуді, экспериментті жоспарлау және жүргізу; жүйенің
Осы тапсырмаларды жеке немесе аралас түрінде орындау шығармашылық ойлаудың
Оқушының шығармашылық білім берудегі жаңа технологияны дұрыс ұйымдастырылуына тәуелді.
Әр пәнді оқытудың мақсаты, мазмұны, әдістері, кұралдары және
ұйымдастыру формалары сол пәннің оқу-әдістемелік жүйесін кұрайтыны белгілі. Мұғалім
- окыту әрекетінің құрамдас бөлігі болып табылатын оқу әрекеті
- әрбір пәннің оқу-әдістемелік жүйесін белгіленген мақсатқа сай мазмұндық
- әрбір пән үшін дайындалған
Қойылған мақсатқа сай алдын ала жоспарланған оқу үрдісін іс
Әр сабақ оқушыны оқытуға, тәрбиелеуге, дамытуға багытталуы тиіс. Сапалы
ғылымның, педагогикалық тәжірибенің жаңа жетістіктерін
қолдану;
дидактикалық принциптерді дұрыс қолдану;
- оқушылардың қызығушылығын, қажеттілігін ескере отырып, олардың танымдық шығармашылық
пәнаралық байланысты орнату;
оқушының бұрынғы алған білімдеріне сүйену;
білімді өмірмен, өндіріспен,
қажетті практикалық білім, білік, дағдыларды қалыптастыру;
оқу біліктілігін, білімге деген кажеттілікті қалыптастыру;
әр сабақты мұқият жобалау, болжау, жоспарлау. [24]
Біртұтас оқу үрдісінің құрамы мен мазмұны әр түрлі сипаттағы
Әр сабақта күтілетін нәтиже оқушының шығармашылық әрекетін дамытуға ықпал
әрекеттің мақсатын айқындау және міндеттерді жоспарлауға
үйрету;
танымдық әрекеттің тиімді тәсілдеріне үйрету;
шығармашылық әрекеттің әдістерін меңгеру;
өз әрекетін талдау және нәтижесін бағалауға үйрету.
Сонымен қатар біртұтас педагогикалық үрдісті жүзеге асыратын жалпы әдістер
- сана, ақыл-есті қалыптастыру әдістері (әңгіме, түсіндіру, дәріс, сұхбат,
- әрекетті ұйымдастыру және
- ынталандыру және әрекетке қызығушылық туғызу әдіскер) (жарыстар, танымдык
- педагогикалык үрдістің тиімділігін бақылау әдістері (арнайы диагностика, ауызша
Сабақ барысында оқушының әрекеті өзіндік жұмыс арқылы іске асырылады.
Өзіндік жұмыс арқылы шығармашылық әрекет қалыптасады дейтін болсақ, оның
алғашқы кезең;
дамыту кезеңі.
Алғашқы кезеңде өзіндік жұмыс арқылы пәндік білім, білік, дағды
Оқытушы оқушыны білімді өзі меңгеретін тәсілдерге үйретуі қажет. Ол
- оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытады;
- жеке тұлғаның бойында дербестік, белсенділік, ерік, жауапкершілік, мақсаттылық
пәндік білім, білік, дағдыларды қалыптастырады;
оқушының алған білімдерін оқу және өмірлік жағдаяттарда қолдануға болатындай
оқушыларды өз бетімен нәтиже шығаруға жетелейді;
оқушылардың біліктіліктерін дамытады.
Өзіндік жұмыстың осы мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқушылардың шығармашылық әрекетіне
- оқу үрдісінде жеке тұлға басымдылығын арттыру арқылы оқушының
пәндік білім, білік,
- оқушыны алған білімдерін өмірлік жағдаяттарда колдана болатындай тапсырмалар
- оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру кезеңдеріне сай тапсырмалар
- күтілетін нәтижеге сай оқу үрдісін алдын ала жобалауда
Айтылғандарды қорыта келе, оқу үрдісіне сүйене отырып, оқушыларды шығармашылык
а) факторлар есебінде оқу әрекетін, оқытушы әрекетін жэне оқу
оқушы түлға ретінде дамуға мүмкіндік алады. Оның тұлға ретінде
Мұғалім оқушы бойында дербестік және шығармашылық қасиеттерін дамыта отырып,
ә) шығармашылық әрекеттенуде әрбір пән аясындағы құралдар ескерілуі қажет.
б) шығармашылық әрекеттенудің
Анықталған шығармашылық әрекеттенуге кажетті шарттар модельдің екінші бөлігінде көрсетілгендей
Әрбір пәннің оқу-әдістемелік жүйесінің және сол пәннің оқу-әдістемелік кешенінің
Оқушы мен оқытушының біріккен әрекеті ортақ мақсатты -шығармашылықты дамытуды
Шығармашылық әрекетке бағыттайтын өзіндік жұмыстың екі кезеңі бөліп көрсетілді:
Алғашқы кезеңде өзіндік жұмыс арқылы пәндік білім, білік, дағды
Пәндік білім, білік, дағдылар оқу әрекетінің компоненттері ретінде мақсатты,
Қалыптасқан пәндік ББД тапсырмаларды оңай және тез орындауга мүмкіндік
Қорыта келгенде, оқушыларды шығармашылық әрекетке бағыттауда кажетті шарттарды ескере
Елбасымыз Жаңа Жолдауында: «Білім беру саласының басты міндеті -
бір ғана түпнұсқаны пайдаланбай, әр түрлі әдістерді қолдана білуге
білімді шығармашылықпен меңгеру дағдыларын қалыптастыру нәтижесінде жоғарғы сапаға жету;Кез
Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңының 5 - тарауындағы 41
Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу, талапқа сай білім беру,
Б. Д. Эльконин шығармашылыққа мынандай анықтама береді: «Шығармашылық -бұл
Бір нәрсені жасауға, тудыруға деген қабілеттілік балаларда мектеп жасына
Жеке тұлғаның ерекшеліктеріне тән қасиеттер оның санасына, өзіне -
Оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыруда сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше.
Шығармашылық сабақтың базалық негізін анықтауда әр жағдайда сабақтың үйлесімді
Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып оның
Сабақ үстінде ұжымдық шығармашылық қалыптасуы үшін оқушылардың міндеттерін көрсетсек:
өзінің жолдасына мұғалімдерге сұрақ қоюы;
жолдасының жауабыңа пікір айту;
сыныптасының жауабы мен жазбаша жұмысын бағалау;
үлгерімі нашар сыныптастарын оқытумен айналысу;
үлгермеушілерге түсініксіз жерін түсіндіру;
өз бетімен қиындау тапсырмаларды таңдау;
танымдық тапсырманың шешімдерін табуда бірнеше нұсқасын көрсету;
өзіндік бағалауға жағдай туғызу өзінің танымдық және практикалық әрекетін
Шығармашылық сипаттағы сабақтар түрлерін жүйелі ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық
шығармашылық ой - өрісі артады; кітаппен жұмыс, көркем және
ұжымдық ой - пікірлері жетіледі, топ мүшелерін пікірлерімен ортақ
Жаңа материалдарды түсіндіруде ақпарат беруші қызметінде ғана қалмай, мұғалім
Шығармашылық сабақтардың өткізу оқушының танымдық іс - әрекетін арттырудың
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда сыныптан тыс жеке ұжымдық жұмыстар
“Баланың шығармашылық қабілетін ашу, оны алға қарай дамыту үшін
Оқушының дарындылығының дамуы, қабілетінің ашылуы көбінесе мұғалімнің кәсіби біліктілігіне,
Дарынды оқушымен жұмыс жүйесіндегі мұғалім маңызды орын алады. Оқушының
Ұлы ойшыл Плутарх кезінде былай депті: “Көптеген табиғи талант
Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен
1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;
2. Сабақты түрлендіріп өткізу;
3. Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;
4. Техникалық құралдарды тиімді қолдану;
5. Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.
Дарынды балалардың психологиялық ерекшеліктері немесе «дарындылық белгілері» психологтар арасындағы
Талантты балалардың өмірінде және іс - әрекетінде байқалатын ерекшелік
Бастауыш мектепте шығармашылық қабілеттілікті оқу әрекетінде көрінеді. Сондықтан әр
Оқу іс әрекетінде мұғалім мен оқушы тығыз байланыста болуы
Бастауыш сыныпта «Ана тілі» және «Қазақ тілі» сабағында ұтымды
Бастауыш сынып оқушыларының қиялы әдеттегіден тыс, ерекше. Олар естіген
1. Мәтін, ертегіні, әңгімені өз ойларымен аяқтау. Мысалы; Қайсар
Бұл мәтінді бір - екі бала былай деп аяқтапты.
Қайсар жүгіріп барып, өрт сөндіргіш машинасын шақырды. Жан -
Қайсар ойланбастан қораға жүгіріп кірді де, қойларды айдап шықты.
2. Ақын, жазушылардың мәтіндерін басқаша аяқтау.
Мысалы: Шона Смаханұлының (Тәкаппар) мысалын Әлібек былай аяқтады: Балықты
3. Белгілі мақал негізінде әңгіме жазғызу.
4. Мәтін бойынша мақал құрастыру.
5. Табиғат құбылыстарына, заттарға жұмбақтар құрастыру.
Мысалы:Дидардың құраған жұмбағы: Өзі жас, мұртты
Сүтті ұрлап ішті. /мысық/Әр үйде белін буған бір пысық
6. Әңгімелерді салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу.
7. Шығарма, мәтін құрастыру.Тақырып бойынша. Жоспар бойынша Тірек сөздер
8. Өлең құрастыру. Дайын өлең жолдарын бір, екі жолын
Дайын ұйқастарды ұсыну арқылы.
9.Шығармадағы әңгімеге ұқсас оқиғалар айтқызу.
10. Көлемі ұзақ шығармаларды жоспар құру арқылы қысқартып әңгімелету.
11. Кейіпкерлерге мінездеме бергізу.
12. Шығарма бойынша сурет салғызу, ауызша суреттеу, қиялдау арқылы
13. Рөлге бөліп оқыту.
14. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешкізу (анаграмма,
15. Қайталау сабақтарында, оқыған мәтіндері бойынша өз беттерінше тест
16. Белгілі ақын, жазушы шығармасына еліктеп өлең, әңгіме, ертегілер
Сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылығын дамыту үшін әр түрлі
Шығарма ретінде жаздыруға, (Ана тілінен) оқытылып отырған шығармалардың авторлары
Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы
Шығармашылық тапсырма түрлерін сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне,психологиялық таралым, шығармашылық
2.3 Зерттеудегі тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелері
Бастауыш мектеп оқушысының ойлау іс-әрекетін жан-жақты дамыту үшін әлеуметтік-психологиялық
1. Бастауыш мектеп оқушысының ойлау іс-әрекет аймағының
2-ші сынып оқушысының ойлау мүмкіншіліктерін дамыту қабілеттілігіне педагогикалық жағдай
2.Оқушылардың әрқайсысының ойлау іс-әрекетінің жеке қалыптасу барысында
Эксперименттің 1-ші әдістемесі
Әдістеме мақсаты: “Ерекше сөз “ әдістемесінің бланкісі, сыналушының заттық
Жүргізілетін жолы: жұмыс баламен жеке жүргізіледі. Ол үшін ең
Сыналушылардың атқаратын ісі келесі нұсқаумен түсіндіріледі: “ Берілген әр
Нәтижені өңдеу :
Ойлау іс-әрекетінің бейнелік және сөз – мағыналық түрлеріне жүргізілетін
c - m
В = ----- 100.
1. Тапсырма балдық көрсеткішпен анықталады: кілтке тура келсе /
2. Тапсырманы орындауға кеткен уақытпен оны теңелту балдары /кесте-1.Қосымша-1…
3. Сөз мағыналық ойлаудың интегралдық көрсеткіші /А/,
А=В+Т
4. Cөз – мағынылық ойлаудың сынып арасында өзгешеліктерін анықтау
Сыналушы: С. Н, 2 “А” cынып
Дамытатын экспериментке дейінгі вербальды-логикалық ойлауын бағалау. Тапсырманы орындауға 361
Өлшеулік көрсеткіші: 6 балдық бағалауды береді. Дамытатын
Менің жұмысым нәтижелі және тиімді болу үшін оқушылардың жеке
-естеу сақтау түрлері
-зейін қасиеттері
-оқу мотивациясының деңгейі
-логикалық ойлау деңгейі
Сурет 1- Ойлау қабілеттерді диагностикалау
Есте сақтау түрлерін қарастырғанда оқушыларда көру арқылы есте
Зейін қасиеттерін қарастырғанда 50 % жуық оқушылар жұмысқа толығымен
Ауызша-логикалық ойлауды қарастыруда, оқушылардың 40% -да жақсы екендігін
Диагностика нәтижесін қорытындылай отыра және бұл жаста іс әрекеттің
сабақтың тиімділігін жоғарлату.
оқушылардың мақсатқа қарай жылжу жүйесін құрастыру.
тұлғаны өзін-өзі тәрбиелеу, және өзін -өзі дамыту.
басты құзырлықтарды дамыту. [40]
Менің ойымша, оқушылардың танымдылық қызығушылығының қалыптасуы, алдымен сабақта
Кесте 4-Зерттеу нәтижесі бойынша бастауыш сынып оқушыларының зерттеу жұмысының
Зерттеу кезеңдері
Зейіні Ес Ойлау Сөйлеу Қабылдау Қиял
Жоғары орташа Төмен жоғары орташа Төмен Жоғары орташа Төмен
Жыл басында 20 36 44 8 28 64 8
Жыл аяғын да 48 32 20 32 44 24
Зерттеу басындағы мен соңындағы зерттеу қорытындысы бойынша сыныптың
Сурет 2- Математикалық бағыттағы 5а-10а сынып оқушыларының
Бұл диаграмма бойынша математикалық бағыттағы 5 а-10 а
Мектеп оқушыларының табиғи ойлау қабілеттерінің салыстырмалы мониторингісі төмендегі 5-суретте
Сурет 3-Мектеп оқушыларының табиғи ойлау қабілеттерінің салыстырмалы мониторингісі
Бұл диаграмма бойынша оқушылардың әлі де табиғи ойлау қабілеттерін
Төменгі сынып оқушыларының психогеометриялық тест арқылы жеке қасиеттерін, әдет-
1- сынып оқушыларынан алған әдістемелердің салыстырмалы көрсеткіштері төмендегі 5-
Кесте 5- Психогеометриялық тест
1 «А» 1 «Ә» 1 «Б» 1 «В»
Дөңгелек
37% Қисық
50% Дөңгелек
32% Дөңгелек
33% Қисық
41% Дөңгелек
39% Шаршы
26% Шаршы
36%
Сурет 4- 1 сынып оқушыларынан алған әдістемелердің салыстырмалы көрсеткіштері
Төмендегі 6-кестеде «Өзін - өзі бағалау» - әдістемесі бойынша
Кесте 6-Өзін-өзі бағалау тесті
Сын.
Деңг. 1 «А» 1 «Ә» 1 «Б» 1 «В»
Жоғары 48% 33% 36% 29% 45% 22% 43% 22%
Орта 33% 42% 32% 63% 32% 61% 35% 64%
Төмен 25% 25% 32% 8% 23% 17% 22% 14%
Осындай жұмыстар арқылы мектепке бейімделуі төмен оқушыларға ерекше зейін
Сурет 5- «Өзін - өзі бағалау» - әдістемесі бойынша
«Өзін - өзі бағалау» - әдістемесі бойынша оқушылар өз-өздерін
Сарайшық орта мектебіндегі оқу-тәрбие үрдісіндегі оқушылардың танымдылық қабілеттерін
Оқушылардың есте сақтауын, қиялын, ойлауын дамытуға арналған нинг,
Оқушылардың ойын тренингi тану процесiнде соңғы жылдары кең танылуда.
Осы жұмыс процесiндегi бағыт бойынша кейбiр жаңа тәжiрибелер жинақталып
Осындай сабақтарды жүргiзудiң барысында негiзгi ережелерi және интеллектуалды ойындар
Сабақты ұйымдастырудың бастапқы принциптерi қандай?
1. Бұл оқушы кәдiмгi сабақтарда екiжақты қиындылықтарға кездесетiндiгiмен ерекшеленедi:
Осылайша, көптеген оқушылардың ерекше төмен үлгерiмiнiң бастамасы боп тұйық
Бiздiң сабақтарымызда бұл тұйық орта тапсырмаларда тек қана жақсы
2. Тапсырмаларды орындаудағы әртүрлi бағыттардың өзара алмасуы және әрбiр
Сондықтан ойын сабағы ұжымдық жұмысты талап етедi.
3. Балалардың интеллектуалдық ашылуы және сабақтың жалпы эмоционалдық жағымды
Сондықтан тренинг жағдайында балаға сабақ жайын аз мөлшерде
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мектептік
Б. Д. Эльконин шығармашылыққа мынандай анықтама береді: «Шығармашылық -бұл
Бір нәрсені жасауға, тудыруға деген қабілеттілік балаларда мектеп жасына
Жеке тұлғаның ерекшеліктеріне тән қасиеттер оның санасына, өзіне -
Оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыруда сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше.
Сонымен сөз соңында айтылатын бір ғана мәселе, қоғамдағы қазіргі
Қазақстандағы орта білім беру ісінің қалыптасуы және дамуы,
1 тарауда Жаңашылдық оқыту технологиялары, олардың түрлері,
мәні мен даму жолдары қарастырып, қазіргі білім берудегі жаңашылдықтың
Қоғамдық өндірістік өзгерістің ондағы жаңашылдықтың шапшаңдығы, ал білім берудің
Екіншіден: Оқыту мен білім берудің дамуының инерттілігі;
Үшіншіден: Интеллектуалдық машиналардың 5 - жүйесінің дамуы;
дистанциялық оқыту жүйесінің өмірге келуі, қалыптасуы;
электрондық оқыту таблицаларының, байланыс жүйесінің іс-тәжірибеге енуі;
компьютерлік оқытуды интернетпен ұштастыру.
2 тарауда Қазақстанның білім беру жүйесіне енгізілген жаңа технологияны
-естеу сақтау түрлері
-зейін қасиеттері
-оқу мотивациясының деңгейі
-логикалық ойлау деңгейі
Есте сақтау түрлерін қарастырғанда оқушыларда көру арқылы есте
Зейін қасиеттерін қарастырғанда 50 % жуық оқушылар жұмысқа толығымен
Ауызша-логикалық ойлауды қарастыруда, оқушылардың 40% -да жақсы екендігін
Диагностика нәтижесін қорытындылай отыра және бұл жаста іс әрекеттің
-сабақтың тиімділігін жоғарлату.
-оқушылардың мақсатқа қарай жылжу жүйесін құрастыру.
-шығармашылық қабілетін шыңдау өзін-өзі тәрбиелеу, және өзін -өзі
-басты құзырлықтарды дамыту.
Бастауыш сыныптың қай пәнінде болсын оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілетін
Оқу әрекетінің мазмұны арқылы шығармашылық
қабілетті ашу, жетілдіру. Оқушының білім мазмұнындағы ғылыми ұғымдардың үлесін
ҰСЫНЫСТАР
Зерттеулер мен материалдар жинау нәтижесінде мектептегі оқу процесінің
-Жаңа технология арқылы оқушылардың шығармашылық әрекетін ұйымдастырудың ғылыми -
Оқу процессіндегі төменгі сынып оқушыларының ойлау белсенділігін
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамуына көмек көрсету.
Педагогикалық технологиялар жүйесі арқылы оқушыларды шығармашылық әрекетке бағыттау
Оқушының жаңа технология бойынша педагогикалық ойындар арқылы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының білім
2. Абишев К.А. Проблема субъекта и объекта в марксистской
Абдильдин Ж.М., Нысанбаев А.М. Диалектико-логические принципы построения теории. -
Григорьян Б.Т. Философия о сущности человека. - М: Политиздат,
5 Нысанбаев А.Н.
Демин М.В. Природа деятельности. - М.: Изд-во МГУ, 1977.
Каган М.С. Человеческая деятельность (опыты системного анализа). -М: Политиздат,
Кветной М.С. Человеческая деятельность: сущность, структура, типы: социологический аспект.
Кон И.С. Психология старшеклассника. -
Буева Л.П. Человек: деятельность и общение.- М.:Мысль, 1978.
216 с.
Ануфриев Е.А. Социальная роль и активность личности. - М.:
Спиркин А.Г. Сознание и самосознание.-М.: Политиздат, 1972.
303 с.
Грушин Б.А. Массовое сознание: Опыт определения и проблемы
14 Сагатовский В.Н.
Смирнов Г.Л. Советский человек: формирование социалистического типа
Философский словарь /Под. ред.
Политиздат, 1980. - - 144 с.
Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. В 2-х томах, М.:Педагогика,
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. - М.: Политиздат, 1957.-304
Рубинштейн С.Л. Избранные философско-психологические
Выготский Л.С. Развитие
Гальперин П.Я. Психология
Люблинская А.А. Бастауыш
жөнінде: Мұгалімге арналған құрал. - Алматы: Мектеп, 1981. -
Маркова А.К. Самообразование школьников // Вопросы психологии. 1980, №3.-
Петровский А.В. Личность.
Ильенков Э.В. Школа должна учить мыслить //Наука и жизнь.
Щукина Г.И. Роль
Формирование учебной деятельности школьников / Под
Сейталиев Қ.Б. Педагогиканың жалпы
29 Габай Т.В. Педагогическая психология. М,: Изд-во Моск, Ун-та,
Хмель Н.Д. Біртұтас
Сабиров Т. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. - Алматы:
Кабдыкаиров К. Педагогическая технология обучения и ее принципы //Вестник
Караев Ж.А. Педагогическая технология обучения / Методическое пособие. -
Гальперин П.Л. Основные типы учения // Тезисы докладов на
Кудрявцев В.Т. Проблема творчества и новое мышление в психологии
Менчинская Н.А. Проблемы
Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний. - М: Изд-во
Богоявленская Д.Б. Интеллектуальная
Коротяев Б.И. Учение - процесс творческий.: Из опыта работы.
Шамова Т.И. Активизация учения школьников. - М.:
Башмаков М.И. Что такое продуктивное обучение /Теория и практика
Бём И., Шнайдер Й. Теория и методика продуктивного обучения/Теория
Психология. Словарь/Под.ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского. - М.: Политиздат, 1990. -
Лейтес Н.С. Способности и одаренность в детские годы. М.:
Лернер И.Я
46 Махмутов М.И. Мектептегі проблемалық оқытуды ұйымдастыру. - Алматы:
47 Берцфай А.В. Истоки творческой личности в концепции В.В.Давыдова
Эльконин Б.Д. Психология развития: Учебное пособие для студентов высших
Левитов Н.Д. Психология характера. М.: Просвещение, 1969.
Хуторской А.В. Современная дидактика: Учебник для вузов. СПб.: Питер,
2
23
70
69
дене
қабылдау
Есте сақтау
Оқу мотивациясы
Ойлау
Зейні
50%
90%
55%
55%
40%
Іс-әрекет аймағы бойынша
ақыл-ой
еңбек
әлеуметтік
психологиялық
Педагогикалық процестің (үрдістің сипаты бойынша)
Репродуктивтік
продуктивтік
творчестволық
танымдық
тәрбиелік
дамытушылық
қарым-қатынастық
диагностикалық
кәсіптік бағдарлық
психотехникалық
білім берушілік
үйретушілік
тренингтік
бақылаушылық
жалпыаушылық
Ойын әдістемесі бойынша
имитациялық
драмалық
сахналық
рольдік
сюжеттік
пәндік
іскерлік
Ойын ортасы бойынша
затпен
затсыз
компьютерлік
теледидар
техникалық құрал
стилдік
бөлмелік
көшелік
жергілікті
жылжымалы
техникалық құралдармен
математикалық
химиялық
табиғат
дүниетанымдық
экологиялық
Пәндік аймағы бойынша
дене шыпықтыру
спорттық
тәжірибелік
жорықтық
халықтық
әлеуметтану
басқарушылық
экономикалық
коммерциялық
өндірістік
еңбектік
техникалық
өндірістік
музыкалық
театрлік
әдебиеттік
Оқушылардың сыныптан тыс оқыту үрдісінде танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың теориялық негіздері
Оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекеттердің дамуы жайлы
Оқыту әдістерінің мәні мен мазмұны
Оқу мотивтері мен қажеттіліктері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ кітабі
Студенттердің оқу процесін бағалаудың психологиялық ерекшеліктері
Оқу-танымдық іс әрекетінің негізгі мәселелері
Білімді бекіту
Оқушылардың сыныптан тыс оқыту үрдісінде танымдық іс-әрекетін қалыптастыру
Оқыту — даму негізі