Тауарлар мен қызметтер нарығы
ЖОСПАР
КIРIСПЕ 2
I НАРЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИIМДI ЖҮЙЕСI РЕТIНДЕ
1.1 Нарық туралы жалпы түсiнiк 4
1.2 Нарықтың түрлерi және қызметтерi 12
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗДЕРI 17
2.1 Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарды қалыптастырудың өзiндiк ерекшелiктерi
2.2 Елiмiзде нарықтық қатынастардың тиiмдiлiгiн арттырудың 21
ықпалы 21
ҚОРЫТЫНДЫ 26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 27
КIРIСПЕ
Қазақстан Республикасының өз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға өтуiне
Елiмiздiң нарықтық қатынасқа өтуi, ұлттық экономикада жаңа ұғымдар
Нарықтық механизмдi жалпы түрде экономиканың мәселелерiн шешу мақсатында
Бүгiнде елiмiзде көрiп отырғанымыздай қаржы нарығы, еңбек нарығы,
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын елiмiз дамуы үшiн
Менiң осы мақсатқа жетудегi мiндеттерiм:
Нарықтық экономиканың мәнi мен түрлерi және соған байланысты
Нарықтық механизмнiң экономикалық мәнiн және оның қызмет етуiндегi
Нарықтың экономикадағы артықшылықтары мен кемшiлiктерiн атап өту және
Нарықтың негiзгi элементтерiн және олардың бiр-бiрiмен өзара байланыстарын
Қазақстан Рсепубликасында нарықтық қатынастардың қалыптасу ерекшелiктерi мен оның
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру жолында
I НАРЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИIМДI ЖҮЙЕСI РЕТIНДЕ
1.1 Нарық туралы жалпы түсiнiк
Нарық әлемдiк өркениеттердiң жетiстiктерiнiң бiрi. Нарықтық қатынастар мәнiн
Нарықтық механизмдi жалпы түрде экономиканың мәселелерiн шешу мақсатында
Нарықтық экономикада экономикалық теория негiзiнен ресурстардың шектелген жағдайында
Экономикалық байланыстар өнiмдердiң өндiрушiлерден тұтынушыларға қозғалысын қамтиды: бiр
Экономикалық теорияда осыған ең қарапайым түрдегi жауап: нарық
Ағылшын экономисi У.Джевонс нарықтың критериi деп сатушылар мен
Нарықтың мәнiн анықтағанда, оның екi жақты мағынасы бар
Сондай-ақ, айналыстан бөлек нарық қатынастарына келесiлер жатады:
Екi субъектiнiң өзара байланыстары нарық негiзiнде болғанда, кәсiпорындарды
Еңбек нарығы арқылы жұмыс күшiн жалдап пайдалану процесi;
Белгiлi бiр пайызға несие берудегi несиелiк қатынастар жиынтығы;
Шетел фирмалары мен бiрлескен кәсiпорындардың айырбас процестерi;
Тауар, валюта, қор биржалары мен басқа да нарықтардан
Осы нарықтық қатынастардың бiздiң экономикада тез орын алуына
Меншiктiң алуан түрлi формаларына (жеке меншiкке кооперативтiк,
Мемлекттiк реттеулердi сақтай отырып, өндiрiстi демократияландыру. Бұл шартта
Нарықтың үш негiзгi элементiн бiрiктiретiн тауарлар мен қызметтер
Нарықтық факторлардың екiншi тобына құқықтық заңдарды жасаумен байланысты
Сондай-ақ нарықтық қатынастардың дамуы ең алғашында жекелеген тауарлар
Нарық экономикасы қызмет етуi, оның белгiлi элементтерiнiң болуын
Нарық қатынастардың бiрiншi элементi және өте маңызды элементi
Нарық экономикасының екiншi элементi – баға. Бағаны жеке
Баға (Р)
Ұсыныс (S)
P0 Е
Сұраныс (D)
Q0 Өнiм көлемi (Q)
Сурет-1 – Нарықтың тепе-теңдiгi және нарықтық бағаның қалыптасуы
1-шi суреттен көрiп отырғанымыздай, нарықта ұсыныс пен сұраныс
нарықта баға өсуiне байланысты ұсыынс заңына орай өндiрушiлер
Нарық экономикасының төртiншi, негiзгi элементтерiнiң бiрi – екi
Кез келген сұранысты қалыптастырушы тұтынушы ұнатымдылығы мен артық
Сұраныс заңы - тауар бағасы неғұрлым жоғары болса,
Суреттегi сұраныс функциясының керi тәуелдiлiгi, егер баға Р1
Бұған келесi түрде түсiнiктеме беруге болады. Бiрiншiден адамдар
Тауардың пайдалылығы бар ма немесе жоқ па, белгiлi
Баға
Р2
Р1
Q2
Сурет-2 – Сұраныс қисығы ылдиы
Ұсыныс болса өз кезегiнде өндiрушiлермен тығыз байланыста және
Нарық механизмiнiң қызмет етуiнде бесiншi элементi – бәсеке.
Бұл пайданың жоғары болуын және осының негiзiнде өндiрiс
1.2 Нарықтың түрлерi және қызметтерi
Экономикада нарықтың түрлерi өте күрделi болады және ол
Меншiк формаларымен (мемлекеттiк, жеке, аралас, ұжымдық);
Шаруашылық субъектiлерiнiң әр түрлi формаларының экономикадағы үлес салмағымен
Тауар айналымы сферасының ерекшелiктерiмен;
Шаруашылықтың құрылымдық бөлiмдерiнiң мемлекет иелiгiнен алыну және жекешелендiру
Осы елде пайдаланылатын сауда түрлерiмен.
Сондай-ақ нарықты құрылымы жөнiнен келесiдей критериилер арқылы бөлуге
Нарық қатынастары объектiлерiнiң атқаратын экономикалық қызметi бойынша:
Игiлiктер мен қызметтер нарығы;
Өндiрiс құралдарының нарығы;
Ғылыми-техникалық жұмыстар нарығы;
Құнды қағаздар нарығы;
Жұмыс күшi нарығы;
Қаржы рыногы және т.б. рыноктар.
2. Нарықтарды сонымен қатар тауарлық топтар бойынша жiктеуге
өндiрiстiк қызметке бағытталған тауарлар нарығы;
халық тұтынатын тауарлар; азық-түлiк тауарлар нарығы;
шикiзат пен материалдар нарығы.
Сондай-ақ ауылшаруашылық шикiзаттары нарығында азық-түлiкке және ауыл шаруашылық
3. Бәсекенiң шектеулi дәрежесi бойынша мынадай нарықтар болады:
Монополиялық нарық;
Олигополиялық нарық;
Салааралық нарықтар.
4. Тауарлар мен қызметтер нарығы.
Тұтыну тауарларының нарықтары – азық-түлiк және азық-түлiк емес
Қызметтер нарығы – тұрмыстық, көлiк, коммуналдық қызметтер нарығы.
Тұрғын үй немесе өндiрiстiк емес ғимараттардың нарығы.
5. Өндiрiс факторларының нарығы.
Жылжымайтын мүлiктер нарығы;
Еңбек құралдарының нарығы;
Шикiзат пен материалдардың нарығы;
Қуаттық ресурстрардың нарығы;
Пайдалы қазбалардың нарықтары.
6. Қаржылар нарығы.
Капиталдар немесе инвестициялық нарық;
Несие нарықтары;
Құнды қағаздар рыноктары;
Валюта-ақша нарықтары жатады.
Одан шығуына тосқауылдар көптеген салалар бойынша жоқ, яғни
Нарық құрылымының ерекшелiктерiн сипаттайтын ең басты көрсеткiштердiң бiрi,
Нарықтың мәнi оның қызметтерi арқылы толыңғырақ анықталады. Нарық
Тауар өндiрiсiнiң және қызмет көрсетудiң өзiн-өзi реттеу қызметi.
Ынталандыру қызметi, баға төмендегенде өндiрушiлер өндiрудi азайтады, осымен
Өндiрiлген өнiм мен еңбек шығындарының қоғамдық маңыздылығын айқындау
Реттеу қызметi, нарық тепе-теңдiгi арқылы экономикадағы, өндiрiстегi және
Шаруашылық өмiрдi демократияландыру, өзiн-өзi басқару принциптерiн жүзеге асыру
Нарықтық қатынастар негiзiнде экономиканың тиiмдi дамуын қамтамасыз ететiн
Бәсеке жалпы экономикалық құндылықтар мен жетiстiктердi дамытудың негiзгi
Осылайша әрбiр кәсiпкердiң бәсекеқабiлетi жоғары болуының нәтижесiнде әлемдiк
Нарықтық экономика қызмет етуiнiң механизмi үш басты қағидаға
маржиналдық (шектi) талдау;
балама талдау шығындары;
экономикалық рационалдылық;
Маржиналдық талдау қағидасы негiзiнде нарықтық субъектiлер мiнез-құлқы
Балама талдау шығындардың қағидасы. Балама талдау шығындары
Экономикадағы нарықтық қатынастардың шектелуiне байланысты бәсекенiң келесiдей түрлерi
Жетiлген бәсекелi нарығы;
Жетiлмеген бәсекелi нарығы;
Мұндағы жетiлген бәсеке нарығында нарыққа қатысушылардың арасында бәсеке
Бәсекенiң екiншi негiзгi түрi ол жетiлмеген бәсекелi нарық
Бәсекенiң экономикадағы орнын оның негiзгi қағидалары арқылы да
Бәсекенiң нарықтың элементi ретiндегi негiзгi қағидаларына келесiлер жатады:
нарыққа қатысушылар санының шектелмеушiлiгi, нарыққа кiрудiң және одан
материалды еңбек, қаржылық және басқа да ресурстардың мобильдiлiгi.
сұраныс пен ұсыныс туралы бәсекеге қатысушылардың толық ақпаратта
өнiмдердiң бiртектiлiгi, сапасының, қасиеттерiнiң ұқсас болып келуi. Ерекше
нарықтағы жекелеген қатысушылардың әсер теу мүмкiншiлiгiнiң болмауы, бағаның
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗДЕРI
2.1 Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарды қалыптастырудың өзiндiк ерекшелiктерi
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Он
Ал елiмiз экономикасының толықтай түрде нарықтық қатынастарға өтуi
Елiмiз нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Елiмiздегi жағдайға келетiн болсақ 1991 жылдан бастап экономикалық
Ал елiмiз экономикасының толықтай түрде нарықтық қатынастарға өтуi
Елiмiз нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Бүгiнгi таңда ұлттық экономикамыздың дамуында нарықтық қатынастардың артықшылықтары
Елiмiздегi нарықтың артықшылқтары елде жаппай жекешелендiрудiң жүргiзiлуi,
Кәсiпкерлiк нарық қатынастарын ұдайы iске қосып отыратын орта.
Кәсiпкерлiктiң экономикалық мiндеттерiне келесiлердi жатқызуға болады:
Нарықтық қатынастарды дамыту;
Шектеулi ресурстарды тиiмдi пайдалану;
Экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру;
Жаңа жұмыс орындарын ашу;
Нарықтағы сұранысты қамтамасыз ету;
Экономикалық активтi халықты барынша ынталандыру;
Инвестицияларды тиiмдi салаларға тарту;
Инновациялық жаңалықтарды ашып оны өндiрiске енгiзу;
Кластерлiк жүйенiң дамуы;
Лизингтiк қатынастардың дамуы;
Өнiмдердiң сапалылығының жоғары болуы;
Тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз етiп, ЖIӨ-нiң негiзгi бөлiгiн
Қазақстанда бүгiнгi күнi шағын және орта кәсiпкерлiк бастан
Бүгiнгi таңда Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру
Сонымен қатар, елiмiзде нарықтық қатынастардың қызмет етуi толық
Жалпы елiмiзде нарықтық экономиканың даму жағдайында келесiдей мәселелер
Өнеркәсiптiң жаппай шикiзат бағыттылығы;
Отандық өнеркәсiптiң бәсекеге қабiлетiнiң өте төмендiгi;
Негiзгi өндiрiс құралдарының 80% тозуы;
Әлеуметтiк мәселелердiң әлi де болса кейбiр тұстары (жұмыссыздық,
Ресурстардың тиiмдi бөлiнбеуi және қолданылмауы (елiмiздегi мұнай және
Осы мәселлердi өтпелi кезеңде мемлекет өз мойнына алып
Экономиканы жекешелендiру;
Ұлттық экономикаға инвестиция тартуды ынталандыру;
Өнеркәсiптiң бәсекеқабiлеттiлiгiн арттыру, осының негiзiнде елде индустриялық-инновациялық стратегия
2.2 Елiмiзде нарықтық қатынастардың тиiмдiлiгiн арттырудың
ықпалы
Бүгiнде Қазақстан экономикасы әлемдiк бәсекедегi орны айтарлықтай емес.
Ал шикiзаттық экономика бiзге белгiлi тұрақсыз, тиiмсiз болып
Суреттен көрiп оырғанымыздай ұлттық экономикадағы бәсекеге қабiлеттiлiктi арттыратын
Сурет-3 – Елiмiз өнеркәсiп саласының 2001-2004 жылдардағы импорты
Дегенмен, осы бiзде iстелiп жатқан шаралар баршылық, ал
Бiрiншiден, бiз нарық экономикасын насихаттап қана емес, оны
Осындай маңызды шаралар соңғы үш-төрт жылда елiмiзде қолға
Қазақстан бүгiн әлемдiк рынокта бәсекеге тек қана шикiзаттық
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Елiмiзде нарықтық қатынастардың дамуымен байланысты нарықтың бәсекеге негiзделген
Ұлттық экономикадағы нарықтық қатынастардың ерекшелiгiне тоқталатын болсақ, олар
Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны елiмiзде
Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi мемлекеттiк
Елiмiзде нарықтың дамуымен байланысты бағалар, техологиялық жаңалықтар, ықтимал
Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына
Нарықтық экономикадағы еркiн бәсекенiң алатын орны және оның
Артықшылықтары:
Қоғамға қажет тауарларды өндiруде ресурстарды тиiмдi пайдалануға мүмкiндiктiң
Тез өзгерiп отыратын өндiрiс жағдайларына икемдi болып, оларға
Тауарлардың жаңа түрлерiн жасау саласына жаңа техника мен
өндiрушiлердi көптүрлi қажеттiлiктердi қанағаттандыруға, тауарлар мен қызметтердiң сапасын
Кемшiлiктерi:
ұдайы өндiрiлмейтiн ресурстарды (ормандар, табиғи жануарлар, жер, теңiз,
қоршаған ортаны қорғауда негативтiк бағытта болады;
ұжымдық пайдалануға бағытталған таулар мен қызметтер (дамбалар, жолдар,
фундаменталдық ғылымның, жалпы бiлiм беру жүйесiнiң, қалалық шаруашылықтың
еңбек, табыс, демалу құқықтарына кепiлдiк бермейдi;
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, елiмiзде жүргiзiлген барлық экономикалық шаралар өз
Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуне байланысты нарық құрылымдары
Экономикада “нарық” әлемдiк өркениеттердiң жетiстiктерiнiң бiрi. Жалпы түрде
Тұтынушылар мен өндiрушiлер;
Сұраныс пен ұсыныс;
Нарықтық баға;
Бәсеке.
Бұлардың әрқайсысының экономиканың тиiмдi дамуындағы алатын орны ерекше
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Осындай инновациялық-индустриялық жоғары бәсеке қабiлеттi алдынғы қатарлы елдер
Осылайша бүгiнгi таңда экономиканың жан-жақты және бәсекеге қабiлеттi
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Әубәкiров Я. Ә. Байжұманов Б.Б. /
Әубәкiров Я. Ә. Экономикалық теория негiздерi. Оқулық. –
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы: Оқу
Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi
Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной
Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн
Стратегия «Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” //
Статистический ежегодник. Алматы. – 2004г. №8.
3
Тауарлар мен қызметтер нарыгы
Тұтыну тауарлар нарығының қызмет етуінің негізгі тенденциялары және тұтыну тауарлар маркетингін жалпылау арқылы оның тиімділігін жоғарылату бойынша кешенді шаралар
Тауар ұғымына түсінік
Нарықтың экономикасы
Ақшаға деген сұраныс
НАРЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарды қалыптастырудың өзiндiк ерекшелiктерi
ФИРМАНЫҢ МИКРООРТА ФАКТОРЛАРЫН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
Нарық шаруашылығының артықшылықтары және кемшіліктері
Нapық:мәнi, пaйдa бoлyы мeн қызмeтi