Дене тәрбиесі арқылы дене қасиеттерін жетілдіру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ТЕОРИЯЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР.
1.1 Адамның жетілуінде дәне тәрбиесі мен спорттың маңызы.
1.2 Дене тәрбиесі арқылы дене қасиеттерін жетілдіру. 6
1.3 Дене жаттығуларының кәсіби – қолданбалы дайындықтың жетілуіндегі,
1.4 Қалай дұрыс жаттығуға болады. 12
2. ДАЛА ЖАРЫСЫ. 15
ҚОРЫТЫНДЫ 20
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИТТЕР 21
КІРІСПЕ
Кросс (ағыл Cross –кесіп өту, өтіп кету)
Халықаралық жарыстарда ерлер үшін – 12 км. (7,5
Марафон жүгірісі, 42 км. 195 м. қашықтыққа жүгіруден
Парсы әскерлерінің сан жағынан көптігіне өз Отандарының тәуелсіздігі
Марафон жүрісінде сөре мен мәре бір жерде ойындар
ТЕОРЕТИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР.
Адамның жетілуінде дене тәрбиесі мен спорттың маңызы.
“Дене шынықтыру” оқу пәні мемлекеттік міндетті білім беру
“Дене шынықтыру” оқу пәні – бұл дене және
Оқу пәнінің жалпы мақсаттары. Пәннің мақсаты оқушыларда оңтайлы
Оқу пәнінің міндеттері:
дененің және психиканың саулығына оңтайлы ұйымдастырылған қозғалыс белсенділігінің
түрлі мақсат – бағыттағы дене жаттығуларын орындауда қозғалыс
негізгі биологиялық және психикалық процестердің дамуына педагогикалық әсер
қозғалыс және спорт ойындарына қатысу барысында коммуникативтік өзара
дене тәрбиесінің, жарақаттанудан сақтандырудың, тұлға мен дененің құрылымын
түрліше бағыттағы дене жаттығуларымен шұғылданудың дербес түрлерін өткізу
Оқытудың деңгейлері бойынша “Дене шынықтыру” пәні мазмұнының сабақтастық
Табиғи көркемдік қағидасы өсіп келе жатқан организм үшін
Практикаға бағыт ұстану қағидасы қимыл-қозғалыс дамуының кезеңдік және
Оқу пәнінің мазмұнын іріктеу педагогикалық тәсілдерге негізделген:
жеке адамға бағытталған тәсіл бала организмінің функционалдық мүмкіндіктеріне
әрекет ету тәсілі бала қозғалыс арқылы дамитындығын қарастырады;
денсаулықты сақтау тәсілі үйрету процесінде баланың денсаулығын міндетті
Дене тәрбиесі – жалпы тәрбие ісі тәрізді, өзінің
Қандай қоғам болсын адамның жеке басының жан –
Еліміздің дербес мемлекет дәрежесіне ие болуы, тұңғыш ата
Әрине, аптасына 2 сағат қана өтетін дене тәрбиесі
Ендеше күнделікті дене қозғалысын жасап отыру арқылы ғана
Мектептегі дене тәрбиесі сабағының, сауықтыру жұмыстарының ең біріншісі
Сіздердің жастарыңызда әлі де мінез – құлықтарыңыз бен
Мектептегі сабақтардың бағдарламалық материалдарын жақсы меңгеру үшін сабақтан
1.2 Дене тәрбиесі арқылы дене қасиеттерін жетілдіру.
Дене тәрбиесінің негізгі мақсаттарының бірі – ағзаның тіршілік
Дене жаттығуларын үйрену төмендегідей ретпен іске асырылғаны жөн:
Қимыл – қозғалыс түрімен танысып, ол жөнінде түсінік
Қимыл – қозғалыстың жеке бөліктерін үйрену және оларды
Қимылды орындау әдісін тұрақтандыру, яғни дағдыға айналдыру және
Дене жаттығулары әртүрлі болуы керек. Бұл адам ағзасының
“Дене даярлығы” дене қасиеттері мен қозғалыс дағдыларының қалыптасуы
Жан – жақты дене даярлығы деңгейін арттыратын жаттығулар
Сондықтан да жаттығуларды іріктеп алғанда жекелен буындарды, бұлшық
Күш қабілетін жетілдіру. Адамның күші, ол қай жаста
Баланың күші тез өскенмен, жалпы күш көрсеткіштері төменгі
Дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылданған кездегі негізгі мақсаттардың бірі
Балаларда күш қабілетін жетілдіретін жаттығулар негізінен жүйелі түрде
Күшті арттыратын жаттығулар адамның шапшандық, төзімділік қасиет –
Өз беттеріңмен жаттыққанда күшті молайтатын жаттығулар икемділік пен
Күш қабілетін жетілдіру үшін жаттығулардың төмендегідей түрлерін орындау
а) кермеге тартылу, биікке өрмелеу, аяқты көтеру, батпан
ә) басқа да ауыр салмақтар көтеру (бірнеше бала
Күш қабілетін жетілдіретін өзге де жаттығу түрлері бар.
Белгілі бір бұлшық еттер тобы үшін күшке, керіліп,
Даярлық жаттығуларын пайдаланғанда төмендегідей жүйені сақтаған жөн:
арқа бұлшық еттерін динамикалық жұмысқа қосатын керіліп –
қол мен аяққа арналған, асылып тұруға негізделген жаттығулар;
кеудені аяққа жақындастыратын, алға қарай еңкейетін жаттығулар;
аяққа арналған жаттығулар;
бүйірге қарай қисаю арқылы немесе айналу және бұрылу
қол, аяқ және басқа дене мүшелері арқылы жасалатын
тапсырма түріндегі жаттығулар;
денеге жалпы әсер ететін жаттығулар (жүгіру, бір орында
Көп күш жұмсалып, жүрек қан тамырлар жүйесінің күшті
Жылдамдық қабілетін жетілдіру үшін ең бірінші қозғалыс шапшаңдығын
Жылдамдық қабілетін жетілдіруге жүйрік балалар бейім келеді. Мысалы,
Секіру, жүгіріп келіп секіру, биікке жүгіріп шығып, жүгіріп
Жылдамдық қабілетін жетілдіруге арналған жаттығулар шапшандық қашан төмендей
Жылдамдықты жетілдіру үшін мына төмендегідей жаттығулар орындалады:
өте жоғары қарқынмен 40 – 60 метрлік жотаға
ағаш ұнтағы немесе құм төселген жолмен жүгіру;
белгілі бір уақыт ішінде соқпақ жолда жоғары немесе
60, 100 метрлік қашықтыққа жарыса жүгіру.
Жылдамдық қабілетін жетілдіретін жаттығуларды орындаған кезде бұлшық еттерді
Адамның басқа қабілеттеріне қарағанда жылдамдық қабілеті тез қалыптаса
Төзімділікке тәрбиелеу. Төзімділіктің адам бойында қалыптасып дамуы, басқа
Төзімділік қабілетін жетілдіру үшін бірінші кезекте күрделілеу жаттығулар
Қазіргі кездегі жасөспірімдер спортының дамуы ең алдымен олардың
Төзімділікті жетілдіруге арналған жүктеменің (денеге түсетін күш) сипаты
денеге түсетін жүктеме спортпен шұғылданушының күш – қуатына
төзімділікті дамытуға арналған жүктемелерді міндетті түрде мұғалімге немесе
Қимыл – қозғалыс ойындары, әсіресе спорт ойындары қозғалыс
Мәселен, дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылдана бастаған балалардың кейбіреуі
Сондықтан да спортпен, яғни дене шынықтыру жаттығуларының бір
Жасөспірімдердің төзімділік қабілетін жетілдіру үшін 400 – 600
Төзімділікті дамыту жаттығуларын орындаған кезде кеудені кере дұрыс
Ептілік қабілетін дамыту. Бала кезде қалыптасуға тиісті қабілеттердің
Ептілік қабілетін жетілдіру үшін гимнастикалық жаттығулармен қоса әдеттегі
Ептілік қабілетін жетілдіруге арналған жаттығулар әдетте кіріспе бөлімінен
Ептілікті арттыруға арналған жаттығуларды да біртіндеп күрделендіре білу
Ептілік пен икемділік дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылданғанда ғана
Дене тәрбиесінде пайдаланылатын жаттығулар адам ағзасына белгілі бір
Денеге түсетін күшті (ауырлықты) жаттығудан жаттығуға ауысқан сайын
Дұрыс ұйымдастырылған дене жаттығулары адамға қажетті күш, жылдамдық,
1.3 Дене жаттығуларының кәсіби–қолданбалы дайындықтың жетілуіндегі, дене және
Қазақстан азаматтарының дене тәрбиесіне қойылатын міндеттер күрделене түсуде.
Сынамалардың негізгі мақсаты – елімізде салауатты өмір салтын
Тұрғындардың дене даярлығының негізі мектептердегі дәне тәрбиесі сабақтары
Жоғарыдағы шараларды іске асыру нәтижесінде оқушылардың дене мәдениетін
Дене жаттығуларымен айналысу, қарапайым ғана қимыл– қозғалыстарды орындау
Адам өз халқына, еліне мүмкіндігінше көбірек пайдасын тигізу
Ондай адамды өз денесін тәрбиелеген, шыныққан, төзімді, қайратты
Адам өзінің күнделікті тұрмыс – тіршілігінде, еңбек еткенде
Сабақта және одан тыс кездері дене тәрбиесіне қызығушылық
Дене тәрбиесі эстетикалық тәрбиеге де әсерін тигізеді. Мысалы,
Қорыта келгенде, дене тәрбиесі ақыл–ой, адамгершілік және эстетикалық
1.4 Қалай дұрыс жаттығуға болады.
Дене жаттығуларымен дербес жаттығуға кірісі отырып, өз денсаулығыңыздың
Дене жаттығуларымен үздіксіз айналысуға кірісе отырып жаттығудың негізгі
Дене жаттыққан кездегі мінез – құлық ережелері:
Аз уақыт ішінде жоғары көрсеткіштерге жетуге ұмтылмаңыздар. Асығыстық
Дене жүктемелерінің сіздердің мүмкіндіктеріңізге сәйкес келуі өте маңызды,
Жаттығу жоспарын жасай отырып, оған барлық дене қасиеттерінің
Жаттығу нәтижесі олардың жүйелігіне байланысты екендігін есте ұстаңыздар,
Жаттығуға деген қызығушылық пен жоғары белсенділікті сақтау үшін
Музыкалық аспаптың сүйемелдеуімен жаттығу пайдалы болмақ. Бұл жаттығуға
Жаттығудың төмендегідей физиологиялық қағидаларын сақтауға тырысыңыздар: жаттығуларды бірте
Жаттығуды міндетті түрде қыздырудан бастаған жөн, ал сабақ
Егер сіздер денсаулықтарыңызда қайсыбір ауытқушылықтың бар екендігін сезінсеңіздер,
2. ДАЛА ЖАРЫСЫ
Ауа – райы жағдайларына байланысты шаңғы даярылығымен де,
Дала жарысымен айналысу үшін тұйықталған түрдегі, ең қолайлысы
Ойлы – қырлы жерлермен жүгіру. Бір адам жүгіргеннен
Дала жарысына топпенен қатынасушы өзін - өзі қалай
Күші жағынан шамалас жолдасың болса, алма–кезек бастаушылық рольді
Топты бастап отыруға ешқашанда ұмтылмау керек. Мұны жүгіруге
Қозғалыс қасиеттерін дамыту. Дала жарысы бір ғана жүгірістен
Әрбір жаттығу сабақтарында қозғалыс үйлесімділігін, шапшаңдық – күштілік
Санды жоғарырақ көтеріп жүгіру. Сан көлденең (жерге параллель)
Шалқалап жатып немесе жауырынға тұрып аяқтармен жүгіру қозғалыстарын
Бір аяқпен ыршып секіріп жүгіру.
Секірулермен аяқты жылдам алмастыру. Аттап басып отырған бастапқы
Еңіске қарай жүгіру.
Төбеге жүгіріп шығу.
Ағашқа, шарбаққа сүйеніп тұрып, орнында тұрып жүгіргенде күшті
1–2 жүгіру адамынан кейін адымдап секіру. Күшті серпілу
Табандарды жазып ұстау есебінен тіке ұсталған аяқтармен секіру.
Санды кеудеге жұлқа көтеріп екі аяқтап секіру. Алға
Қысқы адыммен аяқты ұшына қойып және кейін жерге
Қолдың сілтеу қозғалысын жүгіріс кезіндегідей етіп кібіртіктеп жүгіру.
Ағашқа, шарбаққа тіреле барынша жылдам жүгіру. Cанды көлденең
Қолды тіремей де осылай жасау.
Жатқан бөренеге, тасқа көп қайтара секіріп шығу.
Төменгі сөреден төбеге (5 – 10 м) қарай
Етбеттеп жатып, аяқты тізе буынынан бүгу. Серігі жеңіл
Тізерлеп тұрып артқа баяу шалқаю, сосын түзу қалыпқа
Алға да серігінің көмегімен осылай жасау.
Түрегіліп тұрып немесе жерде отырып серіппелі түрде алға
Аяқтарды иық кеңдігіндей ұстаған қалыптан қолдарды өкшеге тигізгенше
Аттап отыру және “жартылай шатқа” отыру қалпынан серіппелі
Шаңғы даярлығындағындай дала жарысының (кросстың) алғашқы жаттығуларын жалпы
Жүгіру басталғаннан соң 1 – 2 минуттен кейін
Жүгіріс аяқталғаннан кейін барлық органдар мен жүйелердің жұмыс
Cабақтың (жаттығудың) бастауында жеңіл жүгіріс (0,5-1) шақырым және
Жүгірістің барынша жылдамдығын жетілдіруде бұл бірден гимнастикалық жаттығулар
Ұзаққа созылатын бірқалыпты жүгірістің алдында жасөспірімдер мен қыздарды
Жүгіру мен жүрудің (соңғысы демалу үшін пайдаланылады), ұзақтығын
Дала жарысы даярлығы кезеңінің ортасында оқушылардың жалпы шыдамдылығының
Шапшаң және ұзақ бірқалыпты жүгірісті жалғастырып, 5 –
Шыдамдылықты дамыту үшін апталық жаттығулардың төмендегідей үлгі бағдарламасын
15 – 17 жастағы оқушылар үшін апталық жаттығудың
Жаттығу күні Жаттығудың мазмұны
Дүйсенбі 5–10 мин. баяу жүгурі, ЖДЖ (жалпы дамытатын
Сейсенбі 5 – 10 минут баяу жүгіру, 6
Сәрсенбі Бір қалыпты екпінде немесе жүрісті енгізе отырып
Бейсенбі 5 – 10 мин. баяу жүгіру, 10
Жұма Баяу жүгіру және АЖ – 10 –
Сенбі,
Жексенбі 2 сағатқа дейін серуендеп, жүгіру. Жүру барысында
Жүгіргенде түсетін жүктеменің ұзақтығы мен шапшаңдықты тамыр соғысы,
Салқын күндері жүгіру екпіні біршама азайтылады, тыныс алу
Қажетті жағдай мен уақыт болмаса онда жаттығу үшін
Тегіс жермен жүгіргенде денені шамалы ғана алға қарай
Төбеге қарай көтерілгенде денені алға қарай көбірек еңкейтіңіздер,
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта айтқанда жүгіру, адамның тәніндегі жылдамдық пен шыдамдылықты
Жүгірудің қашықтығына байланысты оның әдісі мен қимылы да,
60 – 400 м. жүгіру қысқа; 800 –
Тәжірибеде жүгірудің басқа түрлері де кездеседі. Олар: 60,
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
С. Тайжанов, А. Құлназаров, С. Қасымбекова Дене тәрбиесі.
Қ. Құлназаров, Ө. Жолымбетов. Қазақстан – спортшылар елі.
Сидорчук Е.В. Легкая атлетика. Учебное пособие для студентов
Арзуманов С.Г. Физическое воспитание в школе. Практические советы
Лях В. Физическая культура. 10 класс. Учебник. Алматы
Матвеев А. П. Физическая культура: Учебник для учащихся
Попов В., Суслов Ф., Ливадо Е. Юный легкоатлет.
Школа легкой атлетики, под ред. А. В. Коробова,
Легкая атлетика для юношей, под ред. П. Л.
Легкая атлетика, Учебник для институтов физической культуры, под
Лёгкая атлетика, под ред. Д. П. Маркова и
Легкая атлетика. Учебник для институтов физической культуры. О.В.Колодий,
3
Дене тәрбиесінің әдіс- тәсілдері
Дене мәдениеті және спорттың теориясы мен әдістемесі
Мектепке дейінгі ұйымдарда дене тәрбиесін ұйымдастыру формалары
Дене тәрбиесі мақсаты мен міндеттері
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесінің міндеттері
Мектеп жасына дейінгі ұйымдарда дене тәрбиесі жұмыстарына әдістемелік тәрбие жасау
Қазіргі мектептегі дене тәрбиесі
Мектепке дейінгі мекеме,бастауыш, орта, жоғарғы сыныптарда және әр түрлі типтегі мектептерде дене тәрбиесі сабағын жүргізу әдістемесі
Дене тәрбиесінің жалпы әдістері
Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесі