Банктік құқықтық қатынастар жайында жасалған қысқаша талдау
Мазмұны
Кіріспе
1 Қазақстан Республикасының нарық жағдайындағы банктік заңнамасы
және банктік құқықтық қатынастар
1.1 Қазақстан экономикасының банктік секторы және банктік
қызмет нормативтік құқықтық базасының жай-күйі
1.2 Банктік қызмет аясындағы банктік құқықтық қатынастар
жалпы сипаттамасы, теориялық мәселелері
1.3 Банктік құқықтық қатынастардың мемлекеттік қаржылық
құқықтық аспектісі: ерекшеліктері, бүгінгі даму тенденциялары
2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қаржылық құқықтық
сипаттағы банктік құқықтық қатынастар
2.1 Қазақстан Ұлттық Банкі құзырындағы және Қазақстанның Даму
Банкі қызметінің аясындағы мемлекеттік қаржылық құқықтық қатынастар
2.2 Мемлекеттің қаржылық агенттері коммерциялық банктер
қызметіне байланысты мемлекеттік қаржылық құқықтық қатынастар
Қорытынды
Пайдаланылған дереккөздер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының банк жүйесін
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан-2030» атты халыққа
Осыған орай, ҚР-сы банк жүйесінің нормативтік-құқықтық базасын
ҚР-ның Конституциясына сәйкес ҚР-да қолданылатын құқық Конституцияның, соған
ҚР-ғы банктік құқықтық қатынастардың даму өзектілігін негіздейтін тағы
Сонымен, Егемен Қазақстандағы қазіргі заманғы банктік құқықтық қатынас
Ғылыми жаңашылдығы мен қолданбалық маңызы. Дипломдық жұмыс ҚР-сы
Дипломдағы бірқатар қорытындылар мен ұсыныстар бар. Олар: банктік
Зерттелу деңгейі. Дипломдық ізденіс мәселелер мен ғылыми зерделеу
ҚР-да банктік қызметінің, банктік құқықтың, банктік операцияларды құқықтық
Зерттеудің мақсаты. Дипломдық зерттеудің негізгі мақсатына Қазақстан экономикасының
Зерттеудің міндеттері. Дипломдық жұмыстың мынадай өзара байланысқан міндеттерін
- банктік құқықтық қатынастардың түсінігін, белгілерін, оның маңыздылығын
- ҚР-да банктік құқықтық қатынастарды реттейтін банктік
- банктік құқықтық қатынастардың мемлекеттік қаржылық құқықтық аспектісінің
- Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның Даму Банкі және
Зерттеу объектісі: ҚР-ның Конституциясы, банктік заңнама және өзге
Теориялық және әдіснамалық негізі. Дипломдық зерттеудің теориялық
Дипломдық зерттеудің әдіснамалық негізін қоғамдық, әлеуметтік- экономикалық, банктік
Деректік негізі. Дипломдық зерттеудің теориялық негізі ретінде мемлекет
Дипломдық жұмысты орындау барысында мынадай авторлардың кандидаттық диссертациялары
1 Қазақстан Республикасының нарықтық жағдайындағы банктік заңнамасы және
1.1 Қазақстан экономикасының банктік секторы және банктік қызмет:
Бүгінде Егемен Қазақстандағы нарықтық экономиканың даму қарқындылығы және
Осындай мән-жайға орай, айта кететін маңызды жайт, 1995
ҚР-ның бүгінгі таңдағы банктік секторында Қазақстан Ұлттық Банкі,
Осы банк жүйесін, оның ауқымындағы банктік қызметті және
Кеңестік биліктің дәуірлеп тұрған кезінде Қазақстанның өз банк
Қазақстанның банк жүйесіне келсек, ол Қазақ КСР 1990
1993 жылғы 13 және 14 сәуірде қабылданған ҚР-ның
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейінде: ҚР-ы Президентінің
Осыған байланысты 1995 жылғы 30 тамызда қабылданған ҚР-сы
Сонымен, банк жүйесінің жоғарыда баяндалған мәселелерін қарастыру нәтижесінде
Осыған байланысты экономист-қаржыгер және заңгер ғалымдар мен мамандардың
«Банк жүйесі – бірыңғай қаржы-несие механизмі ауқымында жұмыс
(8, 433(.
А.А. Тедеев пен В.А. Парыгина «Нарықтық қатынастар жағдайында
ҚР-ның «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
Демек, бүгінде Қазақстан банк жүйесінің жұмыс істеуі, оның
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» ҚР-ның арнаулы банктік
Аталмыш ҚР-сы Заңының ереже, қағидалары мен талаптары негізінде
2001 жылғы 25 сәуірдегі «Қазақстанның Даму Банкі туралы»
1995 жылғы 31 тамыздағы «Қазақстан Республикасындағы банктер және
Сонымен, заңнамалық актілерде, құқықтық және экономикалық әдебиетте банк
Ұлттық қаржы нарығының жай-күйіне және оның болашағына тоқтала
Б.Б. Жамишевтің осылайша «банк жүйесіне деген сенімнің бекуі»
Айтылған пікірден аталған кемшіліктердің тек қана мемлекеттік
Банктік қызметті қандай болмасын банктің өз экономикалық мүддесін
ҚР-сы банк жүйесінің бірінші деңгейін білдіретін Қазақстан Ұлттық
ҚР-ның банк жүйесіндегі екінші деңгейдегі банктер ҚР-ның
1) депозиттерді қабылдау, жеке және заңды тұлғалардың банктік
2) жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашу
3) кассалық операциялар: қолма-қол ақшаны ұсатуды, айырбастауды,
4) аударым операциялары; есепке алу операциялары; банктік заем
5) шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
6) банкноттарды, монеталар мен құндылықтарды инкассациялау;
7) төлем құжаттарын (вексельдерді қоспағанда) инкассоға қабылдау;
8) банктердің үшінші тұлғалар үшін ақшалай нысанда орындау
Банк жүйесінің жоғарғы және төменгі деңгейлерін білдіретін банктердің
Банктік қызметке қатысты банктік және басқа да заңнаманы
1) Банктік қызметті тек банктік құқықтың ғана емес,
2) Шетелдік капиталдың қатысуымен құралған банктердің жұмыс істеуіне
3) Халықаралық қаржылық-банктік стандарттарға, атап айтқанда еуропалық стандарттарға
4) Қазіргі кезде көптеген шет мемлекеттерде белең алған
5) Екінші деңгейдегі банктердің корпоративтік басқару органдарына және
Дегенмен, тұрақты және тиімді сипаттағы банк жүйесін құруда
Сонымен қатар ҚР-ның әкімшілік аумақтық құрылыстарындағы аудандық және
2004 жылғы 1 қаңтардан бастап өзінің қадағалау функциясын
Бұл жағдайда отандық және шет мемлекеттердің банктік заңнамасын
Осыған орай, салыстырмалы түрде АҚШ-тың Федералдық Резерв Жүйесінің
Көптеген ғасырлар бойы ФРЖ құрылғанға дейін, мемлекеттің жүргізген
Міне, нарықтық қатынастардың өркениетті даму үрдісіндегі АҚШ-та
Осыған орай, Қазақстандағы банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған
Жоғарыда аталған бірқатар заңнамалық актілерге қоса халықаралық нормаларға
ҚР-ның нарықтық дамуға шешуші қадам басқан алғашқы жылдарында
Қазіргі кездегі банк жүйесінің ерекшелігі - ол банктік
ҚР-сы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы № 1270
Бүгінде жаңадан құрылған ҚР-ның Қаржы нарығы мен қаржылық
Ал 1995-1997 жылдарға көз жүгіртетін болсақ, онда екінші
Әйтсе де, бүгінгі таңда осы банк жүйесіндегі реттеуді
Осы орайда Б.Н. Етекбаеваның: «банктік заңнаманы жетілдірудегі мән
Осыған орай, ҚР-сы банк жүйесінің жұмыс істеуі,
ҚР-дағы коммерциялық және басқа да банктер банк жүйесінің
Қазақстан Республикасының банктік заңнамасы банк жүйесінің жұмыс істеуін
2003 жылғы 4 шілдедегі «Қаржы рыногы мен қаржылық
Аталмыш ҚР-сы Заңының 10-бабына сәйкес уәкілетті орган-ҚР Агенттігі
1995 жылғы 17 сәуірдегі «Лицензиялау туралы» ҚР-ның Заңы
ҚР-ның Азаматтық кодексінің 38-тарауының ережелері мен принциптері банктік
Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің тиісті нормаларында, сондай-ақ 11-бөлімінің
2003 жылғы 5 сәуірде жаңадан қабылданған ҚР-сы Кеден
ҚР-ның «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
ҚР-ның 2001 жылғы 12 маусымдағы «Салық және бюджетке
2003 жылғы 2 шілдедегі «Бағалы қағаздар рыногы туралы»
1.2. Банктік қызмет аясындағы банктік құқықтық қатынастар: жалпы
Бүгінгі таңда ҚР-сы банк жүйесінің және оның ауқымындаға
Осы ҚР-сы банк жүйесінің ауқымындағы банктік қызметті, былайша
Өйткені ел экономикасының банктік секторындағы әр алуан банктік
ҚР-сы банк жүйесінің жұмыс істеуі барысында тиісті банктік
Демек, банктік қызмет аясындағы банктік қатынастар:
1) Қазақстан аумағындағы барлық банктер жүзеге асыратын банктік
2) Аталмыш қатынастар мақсатты әрі тұрақты сипатта көрініс
3) Олар мемлекеттің ақша-несие, қаржы-бюджет және инвестициялық саясатын
4) Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму Банкінің, мемлекеттің
5) Қаржылық, әкімшілік, азаматтық және басқа да аспектілерімен
ҚР-ның банк жүйесі ауқымындағы банктік қызметке орай туындайтын
Демек, банктік құқықтық қатынастар күрделі әрі аралас нысандағы
Осындай мән-жайлар тұрғысынан Қазақстандағы банктік құқықтық қатынастардың өзекті
Сонымен ғылыми негіздеу мақсатында құқықтық қатынас, банктік құқықтық
Ресейлік ғалым А.Г. Братко құқықтық қатынас қоғамдық қатынастың
Осындай пікірлер төңірегінде құқықтық қатынас тиісті құқық нормалары
Қазақстандық ғалымдар Ғ.С. Сапарғалиев пен А.С. Ибраева «Құқықтық
(31, 95(.
Л.Г. Ефимова «Банктік қызметті құқықтық реттеу әдісі біртекті
Осы ғалымдардың пікір, көзқарастары жөнінде мынаны айтуға болады,
Тағы бір ресейлік ғалым Н.Д. Эриашвили нарықтық экономиканың
Дегенмен, Н.Д. Эриашвилидің азаматтық құқықтық, қаржылық құқықтық және
Демек, банктік құқықтық қатынастар күрделі әрі аралас нысандағы
Бүгінде банктік құқықтық қатынастар жөніндегі ғылыми көзқарастар осындай
Мысалы, О.М. Олейниктің пайымдауынша «Банктік құқықтық қатынастар өздерінің
Д.Г. Алексееваның айтуынша: «Банктік құқықтық қатынастар банктік қызметке
Сонымен банктік құқықтық қатынастардың тек банктік қызметті жүзеге
Бұл жерде міндетті түрде ескеруге тұрарлық маңызды жайт,
Осы банктерді және олардың қызметін ұйымдастыруға байланысты «Қазақстан
17-бапқа сәйкес ҚР-ның резиденттері мен резиденттері емес заңды
19-баптың ережелеріне орай заңды тұлға немесе жеке тұлға
20-бапқа сәйкес банктің басшы қызметкерлеріне қойылатын талаптар көрсетілген:
25-бапқа сәйкес, банкті мемлекеттік тіркеуді уәкілетті органның банк
26-баптың ереже, талабына сәйкес банктік, сондай-ақ өзге де
Менің ойымша, банктерді ұйымдастыруға арналған осындай және т.б.
1. банктерге, олардың құрылымдық бөлімшелеріне, банктік операциялардың жекелеген
2. банктердің құқықтары мен міндеттерінің мәнін қалыптастырудың айрықша
3. банктердің өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асырудың
4. банктік жалпы ережелер мен бірыңғай қағидалардың қолданыста
Қолданыстағы «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
1) банктердің ұйымдастырылуы мен қызметіне және жұмыс істеуіне
2) банктік құқықтық санкциялар мен шектеулердің болуына;
3) банктік құқықтық шектеулерді және санкцияларды іске асыру
4) банктік құқықтық санкциялар мен мәжбүрлеулер нәтижелеріне байланысты
ҚР-ғы банктер және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
ҚР-ның банк жүйесіндегі мемлекеттік және коммерциялық банктер мен
ҚР-дағы банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
1) ҚР-ның Үкіметі;
2) Қазақстан Ұлттық Банкі; Қазақстанның Даму Банкі;
3) ҚР-сы әкімшілік-аумақтық бірліктерінің, Астана және Алматы қалаларының
4) ҚР-сы Қаржы министрлігінің Қазынашылығы, оның әкімшілік-аумақтық бірліктердегі
5) коммерциялық банктер және банктік операциялардың жекелеген түрлерін
6) ҚР-сы Қаржы министрлігі Салық комитетінің салық қызметі
7) ҚР-ның Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу
Жоғарыда баяндалған қандай болмасын банктік операция мен мәмілеге
Банктік құқықтық қатынастардың ішінен өзіне тән сипатымен ерекшеленетін
Банк құпиясына байланысты жайтты ҚР-сы Кеден кодексінің 26-бабының
Демек ҚР-сы банк жүйесінің ауқымында, Қазақстанның экономикалық кеңістігінде,
Банк құпиясы банктік заңнаманың аса маңызды әрі аралас
Мәселен, ҚР-сы Қылмыстық кодексінің 200-бабының «Коммерциялық немесе банктік
Банктердің заңды тұлғаларға немесе заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік
Мысалы, Қазақстан Республикасы Салық кодексінің 526-бабының 1)-тармақшасына сәйкес
Осы банк құпиясы жайындағы кейбір жайттың ҚР-сы Конституциясының
Осы баптың 2-тармағына түсініктеме беруі кезінде «Қазақстан Республикасындағы
Сонымен, банктік қызмет аясындағы банк құпиясына байланысты туындайтын
Міне, банктік құқықтық қатынастардың жалпы теориялық мән-жайларын зерделеп
Сонымен, ҚР-ның банктік заңнамалық актілері мен банк
Елімізде, 2000-2005 жылдар ауқымында қалыптасып, дамыған банктік құқықтық
Менің ойымша, ҚР-да қалыптасып, даму үстіндегі бүгінгі банктік
1.3 Банктік құқықтық қатынастардың мемлекеттік қаржылық-құқықтық аспектісі: ерекшеліктері,
Сонымен, ҚР-сы банк жүйесінің жұмыс істеу ауқымында, банктік
Бүгінде ел экономикасының банктік секторын білдіретін Қазақстан Ұлттық
Осындай мән-жайларды ескере отырып, сондай-ақ дипломдық ғылыми зерттеу
Қаржылық құқық саласын зерттеуші ғалымдардың қаржылық құқықтық қатынастар
Мәселен, Ресейлік ғалым О.Н. Горбунова «Қаржылық құқықтық қатынастар
Менің ойымша, жоғарыда аталған авторлардың қаржылық құқықтық қатынас
1) Қаржылық құқықтық қатынастар мемлекеттің немесе әкімшілік-аумақтық құрылыстың,
2) Қаржылық құқықтық қатынастар қоғам мен мемлекеттің,
3) Экономикалық мәні бойынша қаржылық құқықтық қатынастар бюджеттік,
Қаржылық құқықтық қатынастар жөніндегі ғылыми еңбектерімен, оның ішінде
Аталған және аталмаған авторлар тарапынан жасалған осындай тұжырымдарды
1) Қаржылық құқықтық қатынастар қоғам мен мемлекеттің және
2) Мемлекеттің және оның әкімшілік-аумақтық құрылыстарының қаржылық қызметін
ҚР-ның қаржылық құқығы саласын зерттеуші ғылымдар А.И. Худяков,
Жоғарыда баяндалған қаржылық құқықтық қатынас мән-жайларына байланысты А.И.
Сонымен, банктік құқықтық қатынастардың мемлекеттік қаржылық құқықтық
1) Қаржылық құқықтық қатынастар қоғам мен мемлекеттің мүддесіне
2) ҚР-ның банк жүйесін білдіретін Қазақстан Ұлттық Банкінің,
Менің ойымша, қаржылық-несиелік айрықша өкілеттік берілген уәкілетті мемлекеттік
Мемлекеттің біртұтас алғанда ҚР-ның қаржылық-экономикалық мүддесіне әрі қаржылық
Сонымен, банктер де тиісті заңнама нормалары негізінде бюджеттік
1) 11-бабының 6-тармағына сәйкес «Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын
2) 22-бабының 8-тармағына сәйкес «ҚР-ның Ұлттық қорын басқарудан
3) 46-бабының 2-тармағының 1) тармақшасына сәйкес «ҚР-сы Ұлттық
4) 58-бабының 27-тармақшасына сәйкес «ҚР-ның Ұлттық Банкімен бірлесіп
5) 129-бабының 2-тармағына сәйкес: «ҚР-сы Ұлттық қорының қалыптастырылуы
6) 130-бабының 1-тармағына сәйкес: «ҚР-ның Үкіметі ҚР-ның Ұлттық
7) 189-бабының 1-тармағына сәйкес: «Несие беруші және сенім
ҚР-ның Бюджет кодексінің аталған баптарын зерделеп, талдау жүргізу
«ҚР-ның Ұлттық Банкі де мемлекеттің қаржылық органдары қатарына
(46, 28(.
Демек, ҚР-ның Ұлттық Банкі ҚР-ның Конституциясына (44-бабының 4)
Енді ҚР-сы Бюджет кодексінің банктерге және банктік операциялардың
Қаржылық құқықтық қатынасқа қатысушы коммерциялық банктердің мемлекет атынан
Демек, коммерциялық банктер материалдық бюджеттік құқықтық қатынастағы мемлекеттің
Жоғарыда баяндалған мән-жайларға орай бюджеттік құқықтық қатынастардың фискалдық
С.М. Найманбаевтың пайымдауынша «Салықтық құқықтық қатынастар өз экономикалық-құқықтық
Сонымен қатар, коммерциялық банктің салықтық құқықтық қатынастағы рөлін
1) 11-баптың 1-тармағының 5) тармақшасына сәйкес салық төлеушінің
2) 16-баптың 1-тармағының 9) тармақшасына сәйкес салық
3) 29- баптың 4-тармағына сәйкес «Салықтық төлеушінің қолма-қол
4) 45-баптың 4-тармағына сәйкес «Салық және басқа да
5) 52-баптың 4-тармағына сәйкес «Салық төлеуші дебиторының банкі
6) 91-баптың 1-тармағының 9) тармақшасының ережесіне сай пайлық
Жоғарыда аталған баптардың ережелеріне жүргізілген талдаулар ҚР-сы Салық
Банк жүйесінің екінші деңгейін қоғамдық және мемлекеттік, сондай-ақ
Уәкілетті орган - ҚР-ның Агенттігі аталған ҚР-сы Заңының
Менің ойымша, бұл жердегі бірінші кезектегі басымды мақсат
Сонымен қатар, уәкілетті орган ҚР-ның заңнамасында айқындалған өкілеттіктер
Аталмыш ҚР-ның Агентігінің коммерциялық банктер қызметін қадағалау және
Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму Банкінің және коммерциялық
Банктердің заңдық негіздегі қаржылық орнықты әрі тұрақты қызметі
Мысалы, «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» 2005
Осы валюталық реттеу және валюталық бақылау ауқымымен қамтылатын
Жоғарыда аталған банктік және өзге де заңнаманы, ҚР-ның
1) ҚР-ның Үкімет мен Қазақстан Ұлттық Банкі арасындағы
2) ҚР-ның Ұлттық қорын басқару жөніндегі Кеңестің ұсынысы
3) ҚР-ның Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау
4) Қазақстанның Даму Банкі мен бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің
5) Валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты операциялар аясындағы уәкілетті
Сонымен, ҚР-ның банк жүйесінде Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның
Демек, ҚР-ғы мемлекеттік қаржылық құқықтық сипаттағы банктік құқықтық
1) ҚР-ның Ұлттық Банкі құзырындағы мемлекеттік қаржылық құқықтық
2) Қазақстанның Даму Банкі қызметінің аясындағы мемлекеттік қаржылық
3) Мемлекеттің қаржылық агенттері – коммерциялық банктер қызметіне
4) ҚР-ның қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарын реттеу
2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қаржылық құқықтық сипаттағы банктік
2.1 Қазақстан Ұлттық Банкі құзырындағы және Қазақстанның Даму
Қазақстан Ұлттық Банкі қандай болмасын банктік құқықтық қатынастарда
Осы дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінің бөлімшелерінде баяндалғандай Қазақстан
Қазақстан Ұлттық Банкі жүргізетін ресми ақша-несие саясатының мақсатын
Көпшіліктің сеніміне ие болған, Үкіметке қызметтер көрсетуінің нәтижесінде
Жапония Банкі 1882 жылы, Итальяндық Ұлттық Банк 1893
Ресей Федерациясының Орталық банкін қалыптастыру негізі ХVІІІ ғасырдың
«Еуроодақ елдері экономикасының одан әрі ынтымақтасуы Еуропалық Орталық
С.Р. Моисеев мемлекеттің ақша-несие саясатының теориялық негіздерін зерттеуі
Ю.И. Коробов пен Н.Н. Шулькова банктердің, банктік қатынастардың
Д.К. Абжанов «Государственно-правовое регулирование банковской деятельности в Республике
Е.Б. Осипов ҚР-сы Ұлттық Банкінің мән-жайын «ҚР-ның Банкі
С.О. Ажиханов ҚР-сы Ұлттық Банкінің мемлекеттік билік және
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» ҚР-сы Заңының 1-бабында
Сонымен қатар, аталмыш ҚР-сы Заңының 3-бабында (Қазақстан
Менің пікірімше, Қазақстан Ұлттық Банкі құзырында туындап, қалыптасатын
ҚР-сы банк жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіретін Қазақстан Ұлттық
Сонымен қатар, ескеретін аса маңызды жайт, Қазақстан Ұлттық
Осы айтқанымды дәйектеу мақсатында «Нормативтік құқықтық актілер туралы»
Қазіргі заманғы нарықтық сипаттағы мемлекеттік қаржылық-несиелік институт болғанымен
Демек, Қазақстан Ұлттық Банкінің уәкілетті мемлекеттік қаржылық-несиелік орган
Қазақстан Ұлттық Банкі құзырында туындайтын банктік құқықтық қатынастардың
Дегенмен, мемлекеттің тапсыруымен, сондай-ақ мемлекеттің мүддесін қамтамасыз ету
Қазақстан Ұлттық Банкі негізінен алғанда банк жүйесіндегі экономикалық
Сөйтіп, Қазақстан Ұлттық Банкі қызметінің ауқымындағы мемлекеттік қаржылық
ҚР-ның банк жүйесінде Қазақстан Ұлттық Банкінің тиісті қаржылық-несиелік
Осыған орай, Қазақстан Ұлттық Банкі құзырындағы ұйымдастыру және
ҚР-сы Бюджет кодексінің 2-тарауының 11-бабының 1-тармағында: «1. ҚР-сы
Демек, аталған баптың ережелеріне сай Қазақстан Ұлттық Банкі
Бюджет кодексінің 196-бабының 1)-тармақшасына сәйкес ҚР-ның Ұлттық Банкі
ҚР-сы Бюджет кодексінің 192-бабының 1-тармағының 2-абзацында «ҚР-сы Ұлттық
Бұл жерде Қазақстан Ұлттық Банкінің мемлекеттік қарыз алуына
ҚР-сы Бюджет кодексінің 193-бабының 1-тармағының 2)-тармақшасында мемлекеттік қарыздар
Қазақстан Ұлттық Банкі алған мемлекеттік қарызға орай туындаған
Қазақстан Ұлттық Банкі валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты түрлі
2005 жылғы 13 маусымдағы «Валюталық реттеу және валюталық
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» ҚР-сы Заңының 8-бабына
1) ҚР-да мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізу;
2) Қазақстандағы төлемдік жүйелердің жұмысын ұйымдастыру;
3) Қазақстан аумағындағы валюталық реттеуді және валюталық бақылауды
4) Өз құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша қаржылық ұйымдардың
5) Ақша-несие саясатының негізгі операциялары бойынша сыйақы ставкаларының
6) Банктердің Ұлттық Банктен қарыз алуының жалпы көлемін
7) ҚР-ның Қаржы министрлігімен келісе отырып, ҚР-сы Үкіметінің
8) Төлемдік жүйелерді ұйымдастыру, үйлестіру, реттеу, олардың жұмыс
9) Банктік шоттардың түрлерін, құқықтық режимін, шоттарды ашу,
10) Қазақстан аумағында шетел валютасымен және шетел валютасындағы
11) ҚР-ның Ұлттық қорын басқару жөнінде қызмет көрсету;
12) ҚР-ның Үкіметіне және Қаржы министрлігіне банктік және
Осындай банктік құқықтық қатынастардың қаржылық құқықтық аспектісін мына
Демек, жоғарыда көрсетілген «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы»
Қазақстан Ұлттық Банкінің «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы»
Осы айтқанды негіздеу мақсатында тиісті ғалымдардың пікір-көзқарастарын қарастырып
[9, 41].
Демек, Қазақстан Ұлттық Банкінің жарғылық, резервтік капиталын, алтын-
Сонымен, ҚР-ның Ұлттық Банкінің тиісті банктік операцияларына сай
1. Қазақстан Ұлттық Банкінің мемлекетке тиесілі жарғылық капиталын
2. Қазақстан Ұлттық Банкінің резервтік капиталын 20 миллиард
3. Қазақстан Ұлттық Банкінің таза кірісін қалыптастыру және
4. ҚР-сы Үкіметінің қаржысы орналастырылған банктік шоттар бойынша
5. ҚР-сы Үкіметінің агенті ретінде оның мемлекеттік заемына
6. Резервтік талап нормативін міндеттемелердің жалпы сомасының проценті
7. Қазақстан Ұлттық Банкінің бір жылдан аспайтын мерзімге
8. банкаралық немесе биржалық нарықтарда шетел валютасын сатып
9. Қазақстан Ұлттық Банкінің ұлттық және шетелдік валютамен
10. Қазақстан Ұлттық Банкінде ашылған банктік шоттар иелеріне
11. шет ел валютасын сатып алу және сату,
12. Қазақстан Ұлттық Банкінің алтын-валюта активтерін қалыптастыру, құрылымын
Қазақстан Ұлттық Банкінің банктік операцияларының дені мемлекеттің ақша-несие,
Қазақстанның Даму Банкіне тоқталатын болсақ, ол мемлекеттің қатысуы
Қазақстанның Даму Банкінің құқықтық мәртебесінің ұғымына қатысты теорияда
Менің пікірімше, Қазақстанның Даму Банкі елдің банк жүйесі
Осындай ұғымның «ҚР-ғы банктер және банк қызметі туралы»
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР-сы
Демек, банк жүйесінің екінші деңгейіне қосылмайтын Қазақстанның Даму
Даму Банкі өз қызметінде ҚР-ның Конституциясын, «Қазақстанның Даму
Қазақстанның Даму Банкінің өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын
Сонымен қатар, Даму Банкінің:
1) Меморандумға сәйкес, республикалық және жергілікті инвестициялық жобаларды
2) Республикалық және жергілікті инвестициялық жобалар ретінде қайтарымды
3) Даму Банкі заемшыларының қаржылық жай-күйінің және Даму
4) Меморандумға сәйкес қаржы жылына арналған өзінің несие
5) банк сараптамасын жүзеге асыру үшін сарапшылар мен
6) отандық және шетелдік банктердің және басқа қаржы
7) жыл сайын агенттік қызмет көрсету шарттарына сәйкес,
8) аудит жүргізіліп, оны акционерлердің жалпы жиналысы бекіткеннен
ҚР-ғы тиісті органдар мен тұлғаларға агент ретінде қызмет
1) инвестициялық жобаларға орта мерзімді (бес жылға және
2) ҚР-ның аумағында шығарылатын өнімдердің экспортын ынталандыру мақсатында
3) мемлекет кепілдік берген заемдарды қоса алғанда, мемлекеттік
4) мемлекет кепілдік берген заемдарға қызмет көрсетуі, ҚР-сы
5) Меморандумда белгіленген шекте заем қаражатын, оның ішінде
6) заем қаражатын қоса алғанда, өтімділігі жоғарғы қаржы
7) Тиісті заңды көзделген шектеулерді ескере отырып заңды
8) Даму Банкі бұрын кепілге ресімдеген заңды тұлғалардың
9) таза кірісін қалыптастыруы және бөлуі (18-бап) барысында
Демек, айрықша қаржылық-несиелік өкілеттік берілген әрі ҚР-ның тиісті
2.2 Мемлекеттің қаржылық агенттері коммерциялық банктер қызметіне байланысты
Коммерциялық банктер ҚР-сы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін
Коммерциялық банктер ҚР-сы экономикасының банктік секторында «ҚР-дағы банктер
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР-сы
ҚР-ның тиісті заңнамаларына сәйкес мемлекеттің сенім білдірілген өкілі
Демек, коммерциялық банктер қоғам мен мемлекетке, елдегі әрбір
Осы айтқанымды белгілі бір дәреже-деңгейде негіздеп, дипломдық зерттеу
«Банк» сөзінің шығу тегіне тоқталатын болсақ, ол итальян
Л. Давыдова және Д. Раймановтың еңбектерінде «банк» сөзінің
Ал кейбір американдық мамандардың пікірінше: «банктер әр түрлі
«Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет
Жоғарыда айтылған мән-жайлар Ю.А. Львовтың пайымдауынша басқаша көрініс
Демек, коммерциялық банктер екі ұдай табиғатымен, бір жағынан
О.А. Овсянникова коммерциялық банктің табиғаты мен маңызын зерделеу
Бұл жерде коммерциялық банктердің мемлекеттік заемдарды орналастыруға немесе
А.М. Матлин қазіргі заманғы ақша жүйесінің жұмыс істеу
А.М. Матлиннің осы ұсынысы мемлекет пен коммерциялық банктің
Мәселен, Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 46-бабының 2-тармағының 1)
Сонымен, коммерциялық банктер және олардың сан алуан қызметі
Есеп айырысу-кассалық орталық ретіндегі коммерциялық банктердің мемлекеттік қаржылық
Демек, коммерциялық банктер салықтық құқықтық қатынастардың субъектісі ретінде
Осындай, банк жүйесіндегі коммерциялық банктер қызметіне байланысты туындайтын
Аталған ҚР-сы Салық кодексінің 17-бөлімінің 93-тарауының 526-бабында банктерге
1) салық төлеушіге резидент еместердің жинақ шоттарынан және
3) төлем құжаттарын өңдеу кезінде салық төлеушінің тіркеу
6) нұсқамасы болған ретте, тексерілетін заңды тұлға мен
8) банк қарыз алушының берешегін есептен шығарған кезде
9) уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша осы
10) осы Кодекстің 16-бабы 1-тармағының 9)тармақшасына сәйкес салық
2) вексельді және банк соның негізінде қолма қол
4) клиентке қойылатын талаптардың бәрін қанағаттандыру үшін клиенттің
5) салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
7) осы Кодексте көзделегн жағдайларда салық органының шешімі
Сонымен, коммерциялық банктердің салық заңнамасы (ҚР-ның Салық кодексі)
Өз клиенті салық төлеуші заңды немесе жеке тұлғаға
Коммерциялық банк өз клиенті салық төлеуші заңды тұлғаның
Коммерциялық банктер осындай салықтық құқықтық қатынастардың қатысушысы ретінде
Коммерциялық банктердің ҚР-сы Салық кодексінің 526-бабына сай орындауға
Қазақстан валюталық рыногының жұмыс істеуіне орай «Валюталық реттеу
Аталмыш ҚР-сы Заңының 1-бабының 16)-тармақшасында: «уәкілетті банктер –
«Валюталық реттеу валюталық бақылау туралы» ҚР-сы Заңының 28-бабының
Осы ҚР-сы Заңының 27-бабында валюталық бақылаудың мақсаттары мен
Аталған баптардың ережелеріне орай валюталық бақылаудың мақсатына ҚР-ның
Ал валюталық бақылаудың міндеттерін іске асыру барысында: жүргізілетін
«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР-сы заңының
Осы 29-баптың 3-тармағына орай валюталық бақылау агенттері:
1) өздері, оның ішінде клиенттердің тапсырмалары бойынша операциялар
2) валюталық операциялар бойынша есепке алу мен есептіліктің
3) ҚР-ның заңдарында белгіленген өкілеттіктерге сәйкес өз клиенттері
4) Валюталық бақылау органдарына өздерінің қатысуымен жүргізілетін валюталық
Коммерциялық банктер өз өкілеттіктерін жүзеге асырған кезде өздеріне
Валюталық бақылау агенттері коммерциялық банктер резиденттер мен резидент
Уәкілетті банк ретінде коммерциялық банк резиденттің және резидент
Сонымен қатар коммерциялық банктер егер белгілі бір тұлға
Коммерциялық банктер уәкілетті банк ретінде «Валюталық реттеу және
1. ҚР-сы резиденттерінің импорттық-экспорттық қызметіне байланысты түскен ұлттық
2. тиісті резиденттердің валюталық операцияларын жүргізуі барысында олардан
3. резиденттер мен резидент еместердің валюталық операциялары бойынша
4. өздеріне берілген лицензияларға немесе ҚР-ның заңнамалық актілерімен
5. резиденттер мен резидент еместердің шетел валютасын сату
6. резиденттерден және резидент еместерден өздері арқылы жүргізілетін
7. импортты жүзеге асыруға байланысты резиденттер арасындағы комиссия
8. резиденттер мен резидент еместердің шетел валютасындағы және
Сонымен, коммерциялық банктер біруақытта уәкілетті банк және мемлекеттік
мүддесін қамтамасыз етуге айтарлықтай септігін тигізеді деп тұжырымдаймын.
Ал мемлекеттің валюталық агенті ретінде коммерциялық банктер ҚР-сы
Осы уәкілетті банктер жөніндегі кейбір пікір, көзқарастарды қарастыру
Менің тұжырым бойынша ҚР-ғы уәкілетті коммерциялық банктердің валюталық
Сонымен, дипломдық зерттеудің 2-бөліміндегі мемлекеттік қаржылық құқықтық аспектілі
1) ҚР-ның банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынас, оның
2) Қаржылық құқықтық аспектілі банктік құқықтық қатынастардың
3) ҚР-ның банк жүйесін, банктік қызметті, оның нәтижесінде
4) Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму Банкінің және
5) ҚР-ның қолданыстағы банктік және қаржылық заңнамасы тұрғысынан
6) Қазақстан Ұлттық Банкі банктік, қаржылық, валюталық, салықтық
7) Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму Банкінің және
8) Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның Даму Банкі және
9) Қаржылық құқықтық аспектілі банктік құқықтық қатынастар Қазақстан
Сонымен бірге дипломдық жұмысты орындау барысында ыңғайсыздық туғызған
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР-сы
«Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және
«Нарық» деген термин негізінен экономикалық құбылыстар мен мән
Ал нақтылы қаржылық секторға келетін болсақ, онда «қаржы
Осындай мән-жайларға орай ескеретін бір жайт, «Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік қаржылық құқықтық қатынастардың субъектісі коммерциялық банктің құқықтық
Қорытынды
Сонымен, Қазақстан Республикасының демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік
Осыған орай, нарықтық реформалау жағдайындағы елдің банк жүйесі
Сонымен, осы дипломдық зерттеуімді екі тарауында зерделеніп, зерттелінген
1. ҚР-ның тиісті заң актілеріне төмендегідей өзерістерді:
- «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
- «Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу
- мемлекеттік қаржылық құқықтық қатынастардың субъектісі коммерциялық банктің
2. ҚР-ның банк жүйесі тікелей «Қазақстан Республикасының Ұлттық
3. Банктік құқықтық қатынастар жайында жасалған қысқаша талдау
4. Сонымен, банктік құқықтық қатынас белгілерінің ішіндегі ең
Банк жүйесінің жұмыс істеуі барысында тек банктік қызмет
Банктік құқықтық қатынас субъектілерінің заңи құқықтары мен міндеттері
Банктік құқықтық қатынастар тиісті құқық салаларына орай конституциялық
Мемлекеттік қаржылық құқықтық сипаттағы банктік құқықтық қатынастардың бір
Банктік құқықтық қатынастардың өктем әмірлі сипаты сенімділік, мүдделілік
5. Банктік құқықтық қатынастардың мемлекеттік қаржылық құқықтық
1) Қаржылық құқықтық қатынастар қоғам мен мемлекеттің мүддесіне
2) ҚР-ның банк жүйесін білдіретін Қазақстан Ұлттық Банкінің,
6. Нарықтық экономиканы дамытуға және мемлекеттің қаржы жүйесінің
1) ҚР-ның Ұлттық Банкі мен ҚР-ның Үкіметі, ҚР-ның
2) Қазақстанның Даму Банкі мен ҚР-ның Үкіметі, Қазақстан
3) ҚР-ғы коммерциялық банктер мен Қазақстан Ұлттық Банкінің,
Пайдаланылған дереккөздер тізімі
1 Назарбаев Н. Қазақстан – 2030: Барлық Қазақстандықтардың
2 Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995
3 О состоянии финансового рынка и финансовых организаций
4 Сулейменов М.К. и др. Право и предпринимателство
5 Сборник нормативных актов, регулирующих правовые основы рыночных
6 Финансовый словарь / Благодатин А.А., Лозовский Л.Ш.,
7 Мамырова Н.К. Словарь банковских и финансово-экономических терминов
8 Жарковская Е.П. Банковское дело. – М.: Омега
9 Тедеев А.А., Парыгина В.А. Банковское право. –
–224 с.
10 Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
11 ҚР Ұлттық Банкі туралы 1995 жылғы 30
12 Қазақстанның Даму Банкі туралы 2001 ж. 25
14 Ричард Хейнсворт. Переход от банковского сектора к
15 Питер С. Роуз Банковский менеджмент. Предоставление
16 Мадиярова Д.М., Есімбаева С.Ө., Читанова С.Ө., Бекеева
17 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының Президенті. Қазақстанның егеменді
18 Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы
19 Общие сведения о банковской системе. Пресс-релиз №
20 Итоги за 9 месяцев и сентябрь 1997
– С. 4-7.
21 Етекбаева Б.Н. Организационно-правовые основы банковской системы Республики
– 162 с.
22 Қаржы рыногын мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу
23 Лицензиялау туралы 1995 жылғы 17 сәуірдегі №
24 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше
25 Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі (Қазақстан Республикасының 2004
26 Қазақстан Республикасының Кеден кодексі // РГП «Республиканский
27 Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
28 2001 жылғы 12 маусымдағы № 209 Салық
29 Бағалы қағаздар рыногы туралы: Қазақстан Республикасы Заңының
30 Лазарева В.В. Общая теория права и государства.–
– 360 с.
31 Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық
32 Ефимова Л. Г. Банковское право. – М.:
33 Малеин Н.С. Кредитно-расчетные правоотношения и финансовый контроль.
34 Эриашвили Н.Д. Банковское право. Учебник для вузов.
35 Олейник О.М. Основы банковского права. – М.:
36 Алексеева Д.Г., Пыхтин С.В., Хоменко Е.Г. Банковское
37 Банк қызметі туралы. Қазақстан Республикасының құқықтық актілер
38 Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шілдедегі №
39 Сапаргалиева Г.С. Конституция Республики Казахстан. Научно-правовой
40 Горбуновой О.Н. Финансовое право – М.: Юристъ,
41 Финансовое право (конспект лекций). – М.: Изд.
42 Карасева М.В. Финансовое право. Общая часть. –
– 256 с.
43 Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан. (Общая
44 Баянов Е. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының
45 Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Общая
46 Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная
47 Найманбаев С.М. Салықтық құқық. – Алматы: Жеті
48 Финансовое право / отв. ред. Грачева Е.Ю.
49 Стародубцева Е.Б. Основы банковского дела. – М.:
50 Печникова А.В., Маркова О.М., Стродубцева Е.Б. Банковские
51 Моисеев С.Р. Денежно-кредитная политика: теория и практика.
52 Коробовой Г.Г. Банковское дело.– М.: Экономисть, 2003.
53 Абжанов Д.К. Государственно-правовое регулирование банковской деятельности в
54 Осипов Е.Б. Гражданско-правовые договоры с участием банков:
55 Ажиханов С.О. Правовые основы функционирования банковской системы
56 Нормативтік құқықтық актілер туралы 1998 жылғы 24
57 Сейтжанов А.А. Банктік қызметті мемлекеттік басқару: Заң
58 Давыдов Л., Райманов Д. Банковское право РК.
59 Поллард А. М., Пейссек Ж. Г. Дейли
60 Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер.– Алматы: Экономика,
– 466 б.
61 Львов А.Ю. Основы экономики и организации бизнеса.
– 260 с.
62 Кулигин П. Становление и функции новой системы
63 Калтырина А.В. Деятельность коммерческих банков. Ростов н/Д:
64 Тасыбаева А.С. Банкілік құқық. – Алматы,
65 Рудый К.В. Финансово-кредитные системы зарубежных стран. –
66 Матлин А.М. Деньги и экономические решения. –
67 Пепеляева С.Г. Налоговое право. – М.: ИД
68 Копабаев О.К. Конституционно-правовые основы организации и функционирования
69 Наговицин А.Г. Валютная политика. – М.: «Экзамен»,
70 Симионов Ю.Ф., Носко Б.П. Валютные отношения. Ростов
2
Банктің несиелік қоржынының жіктемесі
ІІІ БӨЛІМ БАНКРОТТЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БОЛДЫРМАУДА ҚАРЖЫЛЫҚ АҒЫМДАРДЫ ТАЛДАУ
Қазақстан Республикасының депозиттер нарығы
БАНКТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС НАҚТЫЛЫ БАНКТІК
Оқу практиканың бағдарламасы
Екінші деңгейлі банктерде есеп айырысу кассалық қызметі
ҚР банктік несиелеу жүйесі
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың нысаны
Экономикалық дамудағы банкроттың рөлі
Дамыған мемлекеттердің орталық банктерінің функциялары