Бала сәтсіздігіне қатынасы
Мазмұны
Кіріспе...................................................................................................... 6
1 Ата-ана мен бала арасындағы қатынастарды зерттеудің әлеуметтік-психологиялық
8
1.1 Бала тұлғасының қалыптасуындағы отбасының әсері.................. 8
1.2 Отбасындағы өзара қарым-қатынас типтері..................................... 11
1.3 Мүмкіндігі шектеулі балаларға деген қатынас әлеуметтік психологиялық
16
1.4 Дамуында кемшілігі бар балаларды оқытуды қалыптастыру және
24
2 Мүмкіндігі шектеулі балаларға ата-аналардың қатынасын зерттеуді ұйымдастыру..........................................................................................
30
2.1 Зерттеуді әістемелік қамтамасыздандыру........................................ 30
2.2 Зерттеуді ұйымдастыру........................................................................ 34
3 Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-анасы мен қалыпты
36
3.1 Қалыпты балалардың әкесі мен шешесінің өз перзенттеріне
36
3.2 Мүмкіндігі шектеулі балалардың әкесі мен шешесінің өз
43
Қорытынды............................................................................................ 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................... 57
Кіріспе
Отбасы немесе жанұя – қоғамның бөлінбес ұясы, және
Отбасының классикалық ережесін алсақ, отбасы – бұл әр
Мүмкіндіктері шектеулі балалардың әлеуметтік бейімделуі, көбінесе, олардың сезімдері
Бала миының ерекшелігі болып, оның азғантай кемістіктері белгілі
Нәтижесіздікті әрқашан уайымдау, адамның патологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады -
Жайсыз баланың сатылы дамуы мен ондағы бар кемістіктердің
Отбасы өз баласының жеке қасиеттерін әрқашан түсіне бермейді,
Осы дипломдық жұмыстың жаңашылдығы соңғы кездерде мүмкіндігі шектеулі
Зерттеу объектісі ретінде ата-анамен бала арасындағы қарым-қатынастар жүйесі
Берілген зерттеуіміздің пәні ата-ананың мүмкіндіктері шектеулі балаларына қатынасының
Жоғарыда аталған мәселе бойынша әдебиеттерді талдаудың негізінде біз
Көп жағдайда, мүмкіншілігі шектеулі баласы бар ата-ана өз
Осының салдарынан баланың қабілеттерін жоғарлатып, баланың қабілетіне сай
Бұл ата-аналардың баласына тигізетін ықпалын саналы түрде
Осыған байланысты біздің жұмысымыздың мақсаты мүмкіншілігі шектеулі балалары
Зерттеу мақсатының барысында, диплом жұмысының негізгі міндеттері мыналар
1) бала мен ата-ананың қарым-қатынастарының мәселелері туралы әдебиеттер
2) мүмкіншілігі шектеулі балалар мен олардың ата-аналарының қарым-қатынастарының
3) ата-аналарының жағдайы дұрыс балалар мен мүмкіншілігі шектеулі
Берілген жұмысымызда қойылған мақсат пен міндеттерге сәйкес эмпирикалық
«Ата-аналар мен балалар қатынасы» (PARI) сауалнамасы.
«Ата-аналар мен балалар қатынасы» (PARI – parental attitude
2. Ата-аналар қатынасының сауалнамасы (ОРО).
Ата-аналар қатынасы туралы сауалнама бала тәрбиелеу мәселесі бойынша
3. А.М.Эткиндтің ТҚТ әдістемесі. Оның негізінде түстер мен
Түстік қатынастар тесті клиникалық-диагностикалық әдіс болып табылады, ол
Жұмысымыздың негізінде В.Н. Мясищевтің қатынастар концепциясы, Б.Г. Ананьевтің
1 Ата-ана мен бала арасындағы қатынастарды зерттеудің әлеуметтік-психологиялық
Бала тұлғасының қалыптасуындағы отбасының әсері
Дәстүрлі түрде тәрбиенің басты институты отбасы болып табылады.
Жақсы жағын айтар болсақ, баланың жеке басының әсер
Отбасындағы тәрбиеге осыншама көп уақытты бөлгендей басқа институттар
Кішкендай адамды тәрбиелеудің ең бастысы ата-ананың балаға деген
Бала тек от басында ғана бірінші өмірінің жартысының
Екінші міндеті – ата-аналардың бір-біріне қарама-қарсы келулерін балаға
Бірінші. Бала қандай болды, сондай болып қабылданады. Баланы
Екінші. Эмпатия (уайымдау) – үлкендер баланың проблемасын көреді,
Үшінші. Конгруэнтность болып жатқан жағдайға үлкендер адекваттық қарым-қатынасты
Ата-аналар өз баласын балам деп есептемеуі мүмкін. Олар
Тұлғаны дамытуда ата-аналар қатынасы рөліне аса маңызды назарды
Бірақ сырт адамдар жағынан бағалау З. Фрейдте оның
З. Фрейдтің айтуынша, тұлға өзінің дамуында бірнеше психосексуалды
Психоаналитикалық ғылым, балалық шақтағы бейімделу сәтсіздігінің ұзақ мерзімге
З. Фрейдтің ізбасары, жеке дара психологиялық негізді салушы
Толық қандылық еместікті өткеру, әрбір баланың қоршағандарды күшті,
Қалыптасушы стратегиядағы өзін бекітуде конструктивті және деструктивті жолдар
Конструктивті жол басқалармен игілікті әрекетте өзін бекітуді және
З. Фрейд ғылымының аса айқын салдарларын ортаңғы орынға
Неофредизмнің басқа да ірі өкілдері көбіне тұлғалық даму
Сайып келгенде, баланың тұлғалық қалыптасуына отбасындағы қарым-қатынас жүйесі
1.2 Отбасындағы өзара қарым-қатынас типтері
Отбасындағы өзара қарым-қатынас түрлері тәрбие жүйесі әр отбасында
Диктат отбасындағы бір мүшенің мінез құлқынан жүйеленіп туындайтын
демократиялық
авторитарлық
попустикалық.
Демократиялық стильде баланың қызығушылығы алдымен есепке алынады «Келісім
Егер отбасында баға беру жасқа, баланың жеке дара
Өз-өздеріне сенімді емес өздерін төмен бағалайтын балалар. Мұндай
Ата-аналар баласының алға тарту деңгейіне байланысты сұрақтар туындатады.
Өз-өзін төмен бағалайтын төмен деңгейде алға ұмтылатын балаларда
Бұл жастағы жеке бас ерекшелігінде алаңдатушылық болуы мүмкін.
ІІ-нұсқа – деманстративтік жеке бастың ерекшелігі айналасындағылардың өзіне
Баланы қатты жақсы көргенде қиянқы бала емес керсінше
ІІІ-нұсқа – шындықтан кету. Алаңдатушылықпен демонстративтік балаларда сәйкес
Көптеген келтірілетін нұсқалар бар:
- ата-аналар балаларға не істеу керек екенін әрқашан
- бала өз көзқарасын айтқысы келеді, бірақта ата-аналары
- бала өз бетімен шешім қабылдайды, ата-ананың келісімі
- шешімді бала жиі өзі қабылдайды. Бала шешімді
Отбасы тәрбиесіндегі кең тараған жеке бас дамуынын және
Демократтық ата-аналар мінез-құлықтағы өзбеттілік және уақытымен жасайтын, тұрақтылықты
Аворитарлық ата-аналар жеткіншекке өздеріне бағынышты болуын талап етеді,
Баламен қарым-қатынаста суық, ызғарлы түрде қадағалап, жоғары талап
Егер ата-аналарға бала тәрбиесі бәрі бір болса, қадағалау
Шектен тыс қамқоршы болу – баланы шектен тыс
Бала шамасы келмейтін іс-әрекет жасауда, ата-анасы одан жоғары
1.3 Мүмкіншіліктері шектеулі балаларға деген қатынас әлеуметтік-психологиялық мәселе
Психологиялық кеңес алуды керек ететін көптеген топтардың ішіндегі
Балалардың тыңдамаушылығы және қырсықтығы туралы шағымдар (әсіресе, дағдарыс
Ата-аналар мәселелеріне ғана емес, айналадағы адамдарға да байланысты
1. Дамудың өсу қарқынын білмеу, тәрбиелік нұсқаманың және
2. Ата-аналардың психологиялық мәселелері. Мысалы, әйелдің күйеуімен ажырасуы
3. Ата-аналардың жеке сипаттамалары: авторитарлық, өзімшілдік, толық жетілмегендік,
4. Ата-аналардың ұтымды үлес, күн тәртібі, бал тәртібіне
Көптеген отбасылар мамандардан (психологтар, дефектологтар және т.б.) көмек
Көп жағдайларға отбасының әлеуметтік-мәдени ерекшеліктері мен олардың білімділік
Жетілмей қалған баланың ата-анасымен жұмыс жүргізу. Мұндай баланың
Жетілмей қалған баланы түзету жұмысы, шын мәнінде, үлкен
Көбінесе, жетілмеген бала маңайындағы басқа балаларды да, үлкендерді
Балалар ұжымында бала өзін сенімді сезінуі үшін, балабақшаға
Жетілмеген баланың ата-анасы оның керітартпа екенін, күн тәртібіндегі,
Дамудан кеш қалған бала үшін оның жанын тыныштандыратын
Жетілмеген баланы тәрбиелеудегінегізгі ережелер.
1. Баланың күн тәртібін сақтаңыз:
- балаға арналған күн тәртібін құрастырып жазып, оны
2. Әр жағдайдағы баланың тәртіп таптаурынын қалыртастырыңыз:
- күнделікті іс жосықтарды нақты, бір уақытта және
- ваннада айнаның алдына шомылуға керекті жабдықтарды қойып
- дайындалу немесе ойнау бұрышында ойыншықтар мен заттардың
3. Балаға картамен, сызбамен және т.б. пайдалануды үйретіңіз
- жұмыс картасын кезегімен оқып үйрену үшін бірқатар
4. Балаңыз өнер туындыларынан (музыкадан, театр және тағы
- бірлесіп музыка тыңдауды, теледидар көруді, циркке, музейге
Өзін ұстай алмайтын баланың ата-анасымен жұмыс.
Бұл балалардың ата-аналарымен жұмысты екі бағытта жүргізу орынды:
- шабуыл жасаудың шығу себептерін, оның өзіне және
- баланы нәтижелі тәсілдерге үйрету. Егер баланың шешесі
1. Балаңыз өзін сізбен тыныш және сенімді ұстау
- өз балаңызды тыңдаңыз;
- онымен көп уақытты бірге өткізуге тырысыңыз;
- өз тәжірибеңізбен бөлісіңіз;
- өзіңіздің бала кезіңіз, балалық іс-әрекеттеріңіз, жеңістеріңіз бен
- егер жанұяда бірнеше бала болса, олардың бәріне
2. Тепе-теңдікті ұстай алмайтын күйіну кезіндегі минуттарда өзіңізге
- өзіңіз бір қалыпқа түспегенше, баламен қатысты жұмыстарды
- егер де бір жағдайға сіздің кірісуіңіз керек
- тітіркеніс кезінде балаға жақындамаңыз.
3. Егер көңіл-күйіңіз болмай тұрса, балалар бұл жағдайды
- балаларға өз сезімдеріңіз бен сұраныстарыңыз туралы тура
4. Егер де көңіл-күйіңіз болмай, не болмаса ашуланыптұрсаңыз,
5. Сіздің ашуыңызды шақыратын келеңсіз жағдайларды алдын-ала болжауға
- өзіңізге қымбат нәрселерді балаға ойнауға бермеңіз;
- өзіңізді тепе-теңдіктен шығаруға жол бермеңіз.
Жаман әсер боларын сезіп, өзіңізді сол жағдайдан ұстап
6. Кейбір маңызды оқиғаларға алдын-ала дайындалған жөн. Мүмкін
- өз балаңыздың күші мен қабілеттерін байқыңыз;
- егер де бір жерге алғашқы сапармен бармақ
- егер бала қарны ашқан кезде мазасызданатын болса,
Алаңдағыш баланың ата-анасымен жұмыс.
Осындай балалардың ата-аналары, көбінесе, олардан қолдарынан келмейтін нәрселерді
Кей жағдайда, үлкендердің талаптарына сай жұмыс істеуге шамасы
Кейбір ата-аналар, өз баласын кез келген нақты және
Ата-аналардың көбісі, өз іс-әрекеттерінің баланың мінез-құлқына әсер ететінін
Шын мәнінде, алаңдағыш балалардың ата-аналарының өздерінің де үрейлену
Өмірге айқын көзбен қарауға тырысыңыз
- ішкі диалог тек қана шынайы сөздерден тұратын
2. Егер сізде жағымсыз ойлар пайда болса, тез
- адамдарға сіңірген еңбегіне қарай қарым-қатынас жасаңыз;
- әр адамның кемшіліктерін емес, жағымды жақтарын табуға
3. Өзіңізге құрметпен қараңыз:
- өзіңіздің адамгершілік қасиеттеріңізді жиынтығын жасаңыз;
- осындай қасиеттер сізде бар екеніне өзіңізді сендіріңіз.
4. Өзіңізге ұнамайтын қылықтардан арылуға тырысыңыз:
- айнаға жиі қарап: осыны өзгерту керек пе?
- егер иә - десеңіз, онда кейінге қалдырмаңыз.
5. Өз бетіңізбен шешім қабылдауды бастаңыз:
- дұрыс немесе дұрыс емес шешімдер болмайтынын есте
- өзіңіз қабылданған шешімді сіз әрқашан мақұлдай және
6. Сізге жағымды болған әсерлермен өзіңізді баурап алыңыз:
- сүйікті кіраптарыңызды, үнтаспаларыңызды сатып алыңыз;
- өзіңіздің «әлсіз» жерлеріңізді біліп, оны жақсы көріңіз.
7. Тәуекелге бел буыңыз:
- өзіңізге жауапкершілік жүктеңіз, алғашқы тәуекел үлесі көп
8. Өз қалауыңыз бойынша сеніңіз: адамға, тағдырға, жағдайларға
- өзіңізге ғана емес , үлкен мәні бар
- егер сіз болып жатқан оқиғаға еш әсер
Алаңдауға бейім балалар көбінесе біреуді жақсы көріп, аймалауды
Аса белсенді баланың ата-анасымен жұмыс.
Мұндай баламен қарым-қатынас жасау кезінде, ата-аналар, шын мәнінде,
Осы оқиғалардың бәрінде де ата-аналар баласымен қарым-қатынас жасаудың
Үйде нақты бір күн тәртібін қадағалау – белсенді
Баланың жағдайына қарай өздері белгілейді). Шама келгенше мұндай
Жасөспірімдер мен жастардың ата-аналарына кеңес беру.
Жасөспіріммен жұмыс жасағанда, міндетті түрде оның ата-анасымен де
Ата-аналарға кеңес беру кезінде, кейде оларда болатын кеңесшіге
Жасөспірім өмірінің белестері туралы шынайы және әржақты білу
Әңгіме басында ата-ананы жасөспірімнің мәселелерін еркін, ашық талқылауға,
Екінші кезеңде, ата-аналар дайын болса, оларға жасөспірімнің алғашқы
Әңгімелесу кезінде жылылық, түсінушілік, құрмет танытқан жөн. Әңгіменің
Жасөспіріммен жұмыс істей жүріп, кеңесші, ата-аналармен әрдайым жеке
- жасөспірім баланың тәртібінің өзгерістері;
- кеңес алу арқасында болған отбасындағы өзгерістер;
- жасөспірім баланы қалай тәрбиелейді, қандай әрекет жасайды;
- кеңес беру кезінде ата-аналарға мағлұмат беру. Ата-аналардың
Ата-анасы жасөспірім баласына үш нәрсе берулері тиіс: түсіністік,
Жасөспірімді түсіну үшін, оның көптеген келеңсіз жағдайларының артында,
Балаға қауіпті жағдайлардан құтылу үшін қалай көмектесуге болатынын
1.4 Дамуында кемшілігі бар балаларды оқытуды қалыптастыру, және
Әртүрлі деңгейдегі дамуы күрделі және түрлі формадағы аномальді
Қайтадан бастап оқыту – функционалдық жүйені құру жолымен
Функционалды жүйе – динамикалық білім беру, анатомиялық және
Дамуы бұзылған балалардың денсаулығын қалыпқа келтіру мақсатында, тіл
Негізгі маңызды принцип қайтадан қалыпқа келтіріп оқытудың бұл
Ауру адам дыбысты ажыратудың жаңа тәсіліне сай әдістермен
Психикалық функция, қалыптастыру сияқты, олардың пайда болуы барлық
Тіл барлық психикалық процестермен байланыс жасайды. Бұл жағдайдың
Дамуныа кемшілігі бар балаларды қайта қалыпқа келтіріп оқыту
«Ретке келтіру» қайта қалыпқа келтіру әдісі балалар іс-әрекетінде
Оқытудың ең оптимальді тиімдірек ідісі, қалыпқа келтірудің тиімділігіне
Жазылған керекті жүйелі операция және бағдарлама құру, бұл
Іс-әрекеттің бөлшектенуі балаларға түсінікті жүйелі операциясының қатары, оны
Соңғы уақытта балалар нейропсихологиясында көп назарды диагностикаға,психикалық дамудың
ММД-сы бар балаларда нормативтік көрсеткіштен ауытқушылығы бар, ИПР
ММД негізінде ми құрылымының бұзылу микрофункционалы жатыр (Ю.В.Микадде,1994,
Нейропсихологиялық әдістеме ММД, ИПР бар балалардың функционалды жүйесінің
Қазіргі уақытта көптеген көшемде, жеткілікті әдістемелер мен бағдарламалар,
Әртүрлі вариант бойынша өңделген (танымдық процестердің даму корреляты
Бала дамуының жас кезеңдеріне байланысты қимылдың дамымай қалу
«Онтогенезді ауыстырушы» Б.А.Архипов, А.В.Семенович әдістемесі басқа да қозғалыс
Қозғалысты түзету терапиялық бағдарлау әдістемесімен келісімді, релаксация және
Бұл жүйе балаларда қалыптасқан тек жеке бөліктенген психикалық
Л.С.Цветковтың оқуды қалыптастыру тұжырымдамасы, және осы оқыту формасының
Қалыптастырылған оқыту - әдістер жүйесі, жас нормалары мен
Түзетідің қалыптастырып оқыту бойынша айырмашылығы түзетілмейді (бұл балаларда
Қалыптастырып оқытудың ортақ міндеті, Л.С.Цветский бойынша изолинбаған жоғары
Мысал келтірейік.
5-6 жастағы баланың естіп-сөйлеуі, есте сақтауы механикалық кешеуілдеу
Негізінен қажеттісі:
«Тексеріп шығу» әдісі;
Іс-әрекеті есте сақтай бойынша жұмыстың қосылуы;
Басқа да жоғары психикалық функция жүйесіне мнестикалық процестерді
Бұл жағдайда сондай психикалық форманың іс-әрекет жүйесінде сөздерді
«Сөзді» суреттеу, яғни берілген сөздегі затқа сәйкес, сосын
Бұл әдістеме жүйесі, біріншіден, іс-әрекетті есте сақтау процесіне
Сондықтан, бала есте сақтауға емес, затты образды –
Қалыптастырып оқыту әдісі психологиялық жағынан айтатын болсақ, процесс
Оқытуды қалыптастыруды жалпы ұйымдастыру әдістемесі құрайды:
балаларды аудармалы нейропсихологиялық зерттеу;
белсенді ерікті іс-әрекетті қалыптастыру әдістемесі;
оқытуды қалыптастырудың дифференцияланған әдәсә;
балалардың демалуын және сабағын ұйымдастыру формасы;
жоғары психикалық функцияны қалыптастыру динамикасын есепке алу әдістемесі.
Зерттеу кезеңде эмоционалды – жеке бас сферасының ерекшелігін,
Белсенді ерікті іс-әрекеттің қалыптасуы жұмысы оқу іс-әрекеті мотивін
Тапсырманы ерікті орындау инстукциясы емес, педагог емес, ойын
Әдістер, психикалық функцияны дифференциялды түрде қалыптастырылуға бағытталады, басқа
Құрылған оқыту процесінің бөлігі, динамикалық психикалық функцияның қалыптасуын
2 Мүмкіндігі шектеулі балаларға ата-аналардың қатынасын зерттеуді ұйымдастыру
2.1 Зерттеуді әістемелік қамтамасыздандыру
«Ата-аналар мен балалар қатынасы» (PARI) сауалнамасы.
«Ата-аналар мен балалар қатынасы» (PARI – parental attitude
1 – оңтайлы эмоциялы қатынас,
2 – баламен артық эмоциялы ара-қашықтық,
3 – балаға назар аударудың артық концентрациясы.
Отбасылық рөлге қатынасы.
8 белгі көмегімен тізімделеді, олардың нөмірлері – 3,
І. Әйелдер мүдделерінің отбасы шеңберінде ғана, тек отбасы
ІІ. Ана рөлінде өзін-өзі құрбан ету сезімінің болуы
ІІІ. Отбасы жанжалдары (7).
ІV. Ата-аналардың шектен тыс беделдері (11).
V. Үй шаруасындағы әйелдің өз рөлімен қанағаттанбауы (13).
VІ. Күйеуінің «қатыспауы», оның отбасы ісіне араласпауы (17).
VІІ. Аналардың басым болуы (19).
VІІІ. Аналардың тәуелді, еріксіз болуы (23).
Ата-аналардың балаларға қатынасы.
Оңтайлы эмоциялы қатынас (4 белгіден тұрады, олардың нөмірлері
І. Сөз пайда болуының ынталануы, вербализация (1).
ІІ. Жұбайлар қатынасы (14).
ІІІ. Бала белсенділігінің дамуы (15).
IV. Ата-аналар мен бала арасындағы тең қатынастар (21).
Баламен артық эмоциялы арақашықтық (3 белгіден тұрады, олардың
V. Ашушаңдық (8).
VІ. Суықтық, шектен тыс қатаңдық (9).
VІІ. Баламен қатынастан бас тарту (16).
Балаға назар аударудың артық концентрациясы (8 белгімен тізімделеді,
VІІІ. Шектен тыс қамқорлық, тәуелділік қатынасының белгіленуі (2).
ІХ. Қарсы тұруды жеңу, еріктің басым болуы (4).
Х. Қауіпсіздіктің, ренжітіп алу қатерінің туындауы (6).
ХІ. Отбасынан тыс әсерлердің болмауы (10).
ХІІ. Агрессияның басым болуы (12).
ХІІІ. Сексуалдылықтың басым болуы (18).
ХІV. Бала әлеміне шектен тыс араласу (20).
ХV. Бала дамуын жылдамдатуға тырысу (20).
Әрбір белгі 5 пікір көмегімен өлшенеді, олардың барлығы
Бірінші кезекте жоғары және төменгі бағаларды талдаудың мәні
Нұсқама:
№1 таблицаны қара.
Өндірістік ұжымда жұмыс істейтін психолог үшін, басымды мүддені
Әдістеме, отбасы ішіндегі қатынастар ерекшелігін, отбасы өмірінің ұйымдасуын
Отбасындағы қатынастардың жекелеген аспектілерін бөлшектеуге болады:
І. Тұрмыстық-шаруашылық, отбасы тұрмысының ұйымдасуы (әдістемеде бұл 3,
ІІ. Тұлғаны, өзін және жұбайын дамыту үшін ортаны
ІІІ. Бала тәрбиесін қамтамасыз ететін «педагогикалық» қатынастар (әдістемеде
Сандық мәліметтерге қарап, отбасының «портретін» құруға болады. 7
3 – көрсеткіштегі жоғары бағалар отбасы мәселесінің өндірістікке
Ата-аналар қатынасының сауалнамасы.
Ата-аналар қатынасы туралы сауалнама бала тәрбиелеу мәселесі бойынша
1. Баланы қабылдау – алшақтату. Бұл көрсеткіш балаға
2. Бірлесу. Бұл көрсеткіш ересектердің баламен бірлесуге
3. Симбиоз. Бұл көрсеткіштегі мәселелер ересек адамның баламен
4. Бақылау. Берілген көрсеткіш ересектердің бала тәртібін қалай
5. Бала сәтсіздігіне қатынасы. Бұл көрсеткіш ересектердің бала
Нәтижелерді өңдеу мен бағалау. Төменде әрбір көрсеткіш үшін
Қабылдау – алшақтату көрсеткіш бойынша жоғары ұпайлар –
Бірлесу көрсеткіші бойынша жоғары ұпайлар – 7-8 ұпайлар
Симбиоз көрсеткіші бойынша жоғары ұпайлар – 6-7 ұпайлар
Бақылау көрсеткіші бойынша жоғары ұпайлар – 6-7 ұпайлар
Бала сәтсіздігіне қатынасы көрсеткіші бойынша жоғары ұпайлар –
Келесі әдістеме А.М.Эткиндтің ТҚТ әдістемесі. Оның негізінде түстер
Түстік қатынастар тесті клиникалық-диагностикалық әдіс болып табылады, ол
Түстік қатынастар тестінің теоретикалық негізінде В.Н. Мясищевтің қатынастар
Осы теоретикалық ойлардың негізінде тұлғаның қатынастары оның күрделі
Түстік қатынас тестінің әдістемелік негізі ассоциативтік эксперимент болып
Түстік ассоциативтік эксперимент, осы тұжырымға сәйкес, белгілі тереңдіктегі,
ТҚТ өңдеп жасау барысында М. Люшердің сегіз түсті
ТҚТ көмегімен біз «отбасы», «зайыбым», «менің отбасым қазіргі
Берілген диагностикалық әдістеме сыналушылардың аталған ұғымдарға қатысты эмоционалды
2.2 Зерттеуді ұйымдастыру
Берілген мәселе бойынша эмпирикалық зерттеу жүргізу барысында зерттеу
Сыналушылар таңдамасын құрастырудың ең басты критерийі отбасында 6-10
Ата аналарға отбасындағы балаға деген қарым-қатынасты диагностикалауға араналаған
Эмпирикалық зерттеулер сөйтіп 80 сыналушыға жүргізілді. Жастары 25-45
Экспериментальды зерттеу процедурасы келесі түрде жүрді. Стандартталған әдістемелер
Экспериментальды зерттеу ұзақтығы 3 айға созылды қаңтар, ақпан,
Алынған нәтижелердің талдануы мен контрольды және эксперментальды топтардан
3 Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-анасы мен қалыпты балалардың
3.1 Мүмкіндігі шектеулі және қалыпты балалардың ата-анасының өз
Мүмкіндіктері шектеулі балаларға қатысты ата аналарының бағдарларын зерттеу
«Ата ана мен бала қатынастары» тестісі ата аналардың
№1 сыналушылар тобының (яғни, мүмкіндіктері шектеулі балалардың аналары)
Келесі өзін құрбанға келтіру сезімі деңгейі бұл топта
Жанұялық қақтығыстар белгісіне келсек бұнда сыналушылардың жинаған балдары
Ата аналардың шектен тыс авторитетін анықтайтын белгіліге келетін
Келесі кезекте жанұя қожайыны ретінде қанағаттанбау сезімі орташа
Ал енді осыған орай, келесі отбасындағы аналар өздерін
Ал, енді осы топ сыналушылардың балаға деген қатынасының
Бала белсенділігін дамытуда да айтарлықтай ерекшеліктер байқалмайды (12).
Оптималды эмоционалды контакт тобындағы белгілердің соңғы белгісі жанұя
Жалпы оптимальды эмоционалды контакт жасау берілген таңдамадағы аналар
Келесі кезекте баламен шектен тыс эмоционалды дистанция төрт
Атьап өтетін нәрсе, ашу мен ыза балаға қатысты
Сонымен қатар, баламен контакт жасаудан қашу ерекшеленбейді (14).
Балаға шектен тыс назар аудару шкаласы сегіз белгілермен
Осыған орай келесі белгі ерікті басып тастау деңгейінің
Келесі ренжітіп алу қаупі және қауіпсіз жағдай тудыру
Жанұя ішіндегі әсерлерді болдырмау белгісі бойынша алынған балдар
Алайда өз агрессивтілігін көрсетпеуге күш салады (18), бұл
Өз бойындағы сексуалдылықты көбіне жасырады, да бұл шкала
Келесі бала өміріне шектен тыс араласу белгісінде бұл
Ал енді, балаларының дамуын жеделдетуге келетін болсақ бұнда
Келесі кезекте эксперименталды топтың мүмкіндіктері шектеулі балалар әкелерінің
Отбасындағы қақтығыстардың орнын белгілеуде сыналушылар орташа деңгейді (12)
Келесі ата аналардың шектен тыс авторитеті деңгейі де
Ал енді келесі кезекте ата аналардың балаларына қатынастарының
Әріптестік қатынастар белгісі бойынша да орташа деңгейде (12).
Баланың белсенділігін дамыту белгісінде де бұл таңдама сыналушылары
Қақтығыстан қашу мотвациясы да қалыпты деңгейде яғни, орташа
Балаға шектен тыс назар аудару келесі сегіз белгімен
Қауіпсіздік жағдайды тудыру және ренжітіп алу қаупін анықтайтын
Агрессивтілікті басу белгісінде бұл таңдама сыналушылары жоғары көрсеткіштерді
Жоғары нәтижелерді талдай келе дамуында ауытқулары бар балалардың
Аналарымен салыстырғанда әкелері өз баласының дамуын жеделдету ұмтылысы
Эксперименталды таңдама тобының нәтижелерін қарастырып болғаннан кейін бақылау
Отбасындағы қақтығыстардың болуы жайлы көзқарастарында әкелері (18) аналары
Ата аналарының шектен тыс авторитеттіліктерінде де өзгешеліктер көрінуде.
Жанұядағы әйел ролін бағалауға келетін болсақ, әкелерінде (18)
Жанұядағы ананың басым ролін анықтау барысында аналарға (12)
Енді келесі кезекте ата аналардың балаларға қатынасты анықтау
Әріптестік қатынастар белгісінде осы таңдама сыналушыларда бірауыздылық байқалады
Келесі кезектегі баламен шектен тыс эмоционалды дистанция шкаласындағы
Шектен тыс қаталдық белгісінде аналар төмен (8) әкелер
Баламен контактіден қашу белгісінде аналары орташа (12) деңгей
Балаға артық назар аудару шкаласындағы шектен тыс қамқорлық
Ерікті бағындыру белгісінде аналар (11), әкелер (12) де
Отбасы ішіндегі өзара әсерлерді жоққа шығару белгісінде аналарда
Агрессивтілікті және сексуалдылықты басу белгілерінде екі топ таңдамаларында
Бала әлеміне шектен тыс ену белгісі бойынша аналарға
Енді соңғы орында бала дамуын жеделдету белгісі бойынша
Барлық таңдамалар көрсеткіштерін жекелеп талдағаннан кейін барлығының араларындағы
Кесте 1
Мүмкіндігі шектеулі және қалыпты балалардың ата-аналарының PARI сұрақнамасы
№ Белгілер № 1 № 2 №
1 Вербализация 12 14 14 16
2 Шектен тыс қамқорлық 19 18 12 14
3 Отбасына тәуелділік 19 17 9 17
4 Ерікті бағындыру 17 14 11 12
5 Өзін құрбандыққа шалу сезімі 18 16 9
6 Ренжітіп алу қаупі 11 18 10 11
7 Жанұялық қақтығыс 12 14 14 18
8 Ашушаңдық 13 12 9 15
9 Артығымен қаталдық 17 8 8 14
10 Жанұя ішіндегі өзара әсерлерді болдырмау 13 11
11 Мөлшерден тыс ата ана авторитеттілігі 17 14
12 Агрессивтілікті басу 18 12 12 15
13 Үй қожайыны ретінде қанағаттанбау сезімі 14 9
14 Әріптестік қатынастар 12 15 14 14
15 Бала белсенділігін дамыту 12 19 13 10
16 Қақтығыстан қашу 14 12 12 17
17 Күйеінің жанұя өміріне араласпау деңгейі 16 13
18 Сексуалдылықты басу 17 16 8 14
19 Ананың жанұядағы басым рольді атқаруы 18 11
20 Бала әлеміне шектен тыс араласу 19 14
21 Теңестірілген қатынастар 12 14 16 16
22 Бала дамуын жеделдету ұмтылысы 6 15 11
23 Ана дәрменсіздігі 14 12 15 16
Сайып келгенде, мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналары қалыпты балалардың
Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналары баласының өзінен тәуелді болуын
Ата-аналардың басым бөлігі өз авторитетерін маңызды деп санайды.
Мүмкіндігі шектеулі балалардың аналары өздерін берілген мәселені шешуде
3.2 Мүмкіндігі шектеулі және қалыпты балалардың ата-анасының өз
Ата ана қатынастары сұрақнама тестінде ата ана қатынасы
Ал енді, осы тестті жүргізгендегі шыққан нәтижелерде төмендегідей
№ 1 таңдама яғни, мүмкіндігі шектеулі балалар аналарына
Келесі кезекте кооперация шкаласы. Онда бұл таңдама сыналушыларының
Симбиоз шкаласы бойынша жинаған балдары алты яғни, жоғары
Қадағалау шкаласы бойынша бұл таңдама сыналушылары 6 балл
Бала сәтсіздіктеріне қатынасы шкаласына жеке тоқталатын болсақ, онда
Келесі талдау кезегінде тұрған № 2 сыналушылар тобы,
Баланы қабылдау – қабылдамау шкаласы бойынша бұл таңдама
Кооперация шкаласын бойынша сыналушылар 5 балл жинап орташа
Симбиоз шкаласы бойынша ең жоғарғы 7 балл көрсетуі
Ал,енді қадағалау шкаласында мүмкіндіктері шектеулі балалар әкелері 3
Ол дегеніміз баламен қарым қатынас барысында белгілі бір
Баланың сәтсіздіктеріне қатынасын анықтауға арналған шкалада 2 балл
№ 3 таңдама сыналушылары қалыпты балалардың аналарынан
Баланы қабылдау – қабылдамау шкалалары бойынша № 3
Кооперация шкаласы бойынша аналар орташа деңгей танытса, әкелері
Симбиоз шкаласында екі таңдама сыналушылары да екі балл
Қадағалау шкаласында да екі топ сыналушылары сол баяғы
Соңғы бала сәтсіздіктеріне қатынастарын анықтау шкаласында аналар тобы
Бұндағы I - қабылдау – қабылдамау; II –
Сурет 1 4 таңдама бойынша ата-аналардың өз перзенттеріне
Енді келесі кезекте осы әдістеме бойынша алынған мәндерді
Төмендегі суретте таңдамалар арасындағы статистикалық деңгейде анықталған өзгешеліктердің
Сонымен, осы әдістеме нәтижелерін сараптайтын болсақ әр таңдама
(шыққан мәндер неғұрлым төмен болса, соғұрлым өзгешеліктердің болуы
Сурет 2 Ата ана қатынастары сұрақнама тесті бойынша
Енді келесі кезекте қатынастардың түстік тестісінің нәтижелері бойынша
«Менің балам» ұғымына қатысты № 1 таңдама сыналушыларының,
5 6 4 3
Яғни, бірінші орынға 5-ші реттегі күлгін түсті таңдап
Осы ұғымға № 2 таңдама сыналушылары яғни, мүмкіндіктері
5 7 3 2
Бірінші орынға алтыншы орында тұрған алдыңғы сыналушыларға қарағанда
№ 3 таңдама сыналушыларының түстерді таңдау ерекшеліктері келесідей:
5 3 6 2
Бақылап отырғанымыздай мүмкіндіктері шектелмеген балалардың аналары «Менің балам»
№ 4 таңдама сыналушылары олар яғни, мүмкіндіктері шектелмеген
3 2 4 5
Яғни, алдыңғы орынға үшінші мен екінші орындағы қызыл
Келесі кезекте «Бала тәрбиесі» ұғымына қатысты № 1
4 6 3 2
Яғни, алғашқы орында сары түспен қатар алтыншы орындағы
Осы ұғымға № 2 таңдама сыналушыларының берген жауап
3 2 5 4
Бірінші орындарда қызыл мен жасыл түстерді алдыға қойып
№ 3 таңдама сыналушыларының түстерді таңдау реті төмендегідей:
6 0 3 2
Яғни, денсаулығымен күрделі мәселелері жоқ балалардың аналарының бала
№ 4 таңдама сыналушылардың тәрбиеге қатысты көзқарастарын төмендегі
5 7 2 0
Мүмкіндіктері шектелмеген балалардың әкелерінің жауаптарында бірінші орындарда бесінші
Талдау сатысының келесі кезегіне көшсек «Даму» ұғымына келіп
4 5 7 6
Бұндағы алдыңғы орындарда тұрған рет бойынша төртінші және
Осы ұғымға № 2 таңдама сыналушыларының яғни, мүмкіндіктері
6 4 7 3
Бірінші орындарға рет бойынша алтынша мен төртінші орындарда
№ 3 таңдама сыналушыларының түстерді таңдау ерекшеліктері келесідей:
0 5 6 3
Яғни, сұр мен күлгін түстерді алдыңғы орындарға қойып
№ 4 таңдама сыналушылары олар яғни, мүмкіндіктері шектелмеген
5 3 0 2
Таңдалған түстер ретіне назар аударсақ, онда алғашқы орында
Келесі ретте «Бала мүмкіндіктері» деген ұғымға № 1
6 5 0 4
Бұндағы бірінші орындарда тұрған алтынша мен бесінші орындарды
Өз балаларының мүмкіндіктеріне қатысты № 2 таңдама сыналушылары
0 6 5 7
Бұл ұғымға немқұрайлылық пен қатар физикалық ыңғайсыздық сияқты
№ 3 таңдама сыналушыларының түстерді таңдау ерекшеліктері келесідей:
4 0 3 2
Алғашқы орындарға сары және сұр түстердің орналасуы бір
№ 4 таңдама сыналушылары олар яғни, мүмкіндіктері шектелмеген
1 3 4 2
Бірінші мен үшінші орындардағы көк пен қызыл негізгі
Енді келесі кезекте әр таңдама сыналушылардың өзгешеліктеріне байланысты
Әр сыналушылар тобының «Менің балам» ұғымына берген жауаптары
Кесте 2
4 таңдама бойынша сыналушылардың «Менің балам» ұғымына қатысты
№ 1 5 6 4 3 7 2
№ 2 6 5 7 3 2 0
№ 3 4 5 3 6 2 1
№ 4 3 2 4 5 0 7
«Бала тәрбиесі» деген ұғымға қатысты сыналушылар ерекшеліктеріне байланысты
Кесте 3
4 таңдама бойынша сыналушылардың «Бала тәрбиесі» ұғымына қатысты
№ 1 4 6 3 2 7 5
№ 2 3 2 5 4 6 1
№ 3 6 0 3 2 7 4
№ 4 5 7 2 0 3 1
«Даму» деген ұғымға қатысты сыналушылар ерекшеліктеріне байланысты олардың
Кесте 4
4 таңдама бойынша сыналушылардың «даму» ұғымына қатысты таңдаған
№ 1 4 5 7 6 3 2
№ 2 6 4 7 3 1 0
№ 3 0 5 6 3 2 1
№ 4 5 3 0 2 1 4
Әр сыналушылар тобының «Бала мүмкіндіктері» ұғымына берген жауаптары
Кесте 5
4 таңдама бойынша сыналушылардың «бала мүмкіндіктері» ұғымына қатысты
№ 1 6 5 0 4 7 3
№ 2 0 6 5 7 4 3
№ 3 4 0 3 2 6 7
№ 4 1 3 4 2 6 7
Сөйтіп, мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналары қалыпты балалардың ата-аналарына
Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналары баласының өзінен тәуелді болуын
Ата-аналардың басым бөлігі өз авторитеттерін маңызды деп санайды.
Мүмкіндігі шектеулі балалардың аналары өздерін берілген мәселені шешуде
Аналары әкелеріне қарағанда баланың дамуы мен өсіп, тәуелсіз
«Ата-аналардың балаларға қарым-қатынасы (PARI – parental attitude research
Берілген кесте негізінде, біз жақсы отбасындағы топтың балалары
Баланың белсенді жоғары деңгейде жеткілікті дамуы үшін эмоционалды
Ата-аналардың қарым-қатынасын сұрақ-жауап арқылы тест алғанда, үлкендер балаларын
Кооперациялық шкала бойынша, дұрыс дамыған балалардың ата-аналары өз
Балалардың мәселесін және ата-аналардың мәселесін шешу, белсенді тыңдау
Балалардың мәселесі мен ата-аналардың мәселесі арасындағы айырмашылықты зерттеу;
1. Психогимнастикалық жаттығу: топқа бүгінгі күнге әр қайсысы
2. Үй тапсырмасының орындалуын талқылау – отбасындағы мерекенің
«Тұйық» және өте «ашық» отбасылар кездесетінін балалардың салған
Балалардың суреттерінен, бірнеше бала өзінің «балалар әлемі» мен
Психолог тек топтағы болған мәселені, яғни қалыптасушыларды алаңдататын
Сөздік сезім. Бұл жаттығуды доптың көмегімен немесе жұмсақ
Психогимнастикалық жаттығу. Қатысушылардың біреуі есіктің әр жағынан шығып
Біз ата-аналар мен балаларға сұрақтар қоя отырып (баланың
Түзетудің мәні тиімді болуы үшін отбасының бала тәрбиелеуінде
Бала өзін жеке немесе жалғыз сезінбеуі маңызды немесе
Ата-аналардың қойған талаптарынан баланың құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіншіліктері
Сайып келгенде, берілген мәселе бойынша қарастырылғын психологиялық әдебиеттердің
Жалпы аналарының өз перзентін тәрбиелеу барысындағы жағымсыз сезімдерге
Қорытынды
Ұсынылып отырған жұмысымыздың эмпирикалық нәтижелері бойынша мынандай қорытындылар
Жалпы аналарының өз перзентін тәрбиелеу барысындағы жағымсыз сезімдерге
Осы қорытындылар негізінде жалпылама түрде біз келесі ойларды
Сонымен отбасы ежелден келе жатқан әлеуметтік институттардың бірі.
Дәл қазіргі кезде теория мен практика бір-бірімен өзара
Әр баланың психикалық даму ерекшелігін білу, яғни адекваттық
Қиын балаларды қалыпты оқыту, дамуындағы ауытқушылықтардың көрінуі қиындатады,
Егер ауытқу сондай терең болмаса, онда балалар жалпы
Ата-аналар алдындағы маңызды міндет бұл меңгергендермен қоса, арнайы
Бұл процесс ата-аналар мен тәрбиешілер жағынан қатаң талап
Оқыту және тәрбиелеу процесінде басты назарды баланың функциясына
Мұндай жағдайда отбасындлағы терапия ерекше назар аударады, сонда
Мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасының жан-жақты маңыздысы
Ата-аналар мен педагогтардың өзара іс-әрекет жасауынан баланың толықтай
Ата-аналар мен педагогтардың ынтымақтастығы – баланы тәрбиелеу мен
Ата-аналар мен педагогтар баланың психикалық қалыптасуындағы жас ерекшелік
Дамуында ауытқушылығы бар балалармен жұмыс жасауда психотерапевтік әрекет
Тәрбиелеу және оқытуда түзету өзінің мақсатына орай баланың
Тарихи жарты ғасырға қарамастан, отбасы терапиясы психотерапиялық практика
Қазақстан отбасылары өзінің ұлттық спецификасымен ерекшеленеді.
Соған қарамастан отбасына психологиялық көмек ретінде кеңес берудің
Мүмкіндіктері шектеулі балалар мен ата-аналардың қарым-қатынасын зерттеу кезінде
Осы және басқа да мәселелердің себебі немесе жағдайы
Зерттеу бойынша ата-аналардың интегралды көрсеткіші отбасының психологиялық денсаулығын
Пайдаланылған әдебиет тізімі
1 Ковалев С.В. Психология семейных отношений.- М.: Педагогика,
2 Ковалев А.Г. Психология семейного воспитания. - Мн.:
3 Бреслав Г.М. Эмоциональные особенности формирования личности в
4 Валлон А. Психическое развитие ребенка. - Спб.:
5 Выготский Л.С. Вопросы детской психологии. // Психология.
6 Божович Л.И. Личность и ее формирование в
7 Божович Л.И. Проблемы формирования личности. // Избранные
8 Роджерс К. От психотерапии к педагогике. //Семья
9 Роджерс К. Вопросы, которые я бы себе
10 Рояк А.А. Психологический конфликт и особенности индивидуального
11 Хямяляйнен Ю. Воспитание родителей: концепции, направления и
12 Фрейд 3. «Я» и «Оно». //Основной инстинкт.
13 Крайг Г. Психология развития. - Спб.: Питер,
14 Бернс Р. Развитие Я-концепции и воспитание. -
15 Детский сад в Японии. Опыт развития детей
16 Ю.Гордин Л.Ю. Поощрение и наказание в воспитании
17 П.Гриншпун И.Б. Подходы к изучению личности. -
18 Запорожец А.В., Лисина М.И. Развитие общения у
19 Запорожец А.В., Неверовцч Я.З. Развитие социальных эмоций
20 Захарова А.В., Андрущенко Т.Ю. Исследование самооценки младшего
21 Захаров А.И. Как предупредить отклонения в поведении
22 Ермолаева М.В., Психологические рекомендации и методы развивающей
23 Каган М.С., Эткинд A.M. Общение как ценность
24 Казакина М.Г. Самооценка личности школьника и педагогические
25 Корнеева Л.Н. Принципы целенаправленного формирования самооценки. //
26 Коррекционная педагогика: Основы обучения и воспитания детей
27 Левшин Л.А. О роли слова в воспитании.
28 Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. - М.,
29 Леонтьев Д.А. Человек и мир: логика жизненных
30 Леонтьев Д.А. Очерк психологии личности. - М,
31 Люблинская А.А. Очерки психического развития ребенка. -
32 Мамардашвили М. Как я понимаю философию. -
33 Менчинская Н.А. Развитие чувств у ребенка. //Дошкольное
34 Менчинская Н.А. Психическое развитие ребенка от рождения
35 Николаева Е.И. Тоталитаризм в семье. //Журнал ЭКО,
36 Петровский А.В., Петровский В.А. Индивид и его
37.Петрова В.Г., Белякова И.В., Кто они, дети с
38.Петровский В.А. Принцип отражения субъектности в психологическом исследовании
39.Петрунек В.П., Таран Л.П. Нервные дети и их
40 Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека.
41 Эльконин Д.В. Психическое развитие в детских возрастах.
42 Рувинский Л.И., Соловьева А.Е. Психология самовоспитания. -
43 3инченко В.П. Миры сознания и структура сознания.
44 Ананьев Б.Г. Психология педагогической оценки. //Избранные психологические
45 Асмолов А.Г., Ягодин Г.А. Образование как расширение
46 Гарбузов В.И. От младенчества до отрочества. -
47 Дубровина И.В., Рузская А.Г. Психическое развитие воспитанников
48 Рыданов И.И. О поощрении и наказании детей
61
Бала ата-анасының физиологиялық және психоәлеуметтік көшірмесі
Жасөспірімдер
Отбасыны зерттеу әдістері
Мүмкіншілігі шектеулі балалары бар отбасындағы бала мен ата-ананың қарым-қатынасының ерекшеліктерін айқындау
Эмоция және сезім тақырыбын оқыту
Көріп қабылдаудың ерекшеліктері
Адамдардың сезімдері
Ата - аналардың психологиялық мәселелері
Жартышарлардың ассиметрия мәселесі. Cөйлеу кезіндегі сол (доминант) және оң (субдоминант) жартышарлардың рөлі
Баланың мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы психологиялық кезеңдері