Жыныстар арасындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеу

Мазмұны
Кіріспе
I Бөлім. Психология ғылымында гендерлік айырмашылықтарды зерттеудің теориялық
1.1. Гендерлік проблемалар және оның шешу жолдары
1.2. Гендерлік айырмашылықтар психологиясы мен физиологиялық негіз
ІІ Бөлім. Жыныстар арасындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеу.
2.1. Зерттеу әдістеріне жалпы сипаттама
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезде қоғамдағы әйел мен
Қазақстанның Еуропа мен Азияның ортасындағы географиялық – саяси
Ғалым Маханова гендер дегеніміз не? деген сұраққа мынадай
Болмысты танып- білудің гендерлік келісінде психикалық құбылыстарға деген
Балалық шақтан есею фазасының дағдарыстық сиаптымен шартталатын жеткіншектік
Зерттеу мақсаты: Ерлер мен әйелдердің гендерлік
Зерттеу мақсатына сәйкес, келесі міндеттер алдыға қойылды:
Гендерлік айырмашылықтарға қатысты психологиялық әдебиеттерге талдау жасау;
Гендерлік айырмашылықтарды эксперименталды зерттеудің әдістерін, процедурасын, зерттеу
Педагогтарға, ата- аналарға ұсынылатын психологиялық нұсқауларды белгілеу.
Зерттеу пәні: Гендерлік психологияның дамуындағы жыныстық айырмашылықтар
Зерттеу болжамы: Ер адам мен әйел адам
Психологиядағы гендерлік талдаудың әдіснамалық негіздерін шетел (Ш.Берн, Х.Джин,
Зерттеу әдістері: әдебиеттерге теориялық талдау жасау, жыныстық идентификацияны
Зерттеу жұмысының құрылымы: зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
I Бөлім. Психология ғылымында гендерлік айырмашылықтарды зерттеудің теориялық
1.1. Гендерлік проблемалар және оның шешу жолдары
Гендер («gender» ағылшын тілінен ауд. «род», «тек» деген
ХХ ғ. 60-70жж. әлеуметтік ғылымдарда құрылымдық функционализмге сүйенген
Гендерлік психологияның дамуын келесі бағыт контекстінде қарастырып өтейік
Елімізде қазақ әйелдерінің құқықтарын қорғайтын құжаттарға тоқталсақ, Қазақстан
Дәл қазіргідей ашық қоғамда заман талабына сәйкес қоғамдағы
Қазақстандағы гендерлік айырмашылықтарды талдау гендерлік себепкер шарттарды ескере
Яғни олар ерлер мен әйелдердің арасындағы жіктелу мен
Гендерлік теңдіктің дамыған жері бұл Скандинавия мемлекеті болып
Əйелдердің білімділік деңгейінің еркектерден гөрі едəуір асып түсетініне
Әйелдердің қызметте өсу жолындағы көзге көрінбейтін тосқауылдар.
“Шыны меже” термині ХХ ғасырдың 70-ші жылдарында пайда
Əйелдерге қатысты кемсітушіліктің бүкіл əлемде орын алатын көріністері
Гендерлік факторларды есепке алу жəне жыныстардың тең құқықтылығын
1. Əділдік жəне теңдік:
• демократиялық принциптер мен адамның негіз қалаушы құқықтары
2. Сенім білдіру жəне жауапкершілік:
• халықтың тең жарымы еркектерден жəне тең жарымы
3. Тиімділік жəне орнықтылық:
• қоғамның дамуы мен тыныс-тіршілігінің барлық аспекттеріне еркектерді
• жыныстардың теңдігін қамтамасыз етуге жұмсалған салымдар өтеледі,
4. Тұрмыс сапасы:
• жыныстар теңдігін қамтамасыз ету еркектердің де, əйелдердің
6. Тізбекті реакция:
• жыныстар теңдігі артықшылықтардың “тізбекті реакциясына” жетелеуі мүмкін,
Білім беру жүйесіндегі гендерлік теңдіктің стандартты өлшемі ұл
Білім саласындағы гендерлік проблемалар:
- білім жүйесіндегі басқарушылық харекеттерін көбіне еркектер еншілейді;
- мұғалімдердің жыныстық сəйкессіздігі (əйелдер санының басымдығы жəне
- мектеп бағдарла маларындағы, пəндеріндегі жыныстық сегрегация (бөлу),
гындағы сегрегация ға ұшыратуы мүмкін;
- төмен сыйақы, соның сал-
дары ретінде беделді емес (лайықсыз) жұмыс;
- мектеп бағдарламаларында гендерлік стереотиптерді (таптаурындарды) жаңғырту.
Білім саласындағы гендерлік теңдіктің стандарттық өлшемінен басқа (қыздар
• мектеп оқуының барлық деңгейлеріне қабылдау кезіндегі жыныстардың
• бастауыш, орта жəне жоғары сыныптардағы барлық пəндерге
• барлық деңгейлердегі оқуды бітіргеннен кейінгі жыныстардың ара
• оқытушылар құрамындағы еркектер мен əйелдердің ара салмағы;
• білім саласындағы жоғары басқарушылық орындардағы еркектер мен
• мектеп басқармалары мен ата-аналар жиналыстарына қатынайтын ата-аналар
Адам дамуы индексі де сондай-ақ өмір сүру ұзақтығы
- бүкіл дүние жүзінде əйелдер еркектерден ұзақ өмір
- денсаулық сақтаудың осы заманғы жетістіктері (бала туудың
Экономикалық жəне саяси өмірдегі гендерлік теңсіздіктің көріністері:- əйелдер
- еңбек рыногында деңгейлес кəсіптік сегрегация орын алады
- қаржы несиелеріне əйелдердің шектеулі мүмкіндігі;
- еркектермен салыстырғанда əйелдер арасындағы жұмыссыздықтың анағұрлым жоғары
- “шыны меже (төбе)” феномені, соның салдарынан, мəселен,
1.2. Гендерлік айырмашылықтар мен физиологиялық негіз.
Гендерлік зерттеулер аясында «жыныс», «гендер», «гендерлік рөлдер» сияқты
«Гендер» ұғымына келетін болсақ, ұғым белгілі
Адам баласына жүктелетін рөлдер мен міндеттер қоғамдық, мәдени,
-Әлеуметтік: әйелдер мен еркектің әлеуметтік рөлдерінің әр түрлері:
-Саяси: Әйелдер мен еркектер билік пен еңбекті бөлуіндегі
-Білім беру саласында: Қыз балалар мен ұл балалардың
- Экономикалық: Әйелдер мен еркектер пайдасы мол салада
Гендерлік рөлдер жоғарыда атап өткеніміздей, меңгеріледі және уақыт
Қазақстандағы гендерлік айырмашылықтарды талдау гендерлік себепкер шарттарды ескере
кектер мен əйелдердің білімге қол жеткізуіне баса назар
Тұтастай алғанда білімге қол жеткізуде айқын гендерлік теңсіздік
Елдегі еркектер мен əйелдер үшін ресми білімге қол
себептерге байланысты əйелдер оқу процесінен жиірек тыс қалады.
Оның үстіне, барлық деңгейлерде ресми білімге қол жеткізудің
қол жеткізу мен оларды тиімді пайдалануда əйелдер мен
Өнеркəсіптің құрылымдық қайта құрылуы жұмыскерлерге жаңа талаптар қояды
рент, офис-менеджер сияқты дəстүрлі əйел кəсіптерінде
Баршаға білім беріу: жаңа мыңжылдықтың негізгі мақсаты қазіргі
Қазақстандағы гендерлік теңсіздік мəселелерін шешу үшін қатарына Гендерлік
жəне гендерлік мəселелердің ҒЗИ кіретін бірқатар гендерлік мəселелерді
Жоғарыда аталған орталықтармен қатар Қазақстанда Біріккен Ұлттар Ұйымының
əйелдер мəселесі бойынша Ұлттық комиссиямен, Қазақтанның іскер əйелдері
əйелдердің «Бибі-Ана» Республикалық қоғамдық бірлестігімен, Əйелдердің «Болашақ» қоғамдық
Осы ұйымдарды біріктіретін негізгі мақсат Қазақстанның əйелдер жартсының
Гендерлік даму мəселелері БҰҰ, Дүниежүзілік Банктің (ДБ), Азия
қарастырылды (2001), солай болғанмен де гендерлік ахуалды жақсарту
бағдарламасы осындай шаралардың бірі болды. Сондай-ақ дамудың
гендерлік аспектілері БҒМ елдің жоғары оқу орындары үшін
Жалпы елдегі гендерлік даму институттану жəне теориялық та
орта мектептер деңгейінде «Өкілетті білім» жобасы қазіргі жағдайда
бастаған цифрлық теңсіздік елдің дамуын шектейтін себепкер шартқа
Қазақстандағы гендерлік теңсіздік мəселелерін шешу үшін қатарына Гендерлік
Жоғарыда аталған орталықтармен қатар Қазақстанда Біріккен Ұлттар Ұйымының
Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы мен əйелдер мəселесі бойынша
Осы ұйымдарды біріктіретін негізгі мақсат Қазақстанның əйелдер жартсының
Гендерлік теңсіздік мəселелері біразының қызығушылығын туғызады, ал
кейбіреулер оған селқос қалып келеді. Сонымен, гендерлік ағарту
Батыстағы гендерлік зерттеулердің дамуында шартты түрде үш
Қарастырылып отырған периодта (уақыттық шекарасы шамамен – 70
ХХ ғ. 60-70жж. әлеуметтік ғылымдарда құрылымдық функционализмге сүйенген
Гендерлік психологияның дамуын келесі бағыт контекстінде қарастырып өтейік
Агрессивтілік деңгейі, математикалық және вербалды қабілеттері бойынша әйел
Соңғы уақытта гендерлік мәселе ғылымның түрлі салаларында белсенді
Ресейлік ғылыми әдебиетте «гендер» ұғымы 1992 жылы «Женщины
«Гендер» терминінің баршаға ортақ анықтамасы шетел де, отандық
Қазіргі заманғы отандық психологияда жастар қазақстандық тұрғындардың кеңінен
Қазір жастар психологиясы бойынша еңбектерде біріншілері қазақстандық қоғамның
Ғылыми жұмысымыздың мақсатына сәйкес, соңғы уақытта пайда болған
Басқа гендерлік категориялар тәрізді, «маскулиндіктің» де ортақ жалғыз
Дескриптивті, яғни суреттеуші категория ретінде маскулиндік әйел адамдарға
Аскриптивті категория ретінде маскулиндік қоғамның символикалық мәдениетінің элементтерінің
Прескриптивті категория ретінде маскулиндік – бұл орташа статистикалық
Р. Бренон «еркектік рөлдің» төрт негізгі компонентін қарастырады:
Этимологиялық жағынан «маскулиндік» термині латынша masculinus сөзіне сәйкес,
«Әйел», «еркек» концептілері кез келген мәдениетте кездесетін концепт
Демек, гендерлік зерттеулердің басты назарға алатын мәселелері –
«Қатын алсаң отын ал, бір құшағын артық ал»,
Тілде ұжымдық «қарапайым» санаға сәйкес келетін гендерлік стереотиптер
Гендерлік мінез-құлық белгілі бір мәдениеттегі жыныстың әрқайсысына тән
Соңғы ғасырларда қазақтар, орыстар және ағылшындар сол бұрынғысынша
Қазақ қоғамында әйелдің ерлермен бір сатыда тұрғанын жоққа
Көшпелі қоғамда әйел тек қарапайым үйдің ғана емес,
Еркектер мен әйелдер өздерінің мінез- құлқын гендерлік стереотиптерге,
1кесте: Әйел мен еркекке байланысты қоғамда қалыптасқан таптаурындар
2 – кесте: Гендерлік стереотиптерге сәйкес мінез-құлық, әрекеттер
Байқап отырғанымыздай, әйелдер мен еркектерге тән стереотиптерге сәйкес
Барлық халыққа ортақ гендерлік стереотиптен бөлек ұлттық стереотип
ІІ Бөлім. Жыныстар арасындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеу.
2.1. Зерттеу әдістеріне жалпы сипаттама
Бұл ғылыми жұмыстың эксперименталды бөлімін қарастыру кезінде жалпы
Гендерлік даму мəселелері БҰҰ, Дүниежүзілік Банктің (ДБ), Азия
қарастырылды (2001), солай болғанмен де гендерлік ахуалды жақсарту
бағдарламасы осындай шаралардың бірі болды. Сондай-ақ дамудың
гендерлік аспектілері БҒМ елдің жоғары оқу орындары үшін
Жалпы елдегі гендерлік даму институттану жəне теориялық та
орта мектептер деңгейінде «Өкілетті білім» жобасы қазіргі жағдайда
бастаған цифрлық теңсіздік елдің дамуын шектейтін себепкер шартқа
Қазақстандағы гендерлік теңсіздік мəселелерін шешу үшін қатарына Гендерлік
Жоғарыда аталған орталықтармен қатар Қазақстанда Біріккен Ұлттар Ұйымының
Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы мен əйелдер мəселесі бойынша
Осы ұйымдарды біріктіретін негізгі мақсат Қазақстанның əйелдер жартсының
Əйелдердің білімділік деңгейінің еркектерден гөрі едəуір асып түсетініне
Қорытынды
Дәл қазіргідей ашық қоғамда заман талабына сәйкес қоғамдағы
Қазақстандағы гендерлік айырмашылықтарды талдау гендерлік себепкер шарттарды ескере
Тұтастай алғанда білімге қол жеткізуде айқын гендерлік теңсіздік
Елдегі еркектер мен əйелдер үшін ресми білімге қол
себептерге байланысты əйелдер оқу процесінен жиірек тыс қалады.
Оның үстіне, барлық деңгейлерде ресми білімге қол жеткізудің
қол жеткізу мен оларды тиімді пайдалануда əйелдер мен
Өнеркəсіптің құрылымдық қайта құрылуы жұмыскерлерге жаңа талаптар қояды
рент, офис-менеджер сияқты дəстүрлі əйел кəсіптерінде
Баршаға білім беріу: жаңа мыңжылдықтың негізгі мақсаты қазіргі
Қазақстандағы гендерлік теңсіздік мəселелерін шешу үшін қатарына Гендерлік
жəне гендерлік мəселелердің ҒЗИ кіретін бірқатар гендерлік мəселелерді
Гендерлік теңсіздік мəселелері біразының қызығушылығын туғызады, ал кейбіреулер
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Gender and Development The CEDPA Training Manual
for Development and Population Activities. Washington, D.C., U.S.A.
2. Алефтина Постернак Равенство мужчин и женщин. Ещё
3. Антонов А. И., Медков В. М. Социология
4. Амантаева С.«Әйел» концептісінің мақал-мәтелдер мен нақыл сөздерде
5.Бовуар С. Второй пол. В 2 т. Пер.
6. Волков А. Г. Семья — объект демографии.
7. Зидер Р. И. Социальная история семьи в
8. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы 1974, І-том
9. Кейкін Ж.«Қазақтың 7777 мақал-мәтелі» Алматы, «Өлке», 2002
10. Кириллина А.В. О применении понятия «гендер»
лингвистическом описании // Филологические науки.- 2000. – №3.-С.-
12. Маханова Ө. «Білім беру жүйесіндегі гендерлік өлшем»//Ақиқат
13. Песоцкая Т. И. Равенство мужчин и женщин
14. Савельев С. В. Интервью: от веса
15. Tюгашев Е. А., Попкова Т. В. Семьеведение.
еркек
табыс табушы
асыраушы
қорғаушы
кәсіби қайраткер
күйеу
әке
отбасы басшысы
әйел
ана
жар
үй шаруашы
лығындағы әйел
ошақ қамқоршы
сы
қызметкер
өзін неке, жыныстық, әйелдік тартымдылық пен балалары арқылы
адамдар мен балаларға ана махаббаты, мейірімі арқылы әсер
өзгелердің өзіне деген жағымды қатынасы міндетті деп ұғыну
қамқоршы болуға дайын тұру, төзімділік, тіл табысқыш, дүниені
барлық жағдайда әйел сұлулығы талабына сай сүйкімді болу
ӘЙЕЛ
шығармашылық,
жетекші лік, тәуекелшілдік, құбылыс мәніне терең енуге бейімділік
балаларына беделі,
ақы л парасаты арқылы әсер ету қажеттілігі
айналасындағы
лардың махаббатына ие болу үшін еңбек сіңіру қажет
өзін материалдық және рухани жағынан таныту қабілеті
күшті
және табысты болуға ұмтылу
ЕРКЕК

Ұқсас жұмыстар

Шетелдік гендерлік зерттеулер

Тілдегі гендерлік ерекшеліктер мәселесі соңғы жылдары ғана

Гендерлік саясат қазақты қайда апарады

Гендерлік социология

«Гендер» ұғымы

Жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеудің теориялық негіздері

Мақал-мәтелдердің лингвомәдени аспектіде зерттелуі

Əлеуметтік гендерлік зерттеулер

Гендерлік теңсіздік