Туризмнің табиғи туристік ресурстарға әсерін басқару
Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................5
1. Экологиялық туризмнің теориялық негіздері ....................................................9
1.1 Экотуризм түсінігі, мәні және оның түрлері...................................................9
1.2 Экологиялық туризмнің даму тарихы және қалыптасу алғышарттары....17
1.3 Туризмнің табиғи туристік ресурстарға әсерін басқару.............................25
2. «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризм дамуының
2.1 «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмнің ресурстары
2.2 «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмнің даму
2.3 Туристік қызметтің экологияға және Бурабайдың санитарлы-гигиеналық жағдайына әсері..................................................................
3. «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмді жетілдіру
3.1 Туристік қызметті экологияландырудың негізгі бағыттары ......................44
3.2 «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмді дамытудың
Қорытынды...............................................................................................................54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................ ............57
Қосымша А.................................................................................................................59
Қосымша Ә................................................................................................................60
Қосымша Б.................................................................................................................61
Қосымша В................................................................................................................62
Қосымша Г...........................................................................................................63
Қосымша Ғ................................................................................................................64
Қосымша Д................................................................................................................65
Кіріспе
Туризм, өзінің бағыттарымен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінің
Экологиялық туризмнің пайда болу себептері көп, бірақ ең бастылары
Туризмнің бұл түрінің пайда блуының басты ерекшелігі, ол осы
Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) 2002 жылды Халықаралық экотуризм жылы
БҰҰ-ның Генералды ассамблеасы мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарды, халықаралық
Бүгінгі таңда Қазақстанды экологиялық туризмнің дамуы үшін жаңа құрылып
Әрине, «экологиялық туризм» ұғымы жер шарының адам аяғы баспаған,
Орнитолог, археолог және көркем өнерпаздар сияқты ғылыми қызығышулығы бар
Экологиялық туризмнің объектілері табиғи аймақтар, тарихи ескерткіштер, ғылыми және
Қазақстанның табиғи климаттық зоналары (жеке шөлді аймақтар, таулы аймақтар)
Экологиялық туризмнің ресурстары болып табылады:
табиғи – климаттық факторлар: рельеф, су объектілері, флора және
ерекше және қызықты қарапайым табиғи аймақтар.
тарихи-мәдени ескерткіштер: белгілі бір аймақтағы адамзаттың
материалдық және рухани мәдениеті, айналадағы ортамен тығыз байланысты тарихи,
Берілген дипломдық жұмыстың негізгі - мақсаты Экологиялық туризмнің Қазақстан
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2030 Барлық қазақстандықтардың
Бурабайдың геоэкологиялық жағдайы бұрынғы ТМД елдерінің ориентациясын сипаттайды. Бұл
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
экологиялық туризмнің мәнін ашу;
Қазақстан Республикасында экологиялық туризмнің даму тарихын ашу;
экологиялық туризм – аймақ пен экономиканы тұрақты дамыту құралы
ретінде қарау;
экологиялық туризм – экономикалық тұрақты даму факторы ретінде
қарастыру;
туристік қызметінің негізгі көрсеткіштерін талдау;
Қазақстан Республикасында экологиялық туризмнің даму жолдарын
сипаттау және ашу;
Бурабайдағы экологиялық мәселелерді зерттеп білу мен оның тұрақты
дамуына жағдайлар жасау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізу;
Бурабайды экологиялық туризм орталығына айналдыру үшін қажетті
шаралар қолдану;
аймақтың экологиялық туризмін дамытуда инновациялық стратегиялар
пайдалану.
Зерттеу мақсатымен қойылған талаптар кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және
Кіріспеде тақырып таңдалынып, оның маңыздылығы және объекті түрде зерттеуге
Бірінші бөлімде авторлардың болжауы бойынша экологиялық туризмді дамытуға негізгі
Үшінші бөлімде экологиялық туризмді дамытудың жолдары қарастырылады.
Соңғы бөлімінде негізгі қорытынды шығарылып және осы дипломдық зерттеуден
Зерттеудің әдістемелік негізін ғылыми әдебиеттердегі талдау әдістері, статистикалық келтірулер
Жұмыстың әдістемелік және теориялық негізі Қазақстандық және шетелдік авторлардың
Дайындық жұмыстарында ғылыми, білім беру, энциклопедиялық материал көздері, жарнамалық
Экологиялық туризмнің теориялық негіздері
Экотуризм түсінігі, мәні және оның түрлері
Зерттеушілердің көпшілігі «экотуризм» түсінігіне көп уақыттар бойы нақты анықтама
Еуропадағы БТҰ-ның жетекшісі П.Шэклфордтың айтуы бойынша «экотуризм» туризм индустриясында
Кейбір жағдайда бұл табиғаттың түртілмеген өркениеттеріне жасалған саяхат деп
Экотуризмге көзқарастарда кездесетін географиялық анықтама да ерекше көрініс табады.
Экотуризм жөнінде анықтамалардың ішінде біздің көзқарасымызбен үйлесетіні – Г.С.Гужиннің,
Берілген анықтама халықаралық экотуризм ұйымының (TIES) ,берген анықтамасымен көп
Бұл саяхаттың түрін терең түсіну үшін TIES берген экотуристің
Жердің әлсіздігі мен осалдығын ескеру;
Тек із ғана қалдыру, тек фото ғана алып кету;
Тұрған әлеміңді танып-білу;
Жергілікті халықты сыйлау;
Қоршаған ортаға зиянын тигізетін бұйымдарды сатып алмау;
Әрқашанда тек жүрілген соқпақ жолмен ғана жүру;
Қоршаған ортаны қорғаудағы бағдарламаларға қолдау көрсету;
Қоршаған ортаны қорғау тәсілін иейлінше қолдану;
Табиғатты қорғауда әрекет ететін ұйымдарға қолдау көрсету;
Экотуризм қағидасына қолдау көрсететін фирмалармен бірге саяхат
жасау.
Экотурист парызына сәйкес «British Airways» әуе компаниясы жолаушыларға төмендегідей
1. Піл сүйегінен немесе оған ұқсас сирек кездесетін жануарлардан
2. Жергілікті өндірістң өнімдері мен қызметтерін тұтынуға белсене атсалысыңыз.
3. Жануарларға қиянат жасамаңыздар және өсімдіктерді жараламаңыздар.
4. Әсіресе маржан рифтерімен абай болыңыз. Естеріңізде болсын, маржандар
5. Көптеген елдер қоршаған ортаны қорғау мәселесімен жұмыс істеуде,
6. Егер сізде қоршаған ортаны қорғау жөнінде мәселе туындаса
7. Тірі табиғатты мекендейтін тіршілік иелеріне қиянат жасамауға тырысу,
8. Қорықтарда немесе ұлттық саябақтарда өсімдіктерге зиян тигізбес үшін
Наташа К.Верд экотуризмге берілген анықтамаларды белсенді және белсенді емес
Экотуризмнің белгілерінің толық спектрі төмендегідей ажыратылады:
1. Саяхатшы саяхат кезінде қоршаған ортаны танитын кез-келген саяхат;
2. Ең негізгі құндылық табиғат болып табылатын саяхат;
3. Экотуризмнен түсетін табыс қоршаған ортаны қорғауда қаржылық қолдауға
4. Экотуристер жабайы табиғат ресурстарын қорғау және қалпына келтіру
5. Экотур – бұл барлық әрекеттер «экономикалық жұмсақ» болатын
Жоғарыда көрсетілген көзқарастардың барлығы экотуризмнің дамуы жөнінен нақты статистикалық
Бұл ережелер басқа терминдердің қолданылуымен тереңдетіледі: «табиғи туризм»,
Маркус Эндикотт берілген түсініктерді төмендегідей ажыратуды ұсынды: «Экотуризм –
Соңғы талқылаумен келісе қою қиын, себебі көп жағдайда жасыл
Канаданың қоршаған орта жөніндегі ақыл-кеңес беру кеңесі экотуризмге өздерінің
Қарастырылған анықтамалардың барлығын жалпылайтын болсақ, экотуризмнің үш негізгі компонентін
1. «Табиғатты тану», яғни табиғатты зерттеудегі элементтің болуын және
2. «Экожүйені сақтау» маршруттағы тек қана топтың тәртібіне сәйкес
3. «Жергілікті халықтың қызығушылығын сыйлау» - бұл тек қана
Әлемнің әрбір аймақтарының, әсіресе таулы аймақтарындағы жүргізілетін табиғатты қорғау
Жоғарыда барлық қарастырылған анықтамалар негізгі сұраққа жауап бермейді: неге
Жоғарыда айтылғандай, экотуризм термині туризм аналитиктері (талдаушылары) немесе оқымыстылар
Демек, экотуризмнің анықтамасы біздің көзқарасымыз бойынша келесідей болу қажет:
Бұдан экотуризмнің қозғалтқыш күші туристік бизнес екенін көреміз. Туристік
Жоғарыда қарастырылған анықтамалардан байқағанымыздай, тек туристер мен турбизнес экотуризмді
Осы автордың «экотуризмге» берген анықтамасынан кейін, экотуристер ағымының бағыты
Осыдан кейін Қазақстан Республикасында ішкі туризм ретінде экотуризм өте
Қазіргі уақытта экотуризм мен экотурды төрт түрге бөледі [12]:
1.Ғылыми туризм. Ғылыми экотурларда туристер табиғатты зерттеудің әр түріне
2. Табиғат тарихына турлар. Бұл қоршаған ортаны және жергілікті
3. Шытырман оқиғалы туризм. Бұл түр жаңа әсер алу,
Шытырман оқиғалы туризм көбінесе спорттық туризммен (альпинизм, спелеология, парапланеризм
Спорттық туризм шытырман оқиғалылығына және тәуекелділігіне байланыссыз спортпен айналысу
Сонымен қатар шытырман оқиғалы туризм қозғалыстың белсенді емес түрін
Қазіргі кезде әлемдік нарықта шытырман оқиғалы туризм (adventure tourism)
Ағылшындық жетекші туроператор «Exodus» шытырман оқиғалы турлардың келесі
Discovery and adventure holiday – белсенді қозғалыспен ғаламның барлық
European Destinations – велосипедпен немесе жаяу қозғалыспен еуропалық елдердің
Walking and trekking – шытырман оқиғалы туризмнің бастапқы негізгі
Multi Activity Holidays – құрамына рафтинг, каньонинг, спелеология, құзға
Overland – жүк автомобильдерінің жоғарғы өте алуына тұрақ үшін
4.Табиғи резерваттарға, ЕҚАТА-ға саяхат. ЕҚАТА-да орналасқан сирек кездесетін және
Халықаралық саяхат динамикасын талдай отырып, халықаралық туристік ұйымдар (WTO,
БТҰ-ның «Tourism Vision 2020» болжамына сәйкес, 2020 жылға қарай
Болашақта алдыңғы қатарлы түрі болып круиздер, экологиялық, шытырман оқиғалы,
Г.А.Папирян айтқандай «туризмнің дамуымен қатар жаңа турист пайда болды.
Көптеген авторлар зейнеткерлік жастағы туристердің туристік қызметке сұранысының өсуін
Туризм және саяхат жөніндегі халықаралық релизінде 2010 жылы туризм
ДТҰ экологиялық туризмді туризмнің тұрақты дамуының ажырамас бөлігі ретінде
Әлемде экотуризмнің әйгілілігі тек қана қоршаған орта жағдайының нашарлауынан
Экологиялық туризмнің жалпы туризмнен айырмашылығы неде?
Біріншіден, экотуризм – территориясы жақсы сақталған табиғи ортаға сапар
Екіншіден, экотуризм – ең экологиялық табиғатты пайдаланушы болып саналады.
Үшіншіден, экотуризм туристердің ЕҚТТ-да жүріс-тұрысын қадағалайды, соның ішінде қатаң
Төртіншіден, экотуризм жергілікті тұрғынның ауқатын жақсартуға мүмкіндік береді, ұлттық-дәстүр
Өзіндік ерекшелігі бар экотуризмнің бұқаралық туризмнен
Авторлар қатары экотуристерді олардың қызығушылық деңгейіне
Бірінші топқа білім беру кеңселерінің мүшелері алғашқы
зерттеумен айналысатын ғылыми зерттеушілер;
Екінше топқа жергілікті жердің тарихын білу мақсатымен
табиғи территорияларға баратын адамдар;
Үшінші топқа табиғаттың қашық бұрыштарына – ерекше
баратын адамдар;
Төртінші топқа табиғатқа шығу өте үлкен саяхаттың ажырамайтын
бөлігі деп есептейтін адамдар жатады.
Экологиялық туризмді тұрақты туризм деп қарастыруға болады, яғни бұл
Экологиялық туризм жиі көпшілік туризмнің альтернативасы ретінде қарастырылады, және
1.2 Экотуризмнің даму тарихы және қалыптасу алғышарттары
Экотуризмнің пайда болу алғышарттарының ішінде ең басты рөлді табиғи,
Жаппай туризмнің қоршаған ортаға және туристік ресурстарға кері әсері
Әлемдік шаруашылық ғаламдануының өсіміне сәйкес жердің географиялық қабықтарында кері
климаттық өзгерістер;
топырақ және жер деградациясы;
экожүйенің бұзылуы және биоәртүрліліктің азаюы;
су, топырақ, ауа ластануының ұлғаюы;
адамның іс-әрекетімен пайда болған табиғи апаттар;
халықтың бақылаусыз өсімі және әлеуметтік-экономикалық дамудағы
теңсіздіктің күшеюі;
азық-түлік қауіпсіздігі және халықтың денсаулығына қауіптердің өсімі;
энергия және басқа да табиғи ресурстар қорларына шектеу;
Осы мәселелердің ғаламдық сипаттарын ескере отырып, оларды аймақтық немесе
Неміс кеңесшілер Кеңесі ғаламдық өзгерістер бойынша әлемнің көптеген аймақтарында
1. Утилизация синдромы. Мысалы, маргиналды жерлерді шектен тыс өңдеу
2. Даму синдромы. Мысалы, дамытудың әртүрлі бағдарламаларын жүргізуден пайда
3. Қалдықтар синдромы. Мысалы, қалдықтарды бақылаумен немесе бақылаусыз көмудегі
Мәселелердің көкейкестілігі ұлғайды, сонымен қатар табиғи, мәдени-тарихи туристік объектілерді
Тұрақты даму деп туристік ресурстарға зиянын келтірмейтін үрдістерді айтамыз.
«Күн тәртібі 21» төмендегідей ережелерден тұрады:
-туристік бизнес ядросы болып табылатын табиғи және мәдени ресурстарды
-ұзақ мерзімді даму стратегиясын жасау үшін үкіметтің, индустрияның және
-алдыңғы қатарлы салалардағы анықталған мақсатпен іс-әрекеттер және оған жету
-үкіметпен, өнеркәсіппен және үкіметтік емес ұйымдар арасындағы серіктестіктермен маңыздылығы
Бұл құжат туризмді дамытудағы мына қағидаларды пайдалануды ұсынады:
-туризм және саяхат халыққа табиғатпен тепе-теңдігін сақтауда көмек көрсету
-туризм және саяхат экожүйені сақтауда, қорғауда және қалпына келтіруде
-туризм және саяхат өндіріс пен тұтынуда өмірге қабілетті модельге
-туризм және саяхат саласындағы протекционизм саясаты түгелімен өзгерісте болу
-туризмді дамыту үрдісінде қоршаған ортаны қорғау бөлінбейтін бөлігін құрау
-туризмді дамыту мәселесі қызығушы азаматтардың (жергілікті халықтың) қатысуымен шешілуімен,
-мемлекеттер туристер мен туристік салаға тікелей әсер ететін табиғи
-туризм және саяхат әйелдер мен жергілікті халыққа жұмыс орындарын
-туризмді дамыту жергілікті халықтың мәдениеті мен қызығушылықтарына қолдау көрсетіп
-туризм және саяхат индустриясы қоршаған ортаны қорғаудағы халықаралық құқыққа
Туризм бойынша ұлттық әкімшіліктер тоғыз облыстың алдыңғы қатарлы бағыттары
1.Өмірге қабілетті туризмді қамтамасыз ету мақсатындағы туристік инфрақұрылым сыйымдылығына
2.Туристік ұйымды дамытудағы экономикалық, әлеуметтік, мәдени, табиғи құрамына баға
3.Тұрақты даму үрдісіндегі оқу, білім, қоғамдық түсінік;
4.Туризмді өмірге қабілетті дамытуды жоспарлау;
5.Дамыған және дамушы елдер арасындағы өмірге қабілетті туризм технологиясымен,
6.Қоғамның барлық секторының даму үрдісіне қатысуды қамтамасыз ету;
7.Туризмнің даму үрдісінің бөлінбейтін бөлігі негізінде тұрақты даму қағидасын
8.Жергілікті деңгейде өмір сүруге қабілетті дамуға жету қарқынын есептеу;
9.Өмір сүруге қабілетті даму үшін серіктестік.
Өз кезегінде туристік компаниялар үшін 10 міндеттер қарастырылды:
1.Табиғи туристік ресурстарды пайдалану үрдісіндегі рециркуляция, қайта пайдалану, минимумдау;
2.Пайдаланатын энергияны басқару және сақтау;
3.Тұщы су ресурстарын басқару;
4.Ағынды сумен басқару;
5.Қауіпті заттармен басқару;
6.Көлікпен және тасымалдаумен басқару;
7.Жерді пайдаланумен басқару және жоспарлау;
8.Қоршаған орта мәселелерін шешуде жергілікті халықты, тұтынушыларды, жұмысшыларды тарту;
9.Тұрақты даму жобасын жасау;
10.Өмір сүруге қабілетті даму үшін серіктестік.
Үкіметке, өнеркәсіпке, үкіметтік емес ұйымдарға және бұқаралық ақпарат құралдарына
-туризм индустриясы тиімді басқарумен және ақылмен реттеумен өмір сүруге
-тұтынушылар, қоғам, жеке сектор және туристік ұйымдар арасындағы
-тұрақты даму мақсатында алға жылжуды есептеу жүйесінің үлкен көлемде
-тұрақты даму үшін туристік инфрақұрылымды кеңейту үрдісімен басқару қажет;
-экологиялық салықтар әділетті және дискриминациялық емес болу
керек және одан түсетін түсімдер туризм инндустриясына қоршаған
-халықаралық, ұлттық және жергілікті қаржылық органдар экономикалық қолдау көрсетілетін
-тұрақты дамудың қазіргі заманғы зерттеулері туроператорлық қызметке енгізілу керек;
-қоршаған ортаны қорғау саласындағы білім күшейтілу керек, әсіресе қонақүй
-жарнама тұтынушыларды талаптандыруда үлкен рөл ойнайды және индустрияны мәжбүр
Келесі семинарлар әлемнің басқа аймақтарында «21 ғасыр күн тәртібін»
Туризмнің тұрақты даму қағидалары туризмнің ғаламдық этикалық кодексінде де
Тұрақты даму мәселесі әсіресе өте сирек кездесетін табиғи объектілер
Сонымен қатар тұрақты даму тұжырымдамасы көптеген туризм сарапшыларымен сыншылдықпен
Одан басқа, аймақтық деңгейде «даму» өмірдің батыс стандарттарына жетуге
Республиканың барлық аумағында дерлік тұрғындарың экологиялық сауаты жетіспегендіктен қоршаған
Қазақстанның қазіргі заманда табиғи ортасы үлкен алаңдаушылықты тудырады және
Қазақстан Республикасында экологиялық тұрақтылық пен қауіпсіздіктің дамуы үшін басты
Қазақстан Республикасында экологиялық саясат жүргізу үшін табиғат ресурстары және
Конституцияға ҚР заңдарына, Декларация шарттарына, БҰҰ қоршаған ортаны қорғау
КЭБ-нің негізгі мақсаттары - қоршаған орта мен қоғам арасындағы
2030 жылға дейін қойылған мақсатқа жетудің 4 негізгі басты
- Қауіпсіз экологиялық орта құру;
- Табиғат ресурстарын рационалды қолдану;
- Өсімдік және жануар әлемнің көптүрлілігін сақтау;
- Тұрғындардың экологиялық ақпараттану деңгейі
Қазіргі заманғы қоршаған ортаның бағасы әлде қайда маңызды проблемаларда.
- Су ресурстарының жетіспеуі;
- Игерілетін жерлердің деградациясы;
- Урбандалған территориялардың атмосферасының ластануы;
- Су объектілерінің су ағыстарымен ластануы;
- Қоршаған ортаның қатты және тұрмыстық қалдықтармен ластануы;
- Ормандар мен ерекше қорғалатын орындардың жетіспеушілігі.
- Ландшафтты және биологиялық көптүрлілікті сақтаудың бір жолы әр
Алғашқы экологиялық проблемалардың қатарына туризмдегі проблемаларды шешу маңыздылығы сәйкес
Мүмкін, қазіргі заман қоғамының тенденциясы экологиялық туризм тенденциясына
Біріншіден, қоғамдық өндіріс болашақта дами түседі. Ол адам жүйке
Екіншіден, табиғат ресурстарын өндіріске енгізілуі табиғи ортаны деградациялайды. Осы
Үшіншіден, қазіргі заман адамының өмірі ғылыми-техникалық жетістіктермен күрделенген. Сондықтан,
Бұл процесстер бүкіл әлем мемлекеттері үшін әр түрлі деңгейде
Ең бірінші керегі:
Туризм сферасына жақындаудың жаңа жолын табу туризмнің қауіпсіз түрлерін
Туристік мекемелердегі жұмысшылардың біліктілігін арттыру, экологиялық туризмде көрсетілетін бағдарламалық
Туристерге қызмет көрсетуде экологиялық білімді кадрлар дайындау, сонымен қатар
Жекеленген Қазақстан аумақтары табиғи, географиялық себептерге байланысты әр түрлі
экологиялық туризм саласында халықаралық туристік мекемелер мен
компаниялар арасында қарым-қатынасты күшейту және кеңейту;
халықаралық конференцияларда, семинарларда, көрмелерде
Қазақстандағы саяхаттың қауіпсіздігіне сенім арттыру жайында ұлттық ұйымдардың мемлекеттік
Дүниежүзілік экологиялық туризмнің нарығындағы Қазақстанның орнын
анықтау үшін маркетингтік анализ жасау.
Қазіргі уақытта туристік қызмет республикадағы болып жатқан жағдай, яғни
Кешенді экологиялық туризмде макроэкономикалық деңгей екі жақты басқаруымен шешілуі
Мезоэкономикалық деңгей орталық экономикалық жағдайда тұрады, экологиялық туризмнен қаражатты
Микроэкономикалық деңгейде экологиялық туризмнің қызмет көрсету мекемелерін анықтайды. Ондай
- Турлар, тур операторлар, барлық көрсету қызметтерімен айналысатын туристік
- Турагенттер – қызмет көрсету пакеттерін құрушы туристік нарық
- Орналасу орындары (қонақ үйлер, отельдер, кемпингтер, турбазалар, уақытша
- Сувенирлік бұйымдар дайындайтын кәсіпорындар;
- Сауда мекемелері;
-Туристерге қосымша көмек көрсететін мекемелер (гид-тасымалдаушылар, ақша айырбастау пункттері,
- Туризмді жарнамалау мекемелері;
- Туристерді сақтандыру мекемелері.
Қазақстан өзіне тән мамандандырылған, әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы аумақты дамыту жоспарымен
Қазақстан Республикасы тұрақты экологиялық ортаға айналуы үшін, экотуризмнен
Экотуризмнің пайда болу алғышарттарының ішінде ең басты рөлді табиғи,
1.3 Туризмнің табиғи туристік ресурстарға әсерін басқару
Бәріне белгілі, туризмнің қазіргі заманғы түрлерінің көп бөлігі табиғи
Туризмнің табиғи кешендерге бір-бірінен ажыратылуы қиын тікелей әсері:
1. Аң аулау, балық аулау үрдісінде флора және фаунаны
2. Өсімдіктер мен жануарлар әлемінің өмір сүруінің табиғи үрдісіне
3. Адам қызметінің экскременттері, органикалық тамақ қалдықтары өнімдері
Туризмнің табиғи кешендерге жанама әсері:
1. Тіршіліктің табиғи ортасының өзгерісі;
2. Географиялық қабық компоненттеріне ғаламдық антропогендік әсер (топырақ және
3. Адамның алдын-ала құрылымын анықтап (генетикалық өзгерістер, мутанттар) жасанды
Сурет 1. Туризмнің табиғи кешендерге тікелей әсері
Көбінесе баяу қалпына келетін өсімдіктер мен жануарлар түрлері, сирек
Туризмнің табиғатқа әсерін басқарудың тікелей және жанама әдісі бар.
Жанама басқару халықтың білім деңгейін көтеру жолымен, жергілікті халыққа
Экотуризмнің түсінігін және құрылымын дұрыс түсіну үшін әлеуметтік-экономикалық дамуы
1.Жергілікті халыққа туристік индустрия немесе басқа да салаларда жұмыс
2.Жергілікті экономиканың табысты салаларын дамыту (қонақүй шаруашылығы, қоғамдық тамақтандыру,
3.Валюта айырбастауды ынталандыру;
4.Өндірілетін өнімдерге сұранысты арттыру және қосымша инвестицияларды тарту арқылы
5.Көлік және тұрғын-үй коммуналдық мекемелерінің жұмысын жақсарту;
6.Туристік ресурстарды ұтымды пайдалануды инвестициялау, оның ішінде туристік көрікті
7.Көп жерлерді табиғи күйінде сақтап қалу қажетті, сол үшін
8.Ғаламдық коммуникацияны дамыту;
9.Жергілікті мәдени және табиғи құндылықтарды қорғауды ынталандыру;
10.Жергілікті халықтың демалысқа қол жеткізушілігін көтеру мақсатында рекреациялық кешенді
Сурет 2. Туризмнің табиғи кешендерге жанама әсері
БТҰ экотуризмді дамыту үшін келесідей қағидалар мен ұсыныстарды анықтап
1.Экотуризм территориялар мен қауымдастықтардағы тұрақты даму және табиғи территориялардың
2.Экотуризм әрбір ел, аймақ, территориялар үшін арнайы саясат, стратегия
3.Экотуризм үшін үкімет, жеке кәсіпорын және жергілікті
4.Экотуризмді жоспарлау қорықтарды және төменгі, ортаңғы дәрежедегі зоналарды қосқандағы
5.Әсіресе қонақ үйлердің және басқа да орналастыру орындарының, мейрамханалардың,
6.Ұқсас негізде экотуристік ауданда қолданылатын көлік және байланыс құралдары
7.Ұлттық парктер мен қорғауға алынған территорияларды сол ауданның жағдайына
8.Осыған ұқсас, басқарудың жоспарында туристердің саяхатты ұйымдастыру мен тұрақты
9.Барлық экотуристік үрдісте жергілікті қауымдастықтардың тиімді ұйымдастыруы мен әсер
10.Осыған сәйкес, экотуризмнен түсетін табыстың біршама бөлігін жергілікті қауымдастыққа,табиғатты
11.Осыдан кейін табысты,экономикалық тұрақты және пайдалы бизнесті қамтамасыз ететін
12.Экотуристік бизнеспен байланысты барлық тараптар теріс әсерді әлсірететін шығындарды
13.Экотуризмнің дамуында жалпы туристік нормативтер мен кодекстерде көп көңіл
14.Экотуристік обьектілер және қызмет түрлері сертификациялардың міндетті мекемелерінің перспективасына
15.Экотуризмді басқару мен тұрақты дамудағы міндетті шарттар болып білім
16.Экотуристер саяхат уақытында да, оған дейін де толық және
17.Жарнамалық қағаздарда саяхат болатын жердің экожүйесі, флора, фауна, жер
18.Экотуристік өнім үшін маркетингтік каналдар және жарнамалық құралдар тұтынушыларға
Тұрақты дамытудан максималды табысты қамтамасыз ету және табиғи экожүйеге
2. «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтағы экологиялық туризм дамуының
2.1 «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтағы экологиялық туризмнің ресурстары
«Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ ҚР Үкіметімен 2000 жылы
Ұлттық парктің жалпы көлемі 83150 гектарды құрайды. Ұлттық парк
Ұлттық парк заңды тұлға болып есептеледі, өз балансы
Бурабай Ұлттық паркінің негізгі міндеттері: экологиялық жүйелерінің бүтіндігін, эталондар
Мемлекетттік ұлттық табиғи парктің жағдайларды, орман ресурстарды, орман масссивті-эстетикалық,
1989 жылы Көкшетау облыстық атқару комитеті Бурабай ұлттық паркін
Қарастырылып отырған аймақ орманды дала және далалық климатқа жатады.
Жаз уақытында ауаның температурасы айтардықтай жоғары екені байқалады (шілдеде
Жауын-шашынның жылдық орташа мөлщері 295 мм., оның көп мөлшері
Бурабайдың геологиясын П.А. Драверт (1929,1930,1940) зерттеді. Оның айтуынша Бурабай
Мұнан кейін де Бурабай маңы тағыда теңізге айналды. Мұз
Бурабайдың көптеген жоталары мен жартастарының шындары алып жастықтарды елестетін,
Осының нәтижесінде таулар да, шыңдар да, ғажайып фантастикалық түрге
Аймақтың геологиялық және тектоникалық құрылымы оның қазіргі жер бедерінен
Жазықтар жалпақ рельефті болып келеді, кез келген жерлерде көне
Қарастырылып отырған аймақ өзінің көлдері көптігімен, өзендер жүйесінің аздығымен
Өзендер. Қар судың негізгі қоры болып табылады. Көктем қар
Аумақтың гидрологиялық жағдайы оның геология және морфологиялық құрылымының нәтижесі.
Өсімдіктер дүниесі. Бурабай өлкесі қазақстанның орманды дала аймағына жатады.
Саябақтың өсімдіктер дүниесі Көкшетау жотасының ландшафтымен тығыз байланысты. Оның
Саябақ айлағында орманды батпақтар кездеседі. Гранит массивы аумағындағы тұщы
«Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағының аумағы - шексіз орман,
Бурабай ормандары бұрынғы кезде қазіргідей болмаған. Мұздық дәуірінен мұнда
Гидрография және гидрологиялық жағдайлар. Саябақ аумағындағы су ресрстары негізінен
Әрбір ірі су қоймалардың жанында демалыс аймақтары және
Таулы-орманды массивінде орналасқан кішігірім көлдер сол жерде мекендейтін жануарлар
Кішігірім дала көлдері ұлттық саябақтың шет жақтарында орналасқан, олар
Ең ірі өзен Бурабай көліне құятын, ұзындығы - 24
Бұл жерлердің ең көрікті жерлері Кокшетау тауы, Абылайхан алаңы,
Көкшетау таулары батыс бағытта дөңестеніп, 35 шақырымға созылып жатқан
Абылай алаңының ауданы Әулиекөл жағасынан 250*500 м. Солтүстік-шығыста және
1991 жылы бұл алаңда Абылайдың 280 жылдығына байланысты стела
Ұлы Оқжетпес Абылай хан алаңынан 300 м. жерде орналасқан.
Әулиекөл көлінің солтүстік бөлігінде Көкше мен Теміртау тау ұштарының
Атап өткеніміздей, Көкше тауының орта тұсында бедерлігі аласарып, Ақылбай
Айнакөл мен Әулиекөл аралығындағы тар мойнақ Көкше тауының жалғасы
Әулиекөл көлінің тереңдігі әркелкі: ең тереңі солтүстік бетінде, оңтүстік-батыс
Әулиекөл – ағынды тұщы суат. Негізінен Сарыбұлақ өзенімен қоректенеді,
2.2 «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмнің даму
Қоршаған ортаның жағдайының нашарлауы жалпы экологиялық туризмнің дамуымен тікелей
Туризмді дамыту бойынша «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ қызметкерлері
а) табиғи жағдайларда демалыс орындарын ұйымдастыру;
б) экология-туристтік маршруттарды жобалау және ұйымдастыру;
в) бір күндік экскурсия, демалыс саяхаттарын, атпен серуендеу және
г) паркке келгендердің назарына ақпараттық қызмет көрсету;
д) көрмелік жәрмеңкелерге қатысу;
е) баспа жұмыстарын жасау және әзірлеу.
Ұлттық парк қызметкелері атпен серуендеу туризмін дамыту бойынша жұмыстар
«Бурабайдың» көрікті жерлері арқылы өтетін көп күндік атпен серуендеу
Мәліметтерге жүгінетін болсақ, 2008 жылы жалпы 58529 адам
Туризмдік бөлімшенің көмегімен туристерге маршруттық парақша беріліп, олардың
«Боровое – жемчужина Казахстана» экскурсиясы арқылы – 6219 адам;
Щучинск – Бурабай курорттық аймағы бойынша сапар – 4914
Абылай хан алаңы – сарқырама №2 маршрут – 2780
Абылай хан алаңы – Кенесары үңгірі №4 маршрут –
Абылай хан алаңы – Оқжетпес №7 маршрут – 1066
Көк шығанақ – Майбалық көлі №3 маршрут – 83
Абылай хан алаңы – Көкшетау тауы №1 маршрут –
Жыл бойы табиғат мұражайы жұмыс істейді. Республиканың Қызыл
кітабына енген жануарлар мен табиғатты қорғау, ұлттық парктің флора
2008ж. Ақмола облысы бойынша жеке кәсіпкердің көрсеткіштеріне келетін болсақ,
Астана («Зимний отдых 2006-2007» Республикалық туристік көрмелік-жәрмеңке), Көкшетау (I
Жарнамалық аншлагтар мен билбордтар дайындау және қайта жөндеу жұмыстары
Қазір төмендегідей жобалар жасалуда:
Бурабай, Үлкен Шабақты, Кішкентай Шабақты көлдерінде омбылық
«Азимут-спорт» туристік фирмасымен бірлескен жеңіл қайықшалармен жүзуге арналған жеті
Аталған территорияларда өсетін дәрілік өсімдіктердің 30-дан астам түрі
жөнінде қызықты ақпарат алуға болатын 1,5 шақырымға созылған экологиялық
Екі күндік бағдар «Қарлы сафари», көліктің үш түрі: қармен
шана, шаңғы және жылқы.
«Бурабай алтыны» туристік бағдары. Мұнда пайдалы қазбалар
орындарын көруге және қызықты тарихи мәліметтерді тыңдауға болады.
Алдағы уақытта «Бурабай» мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы территориясының дамуы
1. Ұлттық саябақтың территориясына кіретін туристер мен келушілерге қызмет
- «Айнакөл», «Көгілдір шығанақ» кемпингі жобалары;
- сауда орталықтарын сувенирлер мен орман өнімдерімен айналысатын сауда
- келушілер мен туристерге қызмет көрсететін аумақта қолайлы жағдай
- «Үлкен Шабақты» көліндегі «Әнші аралда» жазғы шатырлық лагерь
- «Рассвет» демалыс аумағында жазғы шатырлық лагерь жобасы;
- автотұрақ жобасы;
- жағажай жобасы.
Атпен және жаяу бағыттары сызбасы, сондай-ақ көпкүндік.
Жазғы кезеңде туристерге тиімді қызмет көрсету үшін төмендегілер қажет:
Туристік сапарлар, экскурсиялар және жарықтар көлемін ұлғайту. Ол үшін
- микроавтобус “Газель” – 2 бірлік;
- “ПАВЗ” автобусы – 3 бірлік;
Штаттар бойынша:
- рекреация және туризм бойынша жетекші маман;
- жылқы туризмі үшін нұсқаушы – 2 адам;
- диспетчер – 2 адам;
- жүргізуші – 5 адам.
Жазғы және қысқы кезеңдерде төменде көрсетілген құрал-жабдықтарды ұйымдастыру және
-катамарандар – 5 бірлік;
- моторлық қайықтар – 5 бірлік;
- еспе қайықтар – 5 бірлік;
- батут – 2 бірлік;
- фаэтон – 2 бірлік;
- велосипед – 10 бірлік;
- мопед – 6 бірлік;
- ат шаналар – 3 бірлік;
- шана – 20 бірлік;
- “Буран” қармен жүргіш шаналары – 2 бірлік.
Жоғарыдағы аталған техникаларды және жоғары білікті штат қабылдасақ, ұлттық
2.3 Туристік қызметтің Бурабайдағы экологиялық және санитарлық-гигиеналық жағдайына әсері
Бәріне белгілі, туризмнің қазіргі заманғы түрлерінің көп бөлігі табиғи
Туризмнің табиғи кешендерге әсері бір-бірінен ажыратылуы қиын тікелей әсері:
1. Аң аулау, балық аулау үрдісінде флора және фаунаны
2. Өсімдіктер мен жануарлар әлемінің өмір сүруінің табиғи үрдісіне
3. Адам қызметінің экскременттері, органикалық тамақ қалдықтары өнімдері
Кесте 1
Туризмнің табиғи орта компонентіне әсерінің үлгілері
Компонент Себептері Туризм әсерінің салдары
1 2 3
Топырақ Тапталу, қар жамылғысының тығызданылуы Құнарлы қабаттардың жоғалуы
Өсімдік Тапталу, өсімдіктер және оның бөліктерін (тамырларын,
Кеңістік құрамында өсімдіктердің жеке түрлерінің ярустар бойынша таралуы
Су жүйесі Орманды кесу, бөгеттер менн су қоймаларын салу
Жағалық сызығының , түбінің өзгеруі, қалдықтар мен лайланушылықтың кобеюі,
Туризмнің табиғи кешендерге жанама әсері:
1. Тіршіліктің табиғи ортасының өзгерісі;
2. Географиялық қабық компоненттеріне ғаламдық антропогендік әсер (топырақ және
3. Адамның алдын-ала құрылымын анықтап (генетикалық өзгерістер, мутанттар) жасанды
Көбінесе баяу қалпына келетін өсімдіктер мен жануарлар түрлері, сирек
Туризмнің табиғатқа әсерін басқарудың тікелей және жанама әдісі бар.
Жанама басқару халықтың білім деңгейін көтеру жолымен, жергілікті халыққа
Экотуризмнің түсінігін және құрылымын дұрыс түсіну үшін әлеуметтік-экономикалық дамуы
1.Жергілікті халыққа туристік индустрия немесе басқа да салаларда жұмыс
2.Жергілікті экономиканың табысты салаларын дамыту (қонақүй шаруашылығы, қоғамдық тамақтандыру,
3.Валюта айырбастауды ынталандыру;
4. Өндірілетін өнімдерге сұранысты арттыру және қосымша инвестицияларды тарту
5. Көлік және тұрғын-үй коммуналдық мекемелерінің жұмысын жақсарту;
6. Туристік ресурстарды ұтымды пайдалануды инвестициялау, оның ішінде туристік
7.Көп жерлерді табиғи күйінде сақтап қалу қажетті, сол үшін
8. Ғаламдық коммуникацияны дамыту;
9. Жергілікті мәдени және табиғи құндылықтарды қорғауды ынталандыру;
10.Жергілікті халықтың демалысқа қол жеткізушілігін көтеру мақсатында рекреациялық кешенді
Бурабайдың экологиялық және санитарлық-гигиеналық жағдайы. Бурабай ауа бассейнінің ластануын
“Бурабай” кешендік фондық мониторинг бекеті Бурабай қыстағының шығысында орналасқан.
XIX ғасырдың басында Бурабай су ресурстарының экологиялық жағдайында өзгерістер
Қазіргі кезде Бурабай курорттық зонасындағы адамдардың ақылсыз шаруашылық қызметтері
Бурабай көлін сақтау мәселесінің өзектілігі осы табиғи кешеннің ерекшелілігімен
Көлдердегі су режимінің нашарлауына себеп болып отырған коммуналдық шаруашылыққа
Осы сирек кездесетін аймақтағы табиғат кешеніне төніп тұрған қауіпті
Бурабай зонасындағы экологиялық жағдайдың жақсарту үшін төмендегі бірінші реттік
1. Мемлекеттік саябақтың территориясындағы судың тұтынылуын барынша азайту;
2. Барлық демалыс, пионер лагерьлері зонасын
3. Химикаттар мен минералдық тыңайтқыштардың типтік қоймасын шаруашылықтарда салу;
4. Антропогендік қалдықтарды сақтайтын территорияларды жасау.
Туристік қызметті жүзеге асыру барысында қоршаған ортада өзгерістер міндетті
Өкінішке орай, туризмнің теріс әсері оң әсерден басым түседі.
Жағаларға жақын жерлерде қоршаған ортаға теріс әсер еткен жаңа
Қоршаған ортаны қорғау саясаты туристік қызметтің ұзақтылығын қамтамасыз ету
Табиғи қоршаған ортаға әсерін бағалау үшін көптеген модельдер қабылданған.
Экологияға әсерін есепке ала отырып, туризмді дамыту саясаты күннен
Рекреациялық аймақты қорғау және қайта құруға табиғи комплекстерге түсетін
Туристік қызметінің тигізетін кері әсерінің мүмкіндігі: тау беткейіндегі табиғатының
Туризм әдетте табиғи ресурстарды және мәдени-тарихи құндылықтарды сақтау, қорғау,
Біріншіден, шетелдіктерді қабылдаушы ел туристерге жақсы әсер қалдыру және
Екіншіден, саяхатшылардың шетелдік сапар уақытысында жаңа, қызық және пайдалы
Үшіншіден, туризмнен түскен табысты ұлттық байлықты қорғау және қалпына
Қазіргі кезде Еуропаның көптеген елдерінде туризмді дамыту және ұлттық
Экологиялық туризмнің биологиялық көптүрлілікті сақтаудағы ролі экотуристердің өздері барған
3. «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмді жетілдіру
3.1 Туристік қызметті экологияландырудың негізгі бағыттары
Біз берілген аймақтағы демалыс түрлерін анықтау, демалу кезіндегі функционалды
Жасанды және табиғи ағаш биотоптары мен алаңдар алмаса орналасқан
Ландшафттардың қиылысу жерінде орналасқан демалыс орындары эстетикалық және психологиялық
Ландшафттың аймақтық, ормандық-мәдени, орман шаруашылық шаралардан басқа маңызы зор
Туристік жұмыстар жүргізудегі табиғи және тарихи-мәдени ортада деградация болдырмау
Ағымды құрастыру және перспективалық бағдарламалар қолдану
мақсатында экологиялық туризм объектілерінің күйін периодты бақылау арқылы жүзеге
Әрбір маршрутқа олардың қоршаған ортаға тигізетін экологиялық
ауыртпалығын ескере отырып, туристер тобын ұйымдастыру;
Экологиялық маршруттарды және инфрақұрылым мен туристерге қызмет
көрсетуді, тасымалдауды қалыптастыруда қазіргі заманғы, экологиялық таза және ресурсты
Әрбір экологиялық туризм объектісіне шекті мәні күн сайын,
және жыл сайынғы қатысу регламентін құрастыру, қатысуға объектілер жабық
Белгілі бір объектіге жету үшін ең қолайлы маршруттарды анықтау;
Туристік ұйымның табиғи аймақта демалып жатқан рекреациялық
ауыртпалығы көрсетілген туристер тобын аймақтық жоспар жолымен қамтамасыз ету;
Аз мөлшерде қорғалуына қарамастан, ЕҚАТА-тан тыс орналасқан
экологиялық туризм объектілеріне ерекше көңіл бөлу;
Туризмді дамытуды және қызмет көрсету ортасын ескере отырып,
экологиялық туризм объектілеріне жақын орналасқан экологиялық зиянды өнімдерді біртіндеп
Лицензияны тек қана туристік фирмалардың өздері қолданған табиғи
ортаның тазалығын сақтауды толық қамтамасыз еткен жағдайда беру. Лицензияда
Экологиялық туризмді ұйымдастыруда ерекше қорғалатын аймақтарда
табиғатты қорғау ережесін қатаң сақтау қажет.
Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтарда маршруттарды қатаң анықталған жолдар торабының
Аса құнды және әлемдік мұра тізіміне енген тарихи және
Өкінішке орай, туристік жұмыстардың мүмкіндіктері құқықтық нормалармен шектеледі. Бұл
Заңдық жобаны қайта құру немесе қарастыру екі үлкен
біріншіден, экологиялық туризмнің ресурстарын қолдану сұрақтары мен
тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғауды, қаржыландыруды және табиғи ресурстарды
екіншіден, экологиялық туризм субъектілерінің (туристік ұйымдар,
фирмалар және т.б.) ішкі саясатын анықтайтын және әсерлі жұмыстарын
Әлемдік мұра тізіміне қосуға бағытталған және әлемдік табиғи мұраның
Әрине, әлемдік мұра тізіміне кіретін объектілерге «Ерекше қорғалатын табиғи
Басқару мен жоспарлау бағыттарын ұстанатын экологиялық туризм:
- бағалы табиғи аймақтарды қорғауды ұйымдастыруға, соның ішінде экологиялық
- экологиялық туризмнің объектісі болып саналатын археологиялық және тарихи
- туристерді таза және бұзылмаған табиғи аймақтар қызықтыратындықтан, айналадағы
- жергілікті тұрғындарды экология бағытында сауаттандыру, себебі, олар туристер
Туризм саласындағы негізгі көрсеткіштерге қарайтын болсақ, 2008ж. туристік фирмаларда
Қорыта келе, Эдвин Уэй Тиэлдің «Circle of Seasons» атты
Көптеген әлемнің дамыған мемлекеттерінде ХХ ғасырдың 60-ж. соңы мен
Америка Құрама Штаттары. ХХ ғасырдың 30-жылдарында АҚШ-та алғашқы ең
70-жылдары АҚШ-та қайтадан экологиялық проблемалар туындады. Бұл Эри, Онтарио,
1970 жылы АҚШ-та өткізілген конгрессте қаьылданған «атмосферадағы ауа тазалығы
Жоғарыда келтірілген ережелерге қоса, аса қауіпті және өлім санын
Көпдеңгейлік принциптерге сай ұйымдасқан табиғат қорғау жұмыстарын басқару құрылымы
Көптеген басты стратегиялық сұрақтардың шешімі АҚШ президенті мен конгресс
Негізгі табиғат қорғау ведомствасы федеральдық деңгейде Айналадағы ортаны қорғау
Бір уақытта арнайы табиғат қорғау құрылымының қызмет етуімен АҚШ-та
Ауқымды масштабта жүргізілген табиғат қорғау жұмыстарының қиыншылығы АҚШ-та өндіріс
Тұтыну аумағында, экономикалық және регламенттік саясатында, халық қоныстандыруда қалыптасқан
3.2 «Бурабай» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағындағы экологиялық туризмді дамытудың
Экологиялық туризмді дамыту айналадағы орта сапасының нашарлануымен байланысты болып
Экологиялық туризмнің артықшылығы. Экологиялық туризм қызығушылығының тууның негізгі себебі
Қазіргі уақытта экологиялық туризм дамуының негізгі артықшылығы – экологиялық
Экологиялық туризмге негізделген аймақтардың тұрақты дамуы туристік инфрақұрылымның құрылуымен
Экологиялық туризмнің табиғи қорғау сипаттамасы рекреациялық аудандардағы флора мен
Рекреациялық аудандардағы тұрғындардың экологиялық дүниетанымы жергілікті халықтың жол сілтеуіш
Қолдану сәйкестілік - бұл ұсыныс тұтынушылардың талабы мен физикалық
Орындау дұрыстығы мен уақыттылығы - көрсетілетін қызмет көлемі және
Комплекстілік – көрсетілетін қызметтер экотуристерге жасалынатын дұрыс жағдайды қамтамасыз
Қызмет көрсету этикасы – қызмет көрсетушілер мен гидтер экотуристер
Жайлылық – туризмнің кез-келген түрі, тіпті экстремальды болса да,
Әсерлілік – экотуристік маршрут эстетикалық тартымды жерлерде ұйымдастырылуы керек
Ыңғайлылық – туристерге берілетін жарақтандырулар оны эксплуатациялауға көмектесетіндей болуы
Жобалық құжаттану туристік нарықта және сұраныста маркетингтік зерттеуге негізделу
Туристік сұранысты маркетингтік зерттеу құрылымы мынадай:
Тұтынушыларды сегменттеуге негізделетін кіріспе.
Оның қасиеттерін көрсететін сегмент сипаттамасы (топаралық гетерогендік, гомогендік, өлшемділік,
Геодемографиялық қасиеттері бойынша сегменттеу (эстетикалық тартымдылық, экзотикалық, даралық ).
Әлеуметтік-экономикалық қасиеттеріне қарай сегменттеу: кіріс деңгейі, әлеуметтік статус, мамандық,
Психологиялық қасиет бойынша сегменттеу: рекреациялық қажеттіліктерге мінездеме, демалыс стилін
Зерттелетін сегменттегі экотуристің маркетинг профилі.
Туристік қызмет көрсетуден шыққан қорытынды (қызмет көрсету сапасы, бағасы,
Жобалау негізін қызмет көрсетілген вербальдық моделі құрайды. Оған:
экотуристерге қызмет көрсетудің формалары мен әдістері, процестердің сипаттамасы мен
қолданылатын құрал-саймандардың өткізу мүмкіндігі мен санына, түріне қойылатын талаптар;
керекті мөлшердегі қызмет көрсететіндердің саны және олардың профессионалдық
туристерге қызмет көрсету кепілдігі;
туристік ресурстар иелерімен, санитарлы-эпидемиологиялық бақылау органдарымен, от қауіпсіздігін бақылаумен,
Турды жобалаудың қорытындысына іс-қағаздарын дұрыс толтыру жатады. Керекті толтырылатын
туристік саяхаттың технологиялық картасы;
туристік қызметтердің өндірістік графигі;
туристік путевкаға қосымша ақпараттық қағаз;
туристерге қызмет көрсету бағдарламасы.
Ең соңында қызмет көрсету сапасын бақылау әдісін ұйымдастыру керек.
Экотуризм Қазақстандық турфирмалар үшін жаңа бизнес болып табылады. Бұл
Қаржылық менеджменттегі жағдайлар;
Нарық тұрақсыздығы, инфляция, фирманың ішкі тұрақсыздығы;
Бақылаудағы кемшіліктер;
Маркетинг жағдайлары;
Адам ресурстары мен басқару жағдайлары;
Сыртқы консультативтілікті дұрыс қолданбау.
Жаңа туристік нарық сегментіне отандық турфирмалар ішінде тәжірибелі және
Қазақстан Республикасында экологиялық туризм аумағындағы туроператорлар жұмысы сертификаттауды талап
Сурет 4. Экотуризмнің турбизнестегі сәтсіздігі
Айта кетерлік жағдай туристердің жақсы қызмет көрсетуге құқы және
Экотуристік фирмаларда сапа ретінде туристердің ойлағанындай қызмет көрсету деңгейі
Туристік қызмет көрсету, қонақжайлылық, біріншіден, туристер мен қызмет көрсетушілер
Қызмет көрсету сапасына экотуризмде табиғатпен етене араласу, жергілікті жердің
Біз сіздерге туристерді оқыту әдісін ұсынамыз. Оған гуманитарлық және
әңгіме айтушыларды, әншілерді, әртістерді, жергілікті өнер тапқыштарды жалдау;
әр түрлі ақпараттары, суреттері, диаграммалары бар ламинирленген карточкаларды қолдану.
жан-жануарлардың, құстардың дауысын қолдану;
табиғи көрмелер ұйымдастыру;
лицензиясы бар жабайы құстармен фото суретке түсуге рұқсат беру.
Оның барлығы экотурист пен сабақ берушінің арасын жақындатады. Демонстрация
Гидтер үлкен адамдармен жұмыс істеу әдістерін былай түсіндіреді: «берілген
Біздің ойымызша қоршаған ортаны қорғауға нормативті база жоқ, бірақ
Қорытынды
Қазіргі уақытқа дейін Қазақстанда экологиялық туризмді дамыту жөніндегі жағдайларға,
Қазіргі уақытта көптеген туристер экологиялық туризмді таңдайды, себебі жаяу
Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар экологиялық туризмді дамытудың негізі болып
1. Өте көркем, қызықты, тартымды, танымал жерлерде орналасады;
2. Туристік маршруттар жүйесі мен ұйым жүргізген жұмыстарарқылы туристік
3. Өзіндік дара дайындаған ерекше инфрақұрылым бойынша орналасады;
4. Жергілікті тұрғындардың арнайы табиғи резерват бойынша және белгілі
Осыған қоса, экологиялық туризмді жедел дамытудың әлемдік экономикалық жүйе
Жоғарыда келтірілгендердің барлығы, мемлекеттік экономикадағы экологиялық туризмнің орны мен
Туристік жұмыстар әсерінен айналадағы табиғи ортаны қорғау ең негізгі
Жоғарыда айтылғандай, экологиялық туризмнің ресурстары айналадағы табиғи ортамен тығыз
Халықаралық туризм жағдайының қазіргі замандағы анализі туристік ұсыныстар нарығында
Бурабай – дамудың ішкі және сыртқы туризмі ретінде болашағы
Бурабайдың табиғи ресурстары қуатты экотуристік Бурабай базасының пайдасына шешім
Біріншіден, бұл табиғаттың ерекшелігі мен қайталанбастығы. Бірақ туристер өмірінің
Екіншіден, экологиялық туризмнің негізгі принциптерін сақтай отырып, табиғи ресурстарды
Үшіншіден, барлық халықаралық талаптарға жауап беруші Бурабай аймағындағы ұлттық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 ҚР Заңы 04.10.1999г. ”Об основах туристской деятельности
2. Закон Республики Казахстан “О туристской деятельности в Республике
Казахстан” // Казахстанская правда. – 2001, 14 июня.
3 Карпова. Г.А. Экономика современного туризма Герда, 1998
4 Мырзабеков. Ж.М. Особо охраняемые природные территории Казахстана: экология,
5 Л.И. Егоренков «Экология туризма и сервиса». – Москва:
6 В.В. Храбовченко «Экологический туризм» - Москва 2004
7 Косолапов А.Б. Рекреационные ресурсы Борового.– Россия: ДВГАЭУ, 2000
8 Ирена Енджейчик Современный туристский бизнес – Москва:
9 Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство
10 Менеджмент туризма: Учеб. Для студентов /Авт.сост. И.В. Зорин.–
11 Жандеев М.Ж Курорт Боровое. Алматы, 1981.
12 Основы менеджмента туризма /Науч. ред. В.А. Квартальнов. –
13 Сенин В.С. Введение в туризм: Учебник. –М.: Наука,
14Сукачев В.Н. Кокшетауские горные леса Москва 1947.
15 Михайлов В.Ф. Бурабай. Алматы, «Кайнар» 1979.
16 Никитин С.Н. «Боровое». Алматы, Казахстан, 1970.
17 А. Казбеков. Бурабай накануне ХХ1 века, Астан 1998.
18 Александрова А, Ю. Международный туризм. - М.: Аспект-Пресс,
19. Егоренков Л,И. Геоэкология: Учеб. пособие. - М.: МПУ,
20. Егоренков Л.И. Основы социальной экологии: Учеб. пособие. -М.:
МПУ, 2000.-133б.
21 Забелина Н. М., Аралова Н. С. Путешествие в
22. Карманная энциклопедия туриста.- М.: Вече, 2000. - 462
23. Квартальнов В.А. Туризм: Учебник.-М.: Финансы и статистика, 2002.-
24 Лини Ban Дер Ваген. Гостиничный бизнес: Учеб. пособие.
25 Малая энциклопедия стран: Справочник. - М.: ООО ACT,
26 Маринин М. М. Туристские формальности и безопасность
27. Папазова Ю. и др. С Яной вокруг света:
28 Туристские маршруты: Справочник. - М.: Профиздат, 1990. -
29 Усыпкин Г. Очерки истории российского туризма. - М.;
30 Хрипкова А .Г., КолесовД. В. Гигиена и здоровье.
31 Туризм саласындағы статистика – 2005
32 Сергеева. Р.Т. Экологический туризм Ростов на Дону, 2004
33ТОО “Экопроект”. Концепция развития экологического туризма
Республике Казахстан (проект). – Алматы, 2000.
34 Казахстанская ЭкоПравда – 2001, №155.
Қосымша А
Туристер-резиденттерді сапар мақсаттарына қарай бөлу
Сапар мақсаттары Қазақстан Республикасы Ақмола облысы
2004ж 2005ж 2004ж 2005ж
Жұмыстан бос уақыт, рекреация және демалыс, адам 53228
Таныстар мен туысқандарға бару, адам 12060
33363 203
3376
Іскерлік және кәсіби мақсаттар, адам 10599 681385 1 24275
Емделу, адам 665 8145 - -
Дін-қажылық, адам 720 8644 - -
Коммерциялық шоп-турлар, адам 76717 7194 172 -
Өзге мақсаттар, адам
896 56534 -
811
Қосымша Ә
Туристер-резидент еместерді сапар мақсаттарына қарай бөлу
Сапар мақсаттары Қазақстан Республикасы Ақмола облысы
2004ж 2005ж 2004ж
2005ж
Жұмыстан бос уақыт, рекреация және демалыс, адам 6459
Таныстар мен туысқандарға бару, адам 3330
3169
22
Іскерлік және кәсіби мақсаттар, адам 19883 238080
Емделу, адам
10 71 - -
Діни-қажылық, адам
239 43 - -
Коммерциялық шоп-турлар, адам 1266 1865 - -
Өзге мақсаттар, адам
180 6273 -
-
Қосымша Б
Туризм саласындағы негізгі көрсеткіштер
Көрсеткіштер Қазақстан Республикасы Бурабай
2004ж 2005ж 2004ж
2005ж
Туристік фирмалар қызметкерлерінің орташа саны, адам 3221 3732
Туристік фирмалар саны, бірлік
751
846
17
19
Қызмет көрсетілген туристер саны, адам
292738 250764 7975 8111
Өткізілген жолдамалар
саны, бірлік 143548 75213 4951 4992
Болудың адам күні 629213 422509 15134 15233
Сатылған жолдамалар құны, мың теңге
3472507 4185117 17277 18293
Көрсетілген туристік қызметтер көлемі, мың теңге
1976543,2 2611117,9 4201 4521
Туристік қызметтен түскен табыс, мың теңге
4108221,3 5902628,3 21795 27478
Қосымша В
Туристік индустрияның негізгі көрсеткіштері (2007ж)
Туризм түрі бойынша туристерге көрсетілген қызмет, мың адам Туристік
Бюджетке түскен қаржы, млн. теңге
барлығы соның ішінде
кіру сыртқы ішкі
Барлығы:
соның ішінде: 10649 4365 3004 3280 30553,4 6526,5
туристік мекемелер 456,1 40,4 218 197,7 5902,6 554,6
орналастыру объектісі бойынша 1361,3 264,2
1097,1 23153,5 5317,5
санаторлы-курорттық мекемелер 209,6 69
140,6 256 532,6
ерекше қорғалатын табиғи аймақ 391,6 130,4
261,2 9,1 2,2
мәдени мекемелер 2412 828,6
1583,4 1232,2 119,6
Қосымша Г
Қосымша Ғ
Қосымша Д
65
Туризмнің табиғи кешендерге тікелей әсері
Аң аулау, балық аулау, флора және фаунаны жою,
Өсімдіктер мен жануарлар әлемінің ұялары мен індерін
Адам қызметінің экскременттері, органикалық тамақ қалдықтары өнімдері арқылы
Туризмнің табиғи кешендерге жанама әсері
Тіршіліктің табиғи ортасының өзгерісі
Географиялық қабық компоненттеріне ғаламдық антропогендік әсер
Жасанды түрде жануарлар мен өсімдіктерді жасауы (генетикалық өзгерістер,
Сурет 3. Туристерді сапар мақсаттарына қарай бөлу, адам
(Бурабай курорттық зонасы, 2008ж.)
Экотуризмнің турбизнестегі сәтсіздігі
Қаржылық менеджменттегі жағдайлар
Нарық тұрақсыздығы, инфляция, фирманың ішкі тұрақсыздығы
Бақылаудағы кемшіліктер
Маркетинг жағдайлары
Адам ресурстары мен басқару жағдайлары
Сыртқы консультативтілікті дұрыс қолданбау
Территориялық рекреациялық жүйе (ТРЖ), оның шағын жүйелері, олардың өзара байланыстары
Рекреация ұғымы сұрақ-жауап түрінде
Туризм инфрақұрылымының тұрақты дамуы экологиялық аспектілері
Экологиялық туризм
Туристік ресурстар тізімін дайындау
Туризмнің мәні әлеуметтік- экономикалық категория ретінде
Туристік - рекреациялық кешеннің құрылымы
Туристік - рекреациялық ресурстар классификациясы
Туристік ресурстарды игерудегі шетелдік тәжірибе
Дүниежүзілік қонақжайлылық және туризм индустриясындағы жаһандандыру процестері