Зерттеудің міндеттері
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: «Руханилық үкімнің адамгершіліктің қалыптасуындағы маңызы»
Мазмұны
Кіріспе.................................................................................................................. 3
І бөлім. Ислам дініндегі руханилық үкімге қатысты
адамгершіліктік мәселелер.......................................................... 8
1.1 Исламның руханилық үкіміндегі адамгершілік (ахлақтық)
мәселелері......................................................................................... 8
1.2. Ислам дініндегі руханилық үкімнің бірі – ахлақи
сипаттамасы..................................................................................... 16
ІІ бөлім. Руханилық үкімнің адамгершіліктің қалыптасуындағы
маңызы............................................................................................ 26
2.1. Рухани үкімдегі адамгершіліктік отбасылық міндеттеріміз....... 26
2.2 Ұлттық және жалпыадамзаттық рухани адамгершіліктік
міндеттеріміз.................................................................................... 35
Қорытынды......................................................................................................... 55
Пайдаланылған әдебиеттер.............................................................................. 56
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Болашақта ел тұтқасын ұстар азаматтардың өнегелі тәрбиесі
Қай заманда болмасын, сол қоғамға сай азаматты тәрбиелеудің бірден-бір
Ендеше жас ұрпақтың осындай күйге түспеуіне, олардың рухани бай,
Жалпы орта білім беретін мектептің педагогикалық құрылымының негізгі кұндылығы
Бүгінгі таңдағы сұраныс қоғамды ізгілікке, руханилыққа бет бұрғызып, оқу-тәрбие,
"Тәрбие деген не?" деген сұраққа М.Жумабаевтың анықтамасымен жауап берсек,
Руханилық ізгі ақылдың шешімі, ізгі жүрек әмірі, ізгі сезім,
Қазіргідей нарықтық қатынасқа сатылай өтіп жатқан кезеңде қоғаммен мемлекет
Адам тумысынан адамгершілік қасиетке ие болып тумайды, ол адам
Нарықтың заңдылықтары мен құндылықтарына сәйкес адамдар бұрынғыдай "үкімет аштан
Біздің қазіргі жастар өркениетті елден үлгі аламыз деп, өзінің
Қазақ халкы – рухани зор байлықтың мұрагері. "Өткенді жақсы
Зерттеудің мақсаты: Рухани адамгершіліктік үкімді анықтау.
Зерттеудің объектісі: Рухани үкімнің адамгершіліктің қалыптасуындағы маңызын белгілеу процесі.
Зерттеудің пәні: Ахлақтық міндеттерімізді айқындау.
Зерттеудің міндеттері: Исламның руханилық үкіміндегі адамгершілік (ахлақтық) мәселелерін белгілеу;
Дипломның құрылымы: кіріспеден, 2 бөлімнен және әр бөлім 2
І бөлім. Ислам дініндегі руханилық үкімге қатысты адамгершіліктік мәселелер
1.1 Исламның руханилық үкіміндегі адамгершілік (ахлақтық) мәселелері
Ахлақ – адамның рухынан орын алған әдеттері. Бұл әдеттер
Рухымызда орын алатын әдеттер екіге бөлінеді:
1) Жақсы әдеттер.
2) Жаман әдеттер.
Дене мүшелеріміздің іс-әрекеттері рухымызға байланысты. Рухымызда жақсы әдеттер орын
Топыраққа еккен тұқымға қарай өнім аламыз. Бидай тұқымынан бидай
Исламдағы ахлақ. Ислам дінінде ахлақтың маңызы үлкен. Исламның мақсаты
"Мен көркем – мінездерді толықтырып, кемелдендіру үшін жіберілдім". Бір
"Сіздердің маған ең сүйкімділеріңіз және қиямет күнінде маған ең
Пайғамбарымыздан:
"-Аллаһ жанында ең сүйікті құлдар кімдер болады?"-деп сұрапты.
Сонда Пайғамбарымыз:
"-Көркем-мінезділер" деп жауап береді. Ғибадаттар қалай дініміздің әмірі болса,
Игі ахлақ иесі болуда сенім мен ғибадаттың ролі. Шынайы
Ұлы Аллаһ Құран-Кәримде былай дейді:
"Кімде-кім титтей жақсылық жасаса, оның сыйын алады, ал кімде-кім
Бұл сенім адамды жаманшылықтан алыстатады, жақсылық жасауға себепші болады.
Ал жүрегі сенімге толы мұсылман барлық іс-әркеттеріне көңіл аударып,
Осылайша ғибадаттармен қаруланған, қоректенген иман, дене мүшелерімізге парасаттылық жемістерін
Ең тамаша ахлақ үлгісі - хазіреті мұхаммед (саллаллаһү алейһи
"Оның мінез-құлқы - Құр'ан болатын".
Пайғамбарымыз ахлақтың міндеттерінен тағлым бере жүріп, Өзі үлгі көрсетіп
"Аллаһтың расулының бойында, сіз үлгі алатындай тамаша өнеге бар"
Қоғам мүшелері үшін ахлақтың маңызы. Ұлт дегеніміз жанұялардан, отбасыларынан
Кәсіп және ахлақ. Еңбек ету – дініміздің әмірі. Кез-келген
Пайғамбарымыз:
"Адамнан дүние-мүлік қалай тауып, оны қалай жұмсағаны қиямет күнінде
"Бір мұсылманды алдаған немесе оған зиян тигізген немесе айла
Еңбектеніп, ақша тапқанда, адал әрекет қылғандарға мына сүйінішті хабарды
"Саудада шындықтан, туралықтан бір сәт айырылмаған адам, қиямет күнінде
Өндірушінің міндеті - жақсы және сапалы нәрсе өндіру. Жұмысшы
Жүрегі таза парасатты адам ісін дұрыс атқарады, ешкімді алдамайды,
"Егер де мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал
Әуел - бұл ісімді ол ісімнен асырайын деп, артық
Екінші – ерінбей істей беру керек қой. Бір-екі қара
Үшінші - "дарқансың ғой, өнерлісің ғой, шырағым", немесе "ағеке,
Төртінші - тамыршылдау келеді. Бағанаға алдамшы шайтан тамыр болалық
Оны қылып берейін, мұны қылып берейін деп сонымен табысы
Ислам дініндегі рухани үкімнің мінез-құлықты өзгертудегі рөлі. Бала дүниеге
Денеміздегі әр түрлі аурулар дәрі-дәрмекпен қалай емделсе, жаман мінез-құлықтардан
Сүйікті пайғамбарымыз: "Мінез-құлықтарыңды дұрыстаңдар" дей отырып, жаман мінез-құлықтың түзелетінін
Жұқпалы ауруы бар аурумен бірге отырып, бірге тұратын адам
Сүйікті Пайғамбарымыз :
"-Жақсы адамдармен жолдас болуды хош иісті сулар сатылатын дүкенде
"-Жаман адамдармен жолдас болуды темірші ұстаханасына ұқсатады. Ол жерде
Міне, осы сияқты жақсы адамдармен жолдас болғандарға жақсылардың мінез-құлқы
Біздің міндетіміз болса жора-жолдас таңдағанда абай болу, жақсы және
Ислам дінінің ақылға және ілімге беретін орны. Ақыл –
Дінімізде жауапкер болу үшін ақыл-есі дұрыс болу шарт. Иманда
Ислам ақылға мән бергеніндей білімге де үлкен мән береді.
"(Әй, Пайғамбарым!) Сен айт: Білетіндер мен білмейтіндер тең бола
Пайғамбарымыз да білім үйренудің мұсылмандар үшін өте маңызды парыз
"Ілім үйрену – еркек болсын, әйел болсын, әрбір мұсылманға
Дініміздің осы әмірлеріне сәйкес аталарымыз білімге аса мән беріп,
Ұлы түрік билеушісі Явуз Сұлтан Сәлім Мысырдан қайтып келе
Ұстаздың қысылып-қымтырылғанын көрген Явуз Сұлтан Сәлім:
"Қысылма ұстазым! Ғалымның атының аяғынан шашыраған балшық - біз
"Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біреуі
Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгелдеп, ең болмаса денелеп
Сол өрістетіп, ұзартып, құмарланып жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұлжанның
Көкіректе сәуле жоқ, көңілде сенім жоқ. Құр көзбенен көрген
1.2. Ислам дініндегі руханилық үкімнің бірі – ахлақи міндеттер
Ислам дініндегі басты-басты ахлақи міндеттер бесеу:
1) Аллаһ, Пайғамбар және Құран алдындағы міндеттеріміз.
2) Жеке басымызға байланысты міндетіміз.
3) Отбасымыз алдындағы міндетіміз.
4) Отан және ұлтымыз алдындағы міндетіміз.
5) Барлық адамдар алдындағы міндетіміз.
1 – Аллаһ, пайғамбар және құр'ан алдындағы міндеттеріміз
А – Аллаһ алдындағы міндеттеріміз: Бізді жоқтан бар етіп,
Бұл міндеттер мыналар:
а) Аллаһтың бар және бір екендігіне сену.
ә) Ғибадаттарымызды орындау.
б) Аллаһ әмірлеріне сәйкес әрекет етіп, тыйым салған нәрселерінен
в) Аллаһқа деген сүйіспеншілікті барлық нәрседен жоғары ұстау.
г) Оның атын құрметпен еске алу.
д) Берген нығметтеріне шүкіршілік ету.
Ә - Пайғамбар алдындағы міндеттеріміз: Аллаһ Ислам дінін адамдарға
а) Оның соңғы және ең ұлы Пайғамбар екендігіне сену.
ә) Оны сүйіп, аты айтылғанда салауат айту ("Саллаллаһү 'аләйһи
б) Ол көрсеткен жолмен жүру.
в) Оның адамгершілік қасиетін үлгі-өнеге тұту. Міне осылар Пайғамбарымыз
Б - Құран алдындағы міндеттеріміз:
а) Құр'ан Кәримнің Аллаһ тарапынан пайғамбарымыз арқылы жіберілген соңғы
ә) Оны тәсіліне, қағидаларына сай мәнерлеп оқу.
б) Мағынасын түсінуге тырысу.
в) Құр'ан оқылып жатқанда құрметпен тыңдау.
г) Құр'ан "істе" деген нәрселерді жасап, "істеме" деген нәрселерді
2 - Жеке басымызға байланысты міндеттеріміз
Адам – дене мен рухтан (жаннан) құралған тіршілік иесі.
1) Тәніміз алдындағы міндеттеріміз.
2) Рухымыз (жанымыз) алдындағы міндетіміз.
1 - Тәніміз алдындағы міндеттеріміз:
а) Пропорционалды (шақтап) қоректену: жегенде, ішкенде мұқият болып, пропорционалды
"Ей, адамдар, жер жүзіндегі таза және адал нәрселерді жеңдер".
Пайғамбарымыз:
"Күшті, қуатты мүмин әлжуаз мүминнен қайырлы және Аллаһ алдында
ә) денсаулығымызды қорғау: Тәнімізді аурулардан қорғау және бұл үшін
"Ей, Аллаһтың құлдары! Емделіңдер. Өйткені, Аллаһ, берген әр дерттің
Ислам діні тәнімізге зиянды болып табылатын алкоголь ішімдіктер мен
Аллаһтың адам баласына берген ең үлкен нығметтерінің бірі денсаулық.
"Екі нығмет бар, адамдардың көбі бұл турасында алданған. (яғни
Әрі дүние әрі ақирет бақыттылығына қол жеткізуіміз, денсаулығымызға байланысты.
Дұрыс тамақтануымыз, тазалыққа баса назар аударып денеміздің өсіп күшейуіне
Пайғамбарымыз: "Арыстаннан қашқандай алапес ауруынан қашыңыз" дей отырып жұқпалы
Екінші бір хадисінде де: "Бір жақта оба ауруы бар
Пайғамбарымыздың: "Аллаһ Тағала қандай ауру жаратса оның дәрісін де
Пайғамбарымыз өзі де емделген және емделу мақсатында сол заманға
Ислам діні емделуге өте көңіл бөлгендіктен Ислам әлемінде көптеген
Емделу тәуекел сеніміне қарсы емес. Керісінше нағыз тәуекел –
Дүниеде әр нәрсе бір себепке байланған. Алдымен себептерді орындап
б) Тазалықты сақтау: Тәніміз алдындағы міндеттеріміздің бірі -тазалық. Мұсылманның
"Тазалық - иманның жартысы" деп дініміздегі тазалықтың ролін көрсеткен.
Сүйікті Пайғамбарымыз тіс тазалығына да аса мән берген, бізге
"Сендерге не болған, тістерің сарғайып, менің қасыма келесіңдер. Мисуақ
2 - Рухымыз алдындағы міндеттеріміз.
а) Рухымызды негізсіз және жалған сенімдерден тазарту;
ә) Дұрыс және берік сенімдерді орнықтыру;
б) Дұрыс және пайдалы білімдермен қаруландыру;
в) Жаман ойлар мен жағымсыз мінез-құлықтардан тазарту;
г) Жақсы ойлар мен тамаша мінез-құлықтармен безендіру;
Рухымызды мынадай жаман мінез-құлықтардан тазартуымыз керек:
Дұшпандық, ашу, басқаларын қызғану, өтірік айту, сөзінде тұрмау, екі
Рухымызды мынадай тамаша мінез-құлықтармен безендіруіміз керек.
Достық, мейірімділік, шыншылдық, батылдық, еңбекқорлық, сабырлылық, ұят, үлкендерге құрмет,
Тамақ жеу кезіндегі ахлақ қағидалары:
1) Жейтін, ішетін нәрселердің адал болуы;
2) Тамақтан бұрын және кейін қол жуу;
3) Тамақты бастағанда "бисимилләһ", біткенде "әлхамдү-лилләһ" деп аяқтау;
4) Тамақты өз алдынан және оң қолымен жеу;
5) Тамақты аузына шақтап алып, оны жақсылап шайнағаннан кейін
6) Аузында тамақ барда сөйлемеу;
7) Аузындағыны жұтпайынша, басқасын аузына салмау;
8) Суыту үшін тамақты үрлемеу;
9) Су ішкенде ыдыстың ішіне үрлемеу;
10) Басқаларын тітіркендіріп, жиіркендіретін сөздер айтпау және орынсыз, әрекеттер
11) Тамақты ысырап қылмау, табағына жей алатындай ғана тамақ
12) Көпшілікпен тамақ жеп жатқанда барлығы тамағын бітірмейінше дастарханнан
13) Тамақты әуелі үлкендердің бастауы;
14) Көшелерде жемеу;
Тілдің тәрбиеленіп, түзетілуі. Жеке басымыз алдындағы міндеттеріміздің бірі –
Сөйлескен кезіндегі адамгершілік қағидалары мыналар:
1) Айтатын сөзінің соңын ойлап, соған қарай сөйлеу;
2) Дүние және ақирет үшін пайдасы жоқ сөздерді айтпау;
3) Сөзімен ешкімді ренжітпеу, әңгімелесіп отырғанда басқалардың сөзін бөлмеу;
4) Адамдармен дәрежесі мен тұлғаларына қарай сөйлесу;
5) Біреуді мақтағанда асыра мақтамау;
6) Үлкендердің жанында даусын көтеріп сөйлемеу;
7) Мылжың сөздер айтпау;
8) Сөйлескен кезде ернін шошайтпау, өзін білгіш етіп көрсетпеу,
9) Тілін жаман сөздерге үйретпеу, өтірік ант ішпеу, өзгелерді
10) Өзгелерді келемеждемеу, біреуге жаман ат қоймау;
11) Айтылмайтын сырларды әшкере етпеу.
Пайғамбарымыздан "Құтылу жолы бар ма?" деп сұрағанға: "Тіліңе ие
Сахабаларының бірі Пайғамбарымыздан: "Мен қорқуға тиісті ең қауіпті нәрсе
Пайғамбарымыз бір хадисінде былай деген:
"Аллаһқа және ақирет күніне сенетін адам не жақсы сөз
Қазақ тілі
Күш кеміді, айбынды ту құлады;
Кеше батыр – бүгін қорқақ, бұғады.
Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,
Қан суынған, жүрек солғын соғады.
Қыран құстың қос қанаты қырқылды,
Күндей күшті, күркіреген ел тынды.
Асқар Алтай – алтын ана есте жоқ,
Батыр, хандар – асқан жандар ұмытылды!
Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ, ардың
Жауыз тағдыр, жойды бәрін не бардың...
Алтын Күннен бағасыз бір белгі боп,
Нұрлы жұлдыз, бабам тілі, сен қалдың!
Жарық көрмей жатсаң да ұзақ, кен-тілім,
Таза, терең, өткір, күшті, кең тілім.
Тарап кеткен балаларыңды бауырыңа
Ақ қолымен тарта аларсың сен, тілім!
М. Жұмабаев
Басқа дене мүшелеріміздің тәрбиесі мен түзетілуі. Тілімізден басқа дене
1. Қол-аяқты харамнан, басқаларға зиян тигізетін әрекеттерден сақтау.
2. Өзінікі емес нәрсеге жаман көзбен қарамау, басқалардың мінін
3. Құлақтарымен өтірік, жаңылыс, ғайбат, дүние мен ақирет үшін
4. Ешкімнің мал-жаны мен намысына тимеу.
Дініміздің ысрапқа тыйым салуы. Адал және шариғат рұқсат еткен
Құр'ан Кәримде былай бұйырылады:
"Жеңдер, ішіңдер бірақ ысрап етпеңдер. Өйткені, Аллаһ ысрап етушілерді
Ысыраптың харам екендігін айқын түрде білдіретін осы аяттың соңындағы
Дініміз сараңдықтан да аулақ болуымызды, әрқашан өмірде орташа және
Құр'ан Кәримде, Аллаһтың мейіріміне лайық болған жақсы құлдардың өмірлерінде
"Олар (малдарын) жұмсағанда ысырап та етпейді, сараңдық та жасамайды,
Қарап отырсақ дініміз бізге қалай табуымызды үйреткені сияқты, қалай
Тапқан таянғанын қалай болса солай шашатын, шығысы мен кірісін
Еліміздегі негізгі қорек болып табылатын нанның қаншалықты ысрап болып
Пайғамбарымыз нанды қастерлеуімізді әмір еткен. Егер нанды лақтырсақ әрі
Уақытты бос өткізу де ысрап. Өзінен тұрмысы жағынан жоғарғы
Пайғамбарымыз: "Орнымен жұмсаған кедей болмайды"' дей отырып, біздің өмірімізге
Пайғамбарымыз былай бұйырады: "Қиямет күні адам төрт нәрседен сұраққа
1. Өмірін қайда өткізгендігінен.
2. Денесін қай жерде қолданғандығынан.
3. Мал-мүлкін қайдан тауып қайда жұмсағандығынан.
4. Білімімен қандай амал жасағандығынан".
ІІ бөлім. Руханилық үкімнің адамгершіліктің қалыптасуындағы маңызы
2.1. Рухани үкімдегі адамгершіліктік отбасылық міндеттеріміз
Исламдағы отбасының маңызы. Ата-ана, ерлі-зайыпты және балалардан тұратын ең
Отбасыларының бірлесуінен ұлт пайда болады. Ұлт үшін отбасының маңызы
Жанүя ұлтты ұлт ететін, ұлттық және рухани дәстүрлерді үйрететін
Адамдардың әрекеттерін фотоаппарат сияқты қабылдайтын баланың таза рухында жақсы
Жанұя мүшелерінің өзара міндеттері. Жанұяның негізі – ерлі-зайыптылар. Пайғамбарымыз
"Естеріңде болсын, сендердің әйелдеріңде және әйелдеріңнің де сендерде хақтары
А - Ерлі-зайыптылардың бір-бірінің алдындағы міндеттері:
1) Ең алдымен ерлі-зайыптылар арасында өзара сүйіспеншілік болу керек.
2) Отағасы-жанұясының тамағын, киімін және басқа да қажеттіліктерін қамтамасыз
3) Отағасы-жанұясының діни және адамгершілік міндеттерді орындауына жәрдемші, ұйытқы
4) Ер адам әйеліне нәзік, жұмсақ болуы, дөрекі болмауы
Бұл жайында сүйікті Пайғамбарымыз былай дейді:
Мүминдердің ішінде иманы ең кәміл дәрежеде болғандар - мінез-құлқы
5) Әйел, қосағына сүйіспеншілік және құрметпен қарауы, үй шаруасында,
6) Әйел үнемшіл болуы керек, жұбайының тапқанын ысырап етпей,
7) Әйел үйін, жанұясын ойлап, намысын қорғауы керек. Пайғамбарымыз
"Қандай да бір әйел күйеуі одан разы болған күйде
"Әйел бес уақыт намазын оқып, Рамазан оразасын ұстап, намысын
Ә-Ата-ананың балалары алдындағы міндеттері:
Жанұяның көркі мен бақыты, шаттығының көзі болып табылатын бала
1) Балаларын дені сау етіп өсіру, оның тән мен
2) Балаларына арам нәрселерді жегізбеу.
Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм): "Аллаһ жолында жұмсалған қаржылардың
"Бір адамның өз қамқорлығындағы жандарға селқос қарауы, оның күнәһар
3) Баласына жақсы ат қою.
4) Баласын жақсы тәрбиелеп, оған ахлақ тұрғысынан үлгі болу.
Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм): "Әкесінің баласына қалдырған ең
5) Баласына намаз оқытуы, басқа да діни және ахлақи
6) Баласын оқытып, күнін көре алатындай мамандық иесі етіп
Хазіреті Әли былай деген: "Балаларыңды өздерің болмайтын уақыт үшін
7) Балаларды жақсы көріп, оларға әр уақыт көңіл бөлу,
Пайғамбарымыз балаларды өте жақсы көрген.
8) Балаларын жақсы көре отырып, оларға сыйлық бергенде арасын
9) Үйленетін шаққа келгенде балаларын үйлендіру.
Б - Балалардың ата-ана алдындағы міндеттері:
1) Ата-анаға жақсылық жасау.
2) Күн көрісі қиын болса оларға көмектесу.
3) Ата-ананы ешқашан сөзбен не қылығымен ренжітпеу, тіпті "уф"
4) Ата-анаға жылы шырайлы қарап, жылы сөйлеу. Олардың жүздеріне
5) Шақырғанда лезде жетіп бару.
6) (Аллаһтың бұйрықтарына қарсы болмайынша) ата-ана әміріне мойынсұну және
7) Кез-келген істе олардың ризашылығын алу және оларды риза
8) Олардың қасында дауыс көтеріп сөйлемеу;
9) Ата - ана жәрдемге мұқтаж болған шақтарында оларға
10) Жолда кетіп бара жатқанда алдын кеспеу.
11) Олардың рұқсатынсыз еш жерге бармау.
12) Қайтыс болғанда оларды құрметпен еске алып, дұға қылу,
Ата-ана ақылары жайында Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм) былай
"Аллаһ ең жақсы көретін амал - уақытында оқылған намаз
"Аллаһ қиямет күнінде жүздеріне қарамайтын кісілердің бірі - ата-анасына
"Аллаһ барлық күнәлардан қалағанының жазасын қиямет күніне қалдырады. Бірақ
Анасына қарсы келген бір жастың соңғы демінде иманынан айрылып
Абдуллаһ бин Әбу Әуфа былай деп әңгімелейді: Пайғамбарымыздың алдында
"-Уа, Расулаллаһ, өлім халінде жатқан бір жас жігіт бар,
"- Намаз оқитын ба еді?" - деп сұрады. Келген
"-Иә, оқитын"-деді. Осыдан кейін Пайғамбарымыз орнынан тұрды. Бізде онымен
"- Лә иләһә иллаллаһ" деп айт, деді. Жігіт:
"- Айта алмаймын".
"- Неге айта алмайсың?"
"-Анасына қарсы келетін", - деді біреуі. Пайғамбарымыз:
"-Анасы тірі ме?" - деп сұрады. Сол жердегілер:
"- Иә, тірі",- деп бас шұлғысты. Пайғамбарымыз:
"- Шақырып келіңдер",-дегеннен кейін қасындағылар барып анасын шақырып келеді.
"- Бұл аурып жатқан жігіт сіздің балаңыз ба?" -деп
"- Иә, менің ұлым",-деді. Пайғамбарымыз одан:
"- Қараңыз. Мына жерге от жағып, "Егер сіз ұлыңызға
"-Иә, шапағат етер едім", - деді, анасы. Сонда Пайғамбарымыз:
"- Олай болса, өзіңе қарсылық көрсеткен бұл ұлыңды жәһәннәм
"-Уа Раббым, сені және Пайғамбарыңды куә етемін. Ұлыма ризамын,
"-Лә иләһә илләллаһү уахдәһү лә шәрикәләһ уә әшһәдү әннә
"-Мен арқылы бұл жасты жәһәннам отынан құтқарған Аллаһқа шүкір",
АНАМА
Өмірімнің қап-қараңғы түнінде,
Еш не білмес түсім бе, я өңім бе?
Оң менен сол, от пенен су айырмас,
Күшсіз, әлсіз есім білмес күнімде,-
Құшағыңа алдың, сүйдің сен, анам,
Ренжу жоқ, барлық сөзің: «Жан балам»
Ыстық, суық, желге, күнге тигізбей,
Асырап, сақтап, болдың, анам, баспанам.
Түнде тұрып түн ұйқыңды төрт бөлдің,
Тыныш ұйқтасын деп аз сөйлеп, аз күлдің,
Ыңырынсам, я қарным аш, я тоңған
Екенімді ойламастан тез білдің.
«Жаным - дедің,- қарашығым, құлыным»
Сүйдің, қыстың, дедің: «Тәтті қылығың»
Қаз-қаз тұрсам, езу тартсам, құласам,
Я жыласам - бәрі жақты қылығым.
Жаным анам – жібек тілді, ақ көңіл,
Жазу болып, шегер болсам ұзын жол.
Шет жерлерде теріс жолдан сақтарға,
Жан балаңа ақ батаңды бере көр!..
М. Жұмабаев
Әкешім
Үйіміздің тірегісің,
Көзіміздің нұрысың,
Қандай жақсы ең кеңпейілді
Сүйікті менің әкешім.
Кешке үйге келгеніңде,
Қуанышқа бөленеміз
Түніміз бізге күн сияқты,
Сүйікті менің әкешім.
Сен күлсең, біз де қосыла күлеміз
Сен жесең, біз де тәбетпен жейміз
Сен не десең, біз үнемі тыңдаймыз
Сүйікті менің әкешім.
Рахым Чалапала
В-Бауырлардың өзара міндеттері
1) Бауырлар арасында шынайы сүйіспеншілік пен бірлік болуы керек.
2) Бауырлар – бірін-бірі толықтырып тұратын бір бүтіннің жекелеген
3) Мирас, мұра, дүние-мүлік сияқты нәрселер, материалдық шығындар бауырлардың
4) Ағалар інілер үшін ата-ана тәрізді. Кішілері үлкендеріне ізет
5) Бауырлар бір-біріне жақсылық жасап, бір-бірінің қамын өз қамындай
Г- Жақындарымыз бен туған-туысқандарымыздың алдындағы міндеттеріміз
Жақындарымыз бен туған-туысқандарымызды жанұямыздың бір бөлігі деп қарауымыз керек,
1) Жақындарымыз бен туған-туысқандарымызды жақсы көріп, оларға құрмет көрсету;
2) Қажет болғанда қол ұшын беру;
3) Оларды ұмытпау, үнемі барып, көңіл күйлерін сұрастырып, сыйлық
4) Алыста болғандарға хат жазып, телефонмен хабарласып, жағдайларын сұрап,
Немере апа-аға, нағашы аға-апалар да ата-ана сияқты. Оларды да
Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм):
"Туысқандарымен байланысты үзген адам жәннәтқа кіре алмайды" дей отырып,
Сахабаларынан Абдуллаһ бин Әби Әуфа былай дейді:
Біз пайғамбарымыздың жанында отыр едік. Пайғамбарымыз:
"Жақын-туыстарымен байланысын үзгендер бүгін бізбен бірге отырмасын"-деді. Сол кезде
"Ішінде туысқанымен байланысын үзген адамдар болған қоғамға мейірім шапағат
Ғ-Көршілеріміздің алдындағы міндеттеріміз.
Жанұя мен туысқандардан кейін ең жақын адамдар - көршілер.
Ұлы Аллаһ Құран Кәримде көршілерге жақсылық жасауды бұйырған. Сүйікті
"Аллаһқа және ақирет күніне сенетін адам көршісіне жақсылық жасасын".
"Аллаһқа және ақирет күніне сенетін адам көршісіне жамандық жасамасын,
Пайғамабырымыз бір хадисінде көршісіне зорлық-зомбылық жасағандардың шынайы мүмин емес
Көршілеріміз алдындағы басты міндеттеріміз мыналар:
А) Көрші ақысына құрметпен қарау, оларды сөзімізбен, іс-әрекеттерімізбен ренжітпеу.
Ә) Жылы шырайлы болып, жылы сөйлеу, қуаныш пен қайғыларына
Б) Басына іс түскенде, қиындықтарға ұшырағанда қол ұшын беріп,
В) Шулап, қатты айқайлап, мазасын алмау.
Г) Ауыру болғандарына барып, көңіл-күйлерін сұрау, өлгендерінің жаназасына қатысып,
Қорыта келгенде, өзіміз жақсы көретін нәрселерді оларға да тілеп,
Көршіміз мұсылман болмаса да, олармен арамыз жақсы болып, жәбір
Хазіреті Омардың ұлы Абдуллаһ бір күні қызметшісіне қой сойдырып,
Мұсылман көршісінің жайын осылай ойлайды...
Осман мемлекетінің патшасы Фатих Сұлтан Мехмет бір күні тағамдардын,
"-Маған жарты келі май, жарты келі бал және жарты
"-Аға, сұрағандарыңыздың қалғанын көршімнен алыңыз. Өйткені, оның заттары әрі
"-Аллаһқа шүкір, аға, мен бүгін саудамды бастадым, балаларымның жейтін
"- Бұл халық осындай тамаша ахлақтарымен дүние жүзін өзіне
2.2 Ұлттық және жалпыадамзаттық рухани адамгершіліктік міндеттеріміз
Отан мен ұлтымыз алдындағы борышымыз. Отанға мен ұлтқа деген
Аталарымыз әлемдегі ең тамаша және берекелі топырақты отан қылып
Аталарымыз берекелі отанымыздың топырағын жауға бастырмау үшін ерлікпен күресіп,
Ол үшін отанды сүйіп, қажет болғанда отанымызды жаудан қорғау
Отанын сүйген адам жер жыртып, егін егеді, жол жасап,
"Адамдардың ең жақсысы – басқа адамдарға пайдалы болғаны", -деген.
Дініміздегі отанға деген сүйіспеншілікті мына сөйлеммен қорытындылауға болады.
"Отанға деген сүйіспеншілік – иманнан".
ҚАЗАҚСТАНЫМ
Алтын күн аспаны,
Алтын дән - даласы.
Думанды бастаған,
Далама қарашы.
Кең екен жер деген,
Жерге дән шықты ғой.
Дән егіп терлеген,
Қазағым мықты ғой.
Қайырмасы:
Менің елім, менің жерім,
Гүлің болып егілемін.
Жырың болып төгілемін, елім!
Туған жерім менің - Қазақстаным!
Сабырлы жерім бар,
Сабырлы елім бар.
Қараңдар, жарандар,
Осындай елім бар.
Қарсы алған уақытты,
Ежелгі досындай.
Біздің ел бақытты,
Біздің ел осындай.
Қайырмасы.
Адамдық борышың
Адамдық борышың, -
Халқыңа еңбек қыл.
Ақ жолдан айнымай
Ар сақта, оны біл.
Талаптан да, білім мен өнер үйрен,
Білімсіз,
Өнерсіз,
Болады ақыл тұл.
Мақтанға салынба
Мансаптың тағы үшін.
Нәпсіңе билетпе
Басыңның бағы үшін.
Өміріңді сарп қыл өлгеніңше,
Жоба тап,
Жол көрсет,
Келешек қамы үшін.
Қайтадан қайрылып,
Қауымға келмейсің,
Барыңды,
Нәріңді
Тірлікте бергейсің.
Ғибрат алар артыңа із қалдырсаң,
Шын бақыт –
Осыны ұқ,
Мәңгілік өлмейсің!
Шәкәрім Құдайбердіұлы
Дініміздің бірлікке беретін маңызы. Тарихта мұсылмандардың қол жеткізген табыстары
Ұлы Аллаһ Құр'ан Кәримде бізді бірлікке шақыра отырып, былай
Сүйікті Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм) да:
"Мүминдер – кірпіштерден қаланған бір ғимарат сияқты" дей отырып,
Бірлік - қуаттың, күштің көзі, ал бөліну - бәленің
Сүйікті Пайғамбарымыз мұсылмандардың бірлігін бұзғысы келетіндер жайында былай дейді:
"Бөлгендер – бізден емес".
Пайғамбарымыздың бұл сөзіне құлақ асып, бөлінушілікке жол ашатын нәрселерден
Дініміздегі бауырластық. Ұлы кітабымыз Құран Кәримде былай делінеді: "Мү'миндердің
Бұл аяттан Исламның бауырластық діні екені айқын көрінеді.
Бауырмалдық сезімі мұсылмандардың бір-бірін жақсы көру арқылы жүзеге асып,
Шынайы мұсылман болу үшін бір-бірімізді сүюіміз керек. Жер жүзінде
Дініміздегі кішіпейілділік. Адамдар қоғамдасып, топ-топ болып өмір сүретіндіктен бір-бірлерімен
Біз үшін ең үлкен адамгершілік өнегесі болған сүйікті Пайғамбарымыз
Әнәс ибни Мәлік: "Он жыл Пайғамбарымызға қызмет еттім, маған
Ұхұд соғысы кезінде жаулар Пайғамбарымызға оқ-тас жаудырған, оның тісін
Аллаһ Тағала Құр'ан Кәримде шынайы мү'миндерді: "Ашуын жеңіп, адамдардың
Ойлары мен сенімдері бізден өзгеше кісілерге де ізетпен, құрметпен
Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм) мұсылмандардың бір-біріне қалай әрекет
"Мү'мин – жуас. Басқаларымен тату-тәтті өмір сүреді. Басқалар да
Ұлт болып, бірге өмір сүру шарттарының бірі – бір-бірімізді
Ұлттық бірлігімізді қамтамасыз етудегі міндетіміз. Шейіттеріміздің қанымен суарылған қасиетті
а) Мұсылман ретінде бір-біріміздің діні бір бауыр екендігімізді біліп,
ә) Өзімізге ұнайтын нәрсені оларға да тілеп, өзімізге ұнамайтын
б) Қиындыққа ұшырап, басына іс түскен діні бір бауырларымыздың
Ұлы Аллаһ былай дейді: "Жақсылықта және жамандықтан қорғануда бір-біріңе
в) Ұлттық бірлігімізді бұзып, бір-бірімізді қарсы айдап салуға тырысатындарға
Ұлы Аллаһ бұл жайында мұсылмандарға мынадай кеңес береді:
"Ей иман еткендер! Егер жолынан тайған пасық адам сендерге
г) Ұлттық бірлігіміздің қамтамасыз етілуіндегі маңызы зор болып есептелетін
ғ) Отанға және ұлтқа деген сүйіспеншіліктің иманнан екенін біліп,
Туған жер
Бұл жарыққа аяқ басып туған жер,
Кіндік кесіп, кірім сенде жуған жер.
Жастық - алтын, қайтып келмес күнімде
Ойын ойнай, шыбын-шіркей қуған жер.
Жаратылдым топырағыңнан, сен - түбім,
Жалғаны жоқ, бәрі-сенен жан-тәнім.
Сенен басқа жерде маған қараңғы,
Жарық болар Шолпан, Айым, сен - Күнім.
Тәтті суың дәмі аузымнан еш кетпес,
Қалың нуың, қыр, суыңа жер жетпес.
Кең далаңда ойын ойнап қалсамшы,
Жазу болып адамзатқа ер жетпес...
Балақ түріп, қозы қуып, жарасып,
Батпағыңда тең құрбымен алысып,
Түнде - ақсүйек, алтыбақан, ал күндіз
Үйретем деп асау тайға жабысып.
«Адам басы – алла добы»-деген рас,
Қалай қуса, солай кетпек сорлы бас.
Кім біледі, мен де шетке кетермін,
Туған жерім, сені тастап басым жас.
Қасым Аманжолов
Туға деген сүйіспеншілік. Ту – бір ұлттың қадір-қасиеті, мақтанышы
Пайғамбарымыз заманындағы соғыстарда Ислам әскерлерінің туы болған және де
Мұсылмандар мен Византиялықтар арасында 629 жылы болған Му'тә соғысында
Көк жалау
Ақ сарайдай зәулім үйдің үстінде,
Желбірейді көзге ыстық көк жалау.
Біле алмадым өңім, әлде түсім бе?
Жүрегіме жағып тұр ол бір алау.
Ол алаудан бабам қазақ жылынған,
Деп ойладым көк жалауға көз тігіп,
Ол жалауды аңсауменен бұрыннан,
Кеткен әкем, бабаларым мертігіп.
Отқа түскен сені көру арман боп,
Талай батыр билер менен хандарың.
Көрмесе де бір сен үшін боп,
Беріп кеткен қиналмастан жандарын.
Нұрын төгіп, көгілдір мына жерге,
Қыран болып, ұша бер көк жалауым.
Желбірей бер, желбіре мәңгі өлме,
Биікте бол - осы менің қалауым.
Маңдайыңда жарқырасын күнің де,
Шуағымен жарқыратсын әлемді.
Қыраныңмен қалықтай бер көгімде,
Қуатты етіп саған жазған өлеңді.
Мәулен Қалдыбеков
Қазақ-Түрік лицейінің түлегі
Шейіт болу мен ғази (ардагер) болу. Аллаһ жолында дін,
Ұлы Аллаһ Құран Кәримде: "Аллаһ жолында өлтірілгендерді өлді демеңдер.
Өлімнің ең тамашасы, ең абыройлысы шейіт болу. Сүйікті Пайғамбарымыз:
Шейіт болу - күнәлардың кешірілуіне себепші болатын қасиетті амал.
Түрік халқы "Өлсем шейіт, қалсам ғази" деген сеніммен тарихта
Үлкендерімізді құрметпен еске алу. Бүгіндері қасиетті отанымыздың топырағында тәуелсіз,
Үш жүздің басын қосқан атақты Абылай хан ақылымен де,
Бізге кішкентай жақсылық жасаған адамға рахметімізді айтып, құрмет көрсетеміз.
Мемлекет алдындағы міндетіміз. Жер бетінде өмір сүріп жатқан халықтарды
Жанымызды, дүние-мүлкімізді, дінімізді, намыс пен қадір-қасиетімізді ішкі және сыртқы
Мемлекеттің басты міндеттері:
а) Отанымызды, ұлтымызды жаудан қорғап, жан мен мал қауіпсіздігін
ә) Білім-тәрбие, денсаулық, жол, су, байланыс сияқты салаларда халықтың
б) Өлкенің өркендеуі және азаматтардың бақытты да рахат өмір
Мемлекет мұны жүзеге асыру үшін, халық мемлекет алдындағы міндеттерін
Мемлекет алдындағы басты міндеттеріміз мыналар:
1- Салық төлеу:
Мемлекет жоғарыда айтып өткеніміздей халыққа көрсететін қызметтерін азаматтардың төлейтін
Үлесі болмаған, қақысы жоқ нәрсені алу – мемлекеттің малын,
2- Заңдарға құрмет көрсету, халықтың рахат өмір сүріп, аман-есен
Ұлы Аллаһ Құр'ан Кәримде былай дейді:
"Ей иман еткендер, Аллаһқа мойынсұныңдар, Пайғамбарға және өз араларыңдағы
Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм):
"Әміршіге (билеуші, басшыға) бас иген маған бас иген болып
3- Әскер қатарында борышын өтеу:
Мемлекет алдындағы маңызды міндетіміздің бірі – мемлекет алдындағы әскери
"Бір күн бір түн шекара күзету күндіз ораза ұстап,
Қоғам мүлкінің қорғалу жайы. Хазіреті Әли Халифа болып тұрған
"-Екеуі де май шам. Қараптан-қарап біреуін сөндіріп, екіншісін жаққаның
"-Сөндірген май шам мемлекеттікі. Сенімен жеке шаруа жайында әңгімелесу
Хайбар қамалы алынған күні Пайғамбарымыздың сахабалары келіп:
"-Пәленше шейіт болды, түгенше шейіт болды",- дейді. Бір адамның
- Мына адам да шейіт, дейді. Сол кезде Пайғамбарымыз:
"-Жоқ, мән оны қоғам мүлкінен ұрлаған сырт киімімен немесе
Көріп отырғанымыздай, мемлекеттің малын ұрлап, әділетсіз алып алған бұл
Сұрақтар:
1) Отанға және ұлтқа сүйіспеншіліктің маңызын айтып беріңіз.
2) Дінімізде бірлікке берілетін маңыз жайында айтып беріңіз.
3) Дініміздің бауырластыққа беретін маңызы.
4) Дініміздегі кішіпейілділік.
5) Ұлттық бірлік пен бүтіндіктің қамтамасыз етілуі үшін жасауға
6) Туға және ән-ұранға деген сүйіспеншіліктің маңызын айтып беріңіз.
7) Шейіт болу және ғази болу деген не?
8) Үлкендерімізді неге құрметпен еске алуымыз керек?
9) Мемлекет алдындағы міндеттеріміз.
Жалпы адамзат алдындағы борышымыз адамдар алдындағы ахлақи міндеттеріміз:
1) Ешкімге зиян тигізбеу:
Адамдардың бас-бостандығына, мал-дүниесіне, ар-намысына қол сұғу дінімізде харам етілген.
"Өзге мұсылмандар қолы мен тілінен жәбір көрмеген адам нағыз
2) Басқаларға жәрдем көрсету:
Адамдарға жылы сөйлеп, жылы шыраймен қарау, кедейлерге жәрдем ету,
3) Үлкендерге құрмет, кішіге қамқор болу:
Ата-анамызға, үлкен-кіші бауырларымызға, ұстаздарымыз бен өзімізден үлкендерге құрмет көрсету,
"Үлкендерге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор болмаған адам -бізден емес".
4) Сәлемдесу:
Мұсылмандар бір-бірімен кездескенде қол алысып, амандасады. Сәлем беру сүннет,
5) Ренішті ұзақ сақтамау:
Мұсылмандар арасында қандай да бір себеппен реніш туса, уақыт
Пайғамбарымыз: "Бір мұсылманның, мұсылман бауырынан үш күннен артық ренішпен
"Бір кісі мұсылман бауырына бір жыл бойы өкпелесе оның
6) Өкпелескендерді татуластыру:
Біреу екі мұсылманның бір-біріне ренжіп жүргенін көрсе олардың арасын
"Мүминдер тек қана бауыр. Олай болса, екі бауырыңыздың арасын
Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә сәлләм) да: "Садақалардың ең жақсысы
7) Достарды зиярат ету:
Мұсылмандар сәті келгенде жақындарын, үлкендерді және достарын зиярат етуі
Зиярат кезінде мынаған көңіл бөлу керек:
а) Зиярат үшін ыңғайлы уақытты таңдау;
ә) Зиярат жалықтыратындай жиі-жиі болмау;
б) Зиярат ететін адамына қолдан келгенше алдын-ала хабар беру;
в) Киімі таза, дұрыс болу;
г) Рұқсат алмастан біреудің үйіне немесе бөлмесіне кірмеу.
8) Қонақ күту:
Қонақ күту дініміз бойынша жақсы істердің бірі. Қонақжайлық ұлттық
Қонақ алдындағы міндетіміз:
а) Қонақты жылы шыраймен, жайдары жүзбен қарсы алу;
ә) Қолынан келгенше жақсы күту;
б) Қонақтың көзінше қызметшісіне немесе баласына зекіп-ұрыспау, қабағын түймеу;
в) Қонақты шығарып салу.
9) Шақырған жерге бару:
Бір мұсылман егер ыңғайсыз жағдай болмаса, дін бауырының шақырғанына
"Дін бауырларың тойға немесе қонаққа шақырса барыңдар".
Сүйікті Пайғамбарымыз бай болсын, кедей болсын, бөліп жармай, тіпті
10) Үлкендердің қолын алу:
Мұсылмандар құрметтерінің көрсеткіші ретінде ғалымдар мен үлкендердін, қолын алады.
11) Басқаның кемшілігін іздемеу:
Бір мұсылман басқа бір мұсылман бауырының жеке өмірін тексеруге
12) Жаманшылық жасағандарды кешіру:
Парасатты адам өзіне жасалған жамандықтарды кешіреді. Тіпті кешірумен ғана
Сүйікті Пайғамбарымыз:
"-Үш тамаша мінез кімде болса, Аллаһ Тағала сол адамды
"-Ол қандай мінездер?"- деп сұрағанда:
"-Саған бермегенге сен бер,
-Саған келмегенге сен бар,
-Саған зұлымдық жасағанды кешір"- деп жауап берген.
13) Ауру адамдардың хал-жайын сұрау, оларды зиярат ету:
Мұсылман ауруға шалдыққан діні бір бауырына барып хал-жайын сұрап,
14) Жаназаларға қатысу:
Қайтыс болған діні бір бауырларының жаназасына қатысу, оны қабіріне
15) Дін бауырларына жақсылық тілеу:
Мұсылман дін бауырластырына жақсы нәрсе ойлап, өзі үшін қалаған
Парасатты және нағыз мұсылман болудың өлшемі міне – осы.
Жан-жануарлар алдындағы міндетіміз. Дініміз жан-жануарларға да жақсы қарауымызды бұйырған.
Бір мысықты аямаған әйел жайында Пайғамбарымыз (саллаллаһү 'алейһи уә
-Бір әйел бір мысықты қамап қойып, оған тамақ, су
Ал бір итке мейірімділік көрсеткен адам жайында Пайғамбарымыз былай
"-Бір күні бір адам жолда келе жатқанда қатты шөлдейді.
Сахабалар:
"-Уа, Расулаллаһ, жан-жануарларда да біз үшін сауап бар ма?"
"-Әр жаны бар тіршілік иелерінде біз үшін сауап бар"
Көзге жас алдыратын өнеге. Мұсылмандар мен Византиялықтар арасында болған
Мен суды алып жаралының қасына бардым. Сол көзде жаралы
Не деген жоғары сезім, не деген асыл қасиет! Тіпті
Исламға сай өмір сүрген мұсылманның ерекшеліктері:
1) Иман негіздеріне кәміл сеніп, бұл сенімін тілмен жеткізеді;
2) Ғибадаттарын Аллаһ әмір еткендей және Пайғамбарымыз көрсеткендей жасайды;
3) Дініміз тыйым салған ішімдік, құмар ойындар, ұрлық және
4) Өтірік айтпайды, өтірік куәлік етпейді, өтірік ант етпей,
5) Қолымен де, тілімен де ешкімді ренжітпейді;
6) Берген сөзінде тұрады, аманатқа қиянат жасамайды;
7) Мойнына алған міндеттерін тамаша түрде орындауға тырысады;
8) Адамдарды бір-біріне айдап салатын сөз және іс-әрекеттен бойын
9) Екі жүзділіктен аулақ болып, сөзі мен ісі бір-біріне
10) Жақсы мінезді, парасатты адамдарды дос тұтады, жаман адамдармен
11) Ата-анасын құрметтеп, оларды ренжітпейді;
12) Кішкентайларға қамқор болып, үлкенге құрмет көрсетеді;
13) Көршілерін ренжітпей, қолынан келгенше жақсылық жасайды;
14) Біреуге әділетсіздік жасаса кешірім өтінеді, хақы барға хақын
15) Өзіне жамандық жасағандарды кешіреді;
16) Осы дүние үшін (адал жұмыстарда) мәңгі жасайтындай, ал
17) Барлық адамның игілігі үшін еңбектенеді. Әсіресе, кедейлерге, ешкімі
18) Аллаһ жолында Отан және ұлт үшін қажет болған
19) Ешкімді мазақ етпейді, өзінен төменгілерді кемітпейді, кем көрмейді,
20) Барлық мұсылмандарды бауырым деп санайды;
21) Қиындықтарға ұшырағанда үмітсіздікке түспейді, сабырлы болады.
"Кімде-кім жақсы дүр, жаман дүр ғибадат қылып жүрсе, оны
Күзетшісіз, ескерусіз иман тұрмайды, ықыласымен өзін-өзі аңдып,шын діни шыншылдап
"Иман деген - Алла Табарака уатағаланың шәриксіз, ғайыпсыз бірлігіне,
Енді бұл иман дерлік инануға екі түрлі нәрсе керек.
Әуел не нәрсеге иман келтірсе, соның хақтығына ақылы бірлән
Екінші – кітаптан оқу бірлән яки молдалардан есту бірлән
Енді мұндай иман сақтауға қорықпас жүрек, айнымас көңіл, босанбас
Дұға
Ұлы тәңірім, мынау қараңғы жолдарды
Өзіңе апаратын жол қыла гөр!
Нәпсімізге бұғаланған қолдарды
Бір-бірін құшақтаған қол қыла гөр!
Махаббатың көңілімізде терең бойласын,
Күткеніміз Хаққа апаратын жол болсын,
Алдымыздағы терең құздар жазық жол болсын,
Жолымыздағы тікендерді гүл қыла гөр!
Адастырып тура жолдан адамды
Жасай көрме жердің ең қорқынышты хайуаны.
Ұмыттырма шыншылдықты, ұжданды
Бізді өзіңе лайықты құл қыла гөр!
Орхан Сейфи Орхон
Ислам дінінде тыйым салынған нәрселер. Дінімізде тыйым салынған нәрселер
Аллаһтың әмірлерінің бізге хикметі және пайдалары болғаны сияқты, тыйым
Харамдардың зиянынан құтылып, жазасын тартпас үшін дініміздегі тыйым салынған
Тыйым салынған (харам) нәрселер:
1) Аллаһтың бір болғандығына қарсы, оған серік қосу;
2) Ата-анаға мойынсұнбай, қарсы келу;
3) Жазықсыз адам өлтіру;
4) Басқасынын, малына және ар-намысына қол сұғып, зина жасау;
5) Адамды мас қылатын әр түрлі спиртті ішімдіктер, апиын,
6) Құмар ойнау, өсімқорлық жасау;
7) Ұрлық, алаяқтық жасау, саудада алдау;
8) Өлген жануар, шошқа еті мен етін жеуге болмайтын
9) Өтірік айту, өтірік ант ішу, басқапарды жамандау, жала
10) Көре алмау (басқалардың жақсылықтарын қызғану) өкпе арту, ұзақ
11) Әскерлік борышын өтеуден қашу, Отанға қиянат жасау;
12) Адамдардың арасына іріткі салу, ажырату, сөз тасып адамдарды
13) Екі жүзді болу, өзін үлкен көріп басқаларды менсінбеу;
14) Жақсы білмеген нәрсесі туралы төрелік ету;
15) Залымдармен жолдас болу;
16) Сиқыр жасау, сиқыршылардың сөзіне сену;
17) Малын, ақшасын ысырап ету, немесе мүлдем сараң болу;
18) Басқалардың үйіне баса көктеп кіру;
19) Ғибадаттары мен жасаған жақсылықтарын Аллаһ үшін емес, көз
20) Басқалардың кемшіліктерін іздеу;
21) Әділетсіздік пен жамандыққа көмектесу;
22) Өзіне тапсырылған аманатқа қиянат жасау;
Қорытынды
Болашақта ел тұтқасын ұстар азаматтардың өнегелі тәрбиесі бугінгі күн
Рухани байлықтардың материалдық байлықтардан айырмашылығы: олар әрбір жанның ішкі
Ахлақи мәселелерді екі бөлігі ашылып көрсетілді. Ислам дініндегі ахлақтың
Пайдаланылған әдебиеттер:
Ақымбек Е. Ортағасырлық Қазақстан жерінде қалалардың дамуына исламның әсері.
Дербісәлиев Ә. Қазақ даласының жұлдыздары. Алматы. 1995.
Ислам. Энциклопедия. Алматы. 1955.
Қартабаева Е. Араб-мұсылман мәдениеті және орталық Азия халықтары өміріндегі
Ислам сенімінің негіздері. Алматы. 1995.
Мұсылманның кемелдену жолдары. Алматы. 2005. 78.
Ислам қағидалары. С.Сабых. Бейрут баспасы. Алматы. 2002. 78.
Мумин қағидасы. М.Ғазами. Египет баспасы.
Өте қажет қағидалар. А.Дамуллам. Қазан баспасы.
Ислам ақиқат көзімен қарағанда. Алматы. 2003. 157.
Дінтану негіздері. Алматы. 2006. 355.
Халифа Алтай. Ғибадатул-Ислам. Алматы. 2001. 143.
Рухани тәрбие сабақтары. Алматы. 2003. 70.
Иман негіздерінің түсініктемесі. Шымкент. 2002. 53.
Мұсылмандық қағидалары мен ережелер. Алматы. 2002. 124.
Мухаммед Әли әл-хатами. Мұсылмандық тәрбие. Алматы. 2002. 103.
Негізгі діни мағлұматтар. Алматы. 2004. 367.
Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы. Алматы. 1992. 149.
Н.Нұртазина. Қазақ мәдениеті және ислам. Алматы. 2002-2006.
2
Педагогикалық зерттеулердің логикалық құрылымы, зерттеу тұжырымдамасы (проблемалық дәріс)
Педагогикалық зерттеулердің жалпы сипаттамалары
Ғылыми жұмыста мақсаттар мен міндеттерді тұжырымдаудағы қателіктер
Зерттелетін мәселенің жағдайын талдау
Тәжірибиелі эксперимент жұмыстары оларды ұйымдастыру және жүргізу
Педагогикалық тәжірибенің теориялық негізі
Ғылыми педагогикалық зерттеу және оның әдістемесі мен принциптері
Педагогикалык зерттеудердің әдіснамасы
Ғылыми ізденістің кезеңдері
Зерттеудің ғылыми болжамы және оны құрудың талаптары