Қазақ тілі - қазақ халқының ана тілі
Мазмұны
1. Кіріспе...............2
2. Негізгі бөлім........................ 4
1) Тіл мәселесінің шиеленісу тарихы......................... 4
1937 ж. ҚазССР-ның 1-ші конституциясы...... 4
1978 ж. ҚазССР-ның конституцияның қабылдануы.......... 5
2) Тіл мәселесінің шешілу тарихы.......... 7
2.1. 1989 ж. Тіл мәселесіне байланысты Заңдар........................ 7
2.2. Тіл мәселесінің қоғамдық дамуы....................18
2.3 Қазақтың ұлт зиялыларының тіл мәселесіне көзқарасы......................19
Қорытынды............................25
Пайдаланылған әдебиеттер......................28
Кіріспе
Қазақ тілі – қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі
Қазақ тілі осы мемлекеттің түпкілікті тұрғындары қазақтардан басқа Қытай,
Жұмыстың мақсаты: Қазақ тілі туралы, ҚР-ның тіл мәселесінің шешу
Зерттеу кезеңдері:
Қазақ тілі тарихы туралы материалдармен танысу
Қазақстан тарихындағы тіл мәселесін шешу жолдарының тарихын қарастыру
Жұмыс істеу әдісі:
Ғылыми әдебиеттермен жұмыс
Тарихи деректермен жұмыс
Тіл мәселесінің шешу тарихымен танысу
Ғылымилығы: Қазақ тілі тарихының, Қазақстан тарихындағы тіл мәселесін шешу
Тіл мәселесінің шиеленісу тарихы
1.1. 1937 ж. ҚазССР-ның 1-ші конституциясы
1935 ж. ВКП (б) Орталық Комитетінің Пленумында ССРО Конституция
ҚазАССР-інің одақтас Республика болып қайта құрылуына байланысты
Қазақ КСР Конституциясы 11 тараудан және 125 баптан тұрды.
ҚазССР Конституциясы: 99-бап. Қазақ ССР-ның азматтарының оқып, білім алуға
1978 ж. ҚазССР-ның Конституцияның қабылдануы
ІХ шақырылған республика Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс VII сессиясында
1978 жылғы Конституцияда республиканың ұлттық-мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылысы,
1990 жылдардың басында Қазақ КСР-інде, одан кейін Қазақстанда 1978
ҚазССР Конституциясы: 34-бап. Казақ ССР-інің нәсілі мен ұлты әр
Бұл праволардың жүзеге асырылуы СССР-дегі барлық ұлттар мен халықтарды
Азаматтырдың нәсілдік және ұлттық белгілеріне қарап праволарын қандай да
ҚазССР Конституциясы: 43-бап. Қазақ ССР-ның азаматтары білім алуға
Бұл құқық оқудың барлық түрінің теңдігі арқылы, жастарға міндетті
Осындай мәлеметтерге қарағанда қазақ тілінің мәселесі осы жылдары аралығында
Қазақ тіліне өзінің мәртебесін тәуелсіздігімізден айырылғаннан кейін мүлде назар
Негізінен алғанда, Қазақстанда мемлекеттік тіл мәселесі 1989 жылы 22
Тіл мәселесінің шешілу тарихы
2.1. 1989 ж. Тіл мәселесіне байланысты Заңдар
80-жылдардың аяғында 90-жылдардың басына дейінгі уақыт кезеңі бүкіл СССР
Заң барлық азаматтарға тіршілік ету барысында тіл таңдау бостандығын
1989 ж. «ҚазССР-нің тілдер туралы» заңы шыққаннан бері мемлекеттік
1989 жылғы 22 қыркүйекте қабылданған
Қазақ ССР-інде орыс тілінің мемлекеттік тілмен бірдей еркін қолдануын
Қазақ ССР-інде ұлттық-орыс және орыс-ұлттық қос тілдігінің жарасымды дамуы
Белгілі бір тілді пайдалануда қандайда шектеуліктерге жол берілмейді.
1989 жылы 22 қыркүйекте қабылданған “Тіл туралы” Заңда “Тіл
Сүйемін туған тілді – анам тілін,
Бесікте жатқанымда-ақ берген білім.
Шыр етіп жерге түскен минутымнан,
Құлағыма сіңірген таныс үнін, - деп С.Торайғыров ағамыз жырлап
Ана тілінің күші мен құдіретін туған халқымыз әуелден-ақ бағдарлап,
2.2. Тіл мәселесінің қоғамдық дамуының жолдары
Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялағаннан кейін қазақ тілін мемлекеттік тіл
Қазақстан Республикасының тiл саясатының тұжырымдамасы және Тiлдердi қолдану мен
2006 жылы - Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі,
2007 жылы – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты, Қазақстан Республикасы
2008 жылы - Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі,
2009 жылы - Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті мемлекеттік
2008 жылы мемлекеттік тілді дамыту үшін бюджеттен едәуір қаражат
Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін қазақтардың 25 пайызы (кейбіреулер 40
Әрине, егер ХХ ғасырдың басында Қазақстандағы қазақтардың пайыздық үлесі
Қазіргі күні тәуелсіз Қазақстан бүкіл әлемге экономикасы қарқынды дамушы,
Мемлекеттік тілді барынша дамыту іс-шараларына қатысты қабылданған өзіндік мазмұны
Мемлекеттік тілді дамытудың алғашқы жылдарында республикада осы мақсаттағы іс-шараларды
Алайда осындай кешенді жұмыстардың жүргізілуіне қарамастан, әлі де болса
Дегенменен қазақ зиялы қауымы арасында мемлекеттік тіл мәселесінде аянбай
Сондай-ақ, ана тілі мәселесінде бар жанын салып еңбектеніп жүрген
...Тілді меңгеру үшін бұйрықтарды аудармашыға беріп қазақшалап, аптасына
Тәуелсіздік алған жиырма бір жыл бойы елімізде мемлекеттік
Елімізде мемлекеттік тілді тиімді оқытуды арттыру мақсатында 16
Бүгінгі Қазақстан Республикасында Елбасының тікелей араласуымен мемлекеттік тілді жан-жақты
Тәуелсіздік алған кезден бастап Қазақстанда 883 қазақ мектептері жұмыс
Қазақстанда 140-қа жуық ұлт өкілдері тұратыны белгілі. Елімізде Қазақстан
Бүгінгі күні республикамызда қазақ тілінен өзге тілдерде оқытатын жалпы
Қазіргі кезде Қазақстан тек қана экономикасы дамуы жағынан ғана
Елбасы 2008 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында “Тілдердің үш тұғырлылығы”
ҚР Президенті Н. Назарбаевтың үш тұғырлы тіл қалыптастыру идеясының
Қазақ тілінің бүгінгі күнгі шын мәніндегі мемлекеттік мәртебесінде дамып,
Елбасының қазақ тілін дамытуға аса мән беруі тек емес.
«Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» Заңының негізінде бүгінгі күннің талап-тілектеріне
Тілдің оқытудың тиімді, оңтайлы жолдарын арттыру, ол үшін
іс-қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізуді 100 пайызға жеткізу;
мемлекеттік тілде жарияланатын бұқаралық ақпарат құралдары санын көбейту;
республикалық телеарналар мен радиоарналарда мемлекеттік тілде жүргізілетін бағдарламаларды арттыру
сапасын көтеру және тағы басқа осы сияқты маңызды мәселелерді
Кейінгі жылдары Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Мемлекеттік тіл саясатын
Өткен жылдың 19 наурызда, жиын барысында Мәдениет министрі Мұхтар
Соның ішінде бірінші бағыты - балабақшадағы қазақ тілін үйрету
Екінші бағыт - орыс тілінде оқытылатын мектептердің қазақ
Бағдарламаның үшінші бағыты - жоғары оқу орындарындағы мемлекеттік тілді
Төртінші бағыт - қазақ тілінің мемлекеттік қызмет жүйесіндегі өрісін
Бесіншіден - мемлекеттік қызметшілердің тіл білу деңгейіндегі жауапкершілігін арттыру
Алтыншыдан - республика азаматтарының өз бетінше тіл үйренуіне қолайлы
Жетіншіден - мемлекеттік тілді осы заманғы ақпараттандыру тіліне айналдыру
Сегізінші - ақпарат жүйесінің тілімен байланысты. Бұл ретте
Тоғызыншы - республикадағы өзге ұлт өкілдерінің ана тілін меңгеруіне,
Оныншыдан - қазақ тілінің терминдік базасын тұрақтандыруға қатысты болып
Соңғы он бірінші бағыт - ономастика мәселесі бойынша жүргізіледі.
Жалпы, Тілдерді дамыту мен қолданудың мемлекеттік бағдарламасы тікелей Мемлекет
2.3. Қазақтың ұлт зиялыларының тіл мәселесіне көзқарасы
Қазақтың арасынан шыққан Мұхтар Шаханов атамызға тіл мәселесіне байланысты
Қазақ тілі мемлекеттік тіл статусына қаншалықты лайық деп есептейсіз?
1989 жылы, 22-ші қарашада Қазақстанның жоғарғы кеңесінде тіл мәселесі
Сол кезде мен қайта шықтым. Бізден басқа республикалардың барлығы
Ал дауысқа салу мүлдем заңсыз болатын. Өтіп кетті ғой
Егер мен басқалар сияқты сол кезде үндемей отыра бергенімде
Міне содан бері 22 жыл өтті. 22 жылдан бері
Енді біреулерге "неге мемлекеттік тілді үйренбейсің" деп айтсаң, олар
Сондықтан да біз ата заңдағы "орыс тілі қазақ тілімен
Ал біз орыс тіліне қарсы емеспіз. Біз еш уақытта
Біз бар болғаны анау тіркесті... ол тіркес дұрыс тұрған
Ал енді соны президенттің көмекшісі бола тұрып соны оқымағанына,
Сондықтан біздің көтеріп отырған мәселеміз өте орынды. Егер ананы
Мұхтар мырза, Қазақстанда қазақ тілін, қазақ ұлтының қамын ойлайтын
Жалпы, бізді қазір "ұлтшыл" деп атап жүр. Біз еш
Ал егер жойылуға кетіп бара жатқан ұлтымыздың мүддесі үшін
Барлық жерлерде мемлекеттік тіл бар. Мәселен, Ресейде орыс тілін
Кезінде "Халық рухы" деген партия құрдық. Оны да ұлтшыл
Бес жылға кетті. Бізде демократияның иісі де сезілмейді, демократия
Ең болмағанда 10 пайыз демократия жасауға болады ғой Қазақстанда.
Аға қашан жалтақтауды қояр екенбіз. Прибалтика мемлекттер халқы 1
Енді олар өзінің ана тіліне деген көзқарасын әбден қалыптастырған.
Кейіннен бұл Қазақстан парламетінің депутаттарының араласуымен Астанадағы депутаттар үйінде
Міне сонда осындай ой бар: Әркімнің ата-бабасы бар, сол
Мынау қазақтың арғы-бергі тарихында өзінің тіліне, ұлтына қарсы шыққан
Ал кім өзінің ана тіліне қарсы шықса, ол құдайға
Сондықтан кезінде Шыңғыс Айтматов екеуіміздің арамызда күрделі әңгіме өткен.
Мынау қазақтың арғы-бергі тарихында өзінің тіліне, ұлтына қарсы шыққан
Менің өзім куә болған бірнеше адамдар бар. Кезінде Тоқтасын
Міне сол Желтоқсанды жамандап 17 мақала жазды. "Ақиқат" деген
Ауылға барып қалып едім, сонда бір балшы-көріпкел кемпір бар
Одан кейін кезінде "қазақ тілінің не керегі бар? Оны
Сізге интернет журнал не үлкен сайт керек-ақ. Онда негізгі
Мынау қазақтың тіліне спонсорлық көрсеткен адамдар жоқ. Байлар бізде
Бірақ бізге жаңағыдай сайт керек-ақ. Ол туралы ойлап жүрміз,
Мұхтар-аға, сәлеметсіз бе? Менің білейін дегенім: Бибігүл Төлегенованың даулы
Бибігүл Төлегенова қазақтың аса талантты әншісі. Бірақ өкінішке орай
Бибігүл апамызды кіргізейік дегенде мен қарсылық білдіріп едім. "Керегі
"Мемлекеттік тіл" қозғалысы бұрын "Шіріген жұмырқа" деген сыйлық ойлап
Міне апамыз да өкінішке орай сол сыйлыққа кандидат болып
Мұхтар аға, болашақта Қазақ елінде үш тұғырлы тіл болады
Енді үш тұғырлы тілдің пайда болу себебі орыс тілін
Мәселен, мен қайбір жылы Жапонияда болып, сегіз қаласында кездесу
Мына жапондарда бала 12-ге келгенше тек қана өз ана
Бұл педагогикалық заңдарға қайшы. Бала алдымен өзінің ана қуатын
Әрине, адам шамасы келгенше 10 тіл, 15, 20 тіл
Мәселен, мен қайбір жылы Жапонияда болып, сегіз қаласында кездесу
Ал енді сол елде жүріп мен жапондардың ғылыми пайымына,
Қорытынды
Елбасы Назарбаев: «Он миллионнан астам қазақ түгел ана тілінде
27 сәуiрде Астанада «Бейбiтшiлiк және келiсiм» сарайында Қазақстан халқы
– Қазақ халқы мен мемлекеттік тіл дамып келе жатқан
– Әлемнің қай мемлекетінде этномәдени орталықтарға, Достық үйлері мен
Әрине, өзге ұлт өкілдері өз болашағын қалай елестетеді? Қазақ
1995 жылдың 1 наурызында Қазақстан Президентінің Жарлығымен дүниеге келген
Қазақ елінің тәуелсіз ел болуына байланысты 1993 жылы және
Қазақтың дархан даласының күн сәулелі шаңырағы, көгілдір түсті байрағы,
Еліміз Тәуелсіздікке қол жеткізіп, жоғын түгендеп, барын қастерлеп, ел
Тәуелсіздігіміздің тірегі – ана тілімізде іс қағаздарын жүргізу және
Тәуелсіздік тірегінің бірі құқыққорғаушылар болғаннан кейін мемлекеттік тілді жақсы
Тіл – адамдардың өзара қатынасының құралы. Ол – қоғамдық
Тәуелсіздік тұғырының жылдан-жылға биіктеуі, еліміздің кейбір ғаламдық түйіні шешілмеген
Елбасымыз Н.Назарбаев өзінің жыл сайынғы Жолдауында көтерген «үштұғырлы тіл»
«Тіл қаруы – сөз» дейді атам қазақ. Сондықтан тіліңді
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: Қазақ елі Тәуелсіздік туын
Пайдаланылған әдебиеттер:
1) «Қазақстан Республикасының Конституциясы», Конституция 1995 жылы 30 тамызда
2) Ж.Бәйішев «Қазақстан: мемлекеттік кезеңдер (конституциялық актілер)» А.
3) «Қазақтар І том» Алматы: «Білік» баспа үйі 2003ж.
4) «Қазақстан Республикасының тiл саясатының тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы
5) «Тiлдердi қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк
6) «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан
7) Г.М. Мендикулова «Казахская диаспора и ирредента: история и
8) http://news.nur.kz/198462.html ( Мұхтар Шахановтың қойған сауалнамаларға жауабы)
2
Казақ тілі — қазақ халқының ана тілі
Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі
Қазақ тілім, өркенде!
Қазақ тілінің кешегісі мен бүгінгісі
Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытуда этнопедагогика материалдарын пайдалану (Ана тілін оқыту үдерісі негізінде)
Мемлекеттік тілдің білім саласында қолданылуы
Мемлекеттік тілге байланысты қабылданған заңнамалық құжаттардың сипаты және олардың жүзеге асырылу деңгейі
Қазақ халық педагогикасының дәстүрлері туралы түсінік
Ана тілі сабақтарында кіші мектеп жасындағы оқушылардың қазіргі тәрбиесіндегі қазақ халық педагогикасының озық дәстүрлерін қолдану
Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытуда этнопедагогика материалдарын пайдалану жолдары