Тарифтік жүйе түрі Тарифтік жүйе қалыптасатын факторлар
Жоспар
Кіріспе
I-ТАРАУ. Еңбек ақының теориялық негізі
1.1. Нарықтық қатынастар жағдайында еңбек ақыны ұйымдастыру қағидалары
1.2 Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу механизмі
1.3 Шетелдік еңбек ақы төлеу жүйелері
II-ТАРАУ.Мұнай саласында еңбек ақы төлеу ерекшеліктері
2.1 Еңбек ақы формалары мен жүйелері
2.1.1 Еңбек ақының тарифсіз жүйесі.
Еңбек ақының тарифтік жүйесі.
2.1.3Еңбек ақының сыйақылау жүйесi
2.2 “Қаражанбасмұнай” ААҚ-ның ұйымдастық- экономикалық сипаттамасы
2.3 Еңбек ақы туралы мәліметтерді өңдеуде қолданылатын компьютерлік бағдарлама
III-ТАРАУ. Мұнай саласында еңбек ақыны талдау.
3.1 "Қаражанбасмұнай" ААҚ-ы бойынша еңбек ақыны талдау
3.2 Қазакстан Республикасы бойынша еңбек ақыны
статистикалық талдау
Қорытынды
Кіріспе
Еліміздің әлеуметтік экономикалық жағдайында соңғы 2-3 жылда жалпы экономикалық
Деректер бойынша 2003 ж. ішкі жалпы өнім 9 пайызды
Биылғы жылы мемлекеттік кәсіпорындар қызметкерлерінің еңбек ақылары мен зейнетақылары
I-ТАРАУ. Еңбек ақының теориялық негізі
1.1. Нарықтық қатынастар жағдайында еңбек ақыны ұйымдастыру қағидалары
ҚР-ның еңбек туралы кодексі бойынша еңбек ақы -бұл
Еңбек ақыны қарастырған кезде мынадай міндеттер алға қойылады:
жалақы қорын анықтау;
әлеуметтік төлемдерді анықтау;
орташа жалақыны анықтау;
жалақы динамикасын талдау.
Еңбек ақы құрылымы үш бөліктен тұрады:
Жалпы жалақы;
Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын нақты аударымдар;
Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын шартты аударымдар;
1. Жалақы- бұл еңбек үшін ақшалай сыйақы,еңбекпен жасалған өнім
Нақты жалақы –бұл номиналды еңбек ақыға сатып алуға болатын
Жалақының негізінен екі түрі бар- негізгі және қосымша жалақы.
Қосымша жалақыға- еңбек заңдылықтарына сай жұмыс уақыттарынан басқа мезгілдерде
Жалақы есептеуде кейбір ерекше жағдайларда әрбір жұмыскердің жеке еңбек
Жалақы есептеудің тағы бір түрі –жұмыс уақытынан тыс мезгілдерінде
Жалақының атқаратын қызметі өте зор.Олардың негізгілері : өндіру, ынталандыру,
Өндіру қызметі - әлеуметтік қалыпты тұтыну деңгейін , жұмсалған
Жалақының реттеу кызметі – мекемеге тапсырыс беруші мен атқарушы
Жалақының статустық қызметі – жұмыскердің қызмет жағдайындағы лауазымына қарай
мекеменің экономикалық нәтижелік жағдайы ;
жекеленген бөлімшелердің нәтижелі қызмет атқаруы ;
еңбек ұйымдастырудағы жеке адамның үлесі,айрықша қызметі т.б. қамтылады.
Қорыта айтқанда, жалақының статустық қызметі ұжымды іске жұмылдыру арқылы
Жалақының ынталандыру қызметі ( жағдай жасау)- бұл басшылықтың
Жалақының өндірістік – үлестік қызметі қызмет көрсету, тауардың
Жоғарыдағы қызметтерді жүзеге асыру үшін келесі қағидаттар сақталынуы керек:
Жалақыны сапасы және көлеміне қарай үйлестіру, бөлу. Еңбек көлемі-
Жұмыскерді ақырғы еңбек нәтижесі жоғары болуына ынталандыру. Еңбек ақы
Жалақы көлеміне қарағанда еңбек өнімділігінің көлемінің жоғары болу қағидаты.Ұлғайтылған
Жалақыны мемлекеттік реттеу қағидасы. Дербес кәсіпорынның және ұйымның жалақысы
Бірдей еңбекке бірдей жалақы қағидасы. Бірдей еңбекке бірдей жалақы
Еңбек қиындығы бойынша дифференцияция қағидасы. Еңбек қиындығы бойынша дифференцияция
Нарықтық экономика талабына сәйкес жалақы көлеміне нәтижесінде белгілі бір
1-сызба
Нарықтық факторлар:
Еңбек нарығында пайда болатын сұраныс пен ұсыныс-бұл берілген еңбекті
Кәсіпорын үшін ресурстың пайдалылығы.Еңбекке сұраныстың жоғарылауы көбіне кәсіпкерлердің өз
Баға бойынша еңбекке сұраныс икемділігі.Кәсіпкердің шығындарының көбеюіне әкелетін
Шекті табыс динамикасы. Егер шекті табыс жай қарқынмен төмендесе,
Еңбек ресурсына кәсіпорынның шығындылық үлесі.Тауар өндірісінің жалпы шығынының еңбекке
Өндірісте еңбек күшімен жасалатын тауарларға сұраныс икемділігі. Мысалы, нан
4. Ресурстардың өзара орын басуы. Бұл жоғарыдағы аталған
5. Тұтынылатын тауар және қызметке бағаның өзгеруі.Өмір сүру
Нарықтық емес факторлар:
Жалақыны мемлекеттік басқару шаралары. Яғни, жалақы минимумын орнатуымен байланысты
Жұмыс берушілер мен кәсіподақтар арасындағы қатынастар күші. Еңбек ақы
Кәсіпорын қызметінің ақырғы нәтижелері және жұмысшының жеке еңбек үлесі.
2. Барлық дерлік жұмыскерлер есептелген жалақы мөлшерінен аз соманы
Әлеуметтік сақтандыруға нақты аударымдар, олар:
Зейнетақы қорына міндетті аударымдар;
Зейнетақы қорына еркін аударымдар;
Жеке табыс салығы;
Алименттер.
Әлеуметтік сақтандыруға шартты аударымдар, олар:
Қарызды өтеуге ұсталымдар;
Есеп берушілік сомаларды өтеу;
Кәсіпорын жарналары;
Кредитке алынған мүлік сомасын өтеу;
Кәсіпорын жұмыскерлерінің зиян келтірген материалдар үшін ұсталымдар;
Банк шоттарына және депозиттерге аударымдар;
Коммуналдық қызмет ақылар.
Бүгінгі күнде "Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету" заңына
Жалақыдан ұсталған салықтар мемлекет меншігі болып табылады;
Жұмыс берушіге зиянның орнын толтыруға ұсталымдар жұмыс беруші меншігі
Алименттер-асыраудағы жандарға арналған аударымдар асыраудағы жанның меншігі болып табылады.
Осылардың ішінен әлеуметтік сақтандыруға нақты аударымдарды қарастырайық.
Міндетті зейнетақы төлемдер
Міндетті зейнетақы төлемдері заң негізінде жеке тұлғалардан табыс салығы
өткерілмеген демалыс үшін компенсация төлеу;
материалдық көмек ретінде берілетін жәрдем ақы;
қызмет бабында іс-сапарға төленетін шығындар;
арнайы жұмыс киіміне, қорғаныс заттарының және тағы да басқа
заңмен бекітілген мереке күндеріне берілетін сыйақы;
бағалы қағаздардан алынатын дивидендтер;
студенттер, оқушылар, аспиранттар стипендиялары;
жұмысшының зиян келтірілген жұмысына төленетін үстемелер.
Міндетті зейнетақы төлемдерінен басқа еркін төлемдер де қарастырылған. Еркін
Жеке тұлғадан табыс салығы
Жеке табыс салығынан заңнамаға сәйкес әскери қызметкерлер және Ішкі
Міндетті зейтақы төлемдері;
Басқа жеке тұлғадан сыйға немесе мұраға алынатын мүлік құны;
Грант түріндегі гуманитарлық қайырымдылық көмек;
Зейнетақы төлеу кезінде мемлекеттік орталықтан берілетін зейнетақылар;
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стипендия үшін құрылған заңнамаға сәйкес білім
Адресті әлеуметтік көмек, жәрдемақы және өтемақы, әлеуметтік шегерімдер (
Жұмыс кезінде жұмыскер денсаулығына келтірілген зиян үшін өтемақы;
50 айлақ есептік көрсеткіш шегіндегі босану кезіндегі , өлім
Жұмыскердің біліктілік деңейін көтеруге арналған жұмыс беруші шығындары;
Сақтандыру мекемелерге аударылатын төлемдер;
Асыраудағы адамдарға және балаларына алименттер.
Бұл салықты төлеушілер болып нақты жеке тұлғалар, ал салық
Алименттер
Алименттік қатынас белгілі жағдайларда бір жанұя мүшесі басқа мүшелерін
Ал басқа да жұмыскерлердің жалақысынан ұстап қалу сот шешімі
Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу механизмі
Еңбек ақыны ұйымдастыу шаралары көбінесе өнеркәсіп мекемелінде шешілетініне қарамастан,
Қазақстанда еңбек ақыны мемлекеттік реттеу механизмінің негізгі элеметтері келесі
2-сызба
Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу механизмінің негізгі элементтері
Минималды тұтыну бюджеті жұмыс күшінің ұдайы өндірісін және жұмысқа
Минималды тұтыну бюджеті тұтыну себеті негізінде есептеледі.Тұтыну себеті
Қазақстан Республикасында ең төменгі еңбек ақы еңбек ақы төлеу
қарапайым жұмыстарды атқаруда жұмыскер еңбегін қанамау ;
еңбек ақыны төмендету арқылы бәсекелестікке жол бермеу ;
ең төменгі жалақыны көтеру арқылы жалпы еңбек ақыны көтеру;
экономиканың дамуына байланысты, оның ішінде ұлттық табыстың өз дәрежесінде
Ең төменгі еңбек ақы нормасын белгілеуде әртүрлі жағдайлар есепке
Ең төменгі еңбек ақы шегін белгілеудің әртүрлі жолдары бар:
аз еңбек ақы алатын жұмыс күшімен бәсекеге түсе алмайтын
әділ еңбек ақы жүйесін белгілеу (мамандарға, қызметкерлерге);
еңбек ақының барлық базалық құрылымын белгілеу ;
макроэкономикалық саясаттың құралы есебінде зор ұлттық мақсаттарға жету
Жоғарыдағы жолдардың алғашқы екеуінде ең төменгі еңбек ақыны белгілеу
Ғаламдық тәжірибеде ең төменгі еңбек ақы мөлшері әртүрлі жәрдемақы
1-кесте 1997-2004 ж.
Көрсеткіштер 1997 ж.
2001 ж. 2002 ж. 2003 ж. 2004 ж.
Ең төменгі еңбек ақы 2124 3484 4081
Айлық есептік көрсеткіш 580 779 823
Кестеде көрсетілгендей ең төменгі еңбек ақы жыл сайын соңғы
Шетелдік еңбек ақы төлеу жүйелері
Қоғамдық өмірдің демократиялануы, нарықтық қатынастарға өту, шаруашылық қызметтегі еңбек
Мемлекеттік реттеу. Ең төменгі еңбек ақыны, оның инфляция кезіндегі
Жалпы ұлттық және салалық деңгейдегі ұжымдық шарттық реттеу. Бұл
Фирманың ұжымдық шарттары фирмалардың тарифтік ставкалар мен окладтар, қосымша
Жұмыс күші нарығы орташа еңбек ақыны,т.б.анықтайды. Көрсетілгендердің барлығы бір-бірімен
II-ТАРАУ. Мұнай саласында еңбек ақы төлеу ерекшеліктері
Еңбек ақы формалары мен жүйелері
Еңбек ақы жүйесі ретінде еңбек көлемін сипаттайтын жұмыскердің еңбек
Еңбек ақы формасы –бұл еңбек ақы төлеу мақсатымен жұмыскердің
Кәсіпорында еңбек ақының 2 түрлі формасы кең таралған: келісімді
Келісімді еңбек ақы – шығарылған өнімнің есебі бойынша анықталады.
Нақты жұмыскер немесе бригада жұмысының сандық көрсеткіштерінің бар болуы;
Орындалатын жұмыс көлемінің анық есебі;
Жұмыскерлердің орындайтын жұмыс көлемін көбейту мүмкіндігі;
Еңбектің техникалық жабдықталу нормасының болу мүмкіндігі.
Келісім бойынша ақы төлеуде төмендегі жағдайлар есепке алынады:
біліктілік ретіне сай өндірілген өнімге жұмсалған уақыт, оның саны
нормадан тыс өнімге ақы төлеу , үстеме ақы төлеу
нормадан тыс өнім өндіру және жоғары сапамен өндіру, өнімде
Келісімді еңбек ақы мынадай жүйелерге бөлінеді:
жұмыскерлермен есептесу (жеке және ұжымдық);
келісімді бағалауды анықтау(тікелей,жанама, прогресивті,аккордты);
сыйақылар.
Тікелей жеке келісімді еңбек ақының жүйесі бойынша жұмыскерлердің еңбек
Тікелей ұжымдық келісімді жүйе бойынша еңбек ақы ұжымдық бағалау
Келісімді сыйақылау жүйесі нормадан тыс өнімге және оның
Еңбек ақы=P*Q(1+(p+k*n)/100)
P-әрбір өнімнің келісімді бағасы;
Q-шығарылған өнім көлемі;
p-белгіленген көрсеткіштерді орындағаны және сыйақылау шарты үшін сыйақының тарифтік
k-әрбір белгіленген көрсеткіштің процентіне нормадан асыра орындағаны үшін сыйақы;
n-белгіленген көрсеткіштерді нормадан асыра орындау проценті.
Келісімді –прогрессивті жүйе бойынша жұмыскер еңбегі норманы орындау шегінде-тікелей
Жанама –келісімді төлеу жүйесі бойынша еңбек ақы жұмыскерлер еңбек
Осылармен қатар,еңбек ақы төлеудің аккордық жүйесі, яғни бүкіл жұмыс
Уақыт бойынша еңбек ақы жүйесі есептеу жұмыс күшінің уақыт
Жай уақыт бойынша ақы төлеу жүйесінде жұмысшының еңбек ақысы
Еңбек ақы=m*T
m- жұмысшының сағаттық(күндік) тарифтік ставкасы,тг.
T-жұмыс уақыты,сағат(күн)
Бұл жүйеде жұмыс уақыты бойынша ақы есептеуде – сағаттық,күндік
Ал,сыйақылы уақытпен айлық есептеу кезінде тарифтік ставка бойынша
Еңбек ақы=m*T(1+(p+k*n)/100);
Еңбек ақы төлеу негізінен 3 элементке негізделген :
еңбекті нормалау жүйесі;
тарифсіз еңбек ақы есептеу жүйесі;
тарифтік еңбек ақы есептеу жүйесі;
сыйақылау жүйесі.
Еңбекті нормалау –бұл жұмыскерлердің барлық категориялары үшін еңбек шығындары
2.1.1 Еңбек ақының тарифсіз жүйесі
Еңбек ақыны тарифсіз есептеу – мекеме мен кәсіпорынның шын
Бұл жүйеде біліктілік деңгейі еңбек нәтижесін бағалау және еңбек
Бд= Еан/Еамин , мұндағы
Бд-біліктілік деңгейі;
Еан- нақты еңбек ақы;
Еамин-кәсіпорындағы еңбек ақының минималды деңгейі.
Біліктілік деңгейі жүйесі тарифтік жүйеге қарағанда жұмыскердің біліктілігінің
Б=Бд*С*КТУ
Б- әр цехтың жинаған баллдары;
С-жұмыс істелінген сағаттар;
КТУ-еңбекке қатысу коэффициенті.
Содан соң әрбір цехтың жинаған баллдар сомасын есептелініп ,
Цб=ФОТ/ б
Цб-1 балл бағасы;
ФОТ-еңбек ақы қоры;
Б-жиналған балл сомасы.
Еапф=Цб*Б
Еапф-жұмыскердің нақты еңбек ақысы .
2.1.2 Еңбек ақының тарифтік жүйесі
Еңбек ақының тарифтік жүйесі бойынша – еңбек ақы өнімнің
Жұмысты тарифтендіру және жұмысшыларға біліктілік разрядын беру тарифтік анықтама
Жұмысшылар еңбек ақысының тарифтік ставкалары жүйесінің маңызды элементі болып
Тарифтік жүйе қалыптасу үшін қажетті факторларды мемлекеттер арасындағы ерекшеліктерін
3-кесте
Елдер арасындағы тарифтік жүйенің қалыптасуы үшін қажетті факторлар
Тарифтік жүйе түрі Тарифтік жүйе қалыптасатын факторлар
Қазақстандық Жұмыстың қиындығы ;
Квалификация (білім деңгейі);
Мамандығы бойынша еңбек стажы.
Американдық Жұмыс қиындығы;
Білім деңгейі;
Еңбек шарты.
Батысеуропалық Оқу мерзіміне,өндірістік тәжірибеге байланысты квалификациялық топтар.
Жапондық Анкеттік деректері:жас,жыныс,білім, стаж, жұмыс формасы ( тұрақты,
Еңбек ақының сыйақылау жүйесi
Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасына сәйкес жұмыс берушi сыйақылау
Сыйақылау шарттарын және көрсеткiштерiн қарастыру;
Сыйақы мөлшерiн орнату;
Сыйақылантын жұмыскерлер санын анықтау ;
Сыйақылау мерзiмдiлiгiн құру.
Сыйақылау жүйесi – бұл белгiлi сандық және сапалық көрсеткiштердi
Зерттеу бұрғылауында ай сайын тапсырманы толық орындағаны және асыра
Мұнайгаз өндірісінде сыйақылау кеңінен қолданылады. Ол еңбек ақы мен
2.2 “Қаражанбасмұнай” ААҚ-ның ұйымдастық- экономикалық сипаттамасы
″Қаражанбасмұнай″ ААҚ-ы Маңғыстау облысындағы Қазақстан Республикасының ең ірі
1997 жылы 19 мамырда Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің
Кәсіпорын тарихы.
Қаражанбас кен орны 1974 жылы Бозашы түбегінде ашылды. 1974
1992 ж. «Қаражанбастермнефть» «Қазақстанмұнайгаз» ұлттық мұнай компаниясының, кейіннен
Қаражанбас мұнайы өте ауыр, тұтқырлығы жоғары, құрамында парафині аз
Осы уақыттан бастап мұнай өндіру көлемі артып келеді. Бүгінгі
1999 жылдың ақпанынан бастап мұнда еңбек ақы тұрақты түрде
Кәсіпорынның ұйымдық құрылымы
″Қаражанбасмұнай″ ААҚ-ы құрамына келесі басқармалар кіреді: мұнай өндіру басқармасы,
Сонымен қатар келесі өндіріс цехтары кіреді:
мұнай өндіру цехы;
жер қабаты қысымын қадағалау цехы;
бу өндіру цехы;
мұнайды дайындау және айдау (перекачка) цехы;
технологиялық көлік цехы;
пайдаланылатын жабдықтарды прокатты-жөндеу цехы;
электроцех;
құралдарды бақылау-өлшеу цехы;
құрылыс жөндеу цехы;
скважиналарды жер асты және түбегейлі жөндеу
газ цехы;
апаттатрдан құтқару бөлімі;
скважиналарды терең зерттеу лобораториясы;
денсаулық цехы.
Өндірістік цехтар басшылығын инженеринг вице-президенті басқаратын техникалық бөлім атқарады.
Ұымдық құрылым құрамына келесілер кіреді: еңбек және адам
″Қаражанбасмұнай″ ААҚ-ы ның басшылығында компания президенті, одан кейін бірінші
Қаражанбас кен орны орналасқан вахталы поселкеде 800 вахташы
Материалдық-техникалық жабдықталуы
Қаражанбас кен орны канадалық "Мойна "фирмасының винтті насостарымен, американдық
Қаражанбас кен орнында өндірілген мұнайды тасымалдау берілген тапсырыстар бойынша
Өнім тұтынушы компаниялар, мемлекеттер:
Шет елге: 80-90(-і «Евразиан Гленкор интернейшнл Европетролеум» компаниясы
Қазақстан iшiнде: 10-20 (-і :“Алмаз интернейшнл”,ТОО “Меркурий”, ТОО
Еңбек ақы туралы мәліметтерді өңдеуде қолданылатын компьютерлік бағдарлама
Қаражанбасмұнай ААҚ-ы британдық Systems_Union компаниясымен құрылған ″Sun Systems″ программасымен
Кәсіпорын деректері және құрылымы қызметінде кәсіпорын түрі, атауы, байланыс
Ұжыммен басқару-кәсіпорын қызметкерлері туралы бейнелі материалдарды қоса деректерді сақтауға
Штат кестесі- кәсіпорынның штат кестесі құрылымын, бөлімшелердің сандық және
Табель- жұмысшылардың ай iшiнде жұмыс орнына келгені
сурет-1
Ұжыммен басқару модулінің схемасы
2-сурет
Табельдік есеп модулінің схемасы
Еңбек ақы модулі- еңбек ақы ұсталымдары және кәсіпорын төлемдерін
Уақыт бойынша ақы;
Келiсiмдi ақы;
Уақытынан тыс жұмыс iстегендер үшiн ақы;
Әртүрлi үстемелер;
Демалыс түрлерiн есептеу;
Шегерiмдер;
Аудандық коэффициенттер;
Табыс салығы;
Алименттер;
Кәсiподақ салымдары;
Кәсiпорын төлемдерi.
Оның схемасын келесі суреттен көреміз.
сурет-3
Еңбек ақы модулінің схемасы
III-ТАРАУ. Мұнай саласында еңбек ақыны талдау.
3.1 "Қаражанбасмұнай" ААҚ-ы бойынша еңбек ақыны талдау
Алдымен бұл компаниядағы қызметкерлердің жалпы санын, құрамын қарастырып көрейік.
10-кесте
2001-2004 жылдар бойынша «Қаражанбасмұнай» ААҚ-ың
Көрсеткіштер 2001 ж. 2002 ж. 2003 ж. 2004 ж.
Қызметкерлер саны, оның ішінде: 2210 2397 2428 2532
әйелдер 271 297 309 313
Қызметшілер,оның ішінде: 436 503 509 548
әйелдер 130 141 182 200
жұмысшылар,о.і: 1774 1894 1919 1984
әйелдер 141 156 127 113
Бұл кестедегі кәсіпорынның ұжымдық құрамын көрнекі түрде салыстыру
4-сурет
Енді өндірілетін мұнай көлемі мен еңбек ақы қоры арасындағы
11-кесте
2001-2004 жылдардағы өндірілген мұнай көлемі
мен еңбек ақы қор динамикасы,
Жылдар Өндірілген мұнай көлемі қоры, тн. Еңбек ақы
2001 1248398 1646532,8
2002 1780585 1870815,5
2003 1922072 2033339,5
2004 2325934 2679170,5
Байланыс түзу сызықты десек, тығыздық корреляция коэффициенті арқылы келесі
Есептеулерді келесі таблицада көрсетейік.
12-кесте
Корреляция коэффициентін есептеу
Жыл-дар,
N Өндірілген мұнай көлемі,
млн.тг.,Х Еңбек ақы қоры, млн.тг.,У Х×У Х² У²
2001 1,248398 1,6465328 2,0553 1,5584 2,7110
2002 1,780585 1,8708155 3,3316 3,1704 3,4999
2003 1,922072 2,0333395 3,9082 3,6943 4,1244
2004 2,325934 2,6791705 6,2315 5,4099 7,1779
сомасы 7,2769 8,2611 15,582 13,8333 17,6412
Көріп отырғандай корреляция коэффициентін есептеу нәтижесі байланыстың
3.2 Қазакстан Республикасы бойынша еңбек ақыны
статистикалық талдау
Мұнай саласындағы еңбек ақыны қарастырмас бұрын мұнай саласындағы қызметкерлердің
4 -кесте
Қазакстан бойынша қызметкерлердің орташа номиналды жалақы динамикасы
Жыл
дар
Орташа айлық жалақы, тг ∆Тұр., тг. ∆Тізб.,
тұр., % Өсу қарқ. тізб.,
% Өсім қарқ. тұр.,
% Өсім қарқ. тізб., % Өсім қарқ. 1%-ік ∆мәні
1999 14 374 - - 100 - -
2000 17 303 2 929 2 929 120,37 120,37
2001 20 323 5 949 3 020 141,38 117,45
2002 23 128 8 754 2 805 160,90 113,80
2003 28 111 13 737 4 983 195,56 121,54
1999-2003 жылдардағы ҚР-сы бойынша орташа айлық жалақы мынаған тең
тг.
Осы жылдардағы орташа айлық жалақының абсолюттік өсімін қарастырсақ:
тг.
Бұл 1999-2003 жылдардағы орташа айлық жалақы жылына 2 747,4
1999-2003 жылдардағы ҚР-сы қызметкерлерінің еңбек ақысының орташа
Орташа жылдық өсім қарқыны мынаған тең болады:
Есептеу нәтижесі ҚР-ндағы мұнай саласындағы жалпы қызметкерлердің жалақысы 1999-2003
Енді Қазақстан Республикасы бойынша жалақының салалар бойынша соңғы жылдардағы
5-сурет Экономикалық қызмет түрі бойынша 2003 жылғы
Жоғарыда суреттен Экономикадағы әр саланың аласын орнын көруге болады.
6-сурет
Қазақстан Республикасында өнеркәсіптердің жалпы саны
7-сурет
1999-2003 жылдар арасындағы ҚР-сы мұнай
саласындағы қызметкерлер құрамының
жалақы динамикасы
Қазақстандағы мұнай өндіретін алты аймақ бойынша мұнай өндірісі көлемі
8-кесте
2003 жылдағы әр аймақтағы өндірілген мұнай көлемі
мен сол аймақтағыорташа жалақы динамикасы,
Облыстар Өндірілген мұнай көлемі қоры, тн. Әр аймақтағы
Ақтөбе 5 604 000 23 840
Атырау 16 187 000 48 340
Жамбыл 3 000 14 780
Бат.Қаз. 6 037 000 29 880
Қызылорда 9 944 000 19 930
Маңғыстау 13 675 000 44 370
Байланыс түзу сызықты десек, тығыздық корреляция коэффициенті арқылы келесі
Есептеулерді келесі таблицада көрсетейік.
9-кесте 2003 жылдағы
Облыстар Өндірілетін мұнай көлемі, млн.тг. Облыстағы орташа айлық жалақы,
Ақтөбе 5,604 23,84 133,6 31,4 568,3
Атырау 16,187 48,34 782,5 262,0 2336,7
Жамбыл 0,003 14,78 0,04 0,000009 218,4
Бат.Қаз. 6,037 29,88 180,4 36,4 892,8
Қызылорда 9,944 19,93 198,2 98,8 397,2
Маңғыстау 13,675 44,37 606,8 187,0 1968,7
∑ 51,45 181,14 1901,5 615,6 6382,1
Көріп тұрғандай байланыс тығыз, ал осы байланыстың сызығын анықтау
∑У=пао-а1х => 181,14=6ао+51,45а1 (*8,575)
∑УХ= ао∑х-а1∑х
=> 1553,3=51,45ао+441,2а1 => 384,2=174,4а1
1901,5=51,45ао+615,6а1
Ух=13,07+1,996х
Яғни, бұл мұнай көлемі 1 000 тоннаға көбейгенде, жалақы
= =0,76
Бұл есептелген детерминация коэффициенті байланыс түзу сызықты деп алғанда
Осы есептеулер арқасында мұнай өндіретін аймақтардың өндіріс көлемі мен
8-сурет 2003 жылдағы Қазақстан Республикасындағы мұнай
Қорытынды
Қазақстан Республикасы бойынша орташа жалақы мөлшері 1999-2003 жылдар
Еліміздің әлеуметтік экономикалық жағдайында соңғы 2-3 жылда жалпы экономикалық
Деректер бойынша 2003 ж. ішкі жалпы өнім 9 пайызды
Биылғы жылы мемлекеттік кәсіпорындар қызметкерлерінің еңбек ақылары мен зейнетақылары
Жалпы еліміздегі еңбек ақы қорының өсуі - өндірілген өнімге
Соңғы жырдардағы Қазақстан Республикасындағы жүргізілген экономикалық қатынастар мемлекеттің еңбек
Өнім өндіру шығындарының құрамында еңбек ақы үлесі мұнайгаз өндірісі
Жүргізілген экономикалық реформалар нәтижесінде мемлекет еңбекті мөлшерлеу мәселелерін шешуден
Қазіргі жағдай еңбек пен оның құнының арасында үлкен алшақтық
«Қаражанбасмұнай» кәсіпорынында мұнай өндіру көлемі жылдан-жылға прогрессивті түрде өсіп
Кәсіпорынның экономикалық әл-ахуалы оның жыл бойындағы түсірген табысымен анықталады.
Өндіріс саласындағы еңбек ақы мөлшерін анықтауда көптеген келеңсіздіктер
Көптеген кәсіпорындарда басшылардың еңбек ақысы кәсіпорындағы орташа еңбек ақы
Аймақтық жағдайға байланысты еңбек ақы мөлшерінде көптеген өзгерістер байқалады.2002
Еңбек ақының жұмысшының квалификация деңгейіне және біліміне, сонымен
Қазіргі заңда еңбек ақының экономикалық деңгейін еңбек ету құны
Жоғарғы айтылғандар қазіргі кезде еңбек ақы төлеу аяасында келіспеушіліктер
Аталып өткен кемшіліктер қызмет ететін субъектілердің сәйкес еңбек ақыны
Еңбек ақыны ұйымдастыруды жақсартудың мақсаты- еңбеккке қабілетті әр адамға
- еңбек ақыны реттеуді нарықтық механизмін жасау;
- еңбек ақы төлеу шеңберіндегі мемлекеттің кепілдігін көтеру;
- еңбек ақыны реттеуду ұжымдық шарттың рөлін күшейту;
- еңбек ақы моделдерін дамыту;
- еңбек ақыны ұйымдастыруды жақсарту мақсатында әлеуметтік
- еңбек ақы төлеудегі кемшіліктерді жою, азайту
- еңбек ақының жаңа тиімді жүйелерін енгізу;
- еңбек ақы төлеу туралы салықтық заңнамаларын өзгерту;т.б.
Меніңше, еңбек ақыны реттеу мемлекеттік іс болуға тиісті. Еңбек
Жалпы еліміздегі еңбек ақы қорының өсуі- өндірілген өнімге байланысты
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы ҚР-ның Заңы, Алматы; Юрист-2005
Оплата труда: заработная плата, гарантии и компенсационные выплаты работникам/Досье
Условия труда/ Труд-Зарплата-Пенсия в Казахстане/№16(40) /Август 2004 г./
Оплата труда в бюджетных учреждениях /ББ-Отраслевые и иные особенности
Митюгина Г.Д «Оплата труда: удержания, вычеты, начисления;/ Библиотека бухгалтера
Алехина О. Стимулирующий эффект систем заработной платы // Человек
Қалдыбаев О., Темірбаев А. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы «Санат»,1997.
Дурановская Г.Г Заработная плата : порядок начисления –Алматы,2000г.
Бухгалтерский учет в нефтяной и газовой промышленности/Под ред. А.Ф.Зимин-М:
Мазманова Б.Г. Управление оплатой труда-М:Финансы и статистика,2001 г.
В.А. Плотников Бух.учет в произвдственных геологических объединениях-М:недра,1987 г.
И.А. Поляков Справочник экономиста по труду-М:Экономика,1988г.
Аманиязова Г.Д. «Экономика нефтяной и газовой промышленности»;КазЭУ, 2004 г;
Численность работников и фонд заработной платы /Отчет по труду
Бухгалтерские балансы/ Финансовая отчетность ОАО "Каражанбасмунай за 2001-04
Оплата труда в РК:1993-2003; Стат. Сборник/Под ред. К. Абдиева,2004г.
Казахстан:Доклад о нац. Счетах; Национальное стат. Агенство РК-Всемирный банк,1997г.
Статистический ежегодник-2004/ Стат. Агенство РК,2005г
Промышленность РК и его регионы 1998-1999 г: Статистический сборник,
Нефть и газ: Сборник нормативных правовых актов, Алматы:Юрист, 2003
33
2
Жалақы
Нарықтық фактор
Еңбек нары-
ғында пайда болатын сұра-
ныс пен ұсыныс
Кәсіпорын үшін ресурс
тың пайда
лылығы
Баға бойын-
ша еңбекке сұраныс икемділігі
Нарықтық емес факторл
Жалақыны мемлекеттік басқару шаралары
Жұмыс беруші
лер мен кәсіп
одақтар арасы
ндағы қатынас
тар күші
Кәсіпорын қызметінің ақырғы нәтижелері және жұмысшының жеке еңбек үлесі
Ресурстардың өзара орын басуы
Тұтынылатын тауар және қыз
метке бағаның өсуі
Еңбек ақының тарифтік жүйесі
Минимальды тұтыну бюджеті
(МТБ)
Ең төменгі еңбек ақы
(ЕТЕа)
Салық салу жүйесі
Өндірісте еңбек күшімен жасалатын тауарларға сұраныс икемділігі
Нарық шартындағы еңбек ақы
Қазақстандағы еңбекақы қатынастары және оның қарқыны
Кәсіпорындардың өнім сапасы
«Қаражанбасмұнай» ААҚ мысалында еңбек ақының есебі
Кәсіпорындардың еңбек өнімділігін арттыру, өнімге баға беру
Міндетті зейнетақы төлемдер
Мұнай саласында еңбек ақы төлеу ерекшеліктері. Еңбек ақының теориялық негізі
Жалақының мәні мен түрлері, формалары
Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттеу