Жетілмеген бәсеке
«экономика пәндер» кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:Жетілмеген бәсеке және
оның түрлері
Орындаған:
Қабылдаған:
Кіріспе:
I- бөлім: Жетілмеген бәсеке нарығы: экономикалық
мазмұны , ерекшеліктері, құрылымы.
1.1 Бәсеке және монополия.Мазмұны мен ерекшеліктері.....3
1.2 Монополиялық бәсекелес нарықтың құрылымы..........4-8
1.3 Жетілмеген бәсеке..........................................................9-14
II-бөлім:Жетілмеген бәсеке нарығының жұмыс істеу механизмі
2.1 Фирманың пайданы молайту әрекеті.........................15-17
2.2 Жетілмеген бәсеке нарығында жарнама мен тауарды өткізудің
2.3 Жетілмеген бәсеке нарығында фирманың өніміне сұраныс және
III-бөлім Жетілмеген бәсеке нарығының артықшылықтары мен кемшіліктері.
3.1 Жетілмеген бәсеке нарығының артықшылығы мен кемшілігі..............................................................................22-24
3.2 Еңбектің жетілмеген бәсекелі нарығы:Жұмысбастылық және еңбекақы..........................................................................25
3.3 Қорытынды.........................................................................26
Пайдаланылған әдебиеттер...............................................27-28
Кіріспе:
Жетілмеген бәсекелес нарықта әр түрлі тауарлар мен қызметтер
Әр түрлі, бірі-бірінен ерекше тауарлар ұсынатын фирмалар нарықта
Жетілмеген бәсекелес нарық таза бәсекелес нарық пен моно-полиялық
Жетілмеген бәсеке нарығы ұлттық экономика деңгейінде өте сирек
Монополияның түрлері оның пайда болу себептеріне байланысты.
1.1Бәсеке және монополия. Мазмұны мен ерекшеліктері.
Бәсеке – нарықтық шаруашылық субъектілері арасындағы қосымша табыс
Кәміл бәсекеге көпшілік фирмалар бір текті өнім өндіріп
Жетілдірілмеген бәсеке белгілі бір монополиялық билігімен ерекшеленеді. Оның
Монополиялар мен монополистік бәсекедегі фирма өнімдеріне сұраныс ауытқымасы
Фирманың табысы максималды болған жағдайда өндіру көлемі MR=MC
Бәсеке түрлері
кесте
Ішкі салалық- бір салалық
Кәсіпорындар арасындағы
Ең үлкен табыс үшін күрес
Нарықтың шаруашылық тұлғалары өз мүдделерін қарастыратыны белгілі: өндіруші
Бәсеке нарықтық қатынастардың басты ерекшелігі болып табылады. Бәсекелік
Жетілмеген бәсеке
Бәсекелестік жағдайлар Жетілген бәсеке Монополистік бәсеке Олиго-полия Моно-
1.Фирмалардың саны мен көлемі Көптеген ұс-ақ фирмалар Көптеген
2.Өндіретін өнім түрлері Бір үлгідегі өнімдер Әр түрлі
3.Бағаны бақылау Бақылай алмайды Шамалы әсер етеді Едәуір
4.Салаға кіру және шығу мүмкіндігі Толық бар Бар
5.Іс туралы мәлімет алу мүмкіндігі Толық бар Бар
6.Бағаға байланыссыз бәсеке Жоқ Жарнама,
сауда белгісі Әдетке ай-налған, әсі-ресе әртүр-лі өнім шы-ғару
Мысалдар: Ауыл шаруа-шылығы Киім-кешек өндірісі, бөлшек сауда Ауыр
Жетілген бәсеке.
Кесте көрсеткендей, жетілген немесе таза бәсеке қалыптасу үшін
Белгілі бір үлгідегі тауар өндіретін көптеген фирмалар жұмыс
Бұл салаға басқа кәсіпкерлердің қосылуына немесе бұдан басқа
Кәсіпкерлер арасындағы бәсеке тауардың көлемі мен сапасын арту
Кәсіпкерлер мен тұтынушы қауым саланың барлық жағдайынан хабардар
Жетілген бәсекелі нарықта жұмыс істейтін фирмалар бәсекелі фирма
Жетілген бәсеке жағдайына жеке бір фирманың өніміне сұраныс
Икемді сұраныс қисығы.
P
Po d
Q
Икемді сұраныс жағдайында бәсекелі фирма Ро бағасымен немесе
Осы саладағы фирмалар өнімдерінің көлемін кемітіп, бағаны көтере
Таза бәсекелі нарық күрделі екі мәселені бірақ шешеді:
Егер осы саланың өндірушілері мен сатушылары келісіп, бағаны
1.2 Монополиялық бәсекелес нарық
Монополиялық бәсекелес нарықта әртүрлі тауарлар мен қызметтер өндіретін
әр түрлі, бір-бірінен ерекше тауарлар ұсынатын фирмалар нарықта
Монополиялық бәсекелес нарық таза бәсекелес нарық пен
1.3 Жетілмеген бәсеке.
Жетілген бәсекеге қажетті жағдайлардың жоқ дегенде біреуі орындалмаса,
Монополистік бәсеке орын алу үшін осы салада едәуір
Монополистік бәсекенің таза бәсекеден ерекшеліктері мынадай:
жеке фирманың саладағы үлесі шамалы болғандықтан, бағаға әсер
баға өсіру немесе өндіріс көлемін қысқарту мақсатымен фирмаларға
бәсекелес фирмалардың қарсы жасайтын әрекеттерін ескермеуге де болады:
Осыдан шығарар қортынды: монополистік бәсекенің жетілген бәсекелі нарықтан
Салада бірнеше-ірі фирма болып, олар үстемдік жасайтын жағдайды
Олигополияның басты ерекшелігі, фирмалардың аздығы мен өнім
Олигополияның екінші ерекшелігі, салаға қосылуға немесе одан кетуге
Үшінші ерекшелігі- жалпыға бірдей өзара тәуелділік. Салада фирмалар
Дуополия – олигополияның қарапайым түрі, онда белгілі бір
Олигополияның тағы бір мүмкін түрі- квазимонополия (монополия сияқты
Жетілмеген бәсеке негізінде, әсіресе олигополиядан, монополия пайда болады.
Таза монополияны бейнелейтін ерекшеліктерге тоқталсақ, олар:
Салада жалғыз өндіруші немесе қызмет көрсетуші фирма. Мұнда
Олай болатын себебі-салаға басқа өндірушілердің қосылуына кедер-гілер көп
Фирма шығаратын өнімнің (қызметтің) орнына жүре алатын басқа
«Қарғайын десем жалғызым, қарғамайын десем жалмауызым» деген-дей, тұтынушылар
Фирма өндіріс көлемін қысқарту арқылы бағаны көтерсе, нарыққа
Монополистік нарықта екіжақты, билатералдық монополия орын алуы мүмкін.
Жетілмеген бәсекенің ерекшелігі сол, әрбір қосымша өндірілген өнім,
d
d
Q
Жетілмеген бәсекелі нарықтағы сұраным қисығы
Сұраным төмендеген сайын фирмалар ұсыныстарын да өзгертуге мәжбүр
2.1Фирманың пайданы молайту әрекеті
Фирманың мақсаты табысты молайту арқылы пайданы максималдау болып
Жалпы табыс (TR ) деп фирманың нарықта
Жалпы табыспен қатар табыстың орташа табыс (AR)
Жетілген бәсеке жағдайында фирманың пайданы максималдауы.
Жетілген бәсеке жағдайында тауар бағасын нарық анықтайды да,
Белгілі бір көлемге дейін (Q=5) жалпы өндіріс шығындары
Өнім көлемі
Q Жеке саны бағасы (P) Жалпы табыс (TR)
(ТС) Пайда (ТР) Орташа табыс (АР) Макси-малды табыс
0 200 0 400 -400 0 200
1 200 200 540 -340 200 200
2 200 400 700 -300 200 200
3 200 600 820 -220 200 200
4 200 800 920 -120 200 200
5 200 1000 1000 0 200 200
6 200 1200 1050 150 200 200
7 200 1400 1120 280 200 200
8 200 1600 1210 390 200 200
9 200 1800 1400 400 200 200
10 200 2000 2000 0 200 200
Олай болса,фирманың өндіріс шығындары оптималды көлемде болып, максималды
Жетілмеген бәсеке жағдайында фирманың пайданы максималдауы.
Жетілмеген бәсеке жағдайында нарыққа түсетін өнім көлемінің өсуі
Жетілмеген бәсеке жағдайындағы фирманың көрсеткіштері келесі кестедегідей болмақ.Бағаның
Өнім көлемі
Q Жеке саны бағасы (P) Жалпы табыс (TR)
(ТС) Пайда (ТР) Орташа табыс (АР) Макси-малды табыс
0 10 0 6 -6 0 9
1 9 9 12,5 -3,5 9 7
2 8 16 16 0 8 5
3 7 21 17,3 3,7 7 3
4 6 24 18,3 5,7 6 1
5 5 25 21 4 5 -1
6 4 24 24 0 4 -3
7 3 21 27 -6 3 -5
8 2 16 31 -15 2 -7
9 1 9 35 -26 1 -9
10 0 0 42 -42 0
2.2 Жетілмеген бәсеке нарығында жарнама мен тауарды өткізудің
Жетілмеген бәсекелес нарықты фирмалар тауарлардың сапасына, түрі мен
Жетілген бәсекелес нарықта стандартты және бір-бірінен айырмашылығы жоқ
Ал монополиялық бәсекелес нарықта тауарға жарнама жасау және
Егер жарнаманың нәтижесінде өскен сұраныс болашақта қысқармайды деген
Монополистік бәсекелес фирмаға экономикалық пайда әкелген жарнама ұзақ
Нарықта жетілмеген бәсеке билік орнатқан фирма тұтынушылар
Осы шарттар орындалған жағдайда , монополист фирма баға
Монополистік фирма бағамен дискриминация саясатын жүргізу арқылы
2.3 Жетілмеген бәсеке нарығында фирманың өніміне сұраныс және
Фирманың нарықта монополиялық билік орнатуы, оның сататын тауар
Бәсекелес фирманың шекті табысы тауардың бағасына тең. Себебі
Егер монополистің өніміне сұраныс бағаға икемді болса, бағаның
Сұраныстың бағаға икемділігі Шекті табыс(MR) Жалпы табыс(TR)
1.Сұраныс икемді MR нольден көп TR өседі
2.Сұраныстың икемділігі бірге тең MR нольге тең TR
3. Сұраныс икемсіз MR нольден аз TR
Сонымен, монополист фирманың өніміне сұраныстың бағаға икемділігі, шекті
3.1.Жетілмеген бәсеке нарығының теориясы
Нарық механизмдері дербес қабылданған шешімдерді бір-бірімен келістіре отырып
Нарық тиімді қызмет істеу үшін тауарлар мен қызметтердің
Көп жағдайларда тауарлар мен қызметтерді өндіру немесе тұтыну
Нарықтағы бағада есептелінбеген шығындар мен пайдалылықтарды сыртқы әсерлер
Жағымсыз сыртқы әсерлер бұл өнімнің бағасында есептелінбеген
Өндіріс қалдықтарын қоршаған ортаға тастау фирмаларға арзанға түседі
Кейбір экономистер қоршаған ортаны ластаудың оптимальды мөлшерін анықтау
Қалдықты тастаудың
Қалдықтар
(теңге)
әлеуметтік шығыны
Ластаудың оптимальды
Е
Қалдықтар (тонна)
Е нүктесінде қалдықты қоршаған ортаға шашудың шекті
Енді жетілген бәсекелі нарықтағы жағымсыз және жағымды сыртқы
TSC=ТРС+ТЕС.
Қоршаған ортаны ластайтын өнім көлемі өскен сайын жиынтық
Әрбір қосымша өндірілген өнімнің шекті сыртқы шығынын (МЕС)
3.2 Еңбектің жетілмеген бәсекелі нарығы:
Жұмысбастылық және еңбекақы.
Сатушылар немесе сатып алушылар нарықтағы ресурстардың бағасына
Тауарлар мен қызметтерді өндіріп сататын фирмалар тауар нарығы
Еңбекақы мен жұмысбастылықтың деңгейіне кәсіподақтар тарапынан бақылау
Қорытынды:
Тауартану мәселесі әлемнің дамыған елдерінде жоғары деңгейге көтерілген.Нарықтық
Тауардың сапасы тауартанудағы көкейтесті мәселелердің бірі болып саналады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бердалиев,К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері: оқу құралы /ҚР
Жанаева, М. Шағын және орта бизнестің шаруасы қалай:
Қазақстандағы шағын бизнес:статистикалық жинақ /жауапты дайындаған. З.М. Султанов.,
Омаров, Атымтай. Шағын кәсіпкерлікпен шұғылданушылар заң талаптарын жете
Райхан, Нұрақым.Шағын кәсіпкерлік: кеше мен бүгін: [Өзекті мәселе]
Сәбден, Оразәлі. ХХIғасырға қандай экономкамен кіреміз. –Алматы:Қазақстан, 1997ж.-192
Шайынғазы, Сейфолла. Шағын кәсіпкерліктің шыңы қашан биіктейді? //Егемен
Шәріпов, С. Шағын кәсіпкерліктің күнгейі мен көлеңкесі: //Жетісу.-2005.-21шілде.-2б.
Яковлева, Татьяна. Елорда:экономикалық қуаттар: [Экономикалық сараптау] //Астана. Бүкілқазақстандық
2
Жетілмеген бәсеке және оның түрлері
Бәсекенің негізгі формалары
Тауарлық бәсекелестік
Бәсеке күресі
Бәсеке күрес - нарықтық экономика механизімінің басты элементі
Бір ғана бәсеке өндіруші
Қазақстан Республикасындағы бәсекенің даму жағдайы
Бәсеке түсінігі
Бәсеке және монополия. Бесеке формы
Бәсеке – рынокты экономиканың негізі