Құс тұқымдары
Мазмұны
1 Кіріспе………………………………………………………………..... 5
2 Негізгі бөлім…………………………………………………………... 6
2.1 Құс өсіруді ұйымдастыру……………………………………………. 6
2.2 Үй құстарының биологиялық және
8
2.3 Құс тұқымдары………………………………………………….…….. 9
2.4 Тауық тұқымдары…………………………………………………….. 9
2.4.1 Леггорн………………………………………………………………… 9
2.4.2 Орыстың ақ тауығы…………………………………………………… 9
2.4.3 Етті-жұмыртқалағыш…………………………………………………. 10
2.4.4 Плимутрок тұқымы…………………………………………………… 10
2.4.5 Етті тұқымдарға……………………………………………………….. 10
2.4.6 Сойыстық тұқымдарға………………………………………………... 10
2.4.7 Көркемдік тауықтар…………………………………………………... 10
2.5 Үйрек тұқымдары……………………………………………………... 10
2.6 Қаздар………………………………………………………………….. 12
2.6.1 Қытай қаздары жақсы жұмыртқалағыш…………………………….. 12
2.7 Күркетауықтар………………………………………………………… 12
2.7.1 Солтүстік кавказ күркетауығы……………………………………….. 13
2.7.2 Кең кеуделі жез түсті күркетауықтар………………………………... 13
2.8 Бөденелер……………………………………………………………… 13
2.9 Құс қорасы және оның күтімі………………………………………... 14
2.10 Өсіруге қажетті құсты таңдау………………………………………... 17
2.11 Жұмыртқа шайқау…………………………………………………….. 19
2.12 Құс азықтандыру……………………………………………………… 20
Қорытынды және ұсыныстар………………………………………… 23
Пайданылған әдебиеттер …………………………………………….. 24
1 Кіріспе
Елімізде азық-түлік мәселесін ойдағыдай шешу тұрғысында дербес шаруашылық иелерінің
Дербес шаруашылықты өркендетуге мемлекет өз тарапынан зор қамқорлық жасауда.
Бұл күндері ауылдық жерде тұратын әрбір түтіннің құстардың әр
Дербес шаруашылықта құстарды өсіру, сөйтіп аса сапалы бағалы
Көпшілік оқырман қауым ұсынылып отырған, осы мәселелермен қатар қойды
Құстардың тұқымдары өте көп жерге тарап, кез-келген халықтың өсіретіндігінде
Қазіргі уақытта әр-бір адам құсл шаруашылығын аша алады.
2 Негізгі бөлім
2.1 Құс өсіруді ұйымдастыру
Қолда өсірілетін үй құстарының түрі көп. Оларға тауық, үйрек,
Қазігі уақытта елімізде өндірілетін құс еті мен жұмырқасының 1/3
Дербес шаруашылықта құс өсірудің тиімділігі- оларды азықтандыруда асхана, бақша
Құстың дәмді де шипалы етімен және жұмыртқасымен қоса олардан
Бұл өте жауапты маңызды іс. Оны дұрыс ұйымдастыру үшін
Тауықтың ата-аналық табынын, жұмыртқаны жыл бойы біркелкі өндіріп отыруды
Бардық өндірістік циклдер өздерінде атқарылатын құс фабрикаларында тұқымға қалдырылатын
Тауарлы мақсаттағы шағын құс фермаларында және мемшар фермаларында мекиен
Жұмыртқа өндіретін құс фабрикалары мен мемшар, тауарлы фермаларының өнеркәсіптік
Асыл тұқымды құс өндіретін шаруашылықтарда тауық, үйрек және күркетауық
Тауықтар мен күркетауықтар әтештерін, ата үйректі шағылысқа бір жасқа
Құс фабрикалары мен асыл тұқымды құс фермаларының ата-аналық табынында
Құстардың табын құрылымы құс фабрикасы мен фермаларының мамандандырылуына, құстың
Мекиендерді тордың ішінде ұстап күтетін шаруашылықтарда бір жыл ғана
Үйрек өсіргенде әрбір 6-7 аналыққа бір ата үйрек ұстау
Қаз өсірген кезде 3-4 аналық қазға бір ата қаз,
Құс өсіруде тұқым асылдандыруға ерекше назар аударылғаны дұрыс. Осы
2.2 Үй құстарының биологиялық және шаруашылық ерекшеліктері
Құстың азық қорыту барысының басқа малға қарағанда едәуір ерекшеліктері
Бөлтіріктен ылғалданып, жұмсартылған азық қапшық тәріздес сөлді қарынға өтеді.
Осылайөңгелген азық ішектерге өтеді де, онда ыдырауы аяқталып, қанға
Азынтандыру барысы сияқты құс организмдеріндегізат алмасу барысы да өте
өздерінің бірінші тәуліктегі (жұмыртқадан шыққан кезіндегі) тірілей салмағын (50
Құс етінде 16проценттен (үйрек, қаз) 20 процентке (тауық, күркетауық)
Жұмыртқасы мен етін былай қойғанда құстардан бағалы қауырсын өндіріледі.
2.3 Құс тұқымдары
Құс тұқымдары негізгі өндірілетін өнім түрі бойынша жұмыртқалағыш, етті-жұмыртқалағыш,
2.4 Тауық тұқымдары
Жұмыртқалағыш тауық тұқымдары шапшаң, жеңіл сүйекті, тығыз қауырсынды келеді.
2.4.1 Леггорн
Тауықтарының тұлғасы үш бұрыштанып келеді. Түсі негізінен ақ. Басы
Мекиендері 4,5-5 айлығында жұмыртқалай бастап, жыл бойы 200-дей
2.4.2 Орыстың ақ тауығы
Жергілікті тауықтарды леггорн тұқымымен шағылыстыру арқылы шығарылған. Леггорндарға қарағанда
2.4.3Етті-жұмыртқалағыш тұқымдар
Етті-жұмыртқалағыш тұқымдарға мекиендердің тірілей салмағы 2,0-2,6 кг, қораздарынікі
2.4.4 Плимутрок тұқымы
Плимутрок тұқымы 6 айлығынан бастап жұмыртқалап, ашық қоңыр түсті
Москва тауықтары ұзын тұлғалы, кеудесі шығыңқы келеді.
2.4.5 Етті тұқымдар
Етті тұқымдарға корниш тұқымы жатады. Ол ірі, төртбақ келеді.
2.4.6 Сойыстық тұқымдар
Сойыстық тұқымдарға Өзбекстанда өсірілетін құланғы тұқымы жатады. Түсі бурыл,
2.4.7 Көркемдік тауықтар
Көркемдік тауықтарды әуесқой құс өсірушілер әсем қауырсыны немесе түрлі
2.5 Үйрек тұқымдары
Дербес шаруашылықта үйрек өсіру өте тиімді. Әсіресе оларды бағатын
Ең көп таралған пекин тұқымы суыққа өте төзімді (2
Еттілік қасиеттері өте жоғары. Сақа меиендерінің тірілей салмағы 3,0
Бұрыңғы одақ 1971 жылдан бастап Англиядан пекин үйректерінің екі
ТМД-да шығарылған үйрек тұқымдарына мосваның ақ үйрегі жатады. Дене
Үйрек етінде май көп болғандықтан (балапандарының етінде 26-28%, сақа
Мускусты үйректер 6-9 айлығында жұмыртқалай бастап, жылына әрқайсысы 70-80
Жұмырқалағыш тұқымдардан елімізде үндінің жүйрік үйрегі өсіріледі. Ұзын денелі,
Көптеген дербес шаруашылықтарда қаз өсіріледі. Қаз қолда өсіруге ыңғайлы,
Басқа үй құстарымен салыстырғанда шаруашылықта өсіру мерзімі де ұзақ.
ТМД шаруашылықтарында ең көп тарағандары ірі боз (40 %)
2.6 Қаздар
Ірі боз қаз өте кең тараған, сыртқы ортаға бейімделгіш
2.6.1 Қытай қазадары жақсы жұмыртқалағыш
Жұмыртқалауды 270 тәулігінде бастап, 45-70 жұмыртқа табады. Тірілейсалмақтары –4,0-5,0
2.7 Күркетауықтар
Қолда өсірілетін құстар ішіндегі ең ірісі – үнді тауығы,
Еліміздің суық аудандарынан басқа жерлерде күркетауықтарды дербес шаруашылықтарда өсіруге
2.7.1 Солтүстік кавказ күркетауығы
Жайылым отына бейімделген отандық бағалы тұқым. Мекиендері 9-10 айлығынан
Тұлғасы кең де шығыңқы. Солтүстік кавказ күркетауығын қауырсының түсіне
2.7.2 Кең кеуделі жез түсті күркетауықтар
Америка Құрама Штаттарында шығарылған тұқым. Қазақстанға әкелініп солтүстік кавказ
Осы келтірілген тауық, қаз, үйрек және күркетауық тұқымдарымен қатар
2.8 Бөденелер
Бөденелерден қолда өсіруге бейімделгендері жапон бөденесі. Жапон бөденелері тауық
Жұмыртқалауын өте ерте 35-40 күндігінде, тірілей салмағы 90-100 грамдық
Бөденелердін жұмыртқасын сәскеде және ымырт жабыла салады. Салу аралығы
2.9 Құс қорасы және оның күтімі
Қолда өсіруге балапандарды көбіне көктемде сатып алады. Оларды жаз
Жақсы жылытылып салынған қорада қыс уақытында құсты терең төсеніш
Балапандарды бордақылғанда еденнің әрбір шаршы метріне 15 шөже, немесе
Құс қорасы тегіс, құрғақ сәл оңтүстікке, күн көзіне қарай
Қораға сырттан су енбес үшін қораны қоршап, ені 50
Қора ағаштан салынса жылуды жақсы сақтау үшін қабырға ені
Қора төбесін жабу үшін ағаш үгіндісі, екі қабат қара
Құс қорасының алдында көлемі оның жартысындай етіліп, ашық алаң
Құс денесін биттен, қауырсын жегіш түрлі паразиттерден таза сақтау
Қорада өсірілетін құстың денсаулығы, өсіп-жетіліп, өнім беру қабілеттілігі қора
Бөлме температурасы өсірілетін құстың жасына байланысты өзгертіледі. 1 тәуліктен
Құс организміне биологиялық әсер ететін факторлар – тәліктегі жарық
Қосымша жарық көзі ретінде люминиценттік немесе электр шамдардан қолданады.
Кесте 1. Құсқа қажетті жарық режимі
Құс шамасы, күн Сәулелендіру мерзімі, сағат-минут
Тауықтар Күрке тауықтар
Үйректер
Қаздар
жұмыртқалағыш етті
1-3 24-00 24-00 24-00 24-00 24-00
4-7 23-30 24-00 17-00 16-00 24-00
8-14 15-30 24-00 17-00 16-00 16-00
15-21 9-00 21-00 17-00 8-00 16-00
22-28 9-00 18-00 14-00 8-00 14-00
29-35 9-00 14-00 14-00 8-00 14-00
36-42 9-00 12-00 14-00 8-00 14-00
43-49 9-00 10-00 14-00 8-00 14-00
50-126 9-00 8-00 14-00 8-00 14-00
127-133 10-00 8-00 8-00 8-00 7-00
134-140 10-30 8-00 8-00 8-00 7-00
141-147 11-00 8-00 8-00 8-00 7-00
148-154 12-00 8-00 8-00 8-00 7-00
155-161 12-30 9-00 8-00 8-30 7-00
162-168 13-00 10-00 8-00 9-00 7-00
169-175 13-30 11-00 8-00 9-30 7-00
176-182 14-00 12-00 8-00 10-00 7-00
Осыдан құс қорасының жарықтығы онда өсірілетін онда өсірілетін құс
Міне, құс шамасына байланысты оларды ұстайтын қора жарықтығын осылайша
Жұмыртқадан жаңа шыққан балапанды тәлік бойы жарықта ұстағанда, олардың
Жұмыртқалағыш тауықтардың жарық режимін 5 айлықтарынан бастап әр апта
Күркетауықтарды 4 айлықғынан бастап 7 айлығына дейін 8 сағаттық,
2.10 Өсіруге қажетті құсты таңдау
Үйді жыл бойы құс етімен қамтамасыз ету үшін сақа
Міне, жұмыртқалағыштығының жасына байланысты өзгеруіне қарай жұмыртқалағыш тұқымды тауықтарды
Күзде, кәрі құс бордақыланып сойылады да, орнына басқалары қалдырылады.
Кесте 2. Құс жұмыртқалағыштығының жасына байланысты өзгеруі
Құс Тауықтар Қаздар Үйректер Күркетауықтар
Жасы, жыл жұмыртқалағыштығы етті жұмыртқалағ-ғы
бір-і ж-н салыстырғанда, % жұмыртқалағ-ғы
бір-і ж-н салыстырғанда, % жұмыртқалағ-ғы
бір-і ж-н салыстырғанда, %
жұмыртқалағыштығы, % жұмыртқалағыштығы, %
1 200 95 190 100 40 100 110 100
2 170 85 140 74 50 125 120 109
3 145 73 110 58 65 155 90 82
4 125 63 90 47 60 150 80 73
5 110 55 85 45 30 75 60 55
Тұқымға қалдырылатын құсты таңдағанда сырт пішінін тексеріп, тұлғасында кемшіліктер
Жұмыртқалағыш мекиендер шалт қимылдайды. Тез азықтанады. Денелері ұзын да
Құс жұмыртқалағыштығын 3 кестеде келтірілген орташа айлық көрсеткіштермен салыстыра
Жүнін жұлған немесе құсқа қауырсының өсуін жетілдіретін органикалық
күкіртке бай азықтарды береді. Оларға капуста, сүт қалдықтары жатажы.
Жұмыртқалағыш тауықтардың жұмыртқа салуының 10-11 айлығында, етті тауықтардың жұмыртқа
Кесте 3. Құстың айлық жұмыртқалағыштығы
Жұмырт
қалау айлары Тауықтар Бөдене
лер Мысыр тауық
тары
Үйректер
Қаздар Күрке
тауықтар
жұмыртқала
ғыш
етті
1-ші 9 5 7 5 15 6 12
2-ші 23 13 24 12 22 11 16
3-ші 24 20 26 23 23 13 16
4-ші 22 19 25 23 23 11 14
5-ші 24 18 24 20 20 6 12
6-шы 23 17 23 18 18 3 -
7-ші 18 16 21 3 13 - -
8-ші 22 15 15 - - - -
9-шы 22 12 15 - - - -
10-шы 22 10 15 - - - -
11-ші 19 - - - - - -
12-ші 17 - - - - - -
Барлы
ғы 245 145 190 100 135 50 70
Ол үшін жарық, суару және азықтандыру режимін бұзып, құс
2.11 Жұмыртқа шайқау
Шайқалып, балапан шығарылатын жұмыртқаларды қораздарымен бірге ұсталған, жұмыртқалары ұрықтанған
Ұяда ұзақ жатып қалған жұмыртқа құс аяғымен жарақаттанып немесе
Шайқалатын жұмыртқаларды тәулігіне екі рет жинап тұрған жөн. Жиналған
Жұмыртқалардың балапан шығару қабілетін ұзарту үшін оларды 5 сағатқа
Жиналған жұмыртқалардың сырты таза, формасы дұрыс болуға тиіс. Дөңгелек
Жұмыртқалардың ұзақ мерзімі жатып қалғанын қабығына қарап анықтауға болады.
Қажетті жағдайда, әсіресе қатты лайланатын қаз жұмыртқаларын шайқау алдында
Балапан шығару үшін жиналған жұмыртқаларды екі түрлі шайқауға болады.
2.12 Құс азықтандыру
Қолда өсіретін басқа малға қарағанда үй құстарының өсімталдығы мен
Кейбір азықтар қолда болмай қалғанда, оларды қоректілігі бойынша басқа
Құрғақ түрінде есептегенде сақа тауықтар жағытұрым (әр тауық) тәулігіне
Егер негізгі азық ретінде толық рациондық құрама жем сатылып
Дербес шауашылылықтағы құсқа берілетін азықтарды алдын-ала дайындаған жөн. Алдын-ала
Сонымен қатар құс азығына арналған ұнтақтарды, ұнды ашытып беруге
Тамыр-түйнек жемістілерді құсқа берер алдында жуып тазартады, кесіп
Балапандарды тәулігіне 4-6 рет, сақа құсты 3-4 рет азықтандырады.
Қорытынды және ұсыныстар
Дербес шаруашылықта құс өсірудің тиімділігі- оларды азықтандыруда асхана, бақша
Жұмыртқасы мен етін былай қойғанда құстардан бағалы қауырсын өндіріледі.
Дербес шаруашылықта әдетте тауықтардың жұмыртқалағыш және етті-жұмыртқалаш тұқымдардын, үйрек,
Мысыр тауықтарының жарық режимі етті тауықтар режиміндей болады. Ет
Тұқымға алып қалынатын құстың жұмыртқалағыштығын байқататын белгілері мыналар: мекиендер
Әрбір килограмм ет өндіру үшін құсқа басқа малға қарағанда
11 Пайданылған әдебиеттер
Ред. А. Отарбаев, т.б.Қолда мал өсіру. – Алматы: Қайнар,
Ю. Д. Зыков, И.П. Копытин, Мал азығын өндіру, Алматы,
У. Әбділманов, Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру, Алматы, «Қайнар», 1995 ж.
4. Вестник департамента селького хозяйства Павлодарской
№ 8 ноябрь 2003 г.
5. У. Абдилманов, Организация и управление сельхозпроизводством,
Алматы, «Кайнар», 1990 г.
6. Б. Ысқақбаев, Құс шаруашылығын азықтандыру, Жаршы, № 4,
7. Попович И. В. Практикум по экономике птицоводстве. М.,
8. Поповенко И.С. Организация кормовой базы птицоводство, М., 1988.
9. Ульман И..Е. Вопросы комплексной механизации птицоводческих ферм.
М., 1974.
10. Запченко А.П. Эффективность сельскохозяйственного производства
птицофабрик, М., "Колос", 1989.
1 сурет - Сойыстық тұқымдарына жататын Өзбекстандағы құлаңғы тұқымы
2 сурет - Үйрек тұқымдарының ішіндегі ең көп
3 сурет - Қытай қазадарының 9 айлық кезіндегі балапандары
4 сурет – Сырты көгеріп бұзыла бастаған жұмыртқаның бір
23
1
Құс тұқымдары
Құстардың санитарлық гигиенасы
«Ауыл шаруашылығы малдарын өсіру және селекциясы»
Ауыл шаруашылығының қарқынды дамып келе жатқан саласы - құс шаруашылығы
Құс шаруашылығы жайлы
Құс фабрикасы
Жұмыртқа өндіру технологиясы
Құстар классына сипаттама
Ордабасы құс шаруашылығы
Тауықтарды өсіру технологиясын жетілдіру