Жалпы инвестицияға табыс
Қазақстандағы инвестициялар және оның бухгалтериясы
Мазмұны
Кіріспе 3
1. Тарау. Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі қаржылық инвестиция есебі 14
1.1. Инвестицияның жiктелуi және оның есебінің міндеті 14
1.2. Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық субъектісіндегі инвестиция
1.3. Қаржылық инвестициялардың есебі 28
2. Тарау. Кәсіпорындағы инвестициялар аудиті 44
2.1. Инвестиция аудитінің міндеттері және ақпараттық қоры 44
2.2. Инвестиция аудиті 46
2.3. Инвестиция тиімділігі мен инвестициялау бойынша шешімдерді бағалау 56
2.4. Инвестицияланатын кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау 64
Қорытынды 73
Қолданылған әдебиеттер 75
Кіріспе
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға көшу барысында қаржылық ресурстар, өздерінің
Экономика - әрбір қоғамдық құрылыстың негізгі іргетасы, ол материалдық
Бүгінгі күні, Республикада Мемлекеттік шектеулік саясаты нәтижесінде макроэкономикалық тепе-теңдікке
Нарықтық экономикаға өту кезеңінде бухгалтерлік есепті одан әрі дамыту
Елімізде бухгалтерлік есептің тиянақты дамуына бірден-бір негіз болған, заң
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында тиянақты, қатаң бақылау,
Шаруашылық субектісіне қазіргі уақытта тиімді жұмыс істеу үшін, нақты
Осыған байланысты бұл диплом жұмысымның тақырыбы қаржылық инвестиция, яғни
“Қаржылық инвестиция есебі” №8 Бухгалтерлік есеп стандартының негізінде ұйымдастырылып,
Ол халықаралық тәжірибеге сәйкес нарық экономикасының негізгі қозғаушыларының
Әрбір кәсіпорын табыс алу үшін, қолданылатын активтерді сатып алу
- артық ақша қаражаттарын инвестициялау;
-ақша қаражаттары ағымын болжауды дайындау;
- ақша қаражаттарғы сұраныстарды талдау (ақша қаражаттары ағымын
-бағалы қағаздар немесе ақша қаражаттары белгілерің сату;
-тауарлар мен қызметтер өнімін өткізу (табыс алу циклы);
-ТМҚ және ҢҚ-ды сатып алу (сатып алулармен шығындар циклы);
-еңбек пен материалдардың дайын өнімге айналуы (өндірістік цикл).
Бағалы қағаздарды шығарып және оны орналастыру, кәсіпорын белгіленген бағдармаларды
Қаржылық инвестор ретінде барлық материалдық – техникалық және қаржылық
Инвестициялар меншік иесінің жағдайын жоғарлату мақсатында жасалынады яғни
Қаржылық инвестициялық циклға жатқызылатын операциялар, кәсіпорынның келесі іс-әрекет қызметтері
ақша қаражаттар ағымын қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді жоспарлы
ақша қаражаттар ағымын болжау, қаржыландыру құралдары, өндірісті ұлғайту жоспары
инвестициялық қызметкерлер өкілеттерімен, заңгерлермен және тәуелсіз аудиторлармен кездесу;
басқарманың қарауына инвестициялық қызмет жоспарларын ұсыну;
инвестицияларға акцияларды, облигацияларды және вексельдері өткізу;
басқарманың дивиденттер көлемін жоспарлау;
дивиденттер мен пайыздарды төлеу;
ақша қаражаттарынның артығын талдау (болжаммен салыстырғанда);
бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
артық ақша қаражаттарын инвестициялау бойынша, ұсыныстар;
дивиденттер мен пайыздарды алу.
Жоғарыда аталған қызметтердің көбісін, атап өтейік.
Мен бұл тақырыбыма сәйкес, керекті мәліметтерді Ж.А.Қ.
Ақша жинақтаушы зейнетақы қоры “Халықтық зейнетақы қоры” жабық акционерлік
Қордың толық аттауы:
қазақ тілінде: Ашық жинақтаушы зейнетақы қоры “Халықтық зейнетақы қоры”
“Халықтық зейнетақы қоры” 18 март 1998 жылы №73, мемлекеттік
Банктік деректемелері: Т.С.Н. 600700153564, БИК 190501601, ИИК 21467698 “Қазақстан
Қордың құрылтайшылары туралы мәліметтер:
а) заңды тұлғалар
№
Аталуы
Мекен-жайы
Қызмет түрі Жарғылық капиталдағы үлесі(%)
1. “Қазақстан Республика-” көлік қүралдары жүргізушілерінің Одағы”қоғамдық бірлестігі
11,55
2. Жабық акционерлік қоғамы “Трансконтинетальді сақтандыру қоғам” Алматы
25
3 Жабық акционерлік қоғамы “Транснациональді қоғам” Алматы қ-сі, Жансүгіров
25
4 Ашық акционерлік қоғамы “Банк Центр кредит” Алматы қ-сы,
19,67
5 “Евразия- Социо” жауапкершілігі шектелген серіктестік Алматы қ-сы, Желтоқсан,
18,78
Банк-кастодиан және зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания туралы
№р/р Аталуы Кастодиалдық шарт жасасу мерзімі
Банк-кастодиан “Казақстан Халық Банкі” -ААҚ
11 наурыз 1998 ж.
Зейнеақы активтерін басқару жөніндегі компания (ЗАБЖК) “АВN АMRО Asset
11 наурыз 1998 ж
- Қоғамда 14 филиалдар бар: Ақмола, Алматы, Актөбе, Атырау,
Бұл қоғамның өзінің бөлек мүлкі, жеке балансы, банктегі есеп
“Зейнетақы қорында” жұмыс істейтін, құнды қағаздардың түрі:
мемлекеттік қысқа мерзімді (1 жылға)
а) Меккам 3
б) Мека ВМ – 3, 6, 12, 9.
в) Меккам – 6, 12.
г) Ноты Нацбанка
д) Валютные ноты НБРК
мемлекеттік орта және ұзақ мерзімді.
а) Меокам – 24, 120.
б) Евробонды – 04, 02.
в) АВ Мекам – 60
г) Меикам – 18
Ж.А.Қ. ,,Зейнетақы қордың,, қаржылық-шаруашылық есебінің талдауы
N
КӨРСЕТКІШТЕР
2001
жыл
2002
жыл АУЫТҚУЫ
(+,-)
сома өсу қарқы-ны
1 өткізуден түскен табыс, мың.тг. 44330
2 өнімнің өзіндік құны, мың.тг.
3 Жалпы табыс, мың тг. 44330
4 Кезеңдік шығындар, мың тг. 44249
5 Салық алынғанға дейін табыс
6 Табыс салығы
7 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың тг.
8 Еңбек өнімділігі тг.
9 Қор қайтымдылығы, мың.
тг. 1772 2187 415 124
10 Таза табыс(шығын)
Бұл қордың 2001-ші және 2002ж. жылдың бухгалтерлік балансын салыстыра
“Зейнетақы қордың” жұмыс істейтін: инвестиция портфелін және т.б. ақша
1. Тарау. Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі қаржылық инвестиция есебі
1.1. Инвестицияның жiктелуi және оның есебінің міндеті
Инвестициялар, оларды жіктеу және бағалау. Инвестициялар ретінде, өнеркәсіп,
Инвестициялардың көзі жаңадан жасалған құн немесе, басқаша айтқанда, таза
Инвестициялар қаржылық және нақты болып бөлінеді.
Қаржылық инвестицияларға – акционерлік кәсіпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар,
Нақты инвестициялар - кәсіпорынның негізгі капиталына және материалды
Инвестициялардың технологиялық құрлымы негізгі капиталдың активті элементтердің (құрал жабдық,
Қаржылық инвестициялар мерзіміне байланысты келесі категорияларға жіктеледі:
қысқа мерзімдi қаржылық инвестициялар – 1 (бір) жылға дейін
ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар – 1 (бір) жылдан артық
Қозғалмайтын мүлікке инвестицияларды иемденген субъктілер, бұл инвестицияларды ұзақ мерзімді
Қаржылық инвестицияларды сатып алғанда, брокерлік сыйақы және банктік қызметке
Алуға дейін есептелінген пайыздарды (%), дивидентерді құрылған құны бойынша
Сатып алу құны мен бағалы қағаздарға инвестицияларды өтеу құны
Қысқа мерзімде қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста: ағымдағы құны; сатып
Егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар сатып алу мен ағымдағы
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың ағымдағы құнның өзгеруінен, алынған табыс
ғзақ мерзімді қаржылық инвестициялар – бухгалтерлік баланста: сатып алу
ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау сомасы меншіктік капиталды
ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың құны, төмендеу кезінде осы
Қаржылық инвестициялардың шығуы кезінде, сатудан алынған табыс пен баланстық
ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қысқа мерзімді категорияға ауыстыру келесідей
Сатып алу мен баланстық құнының ең аз бағалануы бойынша,
Баланстық құны бойынша, егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар ағымдағы
Қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды ұзақ мерзімді категорияға ауыстуру келесідей
сатып алу мен ағымдағы құнынның ең аз бағалануы бойынша;
ағымдағы құн бойынша бейнеленедi.
Табысқа келесілер кіреді: қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қаржылық
Инвестициялардың тиімділігі әдетте белсеңді элементтердің үлесі өскенде артады.
Негізгі капиталдың заттай элементтердің (негізгі қор, тауарлы – материалдық
Әлемде өндірістің халықаралық өзгерістер байқалуда, ол капитал экспортының (сыртқы
туандаса, сыртқы инвестициялар тура және портфельді болып
- Тура инвестициялар кәсіпорынды басқаруға қатысу құқығын береді;
Портфельді – бұл құқықты бермейді.
Инвестициялар – экономика дамуының жоғары және тұрақты қарқынын қамтамасыз
Даму мәселесінде маңызды орын алатын кәсіпорындарды қаржыландыру мен ұзақ
Ішкі, сондай - ақ сыртқы инвестицияларда инвесторлар үшін қаржы
Қаржы инвестициялар тек қана техникалық – экономикалық есептер негізінде,
Қазақстан Республикасының заңдамасы экономика саласындағы инвестицияны қолдауға бағытталған. Республикада,
Инвестициялардың соңғы мақсаты болып: жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника
Қазақстан Республикасының экономика салаларын көтеру және дамытуда шетелдік инвестициялардың
Шетелдік инвестициялар - пайда (табыс) табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет
Инвестициялармен байланысты қызмет, бiрлескен және шетелдік кәсіпорындарды, сондай –
Қазақстан Республикасының шетелдік инвесторы ретінде келесілер болады: шетелдік заңды
Қазақстан Республикасының территориясында келесілер құрылуы мүмкін:
шетелдік кәсіпорын - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылған, толық
бірлескен кәсіпорын - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылған, мүліктің
Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін кез-келген шетелдік инвестициялар нысаны
Шетелдік инвесторлар өзінің қызметі барысында алған табыстарын Қазақстан Республикасында
Заңдамадағы өзгерістер және (немесе) халықаралық келісім – шарттардың өзгеруі,
Заңдамадағы өзгерістер және (немесе) халықаралық келісім – шарттардың өзгеруі
Шетелдік инвестициялардың есебі ішкі инвестициялардай синтетикалық есеп шоттарында ұйымдастырылады;
1.2. Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық субъектісіндегі инвестиция
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес шаруашылық серіктестік еншілес деп
Инвестициялардың есебі 14 “Инвестициялар” бөлімшесі шоттарында жүргізіледі. Оның ішіне
Берген бөлімше шоттары тәуелді, еншілес серіктестіктердің және бірлесіп –
141-144 шоттары активті, күрделі болып табылады. Аналитикалық есеп инвестицияланатын
Инвестициялардың есебі №14 “Тәуелді шаруашылық серіктестіктер инвестициялары есебі “
Инвестицияны есепке алғанда келесі әдістер қолданылады:
Үлестік қатысу әдісі – инвестордың тәуелді шаруашылық серіктестіктің таза
Үлестік қатысу әдісін қолданған кезде инвестициялардың баланстық құны, тәуелді
Тәуелді шаруашылық серіктестіктің жинақталған таза табысының жалпы сомасы, тиесілi
Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің активтерін қайта бағалаумен байланысты инвесторлардың үлесінің
Егер инвесторлардың үлесі тәуелді шаруашылық серіктестіктің шығындары инвестицияның баланстық
Инвестор тәуелді шаруашылық серіктестіктің таза табысындағы, өзінің үлестік қатысуын
Құн әдісi - инвестициялар сатып алу кездегі, сатып алу
Инвестицияланатын кәсіпорын, инвесторға табыстарын беру қабілеттігін төмендететін, қатаң ұзақ
Осындай шектеулерді тудыртатын себептер қатарына келесілер жатады. Кәсіпорын, дивиденттерді
Тәуелді шаруашылық серіктестікте инвестициялар біріктірілген қаржылық есеп беру
Тәуелді шаруашылық серіктестік анықтамасына, тәуелді шаруашылық серіктестікке сәйкес келмейтін
Бөлек қаржылық есеп беруді құрастыратын инвестор, өзінің тәуелді шаруашылық
Біріктірілген қаржылық есеп беруді құрамайтын, инвестордың бөлек қаржылық
Төменде еншілес, тәуелді және қосарланып бақыланатын серіктестіктерге инвестициялар бойынша
N
Шаруашылдық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дт
КТ
1 2 4 5
А. Үлестік қатысу әдесі бойынша инвестициялардың есебі
1. Келесілерді салу арқылы еншілес, тәуелді немесе қосарланып –
А) ақша қаражаттары 141-144 441,451,431
Б) Тауарлар, дайын өнім 141-144 221-222
В) Негізгі құралдар 141-144 121-126
Г) Материалды емес активтер 141-144 101-106
2. Еншілес, тәуелді немесе қосарланып – бақыланатын серіктестіктің жинақталған
141-144
3. Еншілес, тәуелді немесе қосарланып бақыланатын серіктестіктің шығындары танылды:
Шығындар инвестициялардың азаюына бағытталған
141-144
4. Инвестицияның баланстық құнын үлкейтетін немесе азайтатын, еншілес, тәуелді
141-144
542
Белгіленген тәртіпте активтер құнын келітіп бағалау жүргізілді
542
141-144
542 шоттында “Инвестицияларды қайта бағалаудағы қосымша төленбеген капитал қаражаттардың
821
141-144
5. Егер инвестордың үлесі еншілес, тәуелді немесе қосарланып –
011
6. Инвестор табыстарды, таза табыс сомасының үлесі таза шығып
Табыс алғанда
141-144
708
Б. Құн әдісі бойынша инвестициялардың есебі
1. Еншілес, тәуелді және қосарланып – бақыланатын серіктестіктерге инвестициялар
141-144
441,451, 431,701, 702, 721, 722 және т.б.
2. Еншілес, тәуелді және қосарланып- бақыланатын серіктестіктің жинақталған таза
441-451
708
3. Инвестициялардың құны қайтарымсыз түрде төмендеуі жағдайында, осы инвестициялардың
542
141-144
1.3. Қаржылық инвестициялардың есебі
Қаржылық инвестициялардың есебі 40 бөлімше “Қаржылық инвестициялар” шоттарында жүргізіледі.
401-403 шоттары активті, күрделі, негізгі. Осы шоттардың дебеті бойынша,
Қаржылық инвестицияларының шоттары бойынша, аналитикалық есебі осы инвестициялар жүргізілген
401 “Акциялар” шотында кәсіпорынның басқа кәсіпорындардың, банктердің және тағы
Акцияларды алған кезде, келесі шоттар кореспонденциясы беріледі.
Дт 401,,Акциялар,, Кт 671 “Жабдықтаушылармен және мердігерлерімен есептесулер,, Кт
Акцияларды алу, есеп айырысу шоттарына тиістілері жүргізуге болады:
Дт 401 “Акциялар” Кт 431 ,,Ел
402 “Облигациялар” шотында қаржылық инвестициялар мемлекеттік және жергілікті зайымдар
Облигациялардың келесі реквизиттері бар болуы керек: элементтің (облигацияны
Облигацияларды алған кезде келесі проводкалар беріледі:
Дт 402 “Облигациялар” Кт 687 ,,Басқалары,, Кт
Облигацияларға қаражаттарды инвестициялау номиналдық құнның көлеміне байланысты тұрақты
Облигацияларды алудың екі варианты бар: номиналдық құнынан жоғары және
Облигацияларды номиналдан жоғарғы бағамен алу. Егер алынған облигациялардың сатып
Дт 332 “ Есептелінген (%) – проценттер”
Кт 724 “Акциялар дивиденді және процент” түріндегі табыстар -
Дт 845 “Негізгі қызметтен емес басқада шығындар”.
Кт 402 “Облигациялар” - сатып алу және номиналдық құны
Облигацияларды номиналдық құнынан төлем бағаға сатып алған кезде
Егер алынған облигациялардың және басқадай ұқсас бағалы қағаздардың сатып
Дт 332 “ Еспетелінген пайыздар” - бағалы қағаздар бойынша
Дт 402 “ Облигациялар” - сатып алумен номиналдық құны
Кт 724 “Акциялар дивиденді және процент түріндегі табыстар” -
Жоғарыда келтірілген екі жағдайда да, сатып алу мен номиналдық
Облигацияларды өтеген (кері сатып алу) және сатқан кезде келесі
Дт 843 “Бағалы қағаздарды сату шығындары”
Кт 402 “Облигациялар”
Кт 403 “Басқадай қаржылық инвестициялар” шотында депозиттік сертификаттар, депозиттер,
Депозиттік сертификат – салымынның депозитті бойынша алуға құқығын растайтын,
Сертификаттар талап етілгенге дейін (депозиттік сертификатты ұсыну бойынша белгілі
Депозиттік сертификаттар салымымен банкке немесе дилерге (тауарлар, валютаны және
Депозиттер - банктерге уақытша салынған, ақша қаражаттар салымдары.
Бондар – мемлекеттік қазынашылық пен, жекелеген ұйымдар мен кәсіпорындармен
Қазынашылық вексельдер - мемлекеттің қысқа мерзімді міндеттемелер
Қазынашылық ноталар – қазынашылық эмиссия тәртібінде шығарылатын ақшалар түрі.
ұсынылған зайымдар - қарыз берушінің қарыз алушыға белгілі
Төменде 403 “Басқадай қаржылық инвестициялар” шоты бойынша шоттар корреспонденциясы
403 шоты бойынша аналитикалық есебі салымдар жүргізілген (ел ішінде
№ ретті номер Шаруашылық операциялар мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дт Кт
1. Депозиттерге, сертификаттарға, депозиттік сертификаттарға, бөндарға, қазынашылық ноталарға, ұсынылған
403
441,451,
431,432
2. Негізгі құралдар, материалды емес активтер, материалдар, дайын өнім,
403
722,721,
727,701,
702
3. ғсынылған зайымдарды, депозиттерді және басқа да салымдарды қайтару
441,451,
431,432
403
4. Материалды түрде ұсынылған зайымдарды қайтару 122-125,
101-103,106.
201-206,208
221-223
403
5. Депозиттер, ұсынылған зайымдар және басқалары бойынша процентер есептелінеді
332
724
6. Есептелінген процентер төленді 441,451,
431,432
332
7. Қазынашылық вексельдермен бондар өткізілді:
- вексельдер мен бондардың сатып алу құнына
843
403
- вексельдер мен бондардың сату құнына 441,451,
431,432
723.
1.4. Инвестицияны қайта бағалау және түгендеу
Инвестициялардың инвентаризациясы. Инвентаризациялауды жүргізу, әр кәсіпорындардың бағалы қағаздарына ұзақ
Бағалы қағаздардың нақты барын тексерген кезде (бағалы қағаздар ретінде
Кәсіпорында бағалы қағаздарды сақтаған кезде, кәсіпорында бекіткен, сондай-ақ, ол
Бағалы қағаздарды инвентаризациялау актіде атаудың, серияның, номердің, номиналдық құнын,
Әр бір бағалы қағаздың реквизиттері, кәсіпорынның бухгалтериясында сақталатын тізім
Банкке немесе депозитаринге, (бағалы қағаздардың арнайы қоймасы) өткізілген бағалы
Кәсіпорынға тиісті бағалы қағаздарды инвентаризациялау кезінде, олардың құнының нақты
Ел ішінде және шетелде құрылған, басқадай кәсіпорындардың жарғылық капиталына,
Қаржылық инвестицияларды инвентаризациялау нәтежелері “Қатаң есеп беру құжаттар бланкілері
Егер инвентаризациялау кезінде, әр түрлі дебиторлар мен есептесулер, басқадай
Инвентаризациялау кезінде, банкрот болып жарияланған, немесе жойылған (инвестор сәйкесінше
Инвентаризациялық комиссия (түгендеу комиссия) инвестицияланған кәсіпорындардың түрленуі; меншік нысанын
Инвентаризацияларды түгендеу нәтижелері бойынша шоттар корреспонденциясы төменде келтірілген
№ ретті номер Шаруашылық операциялар мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дт Кт
1. Түгендеу кезінде, еншілес кәсіпорынға инвестициялар 200,0 мың теңге
-Түзету жазбасы (“Қызыл сторно” әдiсімен).
321
441
- дұрыс жазба 141 441
2. Инвентаризациялау кезінде, банкрот болып жарияланған, “Алау” коммерциялық кәсіпорын
334
401
Инвестицияларды қайта бағалау. ғзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау
ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың, қосып бағалау сомасы, меншіктік капиталдың
Берілген инвестицияларының, қосып бағалау сомасы жетпеген кезде, оның құнының
Құны бұрын азайтылған инвестицияның қосып бағалау сомасы, сол инвестициялардан
ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың құны, қайтарымсыз төмендеуі жағдайында, осы
Төменде инвестицияларды қайта бағалау бойынша шоттар корреспонденциясы келтірілген
№ ретті номер Шаруашылық операциялар мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дт Кт
1. Бекітілген тәртіпте ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың қосып бағалануы
141-144,
401,403
542,
543
2. Бекітілген тәртіпте ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың азайтып бағалануы
542,543
141-144,
401-403
3. 542, 543 шоттарында есепке алынған қосып бағалау сомаларынның
845
141-144,
401-403
Инвестицияларды есеп беруде ашып көрсету.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есеп беруінде, келесі анықтамалармен есептік
Сондай-ақ, ашылуға келесілер бойынша табысқа кірген сомалар: ұзақ
Кеткен дайын өнім қорлары, жатып қалған қорлар, өтімсіздер (немеквит).
Жоғары тәуекел категориясына түскен активтерге неғұрлым қаражаттар көп салынса,
Жүргізілген талдауды дамытуға, қиын өткізілетін активтердің, жалпы активтердің көлемінің
Жоғарыда аталған қатынастар аралық, өсу тенденциясы өтімділіктің төмендегенің
Осындай талдауды жүргізгенде, айналым қаражаттарын қиын және тез
Төлем қабылеттілік - өзінің активтерін қолдана
Бұл көрсекіш, қаржылық тәуекелділікті өлшейді; яғни банкроттық мүмкіндігі.
Кәсіпорының төлем қабілеттілігі деп, оның активтері сыртқы міндеттемелерден асатын
Төлем қабылеттілік деңгейін өлшеу үшін, кәсіпорынның меншікті капиталының, оның
КП= меншіктік қаражаттар көздері пассивтің
жалпы міндеттемелер (баланс пассивінің 2 бөлімі).
Төлем қабілеттіліктің жоғарғы коэффициентті, минималды қаржылық тәукелді көрсетеді
Төлем қабылеттілік анықтаған кезде, меншікті қаражаттар (меншікті капитал) көздерінің
Төлем қабылеттілікті талдау кезінде меншікті капиталдың ұзақ мерзімді қатынастылық
Ко = Меншікті қаражаттар көздері (пассивтің
ұзақ мерзімді міндеттемелер (пассивтің 2-ші бөлімінен)
Қаржылық талдауды жүргізген кезде, табыс алуды қамтамасыз еткен
1. Жалпы инвестицияға табыс =
Салық салынғанға дейінгі табыс + Төлейтін пайыздар
ұзақ мерзімді міндеттемелер + Меншікті капитал.
Бұл коэффицент инвестицияланған қаражаттарды басқарудан табыстылықты және жанама түрде
Бұдан басқа табыс ішіне ұзақ мерзімді міндеттемелер бойынша %
2. Меншікті капиталға табыс =
меншікті капитал
Бұл көрсеткіш, меншіктік қаражаттардың қаншалықты тиімді қолданғанын көрсетеді, яғни
Берілген көрсеткіш акционерлерге өте маңызды, өйткені қаражаттарды табысты салымды
3. Жалпы активке табыс =
барлық активтер
Бұл көрсеткіш, кәсіпорынның барлық активтерін қолдану тиімділігін (қор қайтарымдылығын)
2. Тарау. Кәсіпорындағы инвестициялар аудиті
2.1. Инвестиция аудитінің міндеттері және ақпараттық қоры
Қаржылық инвестициялар аудиті, аудитті жүргізу бағдарламасын (жоспарын) құрастырудан басталады
Аудитор қаржылық инвестициялар туралы жеткілікті нақты материал алуы
Инвестициялар тізімін алу және дайындау.
Инвестицияларды алумен байланысты құжаттарды тексеру.
Инвестициялар, айналымнан тыс активтер ретінде қарастырылғанда, қарастырылған есепті мерзім
Акция сертификаттары (акционерлер реестр мәлеметтерімен растап), облигация және
Инвестициялар тиімділігі мен инвестициялау туралы шешімдерге баға беру:
а) Инвестицияланатын кәсіпорынның қызмет ету аясы мен бағалы қағаздар
б) Инвестицияланатын кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына талдау жүргізу;
в) Инвестицияның тиімділігіне баға беру және олардың құнын анықтау.
Есеп және есептік құжаттардың дұрыс жүргізілуін, есепте операцияны толық
а) бағалы қағаздарды сатып алу мен басқа кәсіпорындардың жарғы
б) ұсынылған зайымдардың есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру;
в) зайымдарды өтеу мен бағалы қағаздарды сату есебі бойынша
г) бағалы қағаздармен операцияларға салықты есептеудің және олардың қаржылық
Инвестициялардың нәтежесін аңықталудың дұрыстығын тексеру:
а) инвестициялаудан тиісті табыстың толық түсуін тексеру;
б) инвестициялаудан алынған табыстың (зиян) бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуін
Аудиттің әр бір сәті мәліметтерді арифметикалық тексерумен, ағымдағы заңды
2.2. Инвестиция аудиті
Қойылған мақсаттарға жету және құжаттармен жұмысты жеңілдету үшін, аудитор
Бағалы қағаздар түрлері бойынша (акция, облигация, және т.б.);
ұсынылған зайымдар мерзімдері және басқа ұқсас баптары бойынша
Сондай-ақ, дидактикалық материал ретінде клиенттегі бағалы қағаздарды санау, қаржылық
Инвестициялар аясында міндеттердің нақты бөлінуі тиіс. ғзақ мерзімді инвестициялау
Қызметкерлер өзінің өкілеттілік шеңберінен аспауын және ұйымға жоғары тәуекелге
Клиенттегі меншікті иелену құқығы туралы, инвестициялық құжаттар мен және
сақтау немесе тасымалдау кезде пайда болуы мүмкін жоғалтуларды жабу
егер ұйым осындай бағалы қағаздардың үлкен
құжаттардың сақталатын жеге кіру, шектелген болуы керек. Олар сақталатын
осындай құжаттардың барлық сейфтері немесе сақтау орындары қажетті қауіпсіздігін
бір бөлмеден басқаға бағалы қағаздардың қозғалысы үлкен сомадағы ақша
Бөлмеден шығарылған бағалы қағаздар кәсіби кеңес берушілерде емес,
Жоғары өтімді бағалы қағаздар жағдайында, коммерциялық негізде қызмет көрсететін,
Егер бағалы қағаздар ұйымның өзінде болса, онда есептік
Жыл соңында аудитор, баланстағы мәліметтерді жалпы тексеру элементі ретінде
Бағалы қағаз - белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді орындау
Бағалы қағаздар мемлекетпен (облигациялық зайымдар) және заңды тұлғалармен (бюджеттік
Бағалы қағаздардың бірнеше түрлері бар, оларға бекітілген құқықтар
Бағалы қағаздар атаулы, ордерлі және ұсынушыға деп бөлінеді.
Бағалы қағаздар нарығының болуы, оларды қор нарығында сату- сатып
Бағалы қағаздар бланкілер (құжаттық, шығару нысаны) түрінде немесе компьютерде
Бағалы қағаздар функционалды мақсатына қарай үлесті
Үлесті бағалы қағаздарға акциялардың барлық түрлері жатады. Олар акционерлік
Қарыздық бағалы қағаздар зайымның қатыстығын куәландырады. Белгілі бір
Мүліктіқ есептік бағалы қағаздарға: вексельдерді, чектер мен тауарлы –
Акция - дивидент түрінде акционерлік қоғам табысының бір
Акциялар инвесторларға олардың құның толық өтегеннен кейін ғана беріледі.
Акцияда келесі реквизиттер болуы керек:
эмитенттің аты және оның орналасқан жері;
ұлттық идентификациялық нөмірі;
реттік номірі және шығарылу мерзімі;
акцияның түрі (егер атаулы акция болса, оның иесінің аты
акцияның номиналы және теңгеде акцияны шығару күнгі эмитеттің
түрі мен теңгеде номиналын көрсете отырып шығарылған теңгедегі жалпы
артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтің қалыпты мөлшері;
дивидендетерді төлеу мерзімі;
акцияларды шығару кіммен тіркелді және тізімдік номірі;
эмититенттің мөрімен расталған, (шығарудың құжаттық нысанында) бірінші басшы мен
иеленушінің және тіркеушінің есімдері атталған индоссамент, олардың қолдары және
эмитенттің заңды мекен – жайы.
Акцияның нарықтық бағасы – курстық баға деп, ал сату
Акциялардың жіктелінуі:
Атаулы (меншік иесінің аты бар) және ұсынушыға.
Екі түріде басқа тұлғаға берілуі мүмкін. Бұл
Табыстардың нысанына қарай акциялар жай және артықшылығы бар деп
Қарапайым акциялар иесіне, акционерлік қоғамды басқаруға қатысуға және алынатын
Артықшылығы бар акциялар қоғамды басқаруға қатысуға құқық бермейді, бірақ
Акционерлік қоғамдарда, жарғылық капиталды құруда және дивиденд алуды қатыспайтын,
Сондай-ақ қарыздық капиталдың бағалы қағаздарға жататын облигациялармен банктік сертификаттарды
Облигация - ұстаушы тұлғаның, облигация шығарған тұлғадан,
Акциялар сияқты облигациялар 2-ші ретті қаржылық нарықта өткізілуі
Облигацияны өтеу мерзімдері бойынша қысқа мерзімді (өтеу мерзімі 1
ұзақ мерзімді (5 жылдан – 10 жылға дейін);
Банктік сертификат – салымының белгіленген мерзім біткеннен кейін берілген
Бағалы қағаздарды құжаттағы мәліметерімен қолда нақты барын түгендеу;
Бағалы қағаздар атауымен реквизиттері;
Эмитенттің атауымен реквизиттері;
Бағалы қағаздар ұстаушының атауымен реквизиттері;
Әр бағалы қағаздардың қатысу үлесімен негізгі көлемі;
Табыс (пайыз (%) ставкасы немесе дивиденд);
Бағалы қағаздардың биржалық бағамы.
Сонымен қатар, инвестициялардың сатып алу құны олардың нарықтық құнын
Аудитор қаржылық инвестициялардың жүргізілгеннін растайтынын бағалы-қағаздар бланкілері немесе басқадай
Депозитарийдегі сақтаудағы бағалы қағаздар болса, онда бағалы қағаздардың бар
ұсынылған зайымдарымен, несиелер борыш-қормен тікілей расталуы қажет. Зайымды ұсыну
Егер зайым сомасы үлкен болса, онда аудитор кепіл затты
Егер кепіл зат сақтаушыда болса, онда аудитор оған растауын
2.3. Инвестиция тиімділігі мен инвестициялау бойынша шешімдерді бағалау
Инвестициялау объектінің дұрыс таңдалғаны, жобаның ойластырылғаны және қаржылық инвестициялардың
а) инвестицияланатын кәсіпорындардың бағалы қағаздарға ғана емес сондай-ақ нарықта
б) Бағалы қағаздары саудасы бойынша ешқандай шектеулер жоқ;
в) инвестицияланатын кәсіпорындардың тұрақты қаржы жағдайы.
Жобаны өткізуде мүмкін болатын тәуелді ескеру қажет: Инвестициялық міндеттерімен
Жобаны дұрыстығын және инвестициялау туралы шешімді бағалауды, аудитор операциондық
Жобаларды, шешімдерді және инвестицияланатын тиімділігін бағалауды, аудитор әр түрлі
Инвестициялардың тиімділігін бағалау. Инвестициялардың бойынша жобаларын және шешімдерді бағалай
Салыстыру мүмкін болады, егер ақша қаражаттары нөлдік периодта немесе
Инвестицияның ағымдағы және болашақ құны деген не?
Инвестицияның ағымдағы құны = Дисконттау коэффициентін
мұндағы,
Дисконттау коэффициенті
1+ табыс нормасы,
Инвестицияның болашақ құны - белгілі пайыздық бағам бойынша
Инвестицияның ағымдағы құны - қазіргі уақытта дисконтталған, болашақтағы
Табыс нормасын алу үшін инвесторлар болашақ кезең түсімдерді ұзартуға
Дисконттау ставкасын анықтауда жобаларды жүзеге асырудағы тәуекелдікті ескеру
Айтылғанға сүйене отырып, таза ағымдық құн көрсеткішін аңықтайық:
Таза ағымдық құн = Инвестициялар *
инвестициялардың болашақ құны
1 + дисконттау ставкасы
Таза ағымдық құны көрсеткіші көмегімен жобаны бағалауда, атталған
Бірнеше кезеңге есептесулер жағдайында жоғарыда келтірілген формуланың бөлінуіде (Т)
Ақша қаражаттар ағымын бағалау кезінде:
а) жобаны жүзеге асырумен байланысты қосымша түсімдермен шатастырмай, берілген
б) ақша қаражаттар ағымын салықтарды төлеуді есепке алғаннан кейін
в) Нақты болған ағымдарды ғана дисконттау;
г) Барлық қосымша эффектерді есептеу;
д) Белгілі бір айналым капитал сомасының керектігін ұмытпау керек,
е) өткен кезең шығындарың есептемеу керек;
ж) балама құның есептеу керек. Егер сізде, жоба барысында
з) жобаны жүзеге асырумен байланысты, үстеме шығындарды аңықтауда сақ
и) инфляцияны есептеуде кезектілікті болу керек. Инфляция барлық ақша
Дисконттаудың нақты мөлшері=
1+ дисконттаудың номиналды ставкасы
1+ инфляция деңгейі.
Таза ағамдағы құн көрсеткішінен басқа инвестициялық жобаларды бағалауда келесі
өтеліну кезеңі;
инвестициялардың қалдық құнына табыстың орташа нормасы;
табыстың ішкі нормасы;
табыстылық индексі;
Осы көрсеткіштерді қарастырайық.
Өтелену кезеңі жобаны жүзеге асырудан алынған ақша
Жобанын өтелінудың оптималды кезеңі = 1 -
табыс нормасы
(1+табыс нормасы)
мұндағы n – кезеңдер саны.
Инвестицияның қалдық
құнына табыстың орташа
нормасы = Жобаны жүзеге асыру жылдардағы
Жоба мерзіміндегі инвестициялар қалдығының
Егер қалдық құнына есептелінген табыстың орташа мөлшерінің көлемі
Бірақ жоғарыда атталған көрсеткіштер бірқатар жетіспеушіліктері бар:
1. Өтеліну кезең әдісі, өтеліну болғаннан кейін түсетін
2. Инвестициялардың қалдық құнына табыстың орташа
Табыстың ішкі мөлшері немесе ақша қаражаттарының дисконтталған ағымының табыс
Пайданың ішкі мәні, көрсеткіші көмегімен жобаларды бағалағанда фирма үшін
Әдістің жетіспеушілігі болып:
жобаны жүзегі асырудың әр түрлі кезеңдеріне және ақша қаражаттарынның
нольдік кезеңде қарызға ақша берілуі немесе алынуына байланысты қате
егер осы көрсеткіші белгіні 2 рет ауыстырса, онда пайданың
Табыстың индексі болашақтағы ақша қаражаттар ағамының ағымдағы құнының инвестицияның
Табыстық индексі =
Инвестицияның бастапқы құны.
Жобаның әр түрлі варианттарын бағалауда 1 (бір) мәнінен
Аудитор, жобадағы мәліметтерді есептік мәліметтерімен салыстыру қажет және жоспарланғанмен
Егер аудитор жоспарланғанмен салыстырғанда ағымдағы ақпараттың өзгеруіне өзі аңықтаған
белгілі бір қаржылық көрсеткішті қалыптастыруға қатысқан бухгатерлік есеп шоттарын
шоттарды тексеру үшін өзі таңдаған операциялары тіркейтін бухгалтерлік есеп
қажет болғанда бастапқы құжаттардың тексеруін жүргізеді;
берілген және ағымдағы параметрлерден тынайы мәліметтердің ауытқу мөлшері
Аудитор болжау жасаған кезде жобалар мен шешімдерді жүзеге асыруға
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы белгілі бір жобаны жүзеге асыру кезеңіне
2.4. Инвестицияланатын кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау
Инвестициялау жобалауды бағалау кезінде 1-ші қадам болып қызмет етуімен
Кәсіпорын қызметінің ерекшеліктерімен танысқаннан кейін аудитор инвестицияланатын кәсіпорынның қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын алдын-ала бағалау кәсіпорынның балансы (№1- нысан)
Қаржылық жағдайды алдын ала бағалауда 3 (үш) кезеңге бөлінеді.
1-ші кезеңде: бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерін нақты және сапалы
есеп беру формаларын толтырылуының түсініктілігі мен дұрыстығы (кәсіпорынның
2-ші кезеңде: қажет аналитикалық бөлімдерде (қозғалмайтын мүлік, ағымдағы активтер
кәсіпорынның мүлкі мен оның бөлек құрамдастардың құндылық көлемінің жалпы
кәсіпорынның активтер құрлымында және олардың қалыптасу көздерінің өзгеруі.
3-ші кезеңде: кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын аналитикалық коэффициенттер қатардың
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылықтың маңызды шарттарының бірі оның өтімділігін бағалау
Кәсіпорын үлкен немесе аз дәрежеде өтімді болуы мүмкін, өйткені
Абсолютті өтімділік коэффициенті;
Жалпы өтемділік коэффиенті.
Абсолютті өтемділік коэффициенті (жедел коэффицинті) – ақша қаражаттары мен
Нақтылыланған (жалпы) өтімділік коэффициенті ақша қаражаттары, бағалы қағаздар және
Жалпы өтімділік коэффиценті (жабу коэффиценті) Барлық ағымдағы активтердің (баланс-нетто
Егер ағымдағы активтер мен қысқа мерзімді міндеттемелердің қатынасы 1:1ден
Кәсіпорынның кредиторларына айналым құралдарын қалыптастырудың бұл варианты ұтымды болып
Кәсіпорынның өтімділікті сипаттайтын тағы бір көрсеткіш болып айналым капиталы
Қаражаттардың меншікті көздерінің қандай бөлігі қозғалмалы активтерге салынғанын білуге
КМ = Айналым капиталы
меншікті қаражаттарынның көздері.(баланс-нетто пассивтің I)
Баланс мәлеметтері бойынша кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштерін есептеу қаржылық
Айналым активтерімен қысқа мерзімді міндеттемелер жағдайы туралы алынған мәліметтер
Талдау жобасында, активтерді тәуекелді категориялары бойынша сыныптау:
Минималды тәукелді - ақша қаражаттарынның тез өтетін қысқа мерзімді
Төмен тәуекелді – қаржылық жағдайы тұрақты кәсіпорында дебиторлық қарыз,
Ортанша тәуекелді - өндірістік техникалық бағыттағы өнім, аяқталмаған өндіріс,
Жоғары тәуекелді – күрделі қаржылық жағдайларындағы кәсіпорындардың дебиторлық қарызы,
Ж.А.Қ. ,,Халықтық зейнетақы қоры,, құрлымын талдау
N
КӨРСЕТКІШТЕР
2001
жыл
2002
жыл АУЫТҚУЫ
(+,-)
сома өсу қарқы-ны
1 Өткізуден түскен табыс, мың.тг. 44330
2 Өнімнің өзіндік құны, мың.тг.
3 Жалпы табыс, мың тг. 44330
4 Кезеңдік шығындар, мың тг. 44249
N
КӨРСЕТКІШТЕР
2001
жыл
2002
жыл АУЫТҚУЫ
(+,-)
сома өсу қарқы-ны
5 Салық алынғанға дейін табыс
6 Табыс салығы
7 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың тг.
8 Еңбек өнімділігі тг.
9 Қорқайтымдылығы,мың.
тг. 1772 2187 415 124
10 Таза табыс(шығын)
Қоғамның жарияланған жарғы капиталы 180,0 млн. теңгеге құрылды.
Есептік жылда қордын қүрылтайшылары, ,,Қ.Р-ң көлік құралдары жүргізушілерінің
2002 жылдың 1 қаңтарына қоғамның активі 16298 мың. теңгеге
Есептік беру жылдың ағымында қордың сатып алынғаны:
- компьютерлік жабдықтар, 3509 мың тг.
- қызмет жеңіл авто көліктерін, 814 мың.тг.
- жиһаз, 1956 мың.тг.
Мына шығындар, 10,019 мың. теңгеге түсті.
Кестеде көріп отырғанымыздай, шаруашылық субьектінің айналым қарыздары туралы көрсеткіштері,
негізгі құралдардаң инвестицияланған табыс 11994 мың тг.
Зейнетақы салушылардың, комиссиондық түсуінен табыс 8379 мың тг.
Инвестициялық қызметінен, комиссиондық түсуінен табыс 35613 мың тг.
Есептік жылында, қор өзінің филиалдарын,негізгі құралдар арқылы қаржыландырылды (өсу
2002 жылдың кезеңдік шығындар (-44249) мың теңге құрылды.
Салық салынғанға дейін табыс (шығын), 2-кі жылдың (-20219) шығының
Бұл азаюлар теріс әсерін әкеліп тұр.
Барлық меншік капитал 2002 жылдың 1 қантарға 135678 мың
Ол зейнетақа қорына тиімді.
Қорытынды
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы мен қалыптасуы жобасында, жекешелендіру
Қаржылық жағдайы туралы бухгалтерлік есеп беруді жариялаған фирма, соған
Сонымен, Қазақстан Республикасының заңдамасы, экономика саласындағы инвестицияны қолдауға бағытталған.
Инвестициялардың соңғы мақсаты болып:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хауды өндіру;
отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;
экспортқа бағытталған және импортты ауыстырушы өндірістерді дамыту;
менеджмент пен маркетинктің жаңа әдістерін енгізу;
жергілікті кадрлерді үздіксіз оқыту жүйесін енгізу;
олардың мамандық деңгейін арттыру;
өндірісті интенсификациялауды қамтамасыз ету;
және қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Осы мақсаттармен, зейнетақы жүйесін реформасы мемлекеттің зейнетақымен қамтамасыз ету
Қолданылған әдебиеттер
1. К.Ш.Дюсембаев “Анализ финансового положения предприятия” Алматы “Экономика”
Заочная школа аудитора 1998 №3 “Аудит инвестиции и доходов”.
Заочная школа бухгалтера 1999г. №3. “Доход инвестиции”.
Заочная школа аудитора 1997г № 3. “Аудит финансовых инвестиции”.
Стандарты бухгалтерского учета 25: “Учет и составление отчетности компанией
Стандарт бухгалтерского учета 19: “Учет и составление отчетности накопительным
Стандарт бухгалтерского учета 16: “Учет расходов на пенсионное
Стандарт бухгалтерского учета 8: “Учет финансовых инвестиции”
Указ резидента РК, имеющий силу Закона “О бухгалтерском учете”
Закон РК “О государствнной поддержке прямых инвестиций” от 28
Белынбаев К.М.., Альмуханов С. “Мобилизирующая роль инвестиции” 1994г №2.
Макажанова Ж.С., Парашутин Н.В. “Бухгалтерский учет”, Москва 1995г.
“Инвестиции” Библиотека бухгалтера и предпринимателя, -№13, №14 -1999г.
“Инветиции в предприятие” Аль-Пари – 1988г. апрель.
Лоренс Дж, Петман, Майкл Д.Джонс. “Основы инвестирования” Москва-1998г.
“Народный пенсионный фонд” Панорама 1999г – 26 марта
“Народный пенсионный фонд” Экспресс К 2000г. 16 мая.
Э.С.Хендриксен, М.Ф. Ван Бреда “Теория бухгалтерского учета” - о
М.Этьюс, М.Р. Перера “Теория бухгалтерского учета” №1999г.
Козлова Е.П. и др. “Бухгалтерский учет в организациях”.
Кутер М.И “Теория и принципы бухгалтерского учета”.
Крятова Л.А., Эргашев Х.Х. Бухгалтерский учет.
Любушин Н.П. и др. “Теория бухгалтерского учета”.
М.Этьюс, М.Р.Перера. “Теория бухгалтерскго учета”.
Кондраков Н.П. “Бухгалтерский учет”.
“Республика” газета №42 - 01.11.2001г. Финансы – стр.8.
Қ.Р. Президент 98ж. Қ.Р-да бухгалтерлік есеп пен аудиті дамыту
Қаржы –қаражат 97№2 стр.10.
Жас-Алаш 96-22 маусым.
Л.З. Щнейдман “Рекомендации по переходу к новым план счетам”.
Энтони Р. Фис.Дж. “Учет: ситуации и примеры”.
3
Ақшалай бағалы қағаз
Таза инвестиция - негізгі капиталмен амортизация қосындысын шегергендегі есептелген жалпы инвестиция
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты туралы ақпарат
Күрделі қаржы салуды экономикалық әдіспен негіздеу
Инвестиция есебі
Қоржындық инвестиция қарекеті
Инвестициялардың жіктелуі
Жылжымайтын мүлікті бағалаудың табыс тәсілі
Макроэкономикалық тепе - теңдік туралы
Мемлекеттің инвестициялық саясаты