Бағалы қағаздарды шығару механизмі
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ 6
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ 8
1.1 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының пайда болуы және
1.2 Бағалы қағаздарды шығару механизмі 19
2 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
2.1 Негізгі нарықтың түрлері мен оларды талдау 32
2.2 Туынды нарықтың маңызы мен олардың жағдайы 47
2.3 Қазақстан Республикасының қор биржасындағы бағалы қағаздар бойынша жүргізілетін
3 ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ІШКІ ҚАРЫЗ АЛУ СТРАТЕГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК
Қорытынды 88
Қолданылған әдебиеттер тізімі 90
КІРІСПЕ
Қазақстанның орталықтанған – жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын құру және оны
Бұл дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш тараудан қарастырылып
Бірінші тарауда еліміздегі бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен дамуы,
Екінші тарауда негізігі және туынды нарық мәні мен олардың
Ал, үшінші тарауда ұзақ мерзімді ішкі қарыз алу стратегиясын
Дипломдық жұмысты орындау барысында статистикалық және бухгалтерлік кезеңді басылымдар
Дегенмен бағалы қағаздар нарығы туралы заңға өзгерістер енгізілгенімен білікті
Менің, жазып отырған дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты – бағалы
Бұл жұмысты жазу барысында тек қана қазақстандық авторлар оқулықтары
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
1.1 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының пайда болуы және
Нарық – бұл күрделі, әрі жан-жақты қызмет атқаратын
Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық – құқықтық
¤зінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар каржы
1990 жылдың басынан экономикалық тәжірбиесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдірудің
Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал
ркениетті мемлекеттерде экономикалық өрлеуді қаржыландырудың басты жолы бағалы қағаздар
- эмитенттер, яғни әртүрлі бағалы қағаздар шығаратын
шаруашылық субъектілері;
- инвесторлар, яғни уықытша бос ақша иелері – заңды
жеке тұлғалар;
- бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары: брокерлер
дилерлер, инвестициялық басқарушылар, маркетмейкерлер,
- инвестициялық компаниялары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары және т.б.
- қор биржаларды, депозиттік, клирингтік және басқа бағалы
Осы күрделі құрылымдардың қызметін ұйымдастыратын, басқаратын және реттейтін заңдар
Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамудың бүгінгі кездегі сатысында
а) нарықты реттейтін механизмнің жоқтығы;
ә) бағалы қағаздар нарығын дамытатын бірыңғай көзқарас жүйесінің жоқтығы;
б) заңдардың мүлтіксіз орындалмауы;
в) салымдарды тіркеу жуйесінің жоқтығы;
г) бағалы қағаздар нарығының материалдық техникалық негізінің аздығы;
д) нарық инфрақұрылымы өсу деңгейінің төмендік жатады.
Ал, әлеуметтік-психологиялық мәселелерге тоқтайтын болсақ, олар бағалы қағаздар нарығында
Дүниежүзілік нарық тарихында бағалы қағаздар нарығының негізгі үш үлrici
1. Банктік үлгi - онда бағалы қағаздар нарығы
2. Банктік емес үлгі немесе нарықтық үлгі — онда
3. Аралас үлгі — онда бағалы қагаздар нарығы механизмі
Еліміздің бағалы қағаздар нарығының epeкшелігi-кіші және жалпы жекеменшіктендіру
Бағалы қағаздар нapығының нарықтық үлгісінің банктік үлгіден айырмашылықтары мыналар:
- нapықтa акционерлік капитал үлгісінің көптiгi;
- үлестік бағалы қағаздардардың қарыздық қағаздардан көптігі;
- өндірісті қаржыландырудағы тура банктік несиенің аздығы;
- нарықтағы банк емес мекемелердің көптігі.
Бұлардан басқа мемлекетіміздің бағалы қағаздар нapығының нapықтық үлгісін таңдап
Бірінші өндірісті өркендету үшін шығарылып сатылған акциядан түскен aқшa-ол
Екінші әлі көп yaқытқa дейін еліміздің нарығында өндіріс
Үшінші саясат факторы — дуниежүзіндегі сияқты, елімізде бос ақша
Сонымен Қазақстанның қалыптасып келе жатқан бағалы қағаздар нарығының үлісіне
Жалған (алдамшы) капитал деген – қосымша құнның бір бөлігін
Біріншіден, табыс көзі – тауар өндірісі. Ал бағалы қағаздардың
Екіншіден, бағалы қағаздардың капитал болып есептейтін себебі олрады сатуға
1. бағалы қағаздардың айналысы қор биржасынан және несие
2. жалған капиталдың мөлшері бағалы қағаздардың артылатын жиынтық бағасы,
Сонымен бірге жалған капиталдың қарыз капиталынан айырмашылығы бар. Олар:
Біріншіден, бағалы қағаздар қарыз капиталының қозғанынан пайда болып
Екіншіден, қарыз капиталынан түсетін табыс оның өзінің мөлшерімен анықталса,
Сонымен, бағалы қағаздар қарыз капиталына орналастыратын ортаныңтек біреуі ғана.
Бағалы қағаздар нарығының кейбір элементтері 20-жылдары KСPO-да жаңа экономикалық
Бағалы қағаздар нарығы тек әдеттеп тауар-ақша қатыстары және меншік
Іpi және орта кәсіпорындарды жекеменшіктендіру оларды акционерлік қоғам ретінде
Қорыта айтқанда, жекеменшіктендіру бір жағынан бағалы қағаздардың жаңа түрі-жекеменшіктендіру
тендіру бағалы қағаздар нарығының қалыптасуындағы алғашқы кезең. Еліміздің жоспарлы
Нарықтық экономика-адамзат өркениеттілігінің ең жоғарғы жетістігі және өндірісті ұйымдастырудың
Шаруашылықты нарық әдістерімен жүргізу қаржы нарығының мол мүмкіндігін пайдалануды
Біріншіден, айналымдағы қолма-қол ақша нарығы және қолма-қол ақша қызметін
Екіншіден, қарыз капиталының нарығы, яғни қысқа және ұзақ мерзімді
үшіншіден, бағалы қағаздар нарығы. Бұл нарықтан кейбір белгілері КСРО-да
Қазіргі кезде егемен жас мемлекеттер бюджет тапшылығын толтыру мақсатында
Жалған капитал - нақты капиталдың қарыз белгісі, яғни өндірістік
Бағалы қағаздар ақша капиталының немесе басқа материалды құндылықтардың
Бағалы қағаздар нарығы — нарықтық экономикада көтпеген кездейсоқ болатын
Экономикасы дамыған мемлекеттерде бағалы қағаздар міндетімен қосымша капитал алу
Елде дамыған бағалы қағаздap нарығы қалыптасуы үшін оның құрамдас
1. сұраныс пен ұсыныс;
2. делдалдар мен басқа қатысушылар;
3. нарықтық инфрақұрылым яғни коммерциялық банктер, қор биржалары,
4. нарықты реттейтін және өзін-өзі реттейтін жүйелер.
Hapықтың осы құрамдас бөліктері уақытта несінен құрылып болды.
Бағалы қағаздар нарығының даму деңгейі көп жағдайлықтың әл -
Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының құрылымы және бағалы қағаздардың өтімдісі
Біріншіден, мемлекетік бағалы қағаздардың эмитент Қаржы министрлігі;
Екіншіден, ¦лттық банк-оның, сонымен бipre мемлекеттік бағалы қағаздардың дилері.
Жекеменшіктендіру купондары аукцион арқылы сатылған мемлекеттік кәсіпорындарды жекеменшіктендіруге пайдаланылады,
Бірінші топ, бағалы қағаздар нарығына негізгі қатысушылар: мемлекет, жергілікті
Екінші топ, инвестициялық институттар, немесе, бағалы қағаздар операциясын жүргізетін
үшінші топ, жеке инвесторлар, яғни жеке адамдар, оның ішінде
Төртінші топ, бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары, яғни брокерлер
Әрбір елде бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды және оған қатысу
Бағалы қағаздар нарығына негізгі қатысушылар-оларды шығарушылар және инвесторлар немесе
Бағалы қағаздар туралы Қазақстан Реапубликасының қазіргі заңдар. Қазіргі заңдар
Азаматтық кодекстің нормаларына сәйкес мемлекет басшысы заң күші бар
1. 1995 жылдың 21 сәуіріндегі «Бағалы қағаздар және қор
2. 1995 жылдың 2 мамырдағы «Шаруашылық серіктестері
лігі бекітілген. Акцияларды тек акционерлік қоғамдар шағарысу облигацияларды
3. 30.03.1995 ж. «ҚР Ұлттық банк туралы» №
4. 1995 жылдың 31 тамызындағы «Қазақстан Республикасындағы банктер
5. 25.12.1995 ж. «Жекеменшіктендіру туралы» № 2721
6. 1995 жылдың 17сәуіріндегі «Лицензиялау туралы» № 2200 Президентінің
7. 1998.10.07. «Акционерлік қоғамдар туралы» № 281-1 ҚР заңы.
Басқа нормативті құқықтық актілер ішінде төмендегілерді атап өтуге болады:
бағалы қағаздар нарығының кейбір мәселелерін реттейтін ережелерді бекіткен Қазақстан
бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық комиссияның актілері - бағалы қағаздар
соның ішінде, акциялар мен облигациялардың мемлекеттік тіркеуін реттеитін эммиссияларды
басқа орталық атқару органдарының бағалы қағаздар аиналымына баиланысты актілер.
Жоғарыда айтылған құқықтық негіздерге сай қазіргі кезде Қазақстанда бір
Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының құрылымы және бағалы қағаздардың
1. Мемлекеттік бағалы қағаздардың эмитенті – Қаржы Министрлігі;
2. Ұлттық банк – оның ҚМ қаржы агенті уәкілі,
Мемлекеттік бағалы қағаздарда:
мемлекеттік қазыналық вексельдер ;
мемлекеттік қазыналық облигациялар;
Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталары;
Жекеменшіктендіру купондары.
Мемлекеттік қазыналық вексельдер мен мемлекеттік қазыналық облигацияларды ішкі мемлекеттік
1.2 Бағалы қағаздарды шығару механизмі
Бағалы қағаздар - ең алдымен мүлікті иемденуге құқық
Нарықтан тыс бағалы қағаздар әр түрлі қорларға немесе
Сонымен қатар, нарықтан тыс бағалы қағаздар (мысалы, АҚШ-та және
Ал айналымға түсетін бағалы қағаздарды нарықтағы бағалы қағаздар деп
Бағалы қағаздарды шығарып, оларды бірінші иемденушілерге (инвесторларға) сату мына
Біріншіден, қоғам құрып, олардың акцияларын құрылтайшылар арасында орналастырғанда;
Екіншіден, қоғамның алғашқы жарлық капиталының көлемін жаңадан акция
үшіншіден, заңды тұлғалардың, яғни мемлекеттің, мемлекеттік органдардың немесе жергілікті
Сонымен, қоғам құрылғанда оның жарғылық капиталы құылтайшылар арасында толығынан
Эмитент және сонымен қатар эмитенттің келісімімен бағалы қағаздарды алғашқы
Эмиссия проспектісінің бірінші тарауында эмитент туралы жалпы деректер, яғни
Ол мәліметтердің арасында:
- кәсіпорын құрылған кездегі оның жарғылық капиталының
- шығарылатын бағалы қағаздардың түрі, оның номиналы, жазылу бағасы;
- акция сатуды бастау және аяқтау күндер;
- бip инвестор сатып алуға рұқсат етілген акциялар саны;
- бағалы қағаздарды сату түрі (қолма-қол ақшаға немсе
- кейбір инвесторларға сатып алуды шектеу;
- эмитентің мекен-жайы мен телефоны бар.
Эмиссия проспектісінің келесі тарауларында бұдан бұрынғы эмиссия туралы, эмитенттің
Ал қорытынды тарауларында бағалы қағаздарды сатып алу шарттары, иемденушінің
Эмитент пен инвестиция институттары, яғни акцияларды алғашқы иемденушілерге сатушылар
Бағалы қағаздарды шығаруды мемлекет органдары қатаң бақылап отырады. Оларды
Бағалы қағазлар нарығын реттейту мемлекеттің ең маңызды міндеті.
Бағалы қағаздар нарығын мемлекетік ретгеу ғылыми негізделіп, алдын ала
Дүниежұзілік тәжірбиеде бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу екi
- бағалы қағаздар нарығы мәселелерә жөнінде заң шығаратын
- осы мәселелер бойынша атқарушы үкімет органдарының қаулылары мен
- бағалы қағаздар нарығығының жұмысына жаңа ережелер енгізетін
Жанама араласу тетіктеріне мыналар жатады:
- несие үшін процент мөлшерін өзгерту арқылы айналымдағы ақша
- мемлекеттің салық саясаты;
- депозиттерге, несиелерге, қарыздарға укімет кепілдігі;
- қарыз капиталы нарығына мемлекеттің араласуы (қазыналық облигациялар, вексельдер,
- мемлекеттің сыртқы экономикалық саясаты (шетел валютасы мен
-мемлекеттің сыртқы экономикалық,іс-шаралары (саяси байланыстарды ұлғайту немесе шектеу
Бағалы қағаздар нaрығын реттеу мемлекетік органдарға, не арнаулы ұйымға,
Біріншіден, нарықта шаруашылық субъекттілерге ретінде қызмет істейтіт барлық бағалы
Екіншіден, экономиканың барлық субъектілерін нақты хабарлармен қамтамасыз eтy. Ол,
Yшіншіден, институционалдық органдар бағалы қағаздар нарығын тексеру жөне ондағы
Осы аталған бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу тәсілдерiмен қатар
Айта кететін жәй, қазipri кезде елімізде eкi қоp биржасы,
Қазақстандағы акционерлік қоғамдардың құрылуы.
Нарық экономикасы дамыған елдердің тәжірбиесі көрсеткендей, адамның еңбек етуге
Қазақстан Республикасының үкіметі нарық эконмикасы стратегиясын жарияланғаннан бастап мемлекеттік
Алдағы уақытта мемлекеттік меншікте ұлттық экономиканың үштен бір бөлігі
Меншіктің монополиялану көлемі мен ауқымын сол сияқты экономиканың өзіндік
Қазақстанда мемлекет иелігінен алу және жекешелендірудің бірінші кезенінде 6-9
Қайта түрлендірілген объектіліердің жартысынан acа ұжымдық меншікке берілді. Бірақ
Сатып алудың бұл формасы мемлекет және халық үшін күткен
01.01.1993 ж. Қазақстандағы қайта түрлендірген 6198 кәсіпорын ішінде жеке
Бірінші, бұл қағида еңбекшілірдің қатысуымен олардың мүдделерін ескере отырып
Екінші қағида. меншіктің көп түрлілігі мен тең құқылығын
1993 жылы көктемде елімізде1995 жылдарға (2 кезең) арналған мемлекет
Жаппай жекешелендіру тұжырымының алатын ерекшелігі. Біріншіден, ол республиканың барлық
Акционерлік қоғамдар меншіктің басқа формаларымен салыстырғанда, бірқатар ерекшеліктерге ие.
Акционерлеудің басты пайдасы-бұл алдағы уақтта әр түрлi қаржы кездеріне
Акционерлеу процесінің қолайлы жақтарымен қоса теріс жақтары да бар.
Сонымен қатар, акционерлік меншік формасы қосарланған салық салуға, яғни
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын анықтау үшін кәсіпорынның мүлкінен келесідей
- басқада кәсіпорындардан алынған мақсатты қаржыландыру қаражаттары;
- несие және заедық қаражаттар - қысқа мерзімді және
- есеп айырысулар және баланс пассивінің басқадай, яғни заемдық
Сондай-ақ заңдағы жекешелендірудің ерекше режимінде белгіленген мүлікің құны, сол
Демек, акционерлік қоғамның жарғылық қорын (ЖҚ) құрайтындарға:
ЖҚ= ¤Қ + (Қа + Ақ + А –
¤Қ - негізгі және айналым қорлары;
Қа - қаржы активтері;
Ақ - аяқталмаған құрылыс;
А - баланстың активтік бөліпнің басқа да баптары;
Т - өндірістік қорлардың тозуы;
3қ - заемдық қаражаттар және несиелер;
П - пассивтік басқа да баптар
Акционерлік қоғамның жарғылық қоры компанияның меншікті қаражаттарының ішінде ерекше
Компанияның меншігін иелену құқығын заңды түрде бекіту, оны иемдену
Жарғылық қор тек қана акционерлердің жалпы жиналысының шешімі
- қоғам қызметі қосымша акциялар шығару және пайданы қайта
- жарғылық қордың азаюы акциялардың бір бөлігін сатып алу
- бір акцияның номиналдық бөлігінің өзгерісінен.
Меншікті капиталдың өсуінің маңызды көзінде акционерлік қоғам пайдасы жатады.
Акционерлік қоғам өз қызметінде заемдық капиталды (қарыз, банктік, коммерциялық
Акционерлік қоғам мынадай бағалы қағаздар түрлері шығарады: акцияларға және
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары
Бағалы қағаздар нарығының жұмысын қамтамасыз ететін оның міндетін атқаратын
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары:
1. Брокерлер-делдал ретінде келісімге қатынасатын адамдар. Брокер келісім жасасатын
2. Дилерлер-өз капиталымен келісім жасайтын делдалдар.
3. Джобберлер- нарық конъюнктурасын бақылаушылар.
Осы мамандармен қатар бағалы қағаздар нарығына банк қызметкерлері, инвестициялық
Бағалы қағаздар нарығындағы брокерлер құқықтық тұлға ішінде тіркел
Құрылымы жөнінен брокерлік фирма дирекция, әкімшілік бөлім, кеңес беретін
Брокерлік фирманың құрылымы
Дирекция
Әкімшілік бөлімі
Кеңес беру бөлімі
Бағалы қағаздарды сату бөлімі
Хабарламалық техникалық бөлімі
Брокерлік фирманың қызмет аясына мына міндеттер кіреді:
консалинг (кеңес беру) ;
бағалы қағаздарды бірінші және екінші нарыққа орналастыру;
инвестициялық қорларды құру және оны басқару.
Бұлардан басқа брокерлер нарығында бірсыпыра ерекше қызмет көрсетеді,
Брокерлер өз қызметіне мына түпкі бастамаларды басшылыққа
Клиент брокерлік фирмамен шарт жасағанда барлық тапсырма бойынша
келісімге келеді, оның ішінде бағалы қағаздарды қайдан сатып алу
Брокер клиенттің белгіленген сомасын шамасында әрекет жасайды.
Бірақ алған тапсырма көлемінде бағалы қағаздарды таңдауда
Брокер тапсырманы орындағаны туралы шартта көрсетілген уықытта клиентке
Брокер мәмілені ерекше кітапқа тіркеуі қажет. Ол жөнінде клиент
Клиент брокерге мәміледегі барлық тапсырманы тоқтатуға үкім береалады.
Сонымен, брокерлік фирма мен клиент арасындағы келісім алғашқыда
Брокерлік фирма өз клиенттерінен тапсырмаалғанда олардан кепілдік бepyдi талап
Мәлімедегі бүкіл сомаға вексель;
Мәліменің кемі 25%-тін немесе 100% -ін құрайтын сома брокердің
Брокерге сақтандыру полисі жәнес.с. кепілдіктер.
Бұл жағдайда брокерлік фирма клиентке хабарлап тұруы қажет. Сонымен
Дилерлер-олар да делдалдар. Олардың брокерлерден айырмашылығы шарт жасасқанда өз
Әкімшілік дилерлерге 100 тенгелік облигацияны кем бағамен (дисконтпен), мысалы,
Бағалы қағаздар операциясына маманданған дилерлерді Жауапкершілгі шектеулі дилер деп
Дилерлердің атқаратын қызметі:
1. Бағалы қағаздарды шығару, олардың курсы және сапасы туралы
2. Клиенттердің тапсырмасын орындау;
3. Бағалы қағаздар нарығындағы өзгерістерді бақылап отыру. Егер бағалы
Сатып алушылар мен сатушыларды бір-біріне кездестіріп, бағалы қағаздар нарығының
Бағалы қағаздар нарығында дилерлердің қызметі брокерлердін қызметінен өзінің кең
Джобберлер-бағалы қағаздар нарығындағы кньюнктура (өзгерістерді сипаттайтын белгілер) мәселе жөнінен
Ол үшін олар уақытша қызмет істейтін зерттеу ұжымдарын құрады.
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері.
Кез-келген заңның мазмұны қоғамды орын алып және одан әрі
Бағалы қағаздар нарығын құқықтық ережелермен қамтамасыз етy деген мемлекеттік
Бағалы қағаздар туралы Қазақстан заңдары орыстың азаматтық құқықтарына
1917 жылгы Қазан революциясына дейінгі Қазақстан Ресей империя
07.08.1937ж. Рессй Федеративтік республикасының Орталық атқару коми теті
06.11.1929ж. Ресей Федеративті республикасының Орталық атқару комитеті мен халық
Заң шығарудың келесі кезеңінің негзгі -1977
Мемлекеттік «өз ішінде» айналымға түсетін мемлекетік облигациялар шығарылды. Олар
Дегенмен КСРО халықаралық сауда-есеп айырысуында төлем қаржысы ретінде вексельдер,
Жарлық шыққан күннен бастап 1991 жылы 1 қазақстанның екі
1995 жылдың сәуірінен Қазақстанда бағалы қағаздар
2 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
2.1 Негізгі нарықтың түрлері мен оларды талдау
Акция акионерлік қоғамның капиталына қаражат қосқандағын куәландыратын жазбаша куәлікті,
Акция кез кезегінде, оның иесіне тиісті акция сомасына сәйкес
Егер акционерлік қоғам тиімді жұмыс істеп отырса, онда акцонерлерлік
Бағалы қағаздар нарығында, бірінші кезекте қор биржасында бip кәсіпорынның
Әдетте АҚ резервтер немесе "заемдық резервтер" деп аталатын
Акционерлік қоғамның бір қалыпты жұмыс жасауы барысында
Девидент/ Сатып алу бағасы. Осы формуланы қолдана отырып келесідей
тең болады 4%.
Бірақ бұл көрсетілген акция табысын салым иесі үшін тартымды
Мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлері :
-мемлекеттік қазыналық вексельдер;
-мемлекеттік қазыналық облигациялар;
-Қазақстан ¦лттық Банкінің қысқа мерзімді ноталарымен
-жекеменшіктендіру купондары.
Мемлекеттік қазыналық вексельдер мен мемлекеттiк қазыналық облигацияларды iшкі
Қop биржасындағы және банктердегі акцияның сатылу және сатып алу
Акцияны сатып ала отырып, қаражат иесі одан алатын дивидент
Демек, акция бағамының формуласын төмендегідей формула көмегімен анықтайды:
Девидент
Акция бағамы =
Қарыздық пайыз
Бұл шамалар мәнінде акция бағамы сұраныс пен ұсыныс арасындағы
Акция бағамы әр түрлі бағыттардан туындайтын көптеген факторлардың әсер
Акция бағасына ықпал етуін факторлардың ішінде, акцияны ұстаушылардың арасында
Акция бағамының деңгейіне, сондай-ақ бағамы қағаздарға сұраныс пен ұсыныс
Қaзipri тәжірибеде акцияның бастапқы құнын анықтау барысы дивидент деңгейіне
Акционерлік қоғам акционерлерге түрлі артықшылықтар беретін акцияларды айналысқа шығарады.
Мәлімдеуші акциялар біршама қарапайым және сауда акцияларына өте қолайлы.
Сондай-ақ, акциялар жай және артықшылығы бар акйияларға бөлінеді. Жай
¤з кезегінде артықшылығы бар акциялар екі түрге бөлінеді.
Артықшылығы бар акциялар үшін компаниялар оларды сатып алуда
Пайыз тұрақты болып табылмайтын, яғни белгілі біp ipі банктердің
Тұрақты табысты өнеркәсіптік облигациялардың акциялардан айырмашы лығы, олар номиналдық
Ол облигацияның ажио және дизажио пайызына негіздлетін табысының сомасы
Номиналдық пайыз
Рендит =
Эмиссиялық бағам
Мысалыға, 5%-дық облигация номиналдық бағамынан төмен, 100 -дің орнына
Дұрыс есептеу үшін облигацияның мерзімі мен бағамын есепке алу
¤неркәсіптік облигацияның көптеген түрлері болады. Иелеріне қарыз дарын қайтармай
¤неркәсіптік облигациялардың эмитенттер үшін бірқтар кемшіліктері бар. ¤неркәсіптік облигациялар
Тұрақты табысты бағалы қағаздардың бағамы әр түлі болады. Сондықтан
Еліміздегі нарықтық бағалы қағаздардың рөлі күннен күнге артып, ең
біріншіден, құнды қағаздармен қамтамасыз ету елдің үкіметтің мүліктерін, сондай-ақ
екіншіден, сауданын уқытты механизміне байланысты екінші реттегі олардың жоғары
үшіншіден, нарықтың өтпелі кезеңіне дейін үкімет ішкі займдар шығару
төртіншіден, ¦лттық Банк пен Қаржы министрлігі арасындағы даскан
бесішіден, бұл сектордың құнды қағаздарнарығындағы кәсіпқой кадрларының даярлығы деңгейінің
Ең бастысы-мемлекеттік құнды қағаздардың пайда болуы мемлекеттің ішкi қарыздарын
¤ткен жылдағы бюджет жоспарындағы бағалы қағаздарды шығару мен орналастырудағы
Мемлекеттің құнды қағаздарды пайдалана отырып, екінші деңгейдегі банклердің
Мемлекеттік қарыздағы Қазақстан республикасы бағалы қағаздары бүгінде төмендегі әрекет
Мемлекеттің үш және алты ай мерзіміндегі қазынашылық вексельдері;
Қазынашылық мі ндетгер.
Мемлекеттің құнды қағаздарды шығарудан сәтсіз тәжірибесіде бар. Мәселен, бұл
Мемлекеттік қазынашалылық облигациялар (МҚО) бюджет және бюджет тік қаржыландырудағы
Бірақта алғашкы қарызданушылықты қайтару циклі көрсетулі құн бойын ша
Қарыздық міндетгерді орнықтыру үщін мемлекет төмендегі әдістерді ұсынады;
консорциалды;
тендер немесе аукцион;
нарықты қамтамасыз ету үлeci;
құрамалы (комбинированный).
Несие беруші займды екінші түрдеп ставканың дағдарыстық процентінен шығарып,
Жалпы, алдынғы келтірілген әдістер мен ұсыныс Қазақстан эконо микасының
2003 жылы Қаржы Министірлігі бірінші рет орта мерзімді айнмерзімі
2003 жылыға Қаржы Миністірлігі өткен жылмен салыстырғанда бағалы қағаз
Жыл ішінде мемлекеттік бағалы қағаздарда кіріс динамикасы (соңғы аукциондардан)
2003 жылы ашық нарықта Ұлттық Банк операциялар көлемі төмендеді.
Ұлттық банк 1 жыл ішінде қысқымерзімді ноталарды шығаруда 2,9
Ұлттық банктің қысқамерзімді ноталарын жабуға айналымға шығару ережесіне өзгерістер
2003 жыл 1 желтоқсанда корпоративті бағалы қағаз
1 ақпан 2004 ж. корпоративті бағалы қағаз нарығында акция
2003 жылы 142 акция және жалпы номиналды құны 63,6
Корпоративті бағалы қағаздар нарығы сапалы өсуде, мысалы 2002
Мемлекеттік нарықтағы бағалы қағаз.
2004 жылы ақпан айында эмиссияның мемлекеттік бағалы қағазы
Қаржы Министірінің Мемлекеттік бағалы қағаздар, оған қоса зейнет тендіру
Нот эмиссиясының көлемі Халық Банкте 2004ж ақпан айында бір
2004 ж ақпанда тікелей репосының келісім операциясы Халық Банкінде
2003 жылдың желтоқсанында МЕАКАМ-ның мерзімнен бұрын өтегеннен кейін, инвесторлар
2004 жылдың қаңтарындағы KASE-дағы айналым құрылысы мен шарттар көлемі.
KASE нарығының секторы 2004 жылдың қаңтары 2003 ж
2003ж қаңтары тренд Желтоқсан 2003 жыл тренд
млн. доллар %
млн. доллар %
Шетел валюталары 658,0 306,6 +351,4 +114,6 1 082,7 -424,7
17,9% 14,4%
24,7%
Жеделдетілген шарттар 0 0 0 0 495,1 -495,1 х
0% 0%
11,3%
МҚҚ
426,6 218,5 +208,2 +95,3 498,2 -71,6 -14,4
11,6% 10,2%
11,4%
ҰҚҚ 128,3 78,5 +49,8 +63,5 206,6 -78,3 -37,9
3,5% 3,7%
4,7%
Репо (МҚҚ жәнеҰҚҚ), барлығы 2 465,4 1528,9 +936,6 +61,3
67% 71,7%
47,8%
Вексельдер 0 0 0 0 0 0 0
Барлығы
3 678,4 2 132,5 +1 546,0 +72,5 4 374,7
100% 100%
100%
Екінші биржалық аптада (15-21 қаңтар) басты инвесторлардың МЕОКАМ-мен жұмыс
Үшінші биржалық аптада (22- 28 қаңтар) МЕКАМ-ның сатылуының жоғарылауы
Жалпы алғанда, МҚҚ-ң жалпы және биржалық айналымда, атап айтқанда
МҚҚ нарығындағы тағы бір жаңалық МҚҚ-ды орналастырушы алғашқыдеңгейлік дилерлер
Мұнан өзге, Қаржы Министрлігі 06.10.2004ж. өтемі аяқталатын бесжыл дық
2004 ж. қаңтардағы мемлекеттік емес бағалы қағаздар нарығы.
2004 жылдың қаңтарында МЕҚҚ бойынша нарықтың барлық секторында (репо-операция
Анағұрлым сатылушы құралдар ондығы (қаңтар 2004ж.)
2004 жылдын қантарыңда KASE-да МЕҚҚ сатылуы кестесі
Кесте 3
Бағалы қағыз коды
Эмитенттер Шарт көлемі мың долл. Шарт көлемі млн. теңге
KARMb2 ААҚ «Қаражанбасмұнай» 33 968,1 4 756,4 4 835
KZTOe1 ЖАҚ «ҚазТрансОйл» 7 164,2 1 019,7 6 640
CCBN «БанкЦентрКредит» ААҚ 6 559,3 924,9 4 573 509
VTBNp «Валют-Транзитбанк» ААҚ 3 482,0 489,2 1 513 290
HSBKp «Қазақстан халық банкі» АҚ 3 471,3 495,1 3
ASBNb «Альян-Банк» ААҚ 2 918,6 414,4 409 930 000
KZIKb2 «Қақақстандылық ипотекалық компания» ЖАҚ
2 866,4
407,7
391 050 000
9
KZIKb3 «Қақақстандылық ипотекалық компания» ЖАҚ
2 807,8
394,6
393 000 000
7
KZTCb1 «KazTransCom» 2 772,5 390,9 408 079 906 10
BTASb3 «БанкТұранАлем» АҚ 2 630,0 366,6 22 607 3
Барлығы 55 91 829,9 12 925,4 2 681
2004 жылғы қаңтарда KASE-дағы МЕҚҚ айналымы келесі түрде болды:
МЕҚҚ-ды сатудың көп көлемін сату 2004 жылғы 29 қаңтарда
Сурет 1.
МЕҚҚ бойынша сату-сатып алу шаралар көлемі қаңтар, 2004 жыл
2004 жылғы қаңтардағы МЕҚҚ биржалық айналымының 2003 жылғы қорытынды
Корпоративтік облигациялардың биржалық нарығы
2003 жылдың соңғы биржалық аптасында (25.12.2003ж.-7.012004ж.) корпоративтік облигациялар нарығында
Жалпы 14 қаңтарда 2535,9 млн. долларға жеткен корпоративтік обли
Сурет 2.
Облигациялар нарығы индикаторларының динимикасы
қаңтар, 2004 жыл
—— Облигацияның нарықтың тік капитализациясы, млн. долл.
- - - Обигацияның кіріс индексі
Биржадағы 7 күн ішінде бірде-бір жаңадан орналастырушылар болған жоқ.
Екінші биржалық аптада (15-21 қаңтар) «КИК» ЖАҚ өз облигацияларын
Үшінші биржалық аптада (22-28 қаңтар) корпоративтік облигациялар нарығына табыстылықтың
Акциялардың биржалық нарығы
2003 жылдың соңғы биржалық аптасында (25.12.2003 ж.-7.01.2004ж.) акциялар нарығында
Бірінші биржалық аптада 2004 ж. (8-14 қаңтар) акциялар нарығында
Сурет 3.
Акциялар нарығы индикаторының динамикасы
қаңтар, 2004 жыл.
—— Акциялардың нарығының тік капитализациясы, млн. долл.
- - - Акциялардың индексі
Екінші биржалық аптада (15-21 қаңтар) акция нарығында мәнді еш
Үшінші биржалық аптада (22-28 қаңтар) «АлматыҚұс» ААҚ қарапайым акцияларына
2.2 Туынды нарықтың маңызы мен олардың жағдайы
Қазақстан қор нарығының қалыптасу жағдайындағы бағалы қағаздармен жасалатын операциялардың
Өнеркәсіптік кәсіпорындарды акционерлеу барысында опциондар кеңірек дамыды. Осыған байланысты
Сөйтiп опцион деп контрактіде көрсетілген мерзім ішінде әрекет ететін,
Сатып алу опционы кез келген контрактідегі мерзімде, контрактіде көрсетіл
Eкi жағдайда да опционды сатып алушы төлейтін сыйақы мөлшері
Опционды сатып алушы мен сатушының өздеріне алған мінеттемелері де
Еуропалық опцион - келісілген уәде бойынша алдағы күнде орындауға
Американлық опцион - келісім бойынша алдағы күнді де және
Опциондар өздерінің қызмет ету уақытында қайта сатылу негізінде
Опциондармен сауда "еркін айқай" әдісімен жүзеге асырады. Іс жүзінде
Опциондармен жасалатын сауда екі бағытта жүзеге асады: "қоғамдық бұйрықтарға"
Опционды сауда процедурасы әрбір серияда сатушылардың сұранысы мен сатып
Ертеңгілік алмастыру биржаның жұмысының басталуынан біршама кешігеді. Осы аралықта
Алмастыруды бастағаннан кейін реттеуші, сауда күнінің басындағы баға
Серияның бірінші мәмілесі өткеннен кейән, реттеуші барлығына бірдей осы
Егер биржашының опцион сатып алғысы немесе, сатқысы келетін
бағасы реттеушінің өтінішіне сәйкес келмесе, дилерлер қарсы ұсыныс жасай
Реттеушіге және бip-біріне жасалған үндеулер дауыстап жасалады,
себебі әр қайсысы кез келген жаңа ұсынысты естуге тиіс.
Сатып алу және сату опционың бірдей бағада сатуға екі
Брокер мәмілені өзінің фирмасы есебінен жүзеге асыруға және
сонымен бірге, клиенттен комиссиондық ақы алуға құқысы жоқ, яғни
Егер брокер бір немесе бірнеше опционды сатып алса (сатса),
Опциондық кластағы сауданы жаңарту міндетті түрде алмастырудан басталады. Қазіргі
Опцион - туынды бағалы қағаз, ол опционның қорытынды шартын
1. (----) сызығымен берілген. Опционды сатып алушының болжамы анықталмаған:
АВС акция курсы көрсетілген жоқ, керісінше төмен түсті. 80
2. (- . -) Опционды сатушының болжамы әртүрлі болады:
3. (.......) Сатып алушының болжамы анықталған; келісімшарт мерзімінде АВС
Сатушының опционы. Келісімшартта сатып алушы ғана опционға ие болмайды,
Мысалы: сатушы сатып алушыға 30 тг аванс төлейді, акция
Мысалы: АВС акциясы 1.03. курсында 100 тг тең. Сатушының
Сурет 3. түрде көрсетілген. .
1. (------) Опционды сатушының болжамы анықталмаған: акция курсы өсуде
2. ( -.-) Опционды сатушының болжамы жартылай анықталады: егер
3. (.......) Сатушының болжамы анықталды: Ол кіріс, пайда табады,
Бұдан мынадай қорытындыға келуге болады:
Опционды сатып алушы инвестицияның ең қарапайым түрі акция курсының
Оның келесі варианттарын қарастыруға болады:
1. 80 тг нүктесінен 100 тг нүктесіне дейін, кестеде
2. АВС акция курсының қозғалысындағы екіге бөлшектенген интервал келісімге
3. АВС курсы 50 тг-ден төмен түссе немесе 150
Стеллаждық операцияны екі категорияда қарастыруға болады:
1. Стеллаж операциясындағы сатып алушы - мұнда опционды иемденуге
2. Стеллаж операциясындағы сатушы - мұнда опционды сату және
Енді туынды нарығының келесі бір маңызды түрі - “спрэд”.
Екінші қатардағы нарықтың келесі түрі-фьючерстік келісім шарттар. Фьючерс мәмленің
- жоғары % бойынша алынған қарыз компанияға арзан түседі.
- компания өзінің жоспарлауын тұрақтандырады, өйткені несие бағасы алдын
Сол сияқты несие беруші 3 айдан кейін қысқа мерзімді
Сонымен % фьючерстік қаржы құрамы бағасының қолайсыз қозғалысынан сақтануға
Инвесторлардың көбі акцияларды сатуды алып сатарлық мақсаттарда орын толтырусыз
- әртүрлі қор биржаларында бір корпорацияның акцияларын сату және
- өзара байланыстағы бағалы қағаздарды сату, сатып алу.
1-ші жағдайда мысалы, “х” корпорациясының акциялары қандай да бір
2-ші жағдайда айналыстағы облигацияларды бір мезгілде сатып алу және
Бірқатар инвесторлар орын толтырусыз стауларды хеджирлеу мақсатын да қолданылады.
Сонымен жоғарыдағыны түйіндей келе соңғы жылдардың ақпараттарына тоқталсақ екінші
Сонымен осы баяндаманы бағалай мен талдай келе келесідей нәтижені
- биржадан тыс операциялар нарығын дамыту мен листингке кірмейтін,
- туынды бағалы қағаздар нарығының қатысушылары үшін бірлік нормативті-құқылы
- туынды бағалы қағаздар нарығының механикасын үнемді, тиімді жүргізу
- туынды бағалы қағаздар нарығында қызмет жасайтын мамандардың білімін
Фьючерс –тұрақты табысты бағалы қағаздарды тұрақты бағады алдағы уақытта
Еркін нарықта нақты сатушылар мен сатып алушылар арасында контрактілер
Сауда «еркін айқай» тәсілімен жүзеге асады. Опциондық мәмілелерден
Міндеттемелерді орындамайды. Саудагердің кей біреуі бір жолға операцияларды жүзеге
Фьючерстермен мәмілені жүзеге асырушы коиенттер өз катерогияға бөлінеді: алыпсатарлар
Тұрақты табысты бағалы қағаздар фьючерсі-фьючерстердің біршама жауапты түріне жатады.
Басқа да қаржылық құралдар арасында бұл мәмшелердің мәнi, кепілденген
жалпыға ортақ дағдарыс және құлдырау тұсында да оған тұракқы
біршама белсенді, бірақ тұрақты емес нарықта инвестор
оған қор нарығындағы жағдайға және инвестициялық портфельдің қалыптасуына тұрақты
Артықшылқтар мен кемші етерді салыстыра отырып, әрбіp инвестор нарықтағы
Көрсеткішті (индекс) мәмілелер-бұл фьючерс және опционға негізделетін қаржы операцияларының
Көрсеткішті мәмшелер технологиясы көрсеткіш шамасының теріс өзгерісінің ақша коэффициентiнe
Бағалы қағаздардың туынды нарығы және түрлері. Бағалы
Бұл акционерлердің мүлікке деген мүддесін қорғайды. Бұл бағалы қағаздың
Жазылу құқын үш түрлі жолмен жүзеге асыруға болады.
Біріншіден, өз құқын icкe асыру, яғни жаңа акция сатып
Екіншіден, жазылу құқын сатуға болады;
үшіншіден, жазылу ақын пайдаланбауға да болады. Ода сатып
Жазылу құқы – қысқа мерзімді бағалы қағаз. Әлбетте ол
Опцион - шартқа енгізілген мерзімдік талдау көрсететін бағалы қағаз.
Опционның екі түрі кездеседі: сатып алушы опционы жән
Варрант - ерекше бағалы қағаз. Ол корпорацияның айналымдағы бағалы
Варрант - ұзақ мерзімді бағалы қағаз. Әдетте, оны корпорация
Варрант корпорацияның басқа бағғлы қағаздарымен қоса шығарылғаннан кейін, олардан
Бағалы қағаздардың келесі тобына қаржы нарығы айналымындағы мемлекеттік институттардың
Қазыналық вексельдер - Қаржы министiрлігі шығаратын қысқа мерзімді облигациялар.
Депозиттік сертификат - ол эмитенттің мерзіді салымын алғандығын
Чек - заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол қаржы
Чектер бірнеше түрге белінеді:
атаулы чектер. Оны чек беруші белгілі бip адамның аты-жөнін
көрсетіп толтырады. Ондай чектерді екінші кісіге "индоссаментпен" беруге болады.
ордерлі чектер. Олар жеке немесе заңды тұлғаларға толтырылады.
Ордерлі чектi басқа кіскге "индоссаментпен" беруге болады.
иeci ұсынушы чектер. Олар бойынша көрсетілген сома чек
ұсынушыға төленеді. Ондай чектерді ешқандай жазумен көрсетпей-ақ бip кісіден
Вексельдер сиякты, 1931 жылы Женевада чек бойыша Халықаралық конвенция
чектік белгі, яғни құжат текстісінде "чек" деген белгі болуы
ордерлі чектер. Олар жеке немесе заңды тұлғаларға толтырылады. Ордерлі
иeci ұсынушы чектер. Олар бойынша көрсетілген сома чек ұсынушыға
Вексельдер сиякты, 1931 жылы Женевада чек бойыша Халықаралық конвенция
чектік белгі, яғни құжат текстісінде "чек" деген белгі болуы
чекті өтейтін төлеуші, яғни банктің аты;
төлем орны, яғни банктің орналасқан жері;
чекте көрсетілген соманы төлеу жөнінде жарлық;
чек берген уақыт және орын;
чек берушінің қолы.
Чек айналымында көптеген мемлекетгерде кейбір ұлтгық құндылықтар қолданылады. АҚШ-та
2.3 Қазақстан Республикасының қор биржасындағы бағалы қағаздар бойынша жүргізілетін
Қоp биржасы деген бағалы қағаздар сатып алынатын және сатылатын
«Биржа» деген термин ежелгі грек сөзі - "бурзэ", яғни
Экономикасы дамыған мемлекеттерде биржалар бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы,
-қор биржасы (бағалы қағаздар сатады);
-валюта биржасы;
-тауар биржасы;
-еңбек биржасы.
Сонымен, биржа-нарықтың ұйымдасқан тура, онда сұраным мен ұсыным негізінде
келісімге келу үшін кездесетін орын.
Қор биржасы жеке кәсіпкерлік принципінде жұмыс істейдi (мысалы, Лондон,
Сонымен, қор биржасы- бағалы қағаз иелерінің биржа мүшелері, яғни
Сонымен, биржа - нарықтың ұйымдасқан түрі, онда сұраным мен
Сонымен, қор биржасы - бағалы қағаз иелерінің биржа мүшелері,
Қор биржасы акционерлік қоғамдардың жұмысын қадағалап оны көрсетіп
Қорыта айтқанда, биржадағы акция курсының динамикасы акционерлік қоғамның қаржы
Биржалық операциялар келесі тәсілдермен қарастыруға болады. Биржада жеке компаниялардың,
Төмендегі кестеде көрсетілгендей мерзімдік мәміле түрлерінің бір бірінен айырмашылығы
Мерзімдік мәміле бойынша есеп айырысу, жоғарыда айтылғандай белгілі бір
Кесте 4. Биржа операцияларының түрлері
Сонымен биржадағы ойыншылар-“аю” бағалы қағаз курсының төмендеуі не, ал
Мерзімдік мәімле бойынша жасалған шартта акцияның бағасы, мөлшері және
алдын ала келісілген сыйлық ақымен жасалатын мәміле;
қайтарылып алынатын сыйлық ақымен жасалатын мәміле;
опциондық мәміле;
стелаж.
Алдын ала келісілген сыйлық ақымен жасалатын мәміле бойынша сатып
Мысалы, сатып алушы (“бұқа”) 1.02. акцияны 300 доллардан сатып
Қайтарылатын сыйлық ақымен жасалатын мәміле алдын ала келісілген сыйлық
Ал опцион - мерзімдік мәмілеге кіргізілетін талап. Ол бойынша
Ал стеллаж, пролонганция, репорт, депорттық мәмілелер де алып сатышулардың
Стеллаж-бағалы қағаздар бойынша мерзімді мәміленің түрі, мұнда екі жақтың
Пролонгация мәміле-бағалы қағаздар бойынша жасалатын мәміленің түрі немесе бағалы
Репорт-мерзімді мәміленің түрі, мұнда бағалы қағаздың иесі (биржа іскері,
Депорт-белгілі бір мерзімнен кейін төмен курспен кіру сату шартымен
Сонымен, қор биржаларындағы алып сатарлық мәмілелер - биржа нарығының
Қорыта айтқанда, биржадағы акция курсының динамикасы (баға қозғалысы)-акционерлік қоғамның
2002 ж. биржалық карты құралдарының даму динамикасы: аналитикалық шолу.
Сурет 5. 2002ж. КАSE биржалық айналымының құрылымы мен көлемі
Сурет 6. 2001ж. KASE биржалық айналымының құрылымы мен көлемі
2002 ж. РЕПО операциясының бөлігі KASE биржа айналымында 75%
Сурет 7.
РЕПО операциясының құрылымында жоғары көлемді мемлекеттік бағалы қағаздар (МБҚ)
Биржалық айналым бойынша 2-орында валюталық операциялар табылады. Бұл жағдайда
2002 ж. қорытындысымен 3-орыды сауда көлемімен МБҚ операциясы алды
Сурет 8. 2002ж. KASE-ге МБҚ бойынша операция динамикасы, млн.тг
2002ж. ішіндегі МБҚ бойынша орташаайлық айналым-257041,0 млн.тг. 2002ж. ішінде
МБҚ секторы репо және автоматты реподан, сатып алу –
МБҚ бойынша алғашқы салым операциясының негізі көлемін 2002ж. шілдесі
МБҚ сатып алу-сату секторының динамикасы Сурет10. көрсетілген (млн.теңге).
2002ж. МБҚ бойынша сатып алу-сату секторы ешқандай төмендеген жоқ,
МБҚ бойынша репо және автоматты репо секторының динамикасы 7,8
Сурет 11.
Сурет 8.
Берілген мысалдардан көпетініміз, МБҚ бойынша авторепо нарығы (2001ж. қарағанда
4-орында өндірістік құралдар секторы тұр, оның сауда көлемі 833,8
2001ж. KASE-тегі жылдам валюталық контракт операциясының көлемі 520914,0 мың.доллар
Бесінші орында биржалыө айналыұ көлемімен ҰБҚ бойынша операция тқр
ҰБҚ бойынша операция динамикасы 2002ж. Сурет10 көрсетілген.
Сурет 10.
Сурет 10. көрсетілгендей айлар бойынша сауда көлемі орташа 75031,2
Егер айлық көрсеткішпен бес айналымның құрылымын талдаса, онда келесілерді
ҰБҚ бойынша алғашқы салым динамикасы айлар бойынша Сурет 11.
Сурет 11. көрініп тұрғандай, аса үлкен көлем көктемгі мерзімзе
Жоғарыда көрсетілгендер Қазақстандық ұйымдасқан қор нарығымен бекітіледі. Осы мәлеметтерге
Осылайша, қазақстандық қор нарығында ірі институционды инвесторлармен, және негізгі
Сурет 12.
2003 жылдың желтоқсанында МЕАКАМ–ның мерзімнен бұрын өтегеннен кейін, инвесторлар
Егер де МҚҚ секторы динамикасын талдау жасайтын айырбасты қарастырғанда,
Нәтижиесінде сатып алушылар үшін қағаз 2004 жылдың қаңтарындағы
Әрине аутсайлердің айлық анализі вексельмен және тездету контрактісі болады.
2004 ж 9–ақпан айында бірінші тездік контрактісімен келісім жасалды.
Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы 2004 қаңтар айында биржалық келісім
2004 жылдың қаңтарында KASE репо – операциялар секторы
Биржалық нарық құрылымындағы репо операцияларының үлесі 67,0%-ті құрайды (немесе
ғанда операциялар көлемі 61,3%-ке артты (немесе 936,6 млрд долларға).
Репо нарығы айналымының құрылысы KASE-да 2004ж. қаңтарында, «Ирбис» ИАҚН-да
Автоматтық репо секторындағы құрал-жабдықтар болып 2004 жылдың қаңтарында келесілер
Кесте 7. 2004 жылдын қаңтардағы репо секторы айналымының
құрылысы және мәмілелер көлемі
KASE нарық секторы 2004 жылдың қаңтары 2003 ж-ғы сәйкес
2003
ж-ң қаңтары тренд Желтоқсан 2003 жыл тренд
млн. доллар %
млн. доллар %
2 465,4 1 528,9 +936,6 +61,3 2 092,2 +373,3
67,0% 71.7%
47.8%
Жеделдетілген шарттар 187,0 249,4 -62,3 -25,0 247,1 -60,0 -24,3
5,1% 11,7%
5,6%
МҚҚ
2 215,1 1 255,3 +958,8 +76,5 1 790,0 +425,1
60,2% 58,9%
40,9%
ҰҚҚ 47,1 19,5 +27,6 +141,8 35,7 +11,4 +32,0
1,3% 0,91%
0,8%
Репо (МҚҚ жәнеҰҚҚ), барлығы 16,2 4,75 +11,5 +241,4 19,4
0,44% 0,223%
0,44%
2004 жылдын қаңтарындағы қор нарығы операторларының сипаттамасы.
2004 ж. қаңтардағы МҚҚ сату-сатып алу биржалық нарығының бас
ния қатысқан Кесте 8. оншақты белсенді операторлар тізімі және
Кесте 8.
МҚҚ сату-сатып алу биржалық нарығы операторлары,
2004 ж. қаңтар
2004ж. қаңтардағы позициясы 2003ж. желтоқсандағы позициясы
Компания
Сату көлемінің үлесі (%)
1 1 «Банк Тұран Алем» АҚ 23,8
2 7 «ОУПА «Жетісу» АҚ 16,9
3 5 «АТФБанк» АҚ 7,7
4 4 «RG Securities» ЖШС 6,7
5 - «ЖЗҚ Қазақстан халық банкі» АҚ 6,6
6 16 «Еуразия банкі» АҚ 4,50
7 14 «Қазкоммерцбанк» АҚ 4,47
8 3 «Альянс Банк» ААҚ 3,3
9 10 «Мемлекеттік зейнетақы жинақтау фонды» ЖАБ 3,1
10 9 «Темір банк» АҚ 2,9
01.01.04ж МЕҚҚ сату-сатып алу биржалық нарығының бас операторлары.
МЕҚҚ биржалық нарығындағы компания операторларды топтастыру, «Ирбис» ИАҚН деректеріне
Кесте 9.
МЕҚҚ сату-сатып алу биржалық нарығы операторлары, қаңтар 2004 жыл
01.12.2003ж. позиция Компания Сату көлемінің үлесі, (%)
1 1 «Тұран Алем Секъюрис» АҚ 20,2
2 11 «Орталық-Азияттық Траст Компаниясы» ЖШС 10,2
3 5 «KIB FSSET MANAGEMENT Ltd.» АҚ
4 4 «Альяс Инвестмент Менеджмент» АҚ 9,0
5 3 «КG Securities» АҚ 7,9
6 - «НПФ Қазақстан халық банкі» АҚ 7,6
7 9 «АВN AMRO Asset Management» ЖАҚ КУПА 6,0
8 2 «RG Securities» АҚ 5,8
9 12 «БанкЦентрКредит» ААҚ 4,8
10 17 «Казкоммерц Секъюритиз» ААҚ 4,1
11 18 «Қазкоммерцбанк» АҚ 3,1
12 6 «Қазақстанның қаржы компаниясы» ААҚ 2,4
13 16 «ОУПА Жетісу» АҚ 2,0
14 10 «ТЕМІРБАНК» АҚ 1,5
15 8 «MONEY EXPERTS» ЖШС 1,4
16 14 «Еуразиялық банк» АҚ 1,3
17 13 «АТФ Банк» АҚ 0,85
18 7 «General Fsset management» ЖШС 0,80
19 - «Халық 0,7
20 15 «Фонд сервисі» АҚ 0,13
21 - «Банк ТұранАлем» АҚ 0,12
22 20 «CAIFC» компаниясы» 0,04
Репо биржалық нарығының 2004 жылдың қаңтарындағы бас операторы.
Қазақстандағы репо биржалық нарығының бас операторлары компанияларды топтастыру, «Ирбис»
Кестеде он белсенді, биржалық нарықтың осы секторының 61,9%-ын бақылаушы
Қор нарығындағы қолданылатын жаңа құралдар. Қор нарығының кәсіби қатысушыларының
2004 жылдың қаңтарында облигациялық нарыққа отандық ірі қаржы құралдарының
Қаңтарда KASE биржалық тізімі екі эмитенттің пайда болуы салдарынан
Кесте 10. Репо биржалық нарығы операторлары, қаңтар 2004 жыл
2004ж. қаңтардағы позиция 2003ж. желтоқсандағы позиция
Компания Сату көлемінің үлесі (%)
1 5 «Казкоммерцбанкс» АҚ 11,1
2 1 «ТұранАлемБанк» АҚ 10,6
3 8 «Нұрбанк» ААҚ 8,8
4 10 «Жетісут» ЖАҚ КУПА 6,8
5 3 «Альянсбанк» ААҚ 5,4
6 7 «АТФ Банк» АҚ 4,6
7 2 «Еуразиялық банк» АҚ 4,2
8 14 «Цеснабанк» АҚ 3,7
9 13 «Темірбанк»ААҚ 3,5
10 15 «БанкЦентрКредит» ААҚ 3,4
2004 жылы қор нарығының даму перспективалары.
Егерде Қазақстандағы қор нарығының дамуының негізгі бағыттары туралы
Бірінші вице- министр Г. Марченко 7 қаңтардағы Алматыда өткен
дірілуі туралы мәлімдеме жасады. Бұл қорлар арасындағы «бәсекелестік» қағидасына
дық инвесторлардың дамуына бұрды. 2004 жылдың ортасында «Инвестициялық қорлар
бағалы қағаздар нарығында мәліметтерді ашудың халықаралық
бағалы қағаздар нарығы субъектілерінің реттелуін инвестициялық үрдістің басты делдал
бағалы қағаздар нарығындағы бәсекелестікті беймдеу нормаларын бағыттап отыру.
Бағалы қағаздар нарығының техникалық инфрақұрылымының дамуының негізгі мақсаттары, тұжырымдамаға
қазақстан азаматтарының қаржы ұйымдары қызметіне толығымен қол жеткізуін қамтамасыз
бағалы қағаздар нарығында орталық депозитария, тіркеуші, төлем агенті қызметтерін
брокерлік және дилерлік ұйымдардың операциялар тізімін ұлғайта отырып, олардың
Сонымен, қор нарығының 2004 жылғы дамуы қаржылық құрал-жабдықтарды енгізу,
Қазақстан нарықтағы биржалық қоры 2004 жылың қаңтар айының қорытындысы.
Жалпы шолу жасайтын болсақ, қаңтар айында 2004 жылы көлем
2001 жылғы қаңтар айына КASЕ-дегі биржалық операцияның құрылымы.
Вексельдер 0 %
Ұлттық бағалы қағаздар- 3 %
3 ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ІШКІ ҚАРЫЗ АЛУ СТРАТЕГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК
Қаржы министрлігі 1994 жылдан бергі бюджет тапшылығын қаржыландыру мақсаты
1997 жылға 3, 6, 12 айлық қазынашылық міндеттемелермен ұсыналған
Қазіргі уақытта ұзақ мерзімді қағаздар 1998 жылы үкіметтің Ұлттық
Проценттік ставлалардың детерминанталары және оларды болжаудағы әдістемелік мәселелері
Қаржы операцияларының кірістілік көрсеткіштері қаржы нарығының маңызды индикаторлары болып
Проценттік ставкалар қарыздар ұзақтығының өсуімен бірге өседі. Өтімділіктің артықшылық
Проценттік ставкалардағы ерекшеліктерге төлемдерді уақыт бойынша бөлудің біркелкі емес
Қазіргі кезенде мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша кредиттік тәуекелдер және
Эмитент инфляция бойынша индекстелген бағалы қағаздар шықара отырып инфляциялық
Сұраныс пен ұсыныс арасында тепе-теңдік болған кезде проценттік ставкалардың
Нарықтың болашақ проценттік ставкалар саласындағы күтулер жөніндегі көрініс уақыттың
Кірістіліктің қисық сызығын құру үшін (Сурет 14) 2003 жылғы
Кірістілік қисық сызығының теориялық қасиеттеріне сәйкес 2003 жылғы 11
Келісілмеу себебі бойынша ағымдағы проценттік ставкалардың барлық жиынтығын болжаудың
Сурет 15. Келісілген жұптар бойынша құрылған кірістілік қисық сызығы.
Суретте сандық мәндері (МЕККАМ5 үшін 5,10%, МЕОКАМ2 үшін 7,11%,
Есептер алғашқы екі нұсқаға сәйкес келетін ставкалар жүйесінің МЕККАМ3
Ағымдағы кірістілік қисық сызығы бойынша проценттік ставкалардың қолайды болжамдық
Сурет 16. кірістілік қисық сызығының түрін мынадай өлшемдердің нақты
Біріншіден, бұл кірістілік қисық сызығының бастапқы нүктесі ординатының мәні
Айналыс мерзіміне байланысты тәуекелді сипаттайтын кірістілік қисық сызығынынң абсциссалар
Егер кірістілік қисық сызығы абсциссалар өсіне неғұрлым параллель болса
Жалпы жағдайда b қисық сызықтың көлбеу бұрышы кірістілік қисық
Егер тәуелділік түрін белгілесек, онда b0, r0 коэффициенттері
Сурет 15. құрылған кірістілік қисық сызықтары үшін осы коэффициенттердің
Мысалы, r0 және b0 = 1,5 мәнің
Кірістілік қисық сызығын құру кезінде мәндер кестесі және есеп
Сурет 16. Теориялық кіріс қисық сызығы.
Проценттік ставкаларды есептеу алгоритмі және болжамдық құрылым кестесінде көрсетілген.
1-бағанда эмиссияның кестесін құру кезінде пайдаланылатын бағалы қағаздар түрі
2-бағанда айналыс мерзімдері берілген (тоқсандар бойынша өлшенген).
3-бағанда осы мерзімдегі қағаздар үшін проценттік ставкалардың b =
4-бағанда осы мерзімдегі қағаздар ішін r0 = r0
Жолдың (қағаздың түрін айқындайтын) және жылды айқындайтын бағанның (5-14-жолдар)
Эмиссияланатын қағаздардың түрін таңдау жлдары келесідей ұсынылған:
Эмиссияланатын қағаздардың түрін тандау проценттік ставкалардың құрылымын айқындағаннан кейінгі
Қазіргі уақытта өтелетін қағаздардың үлкен көлемін ескере отырып 10
Қысқа мерзімді қарыз алу үшін дисконтталған қағаздарды, ал орта
Бюджет тапшылығын бағалау жолдары:
Бюджет тапшылығын бағалау осы мақаланың міндетіне кірмейді. Бұл жерде
Жоспарланған кезең ретінде 2003 жылдан 2013 жылға дейінгі кезеңді
Мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясының 10 жылдық кезеңге арналған үлгі
Жоспарланған барлық кезең (10 жыл) толық жиынтық кестеде айлар
Кестені сипаттау. Қосымшада келтірілген кестенің 1-бағанында жоспарланған кезең айлар
Есептер алгоритмінің сипаттамасы. 2-баған мақсатты болып табылады. Онда айналыстағы
Құрылған жоспар-кесте мынадай талаптарды қанағаттандырады:
Айналыстағы қағаздардың көлемі 10 жылдық кезең сңында ағымдағы көлеммен
Ұзақ мерзімді қағаздар шығару көзделген (10-20 жылдық);
2006 жылғы желтоқсанда өтелетін 10 жылдық МЕАКАМ орнын ауыстыру
қағаздардың барлық түрінің кез келген сәтте айналыста болуы көзделген;
2004 жылғы қазанда және 2007 жылғы мамырда еурооблигациялар бойынша
Жоспар-кестені жасаған кезде мынадай қағидалар пайдаланылды:
негізгі индикаторлар санына кірмеген қысқа мерзімді қағаздар және орта
Сонымен қатар өтелуіне қарай (5 жылдық бойынша 2 рет
Айналыстағы МБҚ көлемінің нәтиже беретін кестесі Сурет 17. келтірілген.
Қарастырылып отырған жоспар-кестеге сәйкес МЕИКАМғ бірінші сериясын өтеу 2008
Сурет 17.
Қалған қағаздарды өтей отырып неғұрлым ұсақ өтелімдерді өтеуге болады.
Жоспарланған кезең соңында айналыстағы, негізгі индикаторлар санына кірмеген қысқа
Қызмет көрсеті шығындарын есептеу
Есептер 2003 жылдан кейін эмиссияланған МБҚ арналған қызмет көрсеті
Есептерден орта мерзімді қағаздар ретінде индекстелген қағаздарды ғана пайдаланылған
Қорытынды
Қазіргі Қазақстан экономикасы нарықтық қатынастарың қалыптасу процесінің жүруімен сипаталатынына
Экономиканың кейінгі жасалған, жекешелендіру процесі бағалы қағаздар нарығының дамуына
Қорыта айтқанда, бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары және
Еліміздің нарықтық экономика талабына сәйкес бағалы қағаздар нарығының қазіргі
Қазіргі уақытта бағалы қағаздар туралы шыққан заңдар
Сонымен менімен таңдалған дипломдық жұмысымды жасалған зерттеулер мен бағалы
Жаңа қабылданған заң бойынша бағалы қағаздар нарығының екінші нарығы
Қор биржасындағы акция курсының динамикасы, яғни баға қозғалысы күрт
Еліміздің азаматтарының қаржы ұйымдары қызметіне толығымен қол жеткізуін қамтамасыз
Бағалы қағаздар нарығында орталық депозитария, тіркеуші, төлем агенті қызметтерін
Брокерлік және дилерлік ұйымдардың операциялар тізімін кеңейте және ұлғайта
Бағалы қағаздар нарығы субъектілерінің реттелуін инвестициялық үрдістің басты делдал
Бағалы қағаздар нарығындағы бәсекелестікті бейімдеу нормаларын бағыттап отыру.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қ.Р. заңы «Бағалы қағаздар нарығы
2. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг. Ведение
3. Фельдмана А.А Гос. Ценные бумаги. Учебное
4. Фельдман А.А. Депозитные и сбнрнгательные
5. Шарипбаев А.А, Ануарбеков Е.А Справочник
6. Аграхов М.М Учение о ценных
7. Под редакцией В.А. Галанова, А.И. Басова
8. Б.А. Көшенова. Бағалы қағаздар нарығы. Оқу құралы. Алматы.
9. Аль-Пари // №1(79) 2004 ж.
17. ҚР Президентінің жарлығы «БҚ шығаруы мен Қор биржасы
18. Бағалы қағаздар жөнінде жарлық, 1994 ж.
19. Депозиттік сертификат жөнінде жарлық, 1992 ж.
20. ҚР Акционерлік қоғамның бағалы қағаздарын шығарылуын тіркеу мен
21. ҚР Президентінің «БҚ нарығы жөнінде» 1995ж.
22. ҚР Президентінің «Акционерлік қоғамдар жөнінде» заңы 1995
23. Кәсіпкерлік қызметті бағалы қағаздар нарығында лицензиялау тәртібі.
25. Б.А. Көшенова. «Бағалы қағаздар нарығы».Алматы 2000ж.
26. Шалғынбаев А.Р. «РЦБ и фондовый рынок в Казахстане»
27. Бердникова Т.Б. «РЦБ и биржовое дело» Москва -2002
28. Чернецкая Г.A. «Практикум по рынку ценных бумаг» Москва
29. Масленников В.В. «Биржовое дело» Москва, 2000ж.
30. Агратов А., «Учение о ценных бумагах» М.: Наука,
31. Алехин Б.И. «Рынок ценных бумаг: введение в фондовые
32. Балабанов В. «Основы финансового менеджмента» - М.: Финансы
33. Блозецева Г., «Руководство по биржевому делу» - М.:Финансы
34. Мусатов П., «Фондовая биржа» М.: Финансы и статистика,
35. ЯГончаренко Л.И., «Ценные бумаги: учет и налогоблажение», 1992ж.
36. Л.Энджел, Б.Бойд «как покупать акции» - М.: Дело,
37. Алесеев Ю.Ж., «Рынок ценных бумаг», М.: Финансы и
38. Миркин Я.Ж. «Ценные бумаги и фондовый рынок» М.:
39. Красавина Л.Н. «Денежное обращение и кредит при капитализме
40. Личагин М.В., Фондовая биржа: Как считать биржевые журналы
41. Васильева А., Биржевая спекуляция, СПБ, 1992г.
42. Роде Э., Биржи. Валюты современного капитализма, М.: Финансы
43. Кирилов КВ., Операции на бирже. М.: Прогресс, 1993г.
44. Рынок ценных бумаг// Международный информационно-аналитический журнал.
45. Умбетов А., Оценка акций банков // Азия –ЭЖ,
46. Рубин Ю.Б. Коллективное инвестирование в ценные бумаги .,
47. Кабицин А., Некоторые особенности современного рынка биржевых валютных
48. Тенденции развития рынка акций высокотехнологических компаний // Деловой
49. Инвестиционно-финансовый портфель / под.ред. Н.Н.Петракова, Москва, 1993 ж.
Осы бапта мемлекеттік бағалы қағаздар ғана қаралады, сондықтан кейде
осы фактормен индекстелген қағаздардың теориялық кірістілік қисық сызықтары тікелей,
91
Ќор биржасындаѓы операциялар
Кассалық
Мерзімдік
Фьючерстік (тұрақты)
Шартты
Прологанциялық
Репорттық
Депорттық
Алдын ала келісілген сыйлық ақымен
Қайтарылатын сыйлық ақымен
Опциондық ақы
Стеллаж
(МБҚ мен ҰБҚ)
67%
Шет
МБҚ
12%
Ұ.Б.Қ. 3 %
Бағалы қағаздарды шығару механизмі
Бағалы қағаздардың негізгі түрлері
Бағалы қағаздардың түрлері
Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының талдауы
Құнды қағаздар нарығының түсінігі
Құнды қағаздар нарығы. Құнды қағаздар - қарыз міндеттемесі
Бағалы қағаздар нарығының субъектілерімен объектілері
Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының жағдайы
Бағалы қағаздардың түсінігі
Бағалы қағаздар нарығының жалпы түсінігі