Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы ағаштан жасалған бұйымдар
ҚР ОРТАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МУЗЕЙ ҚОРЫНДАҒЫ АҒАШТАН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАР
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ..................................................................................... 2-5
І ТАРАУ. Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы ағаштан
1.1 Қазақ халқының дәстүрлі баспанасы - киіз үйдің жасалуы
1.2 Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы ағаштан жасалған
II ТАРАУ. Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы
2.1 Ағаштан жасалған бұйымдарды сақтау тәртіптері мен
2.2 Музей қорындағы ағаш бұйымдарды қайта қалпына келтіру
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................ 48-50
ҚОСЫМШАЛАР
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының мәдениеті ғасырлар бойы өзіне ата-
Халық қолөнері- бағзы замандарда бері ұлы даланы мекен етіп
Ұсталық және зергерлік, Ағаш өңдеу, Тері, сүйек өңдеу, Тас
Бұл заттарда жасалған бұйымдар қазақ халқының күнделікті тұрмысына қолданылатын
Қазақ халқының өмірінде ежелден бері ағаштан жасалған бұйымдардың орны
Сондай музейлердің бірі Қазақстан Республикасы Орталық Мемлекеттік Музейі өнер
Музейтанудың зерттеу нысанасы музей, музей ісі, музей заты десек
Қазіргі музей ісінің негізгі бағыттарының бірі- қазақ халқының ата-
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ халқының қолөнеріне, соның ішінде ағаш
Қазақ халқының қолөнеріне қатысты зерттеулер ХІХ- ХХ ғасырларда зерттеле
1956 жылы ҚазССР ҒА- ның тарих, археология және этнология
Осы тақырыпқа байланысты ғылыми және жан- жақты терең пікірлерді
Зерттеу жұмысы музей қорындағы жәдігерлерге байланысты болғандықтан, музей ісі
Зерттеудің теориялық бөлімін жазу барысында арнайы музейтанулық әдебиеттер қолданылды.
А.И.Михайловскаяның “Музейная экспозиция” атты еңбегінде экспозицияны құруға қойылатын талаптар
Музей қорындағы бұйымдарды қорғауға, сақтауға байланысты Н.Ребрикованың еңбегін айтып
Тақырыптың деректік көзі. Зерттеу жұмысын жазу барысында қолданған деректер,
Жұмыстың мақсаты. Осы тақырыпты зерттеу мақсатым- Қазақстан Республикасы
Тақырыптың міндеті.
қазақ халқының ағаштан жасалған бұйымдарының қалыптасуы, түрлері, қолданыс аясы,
Орталық Мемлекеттік Музей қорынтағы ағаш бұйымдарға сипаттама беру;
Тақырыпқа байланысты ғалымдардың еңбектерін пайдаланып, жан- жақты талқылау;
Музей қорындағы ағаш бұйымдарды сақтау, қорғау мәселелерін айқындау;
Музей қорындағы ағаш бұйымдарға реставрация жасау, оның жолдарын
Ағаш бұйымдардың жасалу технологиясын, құрамын айқындау, салыстыру;
Музей ісінің оқытылуына үлес қосу, практикалық маңыздылығын көрсету.
Тақырыптың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, екі тарау,
І ТАРАУ
Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы ағаштан жасалған бұйымдар.
1.1 Қазақ халқының дәстүрлі баспанасы - киіз үйдің жасалынуы
Қазақ халқының өмірінде ежелден бері ағаштан жасалған үй бұйымдарының
Ағаштан бұйым жасайтын шеберлер: Емен, қайың, самырсын, үйеңкі, қызыл
Ағаш өңдеу өнерінің ішінде аса іскерлік пен қыруар еңбекті
Көшпелі халық өмірінде, жорықтар мен аң аулаушылықта киіз үй
Қазақ халқы ертедегі көшпелі мәдениетінің ең негізгі дәстүрлерін өзіне
Қазақтың киіз үйі, өзінің мәдени тұрмыстық шаруашылық жағдайына байланысты
Қазақ халқының жазды күні тұруына арналған киіз үйі;
2. Мереке- жиын кезінде және қадірлі қонақты күтіп алатын
Жарық кезінде тігетін киіз үй [4.23].
Негізінде, киіз үй қазақ үй, ағаш үй, қара үй
Мысалы, Оңтүстік облыстарда оны киіз үй деп атаса, батыс
Жалпы киіз үйдің үлкен-кішілігін керегелер санына қарай белгілейді. Киіз
Хан сұлтандар мен атақты байлардың үйлері 8 қанаттан бастап
Орташа шаруалар мен кедей шаруаларға тән киіз үйлерді алты
Жолаушылар мен жорықшылардың тігетін үйлерін: абылайша, ақ қос, қос
Ас үйлерді: асхана, ас үй, кілет үй, кібіт деп
Орталық Мемлекеттік музейдің этнография залында алты қанатты киіз үй
Киіз үй сүйегіне жарайтын ағашты, көбінесе үйшілердің өздері ерте
Үйшіге қажетті жабыдықтар: тез, сықаурын, жонғы, қуыс жонғы, тісті
Тез-үйшілердің ең басты, негізгі құралдарының бірі. Тезді, көбінесе, сүйегі
Тез ағаштың үстіңгі жағының дәл ортасына ені бір қарыс,
Сықаурын- міндетті түрде әбден кепкен, жуандығы білектей, ұзындығы 1,5
Әбден кепкен үй ағашын тезге салып түзету үшін, ең
Қазақстанның солтүстік аудандарында мор деп аталатын пешті тақыр жерге
Қазақстанның көпшілік аудандарында үй ағаштарын дайындау әдісі өте қарапайым
Жонғы-үй ағаштарының сыртқы кем-кетігін тегістейтін құрал. Мұны ұзындығы екі
Үскі-кереге желісінің көк өткізетін көздерін және уық алақанындағы уық
Үскілердің жоғарғы жағынан басып тұруға арналған екі басты қалақ
Ырғақ-кереге сағаларының мүсін біркелкілігін сақтау үшін арнайы жасалатын қалып.
Уыққа арналған қалып, көбінесе, үш қазық арқылы жасалады. Ол
Керегеге арналған ырғақ болсын, үш қазықтан тұратын уық қалпы
Ал ендігі кезекте киіз үйдің жасалу технологиясына тоқталайық. Үйші
Киіз үй сүйегінің ең күрделісі де, қыруар еңбекті қажет
Мүсінделген кереге сағаналарын көлеңкеде тұратын ырғақ үстіне қатарлап қоя
Киіз үйдің ең көп тараған негізгі түрі- алты қанат
Жасалып жатақан киіз үй сүйегінің керегелеріне жетерліктей түгел сағаналар
Кереге сағанасына жасалатын 15 тесіктің аралары тең болуы қажет,
Кереге сағаналарының көк өткізетін көздері үскімен түгелдей тесіліп болған
Керегені көктеу үшін түйе сірісінен алдын ала тілініп дайындалған
Кереге сағанақтарының көгі мен уық алақандары тесіліп болған соң,
Кереге мен шаңырақ арасын біріктіріп, киіз үйдің төбесін шығарып
Уақыттың ұзына бойын қазақ халқы төртке бөледі:
- алақаны- кереге басына байланып бекітілетін жалпақтау түбі;
- иіні- алақанға жалғаса иілетін тұсы;
- қары- иіннен ұшына дейінгі оқтығы;
- қаламы- шаңырақ тесігіне еніп тұратын уықтың төрт қырлы
Уықтың алақанының бетін түзу жонғышпен тегістеп алып, тісті жонғышпен
Уық алақанының ішкі бетіне жүргізілетін ырудан басқа басы артық
Орталық Мемлекеттік музей қорында осындай уықтардың бірнеше түрі сақтаулы.
Шаңырақ-киіз үй үйді төбесін шығарып тұратын шеңбер. Шаңырақты, көбінесе,
Шаңырақ көздерінің саны киіз үй сүйегіндегі уық пен керегелер
Шаңырақтың төбесін шығарғанда түндікті төмен түсіріп алмас үшін оған
Қазақстанның оңтүстік өңірінде шаңырақ күлдіреуішін жасау тәсілінің кейнірек қалыптасқан
Шаңырақ бөлшектерін сырлау, оюлаумен бірге күмістеу, сүйектеу тәсілдерімен де
Киіз үйге арналған дәстүрлі “сықырлауық” ағаш-есік: екі ашпалы есіктен,
Кейде ашпалы киіз үй есігінің әр ашпасын ұзынды-қысқалы тақтайлардан
Киіз үй есіктернің ішкі беттеріне ою-өрнектің сан алуан түрлерін
Қалың бұқара киіз үй есіктерін ешбір ою-өрнексіз-ақ жасата береді.
Көшпелі елдің шаруашылық жағдайына қарай, жорық немесе көші-қон кезінде
Сөйтіп қазақтағы үйшілер өнері сонау көне замандардағы көшпнлілік салтына
І.2 Қазақстан Республикасы Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы ағаштан жасалған
Қазақ халқының өмір жолы көшпелілік, жартылый көшпелілік және отырықшылық
Ағаштан жасалған үй жиһаздарының құрамына төсек ағаш, жастық ағаш,
Қазақстанда өте кең тараған ағаш бұйымдардың бірі- төсек ағаш
Қазақстанның батыс аудандарында төсағаштың беті түгелдей бедерлі оюлармен көркемделген
-ХІХ ғасырдың аяғы-ХХғасырдың басы. Шығыс Қазақстан облысы. Ағаш, сүйек,
КП 1662.
Беті оюланған сүйектермен өрнектелген және ажурлы металл пластинкалар қондырылған.
-ХХ ғасырдың басы. Ақтөбе облысы. Ағаш, оймыш, бедер.
КП 11281.
Ағаш төсектің алдыңғы беті жалпақ-рельефті етіп ойылған және түрлі-түсті
Қазақстанның батыс өңірінде қазақ ұсталары жастық ағаштар да жасаған.
-ХХ ғасырдың ортасы. Маңғышлақ облысы. Ағаш, оймыш, әрленген.91х36х50.
КП 22632 [30].
Тік қабырғалы бұрыш тәрізді, түбіне қарай еңкейіп тұратын, екі
-1897 ж., Орал облысы. Ағаш, оймыш, әрленген. Ұз-102см; 44х38см.
КП 3210.
Тік қабырғалы бұрыш тәрізді, түбіне қарай еңкейіп тұратын, екі
Қазақстанның барлық облыстарында көп жасалған қажетті үй жиһаздарының бірі-
Жүкаяқ Қазақстанның барлық облыстарында жасалған. Ағаш ұсталары оны жасауда
-Жүк аяқ. 1957ж., Арал маңы. Ұз-105,5см, 54х47,5см.
КП 115.
Тікбұрышты формалы, бетіне оюланған ажурлы металл пластинкалар қондырылған. Қызыл,
Киім-кешек, әр түрлі уақ-түйек бұйымдар сақтау үшін үлкенді-кішілі қол
Осы жағландардың жасалу тәсілі, көлемі, материалы мен көркемдеу тәсіліне
Жағлан жасайтын қазақ шеберлері, XVIII-XIX ғасырларда Қазақстанның оңтүстік және
Қазақстанның барлық аудандарында ежелден бері көп жасалған бұйымның бірі-
Көпшілік қауымның жасататын қол сандықтары тек ағаштан ғана мұқият
-Шайсандық. ХІХ ғасырдың аяғы-ХХ ғасырдың басы. Көкшетау облысы. Ағаш,
КП 3269.
Тікбұрышты, қақпағы қайыспен артқы жақтауына бекітілген, қапталдары бар сандықша.
-Сандық. ХХ ғасырдың ортасы. Қызылорда облысы. Ағаш, бояу. 70х36х24см7
КП 123.
Ағаштан оймыштап бояп жасаған сандық. Негізгі реңі қою-көкшіл. Екі
-Жағлан. ХІХ ғасырдың аяғы. Жетісу. Ағаш, тері, ақ металл,
КП 3271.
Терімен қапталған ағаш сандық. Алдыңғы бетіне геометриялық белгілері бар
Қазақ ежелден азық-түлік сақтауға кебежені пайдаланған. Ол Қазақстанның барлық
Орта есеппен кебеженің ұзындығы 70-90, биктігі 40-50, ені 40-45
Сүйектелген кебеженің тағы бір түрінің бетінің үстіңгі және астыңғы
Сүйектелген кебеженің тағы бір түрінің айнала жиегінен нәзік ойылған
Кебеже бетін оюлап, сырлап көркемдеуде Қазақстанның батыс аудандарындағы халық
Кебеженің бетіне түгелдей ою оюлап, бірақ боялмайтын түрі де
Кебеже беттеріне сырмақ, текемет оюларын ойып жасайтын шеберлерде болған.
-ХХ ғасырдың басы. Ағаш сүйек оймыш. 76х41 см.
КП 23129.
Сирағы бұрыштарындағы ағаштардыңжалғасы болып келеді. Алдыңғы бетіне жалпақ өрнектер
-ХХ ғасырдың басы. Ағаш, сүйек, оймыш. 79х415х51см.
КП 23840.
Кебеже тұрмыстық тұтыныс заттарын сақтауға арналған жәшік.Тікбұрышты, үшбұрышты және
Ыдыс-аяқ сақтау үшін ағаштан жасалатын бұйымның бірі- асадал (шкаф)
Томбочка тәрізді биктеу асадалды оның ең көне түрі деуіміздің
Сыртқы кескіні төрт бұрышты асадалдың көлемі
Мұндай асадалдардың нұсқалы оюлар ойылып, сүйекпен көркемделген үлгілерін Жамбыл
Музейде 1850 жылы, Семей облысында жасалған асадал экспозицияланады. Асадал
КП 5946.
Тікбұрышы жоғары көтерілген, ыдыс-аяқ сақтауға арналған шкаф. Екі жаққа
Тұтас қайың кесіндісінен ағаш қақпақпен жабылатын шағын шынықап, аяқ
-ХІХ ғасырдың аяғы-ХХ ғасырдың басы. Қызылорда облысы. Ағаш, боялған,
КП 26184.
Кесеге арналған құты.Түбі мен қақпағы жоқ. Цилиндр тәрізді. Алдыңғы
-ХІХ ғасырдың екінші жартысы. Батыс Қазақстан.Ағаш, металл, өрнек бедерлеу.
КП 9394/1.
Шыбықтан өрілген, қақпағы бар. Жарты шар бітімді кесе тасуға
Әр түрлі ағаштардан күнделікті үй шаруасына арналған шүмекті және
Киіз үй сүйегінің құрамына тікелей енбегенмен, міндетті түрде шебер
Адалбақанның ұзындығы киіз үйдің іргесіне тігінен қойғанда, уықтың иінінен
Адалбақан, негізінен, киім, ертеректе қару-жарақ ілу үшін қолданылды. Адалбақанның
Адалбақанның жұмырланған, төмен не жоғары қарай жіңішкере беретін бөлігінің
Қазақ ұсталары тұтас ағаш кесіндісінен ішін үңгіп келі жасайды.
Ағаштан қаныт шағуға арналған шағын тоқпақтар мен саба піспегі
II ТАРАУ.
Қазақстан Республикасы Орталық Мемлекеттік Музей қорындағы ағаш бұйымдарды
2.1 Ағаштан жасалған музей бұйымдарды сақтау тәртіптері мен талаптары.
Музей қорында сақталатын бұйымдардың өзіндік ерекшеліктері болуы себепті,
Температуралық-ылғалдылық тәртіп.
Температура мен ауа ылғалдылығы заттардың табиғи ескіруіне өте қатты
Органикалық ылғал тартқыш (гигроскопиялық) материалдардан (ағаш, тері, қағаз, мата)
Төменгі ылғалдылық пен жоғарғы температура гигроскопиялық заттардың жойылып, құруына
Температураның кенеттен өзгеруі жәдігерлерге қатты әсер етеді. Бір бөлмеден
Әсіресе, археологиялық жәдігерлерге өте көп өзгерісті басынан кешіруге тура
Температуралық ылғалдылық режиміне байланысты қалыптасқан бірегей көзқарас жоқ. Көптеген
Қағаздар ылғалды ауа жағдайында және суықта қалып қойғанда қауіпті
Керамика, фаянс заттары да осындай. Теспература өзгерістері ылғалдылықты да
Жәдігерлерді ауадағы зиянды заттардан сақтау.
Музей жәдігерлерінің ескіруіне ауадағы әр түрлі қоспалар да әсер
Музей ауасының ластануы музей ғимаратының орналасқан жеріне де байланысты.
Өнеркәсіп өндірісінің нәтижесінде күкіртті сутек іріп-шіріп, адамның дем алатын
Хлорды технологиялық процестерде қолданатын қағаз, жеңіл өнеркәсіптері арқылы ауада
Шаң, қаракүйе, күйе заттарда газ бен ылғалды ұстануына, химиялық
Музей сақтаушылары жәдігерлердің шаңын еппен сүртіп, полтровкалы мебельдің шаңын
б) Музейдегі жарық түсу тәртібі жәдігерлердің ұзақ сақталуы үшін
Ұзақ толқындар инфрақызыл, жылы сәуле таратады. Ультракүлгін және инфрақызыл
Ультракүлгін сәулелердің әсрі жәдігерлердің сыртқы пішінінің өзгерістеріне әкеп соғады.
Жоғары төзімділіктегі – темір, тастар, гипс, керамика, түссіз шыны.
Орта төзімділіктегі – сүйек, тері, аң терісі, ағаш, майлы
Төмен төзімділіктегі – фотосуреттер, акварель, қағаз, мата бұйымдары.
Жарық әсер жәдігерлердің түр-түсіне де байланысты – зат күңгірт,
Ал орташа төзімділіктегі заттарға режим ір түрлі. Ағаш бұйымдары
Ал майлы суреттерді, сүйектен жасалған жәдігерлерді сақтау ұшін жарық
Ал жарық түсу зиян келтіретін заттар жарықтан қорғайтын шынылармен
Музейдегі биологиялық режим.
Музей заттарды биологиялық зиянкестердің әсерінен де бұзылады. Олар зең
Зең түскен саңырауқұлақ (плесневые грибки) барлық органикалық текті материалдар
Жәдігерлерді бір орыннан екінші орынға ауыстырған кезде сақ болу
Табиғи-жаратылыстану ғылыми музей жәдігерлері көбінесе табиғатқа, өлкетанушылыққа арналған музейлерде
Басқа жәдігерлерге қарағанда табиғи-жаратылыстану жәдігерлері күрделі кезеңдерден өтеді [28,13-22].
1-кезең – фиксация, яғни, белгілеу, жазып алу, көңіл қою.
Табиғи заттардың көпшіліг үшін бұл алғашқы кезең болып табылады
Бұл қорлар арнайы қорға жатады және ол көп, ұзақ
Сұйытылған заттарға – спиртке, формалинге салынған консевацияланған заттар жатады.
Жәдігерлердің микроскопилық түріне – ғылыми зерттеу, оқу мақсатында қолданылатын,
Табиғи жаратылыстану заттары препоратор, таксидермист, т.б. салардағы мамандар көмегімен
геологиялық;
жер қойнауы заттары;
өсімдік, жануар әлемі;
ботаникалық материал;
зоологиялық материал;
ұя, аң іздері [24,35].
Кейбір музейлерде сол аймаққа байланысты өнеркәсіп заттары да сақталады,
техника;
хаттар, схема, макет, модельдер қойылады.
Музей жәдігерлерін әр түрлі топтарға бөліп қою керек. Мысалы,
Киімдерді киім ілгіштерге іліп, тік түрінде, қоймаларда сақтайды.
Тері, аң терісі заттарын көлденеңінен қояды. Бас киімдерді болванкаға
Аяқ киімдер де қоймаларда сақталады. Сүйектен жасалған заттарды бір-бірінен
Ағаш бұйымдарын сақтауға келсек, оларды , әдетте, линолеум немесе
Көлемі үлкен ағаш бұйымдарды арнайы тұғарларда \, сдендтарда, ал
Үй жиһаздары екі ярусқа бөлінген стеллаждарда сақталады. Біріншісінде, көлемі
Үй жиһаздарын, әсіресе, ірілерін, еденде сүйреп орнын ауыстыруға болмайды,
Скульптура туындыларын чехолдарға орап, сөрелерде сақтайды. Көлемі ірі скульптураларды
2.2 Музей қорындағы ағаш бұйымдарды қайта қалпына келтіру (
Ағаштан жасалған музей бұйымдары қолайсыз жағдай туған кезде физикалық,
Музейлердің қорларына енетін заттар әртүрлі. Сондықтан оларды дұрыс сақтай
Музей қорларын қорғау жұмысының мақсаты-қордағы жәдігерлердің қасиеттерінің сақтауын қамтамасыз
Музей қорындағы ағаш бұйымдардың зақымдануына түрлі себептер бар. Солардың
Кеміргіштердің ең көп тараған түрі – Anabium punctatum Deg.
И.Н. Тоскина жүргізген зерттеулер нәтижесінде үй жиһаздарын кеміргіші тек
Кеміргіш мочевино-формальдегид смоласымен өңделген ағаш бұйымдарына зақым келтірмейтіні белгілі.
Үй жиһаздарын кеміргіші–ұсақ, ұзындығы 3-6 мм, цилиндр тәрізді, қара-сұр
2-3 аптадан кейін, ұзындығы 1 мм жетпейтін личинкалар пайда
Қоңыздар көбінесе кеш батқанда ұшады. Жарық түсіп тұрған кезде
Үй жиһаздарын кеміргішінің пайда болуы және көбеюі температураға және
Музей қорындағы ағаш бұйымдарын зақымдайтын кеміргіштердің түрлері әлі де
Еліміздің солтүстік облыстарында көп тараған кеміргіштердің түрі
солтүстік – Pribium con fusum Kr.
үй кеміргіші – Pribium pertinax J.
гробовый – Pribium carpini Hbst [27,36].
Бұл үш тірдің таралуы ағаштың саңырауқұлақ ауруына шалдығуынан болады.
Солтүстік кеміргіштер солтүстік-шығыс бағытқа қарай, ылғалды, сулы жерлерде өмір
Үй кеміргіші құралдардың төменгі жағына қарай, бөренелердің тоғысқан жерлерінде,
Брабовый кеміргіш – ылғалды, мүлдем желдетілмейтін, саңырауқұлақтардың дамуына өте
Бұл кеміргіштерге қыстың суығы жағымды әсер етеді. Сол себептен
Жоғарыда айтып кеткен түрлерден басқа ағаш бұйымдарға зақым тигізетін
қызыаяқты кеміргіштер – Cacotemnus rufines F. Anobium rufines F.
омыртқалы – Ptiline fus cus Geoffr [26,58].
Бірақ бұл екі түрде саңырауқұлақ ауруымен байланысты емес.
Бұл екі түрде әр түрлі экспонаттарға зақым әкеледі, әсіресе,
Оңтүстік аудандарда үй жиһаздарын кеміргішімен қоса төмендегідей кеміргіштер кездеседі:
бархотистый – Oligomerus brunneus ol.
батыс – Oligomerus ptilionoides Woll.
крымдық – Nicobium achneideri Rtt.
Олар ылғалдылықты аса сезбейді, бірақ олардың дамуына өте жоғары
Бархатист және батыс кеміргіштер – тұрмыс заттарын, үй жиһаздарын,
Сонымен қатар, тарақмұртты кеміргіштер (Ptilinus pectini – cornis 2)
Ағаш бұйымдарын зақымдайтындардың келесі тобы – ұзынтұмсық – трухляктар
Ұзынтұмсықтар мен кеміргіштер зақымдаған ағаштарды сыртқы көрінісіне қарап ажыратады:
Ең көп кездесетін ұзынтұмсық – Codiosoma spadix Hbst.
Музей ғимараттарын және музей экспонаттарын зақымдайтын ұзынтұмсық трух-ң екі
Eromotes elongatus Gull.
Ph. culinaris.
Ағаш зақымдаушылардың үшінші тобы – усачтар (Cerambyoidae семьясы).
Ең көп тараған түрлері: қара күйе - усачы -
Бұл – 10-20 мм ұзындықтағы қарасұр қоңыз тек (хвойный)
Қара үй усачы ылғалдылығы 12 пайыз ағашта дамиды. Ол
Музей құрылымдарында кейде фиолетовый усач кездеседі. Олардың личинкалары ағаштардың
Біздің жерімізде (древогрызы) ағашкеміргіш (Lyctidal семьясы) кедеседі. Олардың ағаш
Lyctus brunners Steph – бір түсті ағаш кеміргіштер және
Кеміргіштерден зақымданудың басты жолы – сақтау қоймаларына «ауруға шалдыққан»
Кеміргіштер зақымдаған бұйымдарды бірден байқауға болмайды, ал олардың дамуы
Егер музей бөлмесі рентген құрылғыларымен жабдықталса, онда жұмсақ Х
М.П. Виктурина және З.И. Фалеева эксперимент жасау барысында рентгеографияның
Бірақ Х – сәулелер арқылы диагноз шектелген: заңдылықтардың алғашқы
Үй жиһаздарын кеміргіштері зақымдаған ағаш бұйымдарды қорғауға байланысты көптеген
Өкінішке орай, музей қорларындағы ағаштан жасалған бұйымдарды толығымен сақтап
Сондай амал-тәсілдердің бірі-ағаш бұйымдарды антисептип ертінділерімен сүрту. Бұл ертіндінің
Кейде ағаштың гидрофильді қасиетін төмендету үшін щеллактың, нетроцллюлозаның, ацетилцеллюлозаның,
Ағаш бұйымдардың құрылысын қатайту барысында фенольно-формальдегидтық, мочевино-формальдегидтық және меламино-формальдегидтық
Смоланың құрамына фенол, формальдегид сияқты антисептикалық заттар кіргендіктен шаң
Реставрациялау практикасында алдыға қойған мақсатқа жету ұшін реставрациялық шеберханаларда
Музей практикасында ағаш бұйымдарды сақтау үшін мочевино-формальдегидтік және меламино-формальдегидтік
Ағаш бұйымдарын жабыстыру арқылы қалпына келтіру үшін МФ-17 смоласы
Бірақ, бұл желімді көркем сурет туындыларына қолдануға болмайды. Өйткені,
Көп жерлерде катализатор ретінде аммонийді қолдану қолға алынған. Көптеген
Ағаш бұйымдарын реставрациялау процесі тек оны өңдеумен шектелмейді. Сонымен
Ағашты сіңдіру процесі келесі операциялар арқылы жүзеге асырылады:
1) шаң-тозаңнан құрғақ әдіс бойынша айыру (шаңсорғыш, құрғаш дәке,
2) экспонаттың жағдайына байланысты жабысқақтық дәрежесі әртүрлі мочевино-формальдегидтық немесе
3) екі күн өткеннен кейін қайтадан сіңдіру жүргізу;
4) 6-8 күн бойы бөлме температурасында экспонатты кептіру.
Ағаштан жасалған музей экспонаттарын қатайту үшін қолданылатын реактивтер мен
Құрал-жабдықтар: вентиляциялы шкаф, әйнек колба, 250мл. Мензурка, техникалық таразы,
Реактивтер: мочевина немесе меламин, формалин (37-40% концентрациялы), аммиак (25%
Реактивтерді сақтау шарттары.
Формалинді сыймдылығы әртүрлі алюминиден, ағаштан немесе әйнектен жасалған ыдыста
Формалинді ауызы жақсы жабылатын әйнек бөтелкеде сақтаған ыңғайлы. Қыстың
Мочевинаны (меламин) құрғақ жерде әйнек немесе ағаш ыдыста бір
Аммиак ауыз тығыны тығыз әйнек ыдыста бірнеше жыл бойы
ЭД-6 немесе ЭД-40 смола ертінділерін жабық ыдыста 17-18 селсиграду
Гексаметилендиамин немесе полиэтиленполиаминді герметикалық жолмен жабылған әйнек ыдыста сақтауға
Қатайту әдістемесі.
Бірінші операция. Ағашты сіңдіруге дайындау:
құрғақ әдіспен бұйымның сыртын тазалау (шаңсорғыш, құрғақ шүперек, құрғақ
бұйымның сырты лас, кірлеу болса дымқылдатылған шүперекпен сүрту.
Екінші операция. Сіңдіруші құрамды дайындау:
формалинді нейтрализациялау. Формалин құрамында құмырсқа қышқылы болғандықтан қышқылдық реакция
әйнек колбаға формалин құйып, үстінен тамшылатып аммиак қосады. Нейтралды
смоланы қайнату. Нейтралданған формалин ертіндісіне мочевинаны (меламинді) қосады (екі
сіңдіруші ерітіндіні дайындау. Ағаш бұйымдардың әртүрлі болуына байланысты смолалардың
Тездеткішті қосу. Тездеткіш ретінде хлорлы аммоний қолданылады. Оны тура
Үшінші операция. Ағашты сіңдіру.
Сіңдіруді екі жолмен жүзеге асыруға болады:
1. Смола ерітіндісіне экспонатты толығымен батыру
2. Жаққыш қолдану арқылы экспонатқа смола ерітіндісін жағу. Бұл
Төртінші операция.Сіңдірілген ағашты кептіру.
Кептіру 2-3 күнде жүзеге асырылады. Кептірудің аяқталуын экспонаттың салмағының
Бесінші операция. Сіңдіруді қайталау.
Алтыншы операция. Сіңдірілген ағашты қайта кептіру
Жетінші операция. Экспонаттың сынған, шытынаған бөліктерін жабыстыру және шпаклевка
ҚОРЫТЫНДЫ.
Қазақ мәдениеті халқымыздың өмір сүру салтына тән ерекшеліктерді бойына
Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан немесе жартылай
Ағаштан бұйым жасайтын шеберлер: емен, қайың, самырсын, үйеңкі, қызыл
Музей-табиғат пен адам қолымен жасалған өнер туындыларын және көне
Орталық Мемлекетік музейдің екінші экспозициялық залы қазақ халқының антропологиялық
Орталық Мемлекеттік музейдің этнография залының экспозизиялық көрінісіне қазақ халқының
Музей қызметкерлері ата – бабаларымыздың мол мұрасын сақтап, кейінгі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI.
Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. А., 1987.
Қасиманов . Қазақ халқының қолөнері.
Марғұлан Ә.Х. Қазақ халқының қолөнері. 1-2 том.
Марғұлан Ә.Х. Юрта и ее убранства.
Захарова, Ходжаеева. Казахское национальное жилище.
Тәжімұратов. Шебердің қолы ортақ. А., 1977. 745. Т. 28.
Қожамқұлов С. Шеберлік мектебі. А., 1993.
Жалмұханов Ғ. Зергердің өзі көненің көзі. А., 1985.
Қазақтың киіз үйі: Әлемнің Ұлттық бейнесі. – А., 1998.
Нәлібаев А. Ағаш ою: балалар мен жасөспірімдерге арналған көмекші
Қазақ өнері: Энциклопедия. А., 2002.
Шаңырақ: Қысқаша үй тұрмысы энциклопед. А., 1989.
Мұқанов М.С. «Қазақ үйі». А., 1981.
Бекешов С.С. Қазақтың дәстүрлі ағаш бұйымдары және оның аймақтық
Бекешов С.С. Ағаш өңдеу және бұйымдардың аймыш түрлері //
Раимханова К., Катран Д. Музей ісінің теориясы мен практикасы.
Юренова Т.Ю. Музееведение. М., 2003.
Музееведение. Музей исторического профиля. Под ред. К.Г.Левыкина, В. Хербста.
Музееведение. На пути к музею ХХІ века. М., 1982.
Кайназарова А.Е. Музейное дело в Казахстане. А., 1979.
Этнолингвистическая коллекция в музеях СССР. М., 1964.
Вопросы реставрации. М., 1978.
Вопросы реставрации и хран. М., 1973.
Комплектование, научное описание и экспозиционно выставочная пропоганда этнографических материалов
Сборник статей по вопросам физических и химических методов исследоваия
Ребрикова Н. Научные методы музейного хранения. М., 1978.
Проблемы комплект, научного описания и атрибуции этнограф. Памятн. Л.,
Михайловская А.И. Музейная экспозиция. М., 1964.
Музееведение. Проблемы использования и сохранности музейных ценностей. Сборник научных
Қазақстан Республикасының Орталдық Мемлекеттік Музей қорының түгендеу карточкасы.
10
ҚР орталық мемлекеттік музей қорындағы ағаштан жасалған бұйымдар
Ат әбзелдері, ер тұрмандар, қару-жарақтар
Мектеп музейін ұйымдастыру және оның кейбір мәселелері
Алматы қаласы музейлеріндегі ат әбзелдері мен қару-жарақ қоры коллекциялары
ҚР Орталық Мемлекеттік музей қорындағы мөрлер коллекциясы
АЛТЫН БҰЙЫМДАР ЖИНАҒЫ
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Орталық Музейінің фалеристика материалдар жинағы
Ақтөбе облыстық музейлердің бүгінгі жетістіктері нарық заңдылықтарына бейімделген даму сатысының бірі
Мұражайдың шығу тарихы
Сфрагистикалық материалдар