Айналым капиталы
Мазмұны:
Кіріспе.................................7
Бөлім-І Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігі.......11
1.1 Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы....11
1.2 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері
1.3 Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерінің негізгі типтерінің
Бөлім-ІІ Кәсіпорынның таза айналым капиталын басқару саясатын бағалау
2.1 «Еуро-Азия Эйр» АҚ-ның алматылық филиалының жалпы қаржылық
2.2 Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерін басқару саясатының
2.3 «Еуро-Азия Эйр» АҚ-ның алматылық филиалының айналым капиталының
Бөлім-ІІІ Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары.........................55
3.1 Кәсіпорынның айналым активтерінің негізгі элементтерін тиімді басқаруды
3.2 Айналым активтерінің көлемін басқаруды жетілдіру..........58
3.3 Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарын басқаруды жетілдіру....60
Қорытынды.............................78
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:....................80
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие
Айналым капиталы кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген
Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт-қолда бар айналым
Түрлі салаларда айналым капиталының үлес салмағы кәсіпорындардың өндіріс
қалыптастыру көздерін табу және оларды реттеу, айналым капиталын
Әрбір кәсіпорынның табысты жұмыс істеуі бірқатар шарттарға байланысты,
Қазіргі кезде ғылыми қызметкерлер айналым қаражаттарына, оларды жоспарлау
Өндіріс тиімділігін арттырудың елеулі резервтері құрамына шикізат пен
Дипломдық жұмыстың мақсаты - кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін
Қазақстан экономикасы мен әр шаруашылық субъектісінің алдына бұл
Әрбір кәсіпорынның табысты жұмыс істеуі бірқатар шарттарға байланысты,
Дипломдық жұмыс үш тарауға бөлінген. Бірінші тарауда айналым
Екінші тарауда теориялық тұрғыны практика жүзінде, кәсіпорын мысалында
Үшінші тарауда кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру
Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы
Айналым қаражаттары кәсіпорын мүлкінің бірден бір құрылымдық бөлігі
Өндірісті тоқтатпаудың бірден бір шарты – оның материалдық
Өзінің айналысында айналым қорлары кезектесе ақша, өндіріс және
Өндіріс қорларының материалдық негіздері өндіріс құралдары болып табылады,
Айналыстың екінші сатысы өндіріс процесінде жүргізіледі, мұнда жұмыс
Айналыстың үшінші сатысы шығарылған дайын өнімді сатып, ақша
Бір айналысты бітіргеннен кейін айналым қаражаттары жаңа айналысқа
Кәсіпорын қорларының айналысы тек белгілі бір аванстық құнның
Айналым қаражаттары ең алдымен құндық категория ретінде болады.
Авансталу мезеті айналым қаражаттарының ең маңызды және ерекшелікті
Кәсіпорынның іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт - қолда
Айналым капиталы - бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың өндірістік
Айналым капиталының құрылымы деп барлық жиынтығындағы олардың бөлек
Кәсіпорында айналым капиталының құрылымы тұрақсыз және көптеген себептердің
Айналым капиталы 2 бөлімнен тұрады:
● өндірістік айналым қорлары;
● айналыс қорлары;
Айналым капиталы Кесте-1
Айналым қорлары Айналыс қорлары
Өндіріс-
тік запастар Аяқтал-
маған өндіріс Болашақ кезең шығын-
дары Қоймадағы дайын өнімдер Жөнелтіл-
ген,
бірақ
ақысы төлен-
беген тауарлар Есептеу-
лердегі ақша құрал-
дары Ақша ж/е т.б
қаражат айналымы
Нормаланған Нормаланбаған
Өндірістік айналым қорлары - өндірістік процессе бір рет
Өндірістік айналым қорларына шикізат негізгі және қосымша материалдар,
Өндірістік айналым қорлары мынадай топтарға бөлінеді:
• Өндірістік запастар. Оларға -
• Аяқталмаған өндіріс.
• Болашақ кезеңдердіц шығындары - жаңа
Айналыс қорлары - запастағы дайын өнімдер, әлі бағасы
Сонымен, айналым қорлары - бұл өндірістік айналым қорлары
Кәсіпорынның айналым капиталы құрылымын білу өте маңызды, өйткені
Кәсіпорынның айналым капиталының құрылымы әр түрлі себептерге байланысты
Мысал: Кен өндіру өнекәсібінің айналым капиталының құрылымы
Кесте 1.2
№ Айналым капиталының элементтері Олардың үлестері %
1 Өндірістік запастар 57
2 Аяқталмаған өндіріс және өзіндік өндірістегі жартылайфабрикаттар
3 Болашақ кезеңдер шығындары
Айналым қорлары (п. 1+п. 2+п. 3) 8
4 Қоймадағы дайын өнімдер 82
5 Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар 7
6 Есептеулердегі ақша құралдары 4
7 Банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі және кассалардағы ақша
Айналыс қорлары (п. 4+п. 5+п. 6+п. 7)
Айналым капиталы
2
18
100
Әр түрлі саладағы кәсіпорындардың айналым капиталы құрылымы манадай
• Кәсіпорын спецификасы. Өндірістік циклы ұзақ
• Дайын өнім сапасы. Егер
• Мамандану деңгейі;
• Ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету. Бұл фактор
Айналым капиталы құрылымына басқада факторлар әсер етеді. Бірақ
Айналым қорларының құрамы мен құрылымын 4 белгісі бойынша
1. Айналым сферасы;
2. Элементтері;
3. Норма ауытқуы;
4. Қаржыландыру көздері;
Айналым сферасына байланысты айналым қорлары өндірістік айналым қорлары
Кәсіпорын жұмысында айналым капиталы үш сатыдан өтеді:
1. Ақша сатысы. Мұнда ақша өндірістік запастарға
2. Өндірістік сатысы.
3. Тауарлық сатысы. Дайын өнім сатылады, нәтижесінде
Айналым қорларының бір айналымын мынадан көруге болады:
А-ӨЗ...Ө...ДӨ-А*
Ақша құралдарына (А) кәсіпорын өнім өндіру үшін қажетті
Айналым қорларының әр бөлігі әр түрлі мағынаға ие
1. Өндірістік запастар (шикізат, негізгі материалдар, сатып
2. Аяқталмаған өндіріс және жеке өндіріс жартылайфабрикаттары.
3. Болашақ кезеңдер шығындары.
Айналым қорлары (п. 1+п.2+п.З).
4. Қоймадағы дайын өнімдер.
5. Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар.
6. Есептеулердегі ақша құралдары.
7. Банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі және кассалардағы
Айналыс қорлары (п.4+п.5+п.6+п.7).
Айналым капиталы (п.1+п.2+п.3+ п.4+п.5+ц.6+п.7). Аяқталмаған өндірістің құны оны
Өнеркәсіп өндірісте сатып алынған жартылайфабрикаттармен қоса өзіндік өндірістегі
Кәсіпорынның айналым қапиталының
1. шикі зат
2. материалдар
3. аяқталмаған өндіріс
4. дайын өнім
5. тауарлар;
Тауарлы - материалды қор кәсіпорынның активтерінің негізгі бөлігі
1. Тауарлы-материалды қорды өткізудің таза құны бойынша бағалау.
1. Тауарлы - материалды қор берілгендері жоғалған
2. Олар ескірген қезде;
3. Тауарлы-материалды қордың бағасы төмендеген кезде.
Бұл әдіс өте аз пайдаланылады. Т.м.қ. өткізу таза
2. Орташа өлшемді құнды есептеу әдісі бойынша:
3. ФиФО эдісі. Бірінші сатып алынған бағалары
4. ЛиФО әдісі. Соңғы сатып
Норма ауытқуына байланысты айналым құралдары мөлшерленген айналым капиталы
Жоғары тиімділік пен ритмділік көбіне айналым құралдарының (аналым
Айналым капиталының мөлшері, әрқашан кәсіпорынның жұмысына қажетті, олардың
Айналым капиталының мөлшерінің толмауы өндірістің қысқаруына, өндірістік программаның
Мөлшерден көп запастар айналымнан ақша қаражаттарын бөледі, материалды-техникалық
Өнімді өткізу мен өндіріс процесінің ритмсіздігін көрсетеді. Бұл
Қаржыландыру көздеріне байланысты айналым капиталы жеке және заемды
Кәсіпорын айналымында жеке жэне заемды айналым капиталының болуы
Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін дұрыс
• Жалақы жөнінде
• Ақы төлеудің мерзім ішіндегі келіп
• Аванс және өнімге ішінара ақы
• Салықтардың бірсыпыра түрлері бойынша бюджетке
• Өндірістің маусымдылығы;
• Тауар-материалдық құндылықтарды жеткізудің кепілділігі;
• Қоймалардағы сатылмаған дайын өнімдердің қорлануы.
1.2. Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері
Өндірістік запастардың негізгі элементтері бойынша, ақша нысанындағы, айналым
Н= Р*Д
Р- материалдардың ортакүндік шығыны;
Д - айналым құралының берілген элемент үшін орташа
Айналым капиталының орташа запас мөлшері (Д) біртекті немесе
Д- Т+С+М+Ф+П.
Ағымдағы запас - запастың негізгі түрі. Оның көлеміне
Ағымдағы запастағы айналым құралдар мөлшері жабдықтаудың орташа циклының
Аяқталмаған өндірісте айналым капиталы мөлшері (Н) мына формуламен
Н= (В/Д)*Т*К,
В - IV кварталдың шығындар сметасы бойынша жалпы
Д - кезеңдегі күндер саны (90);
Т - өндірістік циклдың ұзақтығы, күндер;
К - өндірістегі шығындардың өсу коэффициент;
Шығындардың әркелкі өсуіне байланысты коэффициент мына формуламен есептеледі:
К=С/П
Мұндағы, С- аяқталмаған өндірістегі бұйымның орташа құны;
П- бұйымның өндірістік құны.
Болашақ кезең шығындарының айналым құралдары мөлшері (Н) мына
Н=П+Р-С,
П- болжанған кезеңнін басына өтетін болашақ кезең шығынының
Р- келесі жылдың болашақ кезең шығыны;
С- келесі жылда өнімнің өзіндік құнын жоюға кететін
Дайын өнімнің қалдықтарына айналым құралдары молшері мына формуламен
Н=(В/Д)*Т
В - өндірістік өзіндік құнының келесі жылдың IV
Д - кезеңдегі күн саны (90);
Т- дайын өнімге айналым құралының мөлшері.
Айналым каиталының айналымдылық коэффициент және бір айналым ұзақтығы
Айналым капиталының айналымдылық коэффициент (Кайн) зерттеліп жатқан кезеңде
Кайн = Vc/Qoқ,
Vс- есептеу кезеңіндегі сатылған өнім көлемі;
Qoқ - есептеу кезеңіндегі айналым капиталының орташа құны.
Бір айналымның ұзақтығы (К) кәсіпорынға оның айналым капиталы
V- есептеу кезеңіндегі мерзім саны;
Т- мерзім уақыты.
Айналым капиталын
Ке=(Qоқ/Vс)*100,
Ке- енгізу коэффициенті, тиын.
100 - теңгені тиынға ауыстыру.
Айналымға құралдар енгізу коэффициенті (Ке)- айналым капиталының айналыс
Кәсіпорынның айналым қорларын пайдалану көрсеткіштері.
Материалды ресурстардың шығынын зерттеу және болжау үшін келесі
Пайдалану коэффициенті пайдаланылған шикізат пен материал көлемін көрсетеді.
ПК= тиімді шығын/материалдың шығын нормасы.
Өнім шығару коэффициенті пайдалану коэффициентіне кері көрсеткіш. Ол
ӨШК= материалдың шығын нормасы/тиімді шығын.
Шикізаттан шығарылған өнім коэффициент жұмсалған шикізаттың құрамындағы қолданылған
ШШӨК= тиімді заттар көлемі/шикізат көлемі.
Кәсіпорында барлық материалдық ресурстарды пайдалануын көрсететін маңызды көрсеткіштері
Мс= МЗ/ТӨ;
Мс= МЗ/Үс;
МЗ- кәсіпорындағы жұмсалған материалдар көлемі,
ТӨ- кәсіпорындағы тауарлы өнім шығарылымы,
Үс- сатылған өнім көлемі.
Өнімнің материал сиымдылығының жеке көрсеткіштері:
Электросиымдылық
Мэл= жұмсалған электроэнерғия көлемі/өнім көлемі;
Энергосиымдылық
Мэв= тұтынылған энергия көлемі/ өнім көлемі;
Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштері
Жалпы табыс= өткізілген өнімнен түскен түсім - өткізілген
Негізгі қызметтен түскен түсім = жалпы табы -
Корпоративті табыс салығы=30%;
Салық салғаннан кейінгі жиынтық табыс=салық салғанға дейінгі жиынтық
Таза табыс = салық салғаннан кейінгі жиынтық табыс;
шығындары)* 100;
Сату рентабельділігі= (таза табыс/өткізілген өнімнен түскен табыс)* 100;
құны+айналым құралдарының орташа жылдық құны)* 100;
1 жұмыскердің еңбек
1 жұмысшының еңбек
1 жұмыскердің орта айлық еңбек ақысы =
1 жұмысшының орта айлық еңбек ақысы = (жұмысшылардың
Қор сиымдылығы= негізгі құралдардың орташа жылдық құны/ өнім
Амортизация сомасы =
Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерін басқару саясатының негізгі
"Айналым капиталы" термині (оның отандық есептемелеріндегі атауы –
Айналым қаражаттары әр түрлі позициядан мінезделуі мүмкін, бірақ
Өндірістік қызмет процесінде айналым қаражаттарының бөлек элементтерінің өзгерісі
Ағымдағы активтердің циркуляциялық табиғаты айналым капиталын басқаруда негізгі
Айналым қаражаттарының деңгейі өндірістік процестің қажеттіліктеріне ғана байланысты
Қаржы менеджменті теориясында тұрақты айналым капиталы ұғымының екі
Өзгермелі айналым капиталының категориясы (немесе ағымдағы активтердің өзгермелі
Айналым капиталын басқару саясатының негізгі мақсаты ағымдағы активтердің
Нысандалған мақсаттың стратегиялық мінездемесі бар, ағымдағы қызметті басқаруды
Егер ақша қаражаттары, дебиторлық қарыз және өндірістік-материалдық қорлар
Пайда мен айналым капиталы деңгейінің арасындағы тәуелділік тым
Сонымен, айналым қаражаттарын басқару саясаты өтімділікті жоғалту тәуекелі
Төлем қабілеттілікті қамтамасыз ету. Егер кәсіпорын өз шоттарын
Активтердің қажетті көлемін, құрылымын және рентабельділігін қамтамасыз ету.
Жоғарыда көрсетілгендей, ағымдағы активтердің өтімділігі және қолайлы тиімділігі
Ағымдағы активтедің құнына тең, ал өтімділікті жоғалту тәуекелі
Қаржы менеджменті теориясында ағымдағы активтерді қаржыландырудың түрлі стратегияларын
идеалды;
агрессивті;
консервативті;
келісімді.
Қаржыландару стратегиясының моделін таңдау ұзақ мерзімді пассивтердің шамасын
Есептеуге ыңғайлы болу үшін келесі шамалар енгізіледі:
АтА – айналымнан тыс активтер;
АА – ағымдағы активтер (АА=ЖБ-ӨБ);
ЖБ – ағымдағы активтердің жүйелі бөлігі;
ӨБ – ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі;
ҚмКқ – қысқа мерзімді кредиторлық қарыз;
ҰмҚк – ұзақ мерзімді қарыз капиталы;
МК – меншік капитал;
ҰмП – ұзақ мерзімді пассивтер (ҰмП= МК -
АтК – таза айналым капиталы (АтК = АА
Идеалды модель ағымдағы активтер және ағымдағы міндеттемелер категориясының
ҰмП= АтА
Нақты кәсіпорын үшін айналым қаражаттарын қаржылық басқару страьегиясының
Агрессивті модель, яғни ұзақ мерзімді пассивтер айналымнан тыс
ҰмП= АтА+ ӨБ.
Консервативті модель ағымдағы аткивтердің өзгермелі бөлігі тағы да
ҰмП= АтА+ЖБ+ӨБ.
Бөлім-ІІ Кәсіпорынның таза айналым капиталын басқару саясатын
2.1 "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының жалпы қаржылық
1997 жылдың шілдесінде "Қазақстан әуе жолы" ұлттық әуе
«Еуро-Азия Эйр» әуе компаниясының Ми-8, Ми-2 вертолеттері,
2003 жылы әуекомпанияның бас офисі Ақтөбе қаласына, 2004
2003 жылы «Еуро-Азия Эйр» ашық акционерлік қоғамының Алматылық
«Еуро-Азия Эйр» ашық акционерлік қоғамының Алматылық филиалы заңды
«Еуро-Азия Эйр» ашық акционерлік қоғамының Алматылық филиалы қызметінің
Кесте 2.1 - 2003-2005 жж. "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның
Атауы
Ауытқу
2005ж
үлесі 2004ж үлесі 2003ж үлесі 2005ж-2004ж 2004ж-2003ж
Актив
1. Ұзақ мерзімді активтер:
Материал-ды емес активтер, оның ішінде:
-материал-ды емес активтер-дің баланстық құны
18
0.015%
20
0.06%
22
0.2%
-2
-2
Негізгі құралдар-дың баланстық құны, о.і.:
-ғимараттар 55 0.05% 0 0% 0 0% 55
-машина және құрал-жабдықтар
484
0.39%
0
0%
0
0%
484
0
-көлік құралдары 3715 3.07% 4044 12.87% 3742 34.18%
-негізгі құралдар-дың басқа түрлері
8663
7.15%
1468
4.67%
316
2.89%
7195
1152
Ұзақ мерзімді дебитор-лық қарыз
0
0%
0
0%
0
0%
0
0
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы-материал-ды қорлар, оның ішінде:
-материал-дар 1502 1.24% 1482 4.72% 92 0.84% 20
Қысқа мерзімді дебитор-лық қарыз, о.і.:
-аванстық төлемдер 2945 2.43% 1312 4.17% 0 0%
-болашақ кезең шығында-ры
0
0%
12994
41.36%
15
0.14%
-12994
12979
-алынуға тиіс шоттар 98367 81.21% 123 0.39% 6039
-жұмысшы-лардың және т.б. қарызы
2357
1.95%
2909
9.26%
17
0.16%
-552
2892 -басқа да дебитор-лық қарыз 55 0.045%
Ақша 2965 2.45% 7079 22.5% 665 6.07% -4114
Барлығы активтер 121125 100% 31431 100% 10947 100%
Пассив
3. Меншік капитал:
Үлестіріл-меген табыс
-53373
-44.06%
-3903
-12.42%
-3903
-35.65%
- 49470
0
Есепті кезеңде
56955 -181.21%
4. Ұзақ мерзімді міндетте-мелер
0
0%
0
0%
0
0%
0
0
5. Ағым0дағы міндетте-мелер
Қысқа мерзімді кредитор-лық қарыз, о.і.:
-төленуге тиіс шоттар мен вексельдер 2599 2.15% 173
-алынған аванстар
9273
7.65%
15557
49.5%
0
0%
-6284
15557
-салық бойынша қарыз
2069
1.71%
1905
6.06%
197
1.79%
164
1708
-негізгі кәсіпорын мен оның еншілес кәсіпорын-дары арасында-ғы топ
157152
129.74%
71533
227.59%
3985
36.4%
85619
67548
-басқа да қарыз 708 0.58% 611 1.94% 10197
-төленуге тиісті есептелін-ген шығындар
2697
2.23%
2510
7.99%
267
2.45%
187
2243
Барлығы пассивтер 121125 100% 31431 100% 10947 100%
Кесте 2.2 - 2003-2005 жж. «Еуро-Азия Эйр» АҚ-ның
Атауы Кезең Абсолютті артуы/кему
2005 ж 2004 ж 2003 ж 2005-2004 ж
Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс 407657 254330
Өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны 376866
Жалпы табыс 30791 11787 266 19004 11521
Кезең шығындары, с.і.: 20088 61071 3602 -10983 57469
жалпы және әкімшілік шығындар 20088 61071 3602 -10983
Негізгі қызметтен түскен табыс 1070 -49284 3336 50354
Негізгі емес қызметтен түскен табыс -179 6 16
Салық салуға дейінгі негізгі қызметтен түскен табыс 10524
Заңды тұлғалардан табыс салығы бойынша шығындар 3040 7677
Салық салудан кейінгі негізгі қызметен түскен табыс 7484
Таза табыс 7484 -56955 3903 64439 -60858
Есептелінген дивидендтерді алып тастағаннан кейінгі таза табыс 7484
Кесте 2.3 - 2003-2005 жж. "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның
Атауы Кезең Абсолютті артуы/кемуі
2005 ж 2004 ж 2003 ж 2005-2004 ж
1. Операциялық қызметтен ақша қаражаттарының қоғалысы
1. Ақша түсімдері: 462334 343617 10687 118717 332930
өнімді өткізуден түскен түсім 407153 219653 8964 187500
алынған аванстар 11660 53921 -2887 -42261 56808
басқа да түсімдер 43521 70042 16 -26521 70026
2. Ақша шығыны: 456448 337203 10022 119245 327181
жабдықтаушылар мен мердігерлердің шоттары б-ша 313546 200304 3134
берілген аванстар 42679 4950 50 37729 4900
еңбекақы б-ша 41097 28171 990 12926 27181
салық б-ша 16605 13595 288 3010 13671
табыстарды төлеу 4979
59 4979 -59
басқа төлемдер 37542 90183 5501 -52641 84682
3. Операциялық қызмет нәтижесіндегі ақшаның артуы/кемуі
665
2. Инвестициялық қызметтен ақша қаражаттарының қозғалысы
1. Ақша түсімдері
2. Ақша шығындары: 10000
10000
негізгі құралдарды сатып алу 10000
10000
3. Қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының қозғалысы
1. Ақша түсімдері
2. Ақша шығындағы
3. Қаржылық қызмет нәтижесінде ақшаның артуы/кемуі
Қорытынды: ақшаның артуы/кемуі -5886 6414 665 -12300 5749
Есепті кезең соңындағы ақша сомасы 2965 7079 665
Кесте 2.4 - 2003-2005 жж. "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның
№ Көрсеткіштер 2005 ж 2004 ж 2003 ж
2004-2005
I Төлемқабілеттілік көрсетіштері
1 Ағымдағы өтімділік 0.46 0.28 0.61 2.5
2 Тез өтімділік 0.45 0.26 0.6 1.1
II Активтердің айналымдылығы, активтерді басқару көрсеткіштері
3 Қор айналымдылығы коэффициенті 215.1 171.6 271.4 9.3
4 Дебиторлық қарыздың күндердегі айналымдылығы 111.1 24.6 91.6
5 Қор қайтарымдылығы коэффициенті 5.3 56.4 38.4 3.1
6 Ресурс қайтарымдылығы коэффициенті 1.8 8.1 3.4 1.8
III Қаражат көздерін басқару көрсеткіштері
7 Қарыз қаражаты коэффициенті 1.35 2.9 1.4
8 Қарыз қаражатының меншік капиталына қатынасы коэффициенті -3.8
IV Рентабельділік көрсеткіштері
9 Өткізілген өнім рентабельдігі 0.19 -0.22 0.02 5.1
10 Активтер рентабельдігі 0.36 -1.8 0.06 9.0
"Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының меншік айналым қаражаттарын
2005 жылдағы МАҚ-н (меншік айналым қаражаттары) есептейік:
(-53373+0)-15223=- 68596
Ал енді ағымдағы қаржы қажеттіліктеріне келсек, олар
Кәсіпорынның ағымдағы активтері мен пассивтерін басқару саясатының негізгі
"Айналым капиталы" термині (оның отандық есептемелеріндегі атауы –
Айналым қаражаттары әр түрлі позициядан мінезделуі мүмкін, бірақ
Өндірістік қызмет процесінде айналым қаражаттарының бөлек элементтерінің өзгерісі
Ағымдағы активтердің циркуляциялық табиғаты айналым капиталын басқаруда негізгі
Айналым қаражаттарының деңгейі өндірістік процестің қажеттіліктеріне ғана байланысты
Қаржы менеджменті теориясында тұрақты айналым капиталы ұғымының екі
Өзгермелі айналым капиталының категориясы (немесе ағымдағы активтердің өзгермелі
Айналым капиталын басқару саясатының негізгі мақсаты ағымдағы активтердің
Нысандалған мақсаттың стратегиялық мінездемесі бар, ағымдағы қызметті басқаруды
Егер ақша қаражаттары, дебиторлық қарыз және өндірістік-материалдық қорлар
Пайда мен айналым капиталы деңгейінің арасындағы тәуелділік тым
Сонымен, айналым қаражаттарын басқару саясаты өтімділікті жоғалту тәуекелі
Біріншіден, төлем қабілеттілікті қамтамасыз ету. Егер кәсіпорын өз
Екіншіден, активтердің қажетті көлемін, құрылымын және рентабельділігін қамтамасыз
Жоғарыда көрсетілгендей, ағымдағы активтердің өтімділігі және қолайлы тиімділігі
Ағымдағы активтедің құнына тең, ал өтімділікті жоғалту тәуекелі
Қаржы менеджменті теориясында ағымдағы активтерді қаржыландырудың түрлі стратегияларын
Қаржыландару стратегиясының моделін таңдау ұзақ мерзімді пассивтердің шамасын
Есептеуге ыңғайлы болу үшін келесі шамалар енгізіледі:
АтА – айналымнан тыс активтер;
АА – ағымдағы активтер (АА=ЖБ-ӨБ);
ЖБ – ағымдағы активтердің жүйелі бөлігі;
ӨБ – ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі;
ҚмКқ – қысқа мерзімді кредиторлық қарыз;
ҰмҚк – ұзақ мерзімді қарыз капиталы;
МК – меншік капитал;
ҰмП – ұзақ мерзімді пассивтер (ҰмП= МК -
АтК – таза айналым капиталы (АтК = АА
Идеалды модель ағымдағы активтер және ағымдағы міндеттемелер категориясының
ҰмП= АтА
Нақты кәсіпорын үшін айналым қаражаттарын қаржылық басқару страьегиясының
Агрессивті модель, яғни ұзақ мерзімді пассивтер айналымнан тыс
ҰмП= АтА+ ӨБ.
Консервативті модель ағымдағы аткивтердің өзгермелі бөлігі тағы да
ҰмП= АтА+ЖБ+ӨБ.
Келісімді модель ең шындықты, жүзеге асырылуға мүмкіндігі бар.
"Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының айналым капиталының жылдардығы
Айналым капиталының элементтері шаруашылық операциялар үздіксіз ағымының ажырамас
Айналым капиталының элементтері өндіріс аясынан айналыс аясына қарай
Өндіріс және айналыс аясының айналым капиталына деген қажеттілігі
Кәсіпорын балансында көрсетілу әдісіне қарай айналым қаражаттары келесі
қор түріндегі материалды айналым қаражаттары – ЕҚ. Бұған
дебиторлық қарыз – ЕДҚ. Дебиторлық қарыз құрамына баланс
Ақша қаражаттары - ЕА. Ақша қаражаттарына баланс
Айналым капиталының жалпы сомасы – Е.
Е =ЕҚ + ЕДҚ + ЕА
"Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының 2003-2005 жылдардағы айналым
2003 жылы айналым капиталының жалпы сомасы:
Е1 = 92,0 + 6110,0 + 665,0 =
2004 жылы айналым капиталының жалпы сомасы:
Е2 = 1482,0 + 17338,0 + 7079,0 =
2005 жылы айналым капиталының жалпы сомасы:
Е3 = 1502,0 + 103724,0 + 2965,0
1-графигінде "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының 2003-2005 жылдардағы
График 2.1 - "Еуро-Азия Эйр" АҚ-ның алматылық филиалының
Графиктен көріп отырғанымыздай, айналым капиталының жалпы сомасы 2003
Кәсіпорынның иелігіндегі ақша активтерін немесе ақша қаражатын басқару
Кәсіпорынның салым ақшаларын қалыптастыру түрлі себептермен байланысты, олардың
1. Операциялық ақша активтерінің қалдығы 2. Сақтандыру ақша
Кәсіпорын салым ақшалырының түрлері
3. Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы 4. Өтемдік ақша
Сызба 2.1 - Кәсіпорынның шетел банкілеріндегі салым ақшаларының
Операциялық ақша активтерінің қалдығын қалыптастырудың мақсаты кәсіпорынның өндірістік-коммерциялық
Сақтандыру ақша активтерінің қалдығы негізінен нарықтағы дайын өнімдер
Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы нарықтың жекелеген сегменттерінде қолайлы
Қазіргі еліміздің экономикасының дамуы жағдайына байланысты кәсіпорындардың басым
Өтемдік ақша активтерінің қалдығы – негізінен банктердің талабы
Қаралған қалдық ақша активтерінің түрлері тек кәсіпорынның өз
Сондай-ақ инвестициялық қалдық ақша активтерін, пайдаланбаған кезеңде –
Қаржылық менеджментінің ақша активтерін басқару процесіндегі негізгі мақсаты
Ақша салымын жинақтау және кәсіпорынның төлем қабілеттігін басқару
Ұлттық валютамен ақша активтері,
Шетел валютасымен ақша активтері,
өтімділігі жоғары қаржы бөлу түрінде ақша активтерінің қорлары.
Ұлттық валютамен ақша активтері Шетел валютасымен ақша активтері
Кассадағы ақша қаражаты Кассадағы валюта қаражаты Қысқа мерзімді
Есеп шоттағы ақша қаражаты Валюта шотындағы қаражат Қысқа
Арнаулы есеп шоттағы ақша қаражаты Арнайы шоттағы валюта
Жолдағы ақша қаражаты Жолдағы валюта қаражаты
Сызба 2.2 - Кәсіпорынның төлем қабілеттігін қамтамасыз етуші
Кәсіпорынның ақша активтерінің құрамын қаржылық менеджменттің көзқарасымен сипаттай
Қаржы менеджментінің негізгі мақсатына сай, ақша активтерін басқару
Басқа жағынан қарағанда, ескеретін жай, кәсіпорынның ақша активтерін
Ақаша қаражаттары көбінесе пайдасыз активтер деп аталынаы. Олар
Ақша қаражаттарын басқару соңғы 20 жыл ішінде көптеген
Ақаша қаражаттарын басқару фирма және оған қызмет көрсететін
Бизнес аясында негізгі ролді ірі компаниялар орындайды, олардың
Енді ақша қаражаттарын басқару әдістерін тереңірек қарастыра кетейік.
Ақша ағымдарының синхронизациялануы. Егер белгілі бір адам табысты
Бұндай жағдай фирмаға да тән. Божамдардың нақытлығын қамтамасыз
Жолдағы ақша қаражаттарын қолдану. Жолдағы ақша қаражаттары бұл
Банк шотында біраз уақыт бойы қосымша ақша сомасы
Нәтижесінде фирманың жолдағы қаражаттары сальдосының шамасы оның қарыз
Ақша қаражаттарының түсімдерін жылдамдату. Қаржы менеджерлері несиеге сатудан
Локбокстар жүйесі ақша қаражаттарын басқарудың ең бұрынғы құралдарының
Кейінгі акцертелуімен жүзеге асырлатын жоспарлы төлемдердің тәрітібіндегі есептеулер
Банк операцияларының концентрациясы. Алдыңғы қаралған екі әдіс есептеулер
Типтік схема бұл кезде былай көрініс табады. Локальды
Төлемдерді төлеуді бақылау. Ақша қаражаттарын жинақтау процесін жылдамдату
Кредиторлармен есеп айырысуды орталықтандыру. Бұл әдіс ақшалай төлемдерді
Нольдік сальдолы шоттар. Бұл нольдік сальдосы бар шығын
Бақылаудағы шығын шоттары. Нольдік сальдолы шоттар жинақтаушы-банк шотында
Бөлім-3 Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары
3.1. Кәсіпорынның айналым активтерінің негізгі элементтерін тиімді басқаруды
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеттілігі өндіріске салынған
Кэсіпорынның айналым капиталының айналымдылық деңгейі әр түрлі болады.
Айналым капиталының айналым ұзақтығы көптеген сыртқы және ішкі
• Кәсіпорынның салалық
• Кәсіпорын қызметінің ерекшеліктері (өндірістік,
• Кәсіпорынның өндірістік қабілеті;
• тұтынушылар арасындағы
Айналым капиталын
• Шығындарды басқару жүйесі (өндіріске
• Кәсіпорынның баға саясаты;
• Тауарлық-материалдық
Капиталдың айналымдылығының артуы материалдық құндылықтарды басқару жүйесінің тиімділігінің
Айналым қапиталдарын қолданудың тиімділігін арттырудың жолдары жоғарыда Қазхром
Алайда, аталған кәсіпорынның қызмет ерекшеліктеріне байланысты оның ағымды
Дебиторлық қарыз шоттарындағы қаражаттар ағымды активтердің айналымнан шығып
Коммерциялық есеп айырысу принципі бойынша жұмыс істейтін кәсіпорындар
Аталған ағымды активтердің құрамдас бөліктердің қолдану тиімділігін арттыру
• Есеп айырысу жэне төлем дисциплинасын
• өзге
• келісім шарттар
• есеп айырысудың прогрессивті нысандарын
Дебиторлық қарыздардар шоғырланып, тұралап қалған қаражаттарды қысқартудың маңызды
Қазақстанда шағын несиелер беретін кәсіпорындар дамуы мемлекет тарапынан
Нарықтық экономика жағдайларындағы кәсіпорындардың ағымды активтерін қысқа мерзімді
Жұмыста қарастырылған өзекті мәселе, кәсіпорындардың қысқа мерзімді өндірістік
3.2 Айналым активтерінің көлемін басқаруды жетілдіру.
Мұндай жетілдіру жолын айналым активтерін қолдану тиімділігі мен
Бірінші этапта алдыңғы кезектегі айналым активтерінің нәтижелері талданып,
Екінші этапта таңдалған айналым активтерінің қалыптасу саясаты, жоспарланған
Үшінші этапта қәзіргі кезеңдегі кәсіпорын айналым активтерінің жалпы
АкКж=ШқСк+ӨдСк+ДқСк+АаСк+БАк
Ак Кж – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның
Шқ Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның
Өд Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның
Дқ Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның
Аа Ск – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның
БАк – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның басқа
3.3 Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарын басқаруды жетілдіру
Кәсіпорындардың тиімді жұмыс жасауы үшін өндірістік бағдарламаға сәйкес
Кәсіпорынның айналым активтерін мақсатты түрде басқару үшін олардың
айналым активтерінің қаржылық қалыптасу көздерінің
айналым активтерінің түрлері;
айналым активтерінің операциялық рпоцеске қатысу мінездемесі;
айналым активтерінің қызмет ету кезеңі бойынша.
Қаржылық қалыптасу көздерінің мінездемесі бойынша айналым активтері келесідей
кәсіпорынның жалпы активтері- меншік және қарыз капиталы негізінде
кәсіп орынның таза айналым активтері (таза жұмыс капиталы)
ТАА=АА – ҚҚМ,
Мұндағы ТАА–кәсіпорынның таза активтерінің
АА-кәсіпорынның жалпы айналым активтерінің сомасы;
ҚҚА- кәсіпорынның ағымдағы қысқа
меншік айналым активтері – кәсіпорынның меншік
МАА = АА – ҰҚҚ – ҚҚМ,
Мұндағы МАА-кәсіпорынның меншік айналым активтерінің сомасы;
АА- кәсіпорынның жалпы айналым активтерінің сомасы;
ҰҚҚ- кәсіпорынның айналым активтеріне инвестицияланған ұзақ мерзімді қарыз
ҚҚМ- кәсіпорынның қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері.
Егер кәсіпорын айналым қорларын қаржыландыру үшін ұзақ мерзімді
Айналым активтерінің түрлері белгісі бойынша айналым активтері былай
шикізат, материалдар және жартылай фабрикаттар
дайын өнім қорлары. Бұл айналым активтері сатуға арналған
дебиторлық қарыз. Ол тауар, жұмыс, қызмет, берілген аванс
ақша қаражаттары. Қаржы менеджменті тәжірибесінде оларға ұлттық және
айналым активтерінің басқа да түрлері. Оларға жоғарыда көрсетілген
Операциялық процеске қатысу мінездемесі бойынша айналым активтерінің
кәсіпорынның өндірістік циклін қамтамасыз ететін айналым активтері;
кәсіпорынның қаржылық циклін қамтамасыз ететін айналым активтері.
Кәсіпорынның өндірістік циклін қамтамасыз ететін айналым активтеріне шикізат,
Кәсіпорынның қаржылық(ақшалай) циклін қамтамасыз ететін айналым активтеріне дебиторлық
Айналым активтері қызмет ету кезеңі бойынша
айналым активтерінің тұрақты бөлігі;
айналым активтерінің айнымалы бөлігі.
Айналым активтерінің тұрақты бөлігі – бұл активтердің көлемі
Айналым активтерінің айнымалы бөлігі – бұл айналым активтерінің
Айналым қаражаттары тек материалды ғана емес, ақшалай ресурстарды
Нарықтық экономика кезінде кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық жұмыс істеу процесінде
Жеткізілген өнідер үшін есептесудің негізгі түрлері қолма қол
Қолма қол төлеу арқылы есептесу теңгемен, несиелік карточканың
Айналым саласындағы қаражаттарды қысқартуды ынталандыру факторы айналым қаражаттарын
Дебиторлық қарыз қаражаттары, кәсіпорынның айналымынан уақытша қаражатты аударуын
Дебиторлық қарыздың әртүрлі түрлері бар: тиеліп жіберген тауарлар,
Өнім өндіруші кәсіпорындардың дебиторлық қарызының едәуір бөлігін тиелген
Төленбеген шоттардың үлкен үлесті салмағы және басқадай қарыз
Алдыменен, барлық дебиторлық қарыздың сипаты бағаланады, дебиторлардың құрамы
Үмітсіз қарыздарды арнайы құрылған ресуртар есебінен, сонымен қатар
Дебиторлық қарыздарды талдау және басқару процесінде кәсіпорындар болжау
Тұрақсыз экономика кезінде шығындарды болдырмау мақсатымен өнімдерше алдын
Дебиторлық қарыздағы қаражаттың айналымындығы келесі формула арқылы есептелінеді:
К= Ө / Қ
К – айналым коэффициенті,
Ө - тиеліп жіберілген өнімнің көлемі,
Қ – орташа дебиторлық қарыз.
Дебиторлық қарыздағы қаражаттың айналымдығы күнмен есептелінеді, яғни бір
Ак = (Дқ х Кс) / Ө
Ак – айналымдағы күн,
Дқ – дебиторлық қарыз,
Кс – кезеңдегі күн саны.
Дебиторлық қарыздағы қаражаттың нақтылы айналымдығын талдау кәсіпокер белгілі
Айналым капиталының құрамындағы маңызды қор айналымының құрамына дебиторлық
Коммерциялық есеппен жұмыс істеуші кәсіпорындар дебиторлық қарыздың мөлшерін
Кәсіпорындардың дебиторлық қарызын тиімді басқару мақсатымен дебиторлық қарызды
Дебиторлық қарызды басқару саясаты – кәсіспорынның айналым активтері
Кәсіпорынның дебиторлық қарызын басқару саясатын құру төмендегі негізгі
Кәсіпорынның өткен кезеңіндегі дебиторлық қарызына талдау жасау.
Бұл талдаудың негізгі мақсаты кәсіпорынның дебиторлық қарызының
Талдаудың бірінші кезеңінде кәсіпорынның дебиторлық қырызының деңгейі бағаланып,
Бұл деңгейді бағалау дебиторлық қарызды айналым активтеріне бөлу
ДҚк = ДҚс / ААс
ДҚк – айналым активтерін дебиторлық қарызға айналыдыру коэффициенті,
ДҚс – кәсіпорынның дебиторлық қарызының жалпы сомасы (немесе
ААс – кәсіпорынның жалпы айнламы активтерінің сомасы.
Талдаудың екінші кезеңінде дебиторлық қарызды инкассациялаудың орташа кезеңі
Бұл көрсеткіш келесі формуламен анықталады:
ДҚИк = ДҚқ / ӨСас
ДҚИк – кәсіпорнның дебиторлық қарызын инкассациялаудың орташа кезеңі,
ДҚқ – қаралған кезеңдегі дебиторлық қарыздың орташа қалдығы,
ӨСас – қаралған кезеңдегі өнімді сатудың бір күндік
Дебиторлық қарыздың айналым саны белгілі бір кезеңдегі инвестицицяның
ДҚас =СӨас / ДҚқ
ДҚас –кәсіпорынның қарлаған кезеңдегі дебиторлық қарызының айналым саны,
СӨас – қаралған кезеңдегі сатылған өнім бойынша айналымның
ДҚқ – қаралаған кезеңдегі кәсіпорынның дебиторлық қарызының орташа
Талдаудың үшінші кезеңінде мерзімі өтіп кетекен дебиторлық қарыздың
МӨДҚқ =ТДқс / ДҚЖс
МӨДҚқ –мерзімі өткен дебиторлық қарыз коэффициенті,
ТДқс – көрсетілген мерзімдегі төленбеген дебиторлық қарыз сомасы,
ДҚЖс – кәсіпорынның дебиторлық қарызының жалпы сомасы.
Алармандарға дайын өнімді несиеге сату саясатының принциптерін қалыптастыру
Қазіргі коммерциялық және қаржылық практивкада өнімдерді несиеге сату
Несие саясатының принциптерін қалыптастыру кәсіпорынның операциялық және қаржылық
Өнімдерді аламандарға сату үшін, несие саясаты принциптерін қалыптастыру
нестеге қандай өнімдер түрі сатылады,
кәсіпорын несие саясатының қандай түрін таңдап алуы керек.
Өнімдерді несиеге сатудың екі түрі болады – тауарлық
Тауарлы несие - өнімдерді аламандарға көтерме түрінд сатуды
Тұтыну несиесі (тауарлық түрде) тауарларды аламандарға бөлшектеп сату
Несие саясатының тұрпаты
Кәсіпорындар өнімдерді аламандарға сатуы үшін несие саясаиының үш
Кәсіпорынның консервативті тұрпаты несие саясаты – несилік тәуекелді
Кәсіпорынның бірыңғай тұрпатты несие саясаты коммерциялық және қаржылық
Кәсіпорынның агрессивті тұрпатты несие саясаты өзінінң несие жұмысының
Несие саясатының тұрпатын таңдау процесінде төмендегі негізгі факторлар
сауда операцияларын орандауда қазіргі коммерциялық және қарылық практивканы
аламандардың қаржылық мүмкіешілігін анықтаушы, экономиканың жалпы жағдайы, олардың
қалыптасқан тауар нарқы конъюктурасы, кәсіпорынның өнімдеріне сұраныс деңгейін,
несие беру есебінен өнімдерді өндіру көлемін көбейті және
дебиторлқ қарызды қайтару жөніндегі құқықтық жағдайдың қаматамасыз етілуі,
дебиторлық қарызды жабуға кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігін іздестіру.
Несие саясатын анықтауда ойда болатыны , қатаң (консервативті)
Тауарлық және тұтыну несиесі бойынша дебиторлық қарызды жабуға
Бұл соманы есептеуде, несиеге жоспарланған сатылантын өнімдердің көлемін
Дебиторлық қарызды инвесициялауға қажетті қаржы қаражат сомасы, төмендегі
ДҚИҚс= ЖОск x ӨӨқБқ x (АБНқ +БнТм)
ДҚИҚс – дебиторлық қарызға инвестицияланған қажетті қаржы-қаражат сомасы,
ЖОск – несиеге жоспарланған өнімдерді сату көлемі,
ӨӨқБқ - өнімдердің өзіндік құны және бағасының қатыстық
АБНқ – аламнадарға берілетін несиенің орташа кезеңі (күн
БнТм – берілген несиенің төлемді мезгілін кешіктірудің орташа
Егер де кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігі есепті соманы толық
Несие жүйесін қалыптастыру жағдайы
Несие жүйесін қалыптастыру құрамына төменгі элементтер кіреді:
несие беру мерзімі (несие кезеңі),
берілетін несие мөлшері (несие лимиті),
несие берілу құны (сатылып алынған өнімге қолма қол
сатып алушылардың төлемді мезгілін кешірткені үшін айып салу
Несие беру мерзімі – сатып алушыға сатылған өнім
Сондықтан несие кезеңін белгілей отырып оның нәтижесінің кәсіпорынның
Берілген несие мөлшері – жасалып отырған несие саясатының
Берілетін несие құны – сатылып алынған өнімге қолма
Уақытымен несие беру – сондай-ақ баға түсірудің үйлетірілуі,
ПСк =БЖ х 360 / НБм
ПСк – берілген несиеге жылдық норма пайыз мөлшернемесі,
БЖ – аларманға сатып алған өнімдерге қолма-қол есеп
НБм – несие беру мерзімі (несие кезеңі), күнмен.
Тауарлық немесе тұтыну несиесінің құнын белгілегенде, есте болатыны
Төлем міндетін орындамаған алармандарға айып салу жүйесі
Несие жағдайын жаса процесіне сәйкес өсімақы, айып, тұрақсыздық
Алармандарды бағалау стандарттын қалыптастыру және несие беру жағдайын
Тұтынушыларды бағалау стандартын белгілеу негізі олардың несие төлеу
Алармандарды бағалау стандартын қалыптастыру төмендегі негізгі элементтерден тұрады:
жекелеген алрмандар тобының несие төлу қабілеттігінің бағалаушы, сипаттама
алармандардың несие қабілеттігін бағалауға керекті эксперттік ақпараттық базаны
алармандарды несие төлеу қабілеттік деңгейіне қарай топтастыру,
алармандарды несие төлеу мүмкіншілігне қарай жіктеу.
Жекелеген алармандар топтарының несие төлеу мүмкіншілігін бағалаушы жүйенің
Тауар несиесін осылайша бағалау келесі критериялар бойынша іске
алармандармен жасалатын шаруашылық операциясын көлемі және оны орындаудың
аларманның беделі,
аларманның төлем қабілеттігі,
аларманның шаруашылық жұмысының нәтижелігі,
операция жұмыс істейтін тауар нарқы конъюктурасының жағдайы,
таза активтердің құрамы және көлемі.
Тұтыну несиесінің төлем қабілеттігін бағалау келесі критериялр бойынша
Аларманның қабілеттігі,
Аларманның табыс деңгейі және оларды қалыптастыру жиілігі,
Аларманның меншікті мүлкінің құрамы, оның несие қайыру мүмкіншілігі.
Аларманның несие төлеу мүмкіншілігін бағалауды жүргізіуге қажетті ақпараттық
Бұл жағдайда пайдланатын ақпарат базалары тікелей алармандардың берген
Алынған ақпараттық сараптама қисындық текесерістен өткізіледі: алармандардың коммерциялық
Алармандарды олардың несие төлеу мүмкіншілік деңгейіне қарай топтастыру,
Несие ең жоғарғы көлемде берілетін алармандар,
Қарызды төлеу мүмкішілігіне сай белгілі мөлшерде ғана несие
Несие берілмейтін алармандар.
Дебиторлық қарызды кассаға жинау процедурасын қалыптастыру
Бұл процедураның құрамында қаралатыны: аларманға төлем уақытын алдын
Кәсіпорындарға дебиторлық қарызды қайта қаржыландырудың жаңа түрін пайдалануды
Нарықтық қатынастың және қаржылық нарықтың инфрақұрылымының дамуы қаржылық
Қазіргі кездегі қолданылып жүрген дебиторлық қарыздарды қайта қаржыландырудың
Факторинг,
өнімді сатып алушыларға берілген, кесельдердің есептесу,
форфейтинг.
Факторинг – қаржылық операцияның бірі, сатушы-кәсіпорын төлем құжаттары
Факторнигтік операция сатушы-кәсіпорынға дебиторлық қарызының көптеген бөлігін, сатып
Сатушы-кәсіпорынның факторингтік операциясының тиімділігі жасалған операция шығын деңгейлерін
Алынған көрсеткіштерді нарықтағы ақшаның орташа деңгейінің пайыздық мөлшенермесімен
өнімді сатып алушылардың берген вексельдерін есептеу – оларды
Вексельді есепеу бағасы келесі формула арқылы анықталады:
СМВб = ВНс= ВНс х Кс х ЖВс
СМВб – сататын мезгілдегі саекледің есептек бағасы,
ВНс – векселдьің номиналдық сомасы, көрсетілген мерзімде вексель
Кс – вексельді сатқан мезгілдег вексель берушінің қарыз
ЖВс – жылдың есепті весель ставкасы, сол арқылы
Форфейтинг – экпорттық тауарларды несиелеудің векселін банктің пайдасына
Бірінші кезеңде экпортер-кәсіпорын және импорттаушы-кәсіпорын өзара өнімдерді жеткізу
Екінші кезеңде экспортер-кәсіпорын банкпен келісім жасайды, өз
Үшінші кезеңде импорттаушы-кәсіпорын өз векселін өз елінің базасына
Төртінші кезеңде импортер елінің банкі оларға индосацияланған
Бесінші кезеңде экспортер-кәсіпорын векселін банкке сатып, оған қажетті
Алтыншы кезеңде экспорт жасаушы елдің банктегі вексельдерін индосациялайды.
Форфейтингтік операцияны жүзеге асырудың қаржылық механизмі келесі сызбада
II
V
I
III
Сурет 3.1 - Форфейтинг операциясын орындаудың қаржылық механизмі
Қорытынды
Қорытындылай келсек, айналым капиталы - бұл кәсіпорынның өндірістік
Өндірістік немесе басқа коммерциялық қызметті жүзеге асырушы кәсіпорын
Айналым капиталы тек өзінің өтімділігімен сипатталып қоймай, құрамы
Айналым капиталдары меншікті, қарыз және қосымша тартылған қаражаттар
Қарыз қаражаттар негізінен алғанда банктік қысқа мерзімді несиелермен
Айналым капиталының тиімділігін анықтайтын бірнеше көрсеткіштерді ескерген артық
Айналым капиталының айналым ұзақтығы сыртқы және ішкі факторларға
Ал ішкі факторларына: шығындарды басқару жүйесі, кәсіпорынның баға
ААҚ «Казхром» экономикалық тиімділігін айналым капиталын және баланстық
Кәсіпорынның серіктестерінің басты міндеттері - нақты қаржыландыру көздерімен
Пайдаланған әдебиеттер тізмі:
1. Арынов Е.М., Трофимов А.Е. Международные экономические
2. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. М.,
3. Ахметова Ш.С., Мамыров Н.К., Саханова А.Н. Государство,
4. Байгишев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. А.,
5. Байгадамова Ж.И. Сариева А.Б. Сетказиева А.Н.
6. Вершина Г.С. Исатаева А.А. Экономика и
7. Горбашко Е.А. Жанабилов М.С. Карлик А.Е.
8. Герчикова И.Н. Международные экономические организации, регулирования мирохозяйственных
9. Диктярева О.И. Малянова Т.Н., Саркизов С.В.
10. Ю.Давлетова М.Т., Челикбаев А.Д. Иглйкова Г.Н. Международный
11. Дюсенбаева К.Ш. Анализ финансового состояния предприятия А.,
12. Доганова Т.Н. Халықаралық экономика. А. 2000.
13. Дюсенбаев К.Ш. Тулегинов Т. Жумагалиев Ж.Г. Кәсіпорынның
14. Ержанов А.Б. Международные экономические отношения. А. 1999.
15. Звонова Е.А. Валютно-кредитный механизм коммерческих связей
предприятия. М., 1999.
16. Кенжегузин М.Б. Интеграция Казахстан в мировую экономику:
17.Кенжегузин М.Б. Мировые рынки: возможности и перспективы участия
18. Кереев А. Международная экономика М., 2000.
19. Круглов В.В. Основы международных валютно-финансовых и кредитных
20. Кошенова А.К. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары.
21. Мамыров Н.К. Мадиярова Д.Н. Қалдыбаева А.Е. Халықаралық
22. Мадиярова Д.М. Сыртқы экономикалық қатынас және экономикалық
Индоссамент – жай және аудармалы вексельдерді табыстау формасы.
34
Құнды қағаз нарқы
Экспортер елдегі банк (факторинг компаниясы)
Өнімдерді экспортқа шығарушы кәсіпорын
Импортер елдегі банк
Өнімдерді импорттайтын кәсіпорын
Айналым капиталы
Кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру
Корпорацияның айналым капиталы туралы
ААҚ «Тұк казхром» кәсіпорынның экономикалық қызметін талдау
Айналым капиталының қалыптасу көздері
Айналым капиталы түсінігі
Кәсіпорынның айналым капиталын жетілдіру жолдары
Айналыс қорлары
Кәсіпорынның айналым капиталын бағалау
Кәсіпорынның айналым капиталын басқару