Түрік ғалымдарының еңбектері


Мазмұны
Кіріспе
1тарау. Әл-Фарабидің психологиялық көзқарастары.
1.1. Ежелгі түркі ғұламаларының психологиялық
тағылымдары. . . . . . . . .
1.2. XI-XIV ғ.ғ. түркі ғұламаларының психологиялық
идеялары.
(Ж. Баласағұни, М. Қашқари, А. Жүйнеки, К. Иассауи,
Р. Хорезми, Ж. Қоршы, С. Сараи). . . .
ІІ тарау. Әбу Насыр Әл-Фарабидің ғылыми көзқарастары.
2.1. Әл-Фарабидің психологиялық ой-пікірлері. . . . . .
«Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы трактат» ның маңызды проблемалары
Әл-Фарабидің музыка жайлы толғаныстары. . . . . .
Әл-Фарабидің медецина саласындағы көзқарастары. . . . 25-26
Әл-Фарабидің педагогикалық көзқарастары. . . . . . .
2.2. Әл-Фарабидің ғылыми салалары туралы ой-пікірлері.
Фараби ғылымдарының шығу төркіні туралы. . . . .
Әл-Фарабидің таным процесстеріне көңіл аударуы. . . . .
Әбу Насыр Әл-Фарабидің интелекті сөзінің мағынасы
жайындағы пайымдамасы. . . . . . . .
2.3. Фараби шәкірттері. . . . . . .
Қорытынды. . . . . . . . .
Қорытындылаған әдебиеттер тізімі. . . . . . .
І. Кіріспе.
Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын
Өміріміздің даму барысын дұрыс түсініп, ғылымның бүгіні мен ертеңін
Расында адамзаттың жинақталған материалдық байлықтары ұшан теңіз болса, оның
Осы кездегі өрені өскен сан салалы ғылым мен мәдениетті
Фараби және оның шәкірттерінің ғылым мен мәдениетті дамытудағы орынын
1. Ибн Әл-Надим 995 ж.
2. Әль-Байхаки 1169 ж.
3. Ибн Әл-Кифти 1248
4. Хаджи Халифа 1667
5. Латын тілінде жазылған Венике 1448
6. Камерариус 1638
7. Француз тілінде жазған Козегартен 1844
8. Генрих Зутер 4902 ж.
10. А.Сайылы мен Члкен 1950
11. С.Н. Григорян.12. Хайруллаев 1963 ж.
Қуанрлық бір жай, кейінгі кезде Москваның шығыс зерттеушілері Фараби
«Әбу Насыр Мұхаммед Ибн Махамед Ибн Тархан Ибн Ұзлақ
Әл – Фараби » Түркістандағы Фараб (Отырар) қаласында 870
Медицина мен фиолософиядан Бағдатта білім алған, ғалымдар Несториан мен
Фараби мұсылмандардың аса ірі бес – алты философтарының бірі.
Фарабиді зерттеу ісіне неміс ғалымдарының еңбек сіңіргенін айтуымыз керек.
Республикадағы «Мәдини мұра» бағдарламасына сәйкес, қазіргі кезде шашырап жатқан
Зерттеу мақсаты: Әл – Фарабидің психологиялық көзқарастарын талдау.
Зерттеу міндеттері:
1. Әл-Фарабиге дейінгі психологиялық ой-пікірлерді қарастыру:
2. Әл-Фарабидің психолгиялық салаларына қосқан үлесін айқындау;
3. Әбу Насыр Әл-Фарабидің әлемдік ғылымға қосқан үлесін нақтылау
Зерттеу объектісі: Түрік ғалымдарының еңбектері.
Зерттеу мәні: Әл-Фарабидің психологиялық көзқарастары.
Зерттеу болжамы: Егерде әлемнің екінші ұстазы Әл-Фарабидің психологиялық пайымдаулары,
Біздің мақсатымыз, қолда бар материалдарға, мұраларға сүйене отырып, ұлы
1.1тарау. Әл-Фарабидің психологиялық көзқарастары.
Қазақ халқына психологиялық ой-пікір мәдениеттің тарихы көне ғасырлар қойнауынан
Бірінші кезең – психологиялық ой – пікірлердің ішкі бастау,
VI ғ. Жетісу, Қытай, Орта Азияны мекен еткен ру-тайпалар
Тасқа жазылған дастандардың тәлім-тәрбиелік идеясымен аралас рухани мұратының бірі
Сондықтанда халқымыз:
Жыраудың үлкен пікірі-Қорқыт ата,
Бата алған барлық бақсы, ақын асқан ата.
Таңқалып жұрттың бәрі тұрады екен,
Қобызбен Қорқыт ата күй тарқанда,-
деп тегін жырламаған.
Қорқыт ата жеткіншек, жас өспірімдердің жанымен қоса тәннің шығуына,
1.2. XI-XIVғ.ғ. түрік ғұламаларының
психологиялық пікірлері
М. Қашқари А. Жүйнеки, К. Иассуи,
Ж. Хоршы, С. Сараи).
XI-XIV ғ.ғ. Амудария мен Сырдарияның төменгі ағысыннан бастап, Шығысында
мәдени, ғылым-білім мәселелері жақсы жолға қойылған еді. Мұндағы ақын
Баласағұндық Жүсіптің маральдік – этикалықпсихологиялық қағидалары Ибн Сина мен
М. Қашқари
Ілік орта ғасырлық Қазақстанда «Құтты білікке» тәлім тәрбиелікке мағынасы
М. Қашқари Түрік этносы жайында зор мақтаныш сезімімен айтады.
А. Жүйнеки қазіргі Түркістан маңындағы Жүйнек қыстағынан шыққан. Ахмет
Қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының көне Испиджаб, қазіргі сайран жерінде
Алтын Орда мемлекетінің XIV ғ. мәдениетінің көрнекі өкілдерінің біріне
Жамал Қарши (1230-1315)
Орта Азия мен Қазақстандағы орта ғасырдағы ғұламалары туралы еңбек
Түркі ғұламаларының ішінде Әл-Фараби мұралары ерекше орын алатыны белгілі.
ІІ тарау. Әбу Насыр Әл-Фарабидің ғылыми көз
қарастары .
2.1. Әл-Фарабидің психолгиялық ой-пікірлері.
Әбу Насыр Әл-Фарабидің өмір сүрген заман Шығыс әлемінде бүкіл
VIII-XII ғ.ғ. философиядағы басты идеялар араб тілінде сөйлейтін халықтардың
Психология үшін іргелі мәселе болып табылатын жан мен тәннің
Жан тәннің дамуына, оның біртіндеп қалыптасып жетіліуіне әсер етіп
Фараби адам жанының табиғатын қазіргң термин бойынша (психикалыққұбылыстары –
Ал танып-білу қуаты жануарлар мен адамдарға ғана тән, бұталар
Адамда ең алдымен қоректену қуаты пайда болады. Бұл оның
Мұндай қабілет сыртқы дүние заттарының сезім мүшелеріне тікелей әсер
Олар: көру, есту, дәм, иіс, тері, түйсіктер.
Екіншісі ішкі жан қуаты. Бұларға еске түсіру, талпыну қабілеттері
Түсінік дүние танудың алғашқы көзі бірінші баспалдағы. Адамның есі
Фараби эмоция, сезім процестерін жан қуатының дербес көрінісі деп
Фараби танымының бірінші басқышы түйсіктер табиғатын дұрыс түсіндірмегенімен ойлауға
Ол ойлау материядан тыс тұрған ерекше рухани күштің әмірімен
Көру түйсігі көзге зат әсер еткенде ғана пайда болады.
Фараби жан қуаттарының басты түрлеріне сипаттама бере келіп, психологияның
Жан айрықша сапада тұрған қасиет. Жандар мен адамның тән
Адам жанды дүниенің теңдесі жоқ туындысы. Оның жануарлардан негізгі
Ұлы ойшылдың еңбектерінде бала психикасының қалайша дамып, жетілгендігі жөнінде
Мәселен балада ең алдымен өсіп-өну қуаты пайда болады. Бұл
Фрабидің адамның жан қуаттары, жеке дара өзгешеліктері жайлы
Қайырымды қала тұрғындарының
көзқарастары жайлы трактатының маңызды
мәселелері.
Фарабидің психологияның түрлі салалары жайлы айтқан салиқалы пікірлері, сондай-ақ
Адам қоғамның ажырамас бөлігі. Ол қоғамнан тыс өмір сүре
Ғұлама қайырымды, қайырымсыз қала тұрғындары, ондағы жекеленген топтардың әлеументтік
Адамдар деп жазады Фараби - бақытты болу үшін біріне-бірі
Сол сияқты халықтардың бәрі бақытқа ұмтылып, бір-біріне көмектесіп отырса,
Айырбас қаласының тұрғындары байлыққа ерекше құмар келеді. Олар саудамен
Опасыздық пен бақытсыздық қаласының тұрғындары да белгілі бір әлеуметтік
Надан қалалардың әр түрлерін Фараби басқа еңбектерінде де жол-жөнекей
Ол қарапайм қала тұрғындарды пайдаланатын игіліктерге ғылым негіздерін меңгеру,
Қайырымды қала тұрғындарының басым көпшілігі әлеуметтік жағдайлары төмен төмен
Ал қала бастығының кемшілігін тікелей айтпай, жанамалап, өсиет, уағыз
Осылайша әр топтағы адамдардың психологиялық өзгешеліктері туралы айта келіп,
Қайырымды қала тұрғындарының әр түрлі әлеуметтік тобына осылайша баға
Әл-Фарабидің музыка жайлы толғаныстар.
Фараби шығармаларындағы психологиялық тұрғыдан маңызды ғылыми проблемалардың бірі –
бағалай алуы, музыканың адам ағзасын бір қалыпты күйге келтіруі
Музыканың ең негізгі мақсаты адамның эстетикалық қажеттерін қанағаттандыру. Бұл
Музыка адамды қиындыққа шыңдауға, ауыр еңбекке төзуге көмек береді,
Фараби түйсігінде, ғылым, өнер, музыка атауларының бәрі-бәрі зор дарын,
Ұлы ғұламаның музыка ғылымы туралы айтқандарына қысқа түрде психикалық
1. Музыка – адамның жан дүниесіне көркемдік жағынан әсер
2. музыкалық әуендер жақсы мінез-құлық нормаларын, адамның армандары
3. ән мен музыка адамда көркем, эстетикалық сезімдерді туғызу
4. музыкалық туыстан болатын қасиеттермен қатар, өлшеусіз еңбек пен
5. музыка теориясының негізгі принциптерін танып-білуде адамның есту түйсіктерін
Әл-Фарабидің медицина саласындағы
көзқарастары.
Әл-Фараби медицина саласында да өз мәнін күні бүгінге дейін
Ғұламаның науқастың көңіл-күйін арттыру, сөйтіп оның зардаптарын азайту жайлы
Әл-Фарабидің педогогикалық
көзқарастары.
Дүниежүзілік ғылым мен мәдениеттің алтын қорына өлшеусіз үлес қосқан
Педагогикалық тұрғыдан оның адамдар арасынандағы достық, қастық қарым- қатынас
Фараби нағыз шынайы достықты дәріптеп, жұртты осындай адамдардан үлгі
Гуманист ғалым кей жағдайда жау адамдарды да түзеп, кемшілігін
Фараби ғылым, білім жөнінде жастарға көптеген ақыл-кеңес береді. оқыған
Өнер – білім бар жұрттар
Тастан сарай салғызды,
Айшылық алыс жерлерден
Жылдам хабар алғызды, -
деген көзқарасы ұлы ғалымның айтылғандарымен үндестігін атай кетуді жөн
Ғылым- білім үйренемін деген жас адамның ақыл-ойы айқын, ерік-жігері,
Фараби еңбектерінде ұстаз бен шәкірттің қарым-қатынасы жайында да сөз
Фараби ұлық болуды да, олардың алдында иілуді де ұнатпаған
Қашықтасың туған жер, қалың елім,
Небір жүйрік болдырған жарау деген
Шаршадым мен, қанатым талды менің,
Шауыт жолға сарылып қарауменен.
Әл-Фараби еңбектерінде оқу-тәрбие мәселелерінің жоғарыда айтылғанынан басқа да көптеген
Әл-Фарабидің ғылыми мұралары.
Тарихшылар мен археологтардың түбегейлі зерттеулерінің нәтижесінде Қазақстан тарихының осы
Орта Азия ғылымы және оның көрнекті өкілдері туралы соңғы
Бұл ел бұрын қамсыз еркін ел еді,
Білімділер мекен еткен жер еді.
Мұнан Хидояны жеңілткен ғалым шыққан
Егер бізге қайта туу нәсіп болса,
Біз екінші рет осы сығанақта туар едік
Бұлардың ішінде тек қана отырарлық, тіпті қала бері бүкіл
1 кестеде Әл- Фарабидің психологиялық
көзқарастары.
(870-950 ж.ж. Х-ХІ ғ.ғ.)
Жалпы психоло -
гия Әлеумет-
тік психоло - гия Медици –
налық
психоло -
гия Музыка – лық
психоло – гия Педогогика
дидактика
көзқараста-рының педогоги- лық психо- логияға
қатысты
ойлар
Аристотель,
Плотонның
түйсіктер,
қабылдау
туралы көз-қарастарын
салыстырып
құрастырып,
ары қарай
дамыту;
интеллекция
туралы (яғни ойлау
процестері )
туралы көз-қарастары «Қайырым-ды қала
тұрғын-
дары» (не-месе «ізгі
қала») еңбегінде
адам-аралық қа-тынастар,
жетекші, басшының
жеке тұлға-лық қасиет-
терін қарас-тыруы; әлеуметтік
психология
саласының
алғашқы негізін қа-лаушы деп
айтуға болады Шығыс әлемінде
медицина-лық пси-хология – ның ірге тасын ал-ғаш қала-ған; пси-хотерапев-
тік психо-профилак-тик ақыл
ой-пікірлер
айтқан «Музыка-ның» ұлы
кітабы
еңбегі;
Музыка-ның үш
түрі:
1) рахат
сезімін
тудыру;
2) құмар-лық пен
іңкәрлікті
тудыру;
3) қиялды
ойятуы,
сапада ғажайып
бейнелерді
тудыруы Адамды
гуманистік,
ізгілік қаси-еттерге
баулу; шын
қызықтыр – ған нәрсе
ғана (моти-вация)
өзіне ие ете-ді. Жастар – дың жаны мен
тәрбиелеуді
бесігінен
бастаған
дұрыс ұсьаз бен шәкірт
арақатынасы.
2.2 Фарабидің ғылыми салары туралы ой-пікірлері.
Фарабидің ғылымдарының шығу төркіні.
Бұл жерде Фарабидің көптеген философиялық түбегейлі, негізгі ұғымдарының шығуы
Бұған Фараби өзінің әйгілі шығармаларының бірі «Ғалымдардың шығуы туралы»
Фараби ғылымды діннен бөліп қарады, оның пікірі бойынша табиғат
Фараби. Субстанция –заттың, нәрсенің өзгермейтін мәні, мазмұны, л қозғалыста,
Субстанция табиғатында шексіз көп бола алады. Сан туралы ғылым
Фараби сан жөнінде Аристотелдің ойын дамытушы ғалым. Ол геометрияның
Фараби геометрияның негізгі ұғымдары да өмірден , болмыстан алынған
Фарабидің пікірінше субстанция табиғатында қозғалмалы болғандықтан, ол қозғалысты зерттеу,
Фарабидің пікірінше қозғалмалы субстанциялар дыбыс шығарады,ендеше олдыбыстардың заңдылығыр зерттеп
Дыбыстар жайындағы ғылым. Айтылып отырған ғылымның үш жағы бар
Педогогикалық ғылымның мәні мынада дейді, - өте нәзік
Жаратылыстану ғылымының шығу тегіне де тоқталды: субстанция кейде қызаратын,
Фарабидің айтуынша бұл ғылым сегіз бөлімнен тұрады: прогнозтика, физика,
Бұдан кейін Фараби жоғарыда аталған ғылымдарды оқып-үйрену үшін қажет
Одан кейінгісі, грамматика.
Ол нәрсеге берілген есімдерді тәртіпке келтіру жолдарын және сөздер
Үшінші ғылым – логика.
Ол хабарлы сөйлемдерді, білмегендіктерімізді білерлік, өтіріктен шындықты айырарлық қорытындылар
Төртінші ғылым - поэтика .
Ол сөздерді маңызы мен жүйесіне қарай, шамалары мен кідіру
Фарабидің көзқарастары бойынша әр түрлі ғылымдардың шығу төркіні осындай.
Қорыта келгенде, Фарабидің көзқарасы бойынша барлық ғылымдардың пәндері ақиқат
Фарабидің ғылым жасау негіздері. Осы негізде баршамызға мәлім сан-саналы
Ғылым жасау мәселелері орта ғасырдың ғалымдарын да толғандырған. Алайда
Фараби музыка теориясын қайта жасап шыққан. Айта кетерлік нәрсе,
Фараби өзінің әдісін, ең әуелі музыка ғылымның алғашқы принциптерін,
Олар: халықтық ұзаққа созылған музыкалық практикасының, дәстүрінің әсерінен адамның
Бұл туралы ұлы ұстаздың өз сөзімен айтсақ, кейбір негіздері
Фараби музыка теориясын тәжірибе арқылы алатын принциптеріне толығырақ тоқталады.
Мұнда Фараби жасанды жолмен шығарылатын музыкалық мәндерді сезіну деп
Фарабидің әдісі бойынша ғылыми теорияны жасаудағы екінші кезең тағайындалған
Фарабидің бұл тамаша пікірі де заманнан көп озық айтылған.
Фарабидің әдісіне үқсас ғылыми зерттеу әдісі, кейін Еуропада ұлы
Қалай болғанда да Фарабидің ғылыми жасау әдісі орта ғасырлардағы
Әл-Фарабидің таным әрекеттеріне көңіл аударуы. Фарабидің пәлсапалық жүйесінде
Олар негізгі бастапқы материя болп табылатын төрт элементтердің сан
Таным мәселесін қарастырғанда, зерттегенде Фараби өз заманындағы жаратылыстану ғылым
Фарабидің таным туралы ілімінің негізгі көздеген нысанасы – ғылымның
Пәлсапа мен діннің қызметін даралау, бөлу, ең бастысы өзі
әдістемелік дұрыс бағдарды басшылыққа алып, Фараби көптеген ңақты ғылымдар
Тұлға туралы. Бірінші тұлға барлық жан біткеннің өмір
Сондықтан оның тіршілігі мен парқына – мәртебелі де жетілген
Осыған орай ол мәңгілік, оның субстанциясы мен парқындағы тіршілігі
Сонымен қатар ондағы форма жоқ, өйкені форма материяда ғана
Ал біздің анықтағанымыз, ол – бірінші себеп. Сондай-ақ болмысында
Сонымен қатар оның болмысы өзінен бұрынғы ешқандай нәрсені пайдаланған
Бірінші тұлғаның тіршілігі осындай. Демек мұның өзі-актуальді интелект. Парқы
Бірінші тұлға екі түрлі жағдайда ақиқат деп есептеледі: бір
Ал оның ақиқаттығы тек қана сол, оның өзі
Интеллект – деген сөзді түрлі мағынада қолдануға болады. Бірінші
үнемі айтысқа түскенде айтатын мағынада. Олар былай дейді: «Бұл
Ал енді қарапайым сөзде де қолданылатын ол өзі парасатты
«Дәлелдеме» деген кітабында Аристотель айтатын интеллектіге келетін болсақ, ол
«Этика» деген шығармасының алтыншы кітабында Аристотель интеллект деп өзіне
Интеллект ұғымын осы жөнінде өзара айтысқұмар мутакаллимдер Аристотельдің «Дәлелдеме»
IV. «Жан туралы» трактатында Аристотель айтатын интелектіге келетін болсақ,
а) потенциялды;
б) актуальді;
в) жүре келе дарыған және;
г) әрекетшіл интеллект;
а) Потенциалды интеллект – бұл өзі әлі де бір
Сөйтіп, потенциялды интеллект дегеніміз өзі, сонымен, формаларды жүзеге асыратын
б) Актуальді интеллект
Егер субстанциядан астракцияланған интеллекцияның пайдаланғыш объектілері осы парықта жүзеге
Сонымен, бұл парық интеллекцияның актуальді обектілері арқылы актуальді интеллектіге
Интеллекцияның актуальді объектілеріне айналғанға дейін тек потенцияда ғана пайдаланарлық
Сөйтіп егер интеллект – оның парқы актуальді интеллект болғандықтан,
в) Жүре келе дамыған интеллект.
Актуальді интеллект, олар актуальды пайымдалғыш болғандықтан интеллектінің формалары болып
г) Әрекетшіл интеллект.
«Жан туралы» трактатың үшінші кітабында Аристотель айқын әрекетшіл интеллект
Материяға ол өзінің парқында бар сол бөлінбейтін нәрселерге ұқсас
2.3. Фараби шәкірттері.
1. Әбу Әли Ибн – Сина
2. Омар Хаям
Фараби өз тұсында да, өзінен кейін де халық арасында
1. Әбу Әли Ибн-Сина.
ӘбуӘли Ибн-Сина (Авиценна) Орта Азия атырабынан шыққан, ғылым мен
Фараби Аристотель мұраларының мирасқоры болса, Ибн-Сина Фараби еңбектерінен тәлім
Әбу Әли ғылымның барлық тарауларын ой таразысына, парасат-білім сарабына
Әбу Әлидің философиялық жүйесінің құнды жақтарымен қатар, қайшылықтары да
Әбу Әли 1037 жылы 57 жасында Хамаданда қайтыс болады.
Жан тапсырар сәтте: «Біз өлерде барлық біліп кететініміз -
Фараби мен Ибн Синаның игеріп ілгері дамытушы ғұламалардың бірі
Омар Хайям. Ойшыл ақын, терең философ, асқан математик Омар
Ол Аристотель, Фараби, Ибн Синаның көзқарастарын қабыл алып, дамытушы.
Омар Хаямның ғылыми еңбектерінің салмақты жағы оның математикалық жетістіктерінде
Омар Хайям Фарабидің көзқарасын ары қарай дамыта келіп, алгебраны
Омар Хайям – үшінші дәрежелі теңдеулерді тұңғыш рет саралап,
Қорытынды.
Қорыта айтқанда «Жаратылыстанудың жоғарғы негіздері» атты трактатында Фраби
Фарабидің бұл трактатта айтылған идеялары кейінгі замандарда шығыс философтары
Мысалы: ХХ ғасырдың бас кезінде өмірсүрген қазақтың көрнекті ақыны,
Осы Нұрдан жаратты,
Он сегіз мың ғаламды.
Ғұламаның ғылыми-педогогикалық шығармаларында әлемдік, әсемдік пенүйлесімдік, гармаония сезімдерін тәрбиелеуге
Ғұламаның педогогикасының салмақты бөлігі дидактикада жатыр. Дидактика – білім
Ғұлама өзінің педогогикалық іс-әрекеттерінде ойлаудың әр-түрлі әдістері мен формаларын
Ғұлама ғалым жаратылыстану ғылымдарының ішінде ең сүбелілерінің бірі-медицина адамының
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Алғаш рет Әл-Фарабидің психологиялық ой пікірлері,
Зерттеудің практикалық құндылығы.
Зерттеуде арналған қорытындыларды жалпы психология, әлеуметтік психология, медициналық психология,
Әл-Фарабидің психолгиялық көзқарастары кең ауқымды мәселелерді қамтыған:
1. Қазіргі кезде психология саласындағы жеті ірі еңбегі бар
2. Психология ғылымының даму тарихына қомақты үлес қосқанын ескерсек;
1) Жан туралы ілім;
(ежелгі грек ғалымдарының көзқарастары)
Х-ХІ ғ. Түрік әлемінде, әсіресе Әл-Фарабидің психологиялық ой тұлғалары;
2) XVII ғ. Жаратылыстану ғылымында алған жаңалықтары байланысты психологияның
3) 1879 ж. В. Вундтың тұңғыш эксперементалды психологиялық лабораторияны
Қорыта келгенде, Фарабидің көзқарасы бойынша барлық ғылымдардың пәндері ақиқат
Фарабидің ғылым жасау әдісті орта ғасырдағы ең үлкен ғылыми
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Әл-Фараби А. Көбесов «Қазақстан» баспасы
Алматы 1971
43-54 бет
147-161 бет
2. Көне түрік жазба мұралар тарихы. Нүсіпова О. Н
Алматы 2004
31-41 бет
3. А. Манашов «Әл-Фараби және Абай»
Алматы 1994
39-53 бет
4. Е. Жәнібеков «Әл-Фарабидің физикалық көзқарастары»
Алматы 1993
5-6-7 беттері
5. Әдебиет теориясы жайлы материал Н. Келімбетов
«Ежелгі дәуір әдебиеті» Алматы 1991
117-123 беттер
6. Қ. Жарықбаев. Қазақ психологиясын тарихы
Алматы 1996
21-46 беттер
7. Әл-Фараби. Саяси трактаттар.
Алматы «Ғылым» 1975
8. Ә. Дәрісәлиев. Қазақ даласының жұлдыздары
Алматы 1995
«Рауан» 12-22 бет
9. Әл-Фараби. Адам жанының бөлшектері мен
күштері туралы «Бұл күштер менбөлшектер
қалайша бірегей жанға айналады».
Философиялық трактаттар Алматы 1973
283-302 беттер
10. Қазақ тәлім тәрбиесі.
Қ. Жарықбаев. С. Қалиев
11. Философиялық трактаттар Алматы 1973
19-36 беттер
219-222 беттер
12. Фараби және ғылым. Қазақ совет энциклопедиясы
Алматы 1973
13. А. Манашов. Фараби санаты. Білім және еңбек журналы
1967, №2
14. А. Манашов Өнер мен ғылымның тоғысқан шұғыласы.
(Фараби)-Жұлдыз, 1975, №9.
15. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар Алматы. Ғылым
1978 ж.
16. Қ. Жарықбаев. Әл-Фараби (Библиографиялық көрсеткіш)
Алматы 1977 ж.
17. М. М. Хайруллаев. Әбу Насыр Әл-Фараби, 1982
18. А. Көбесов Білім және еңбек. 1970, №5
19. Әл-Фараби Әлеуметтік – этикалық трактаттар.
Алматы 1975
20. Педогогические наследие Әл-Фараби. Алматы, 1989
А. Кубесов.
21. А Көбесов. Сөнбес жұлдыздар. Алматы, 1973
22. Қазақ инциклопедиясы. Әл-Фараби 2 том, 1971.
23. Әл-Фараби Историкр-философские трактаты,
Алматы, 1985.
24. Әл-Фараби Логическиетрактаты. Алматы 1975.
25. Әбу Насыр Әл-Фараби (870-950) средневековый
тюркский ученый-энциклопедист Кн.(1,3); 2(1,3,4)
4(1-4); Кн. 4ч 11(1-5,7,8); 12(4).
26. В.В. Чистов, Алматы 2001, Психология в афоризмах и
народных изречениях.
27. Қ. Жарықбаев Әл-Фараби Библиографиялық көрсеткіш
(І-кітап) Алматы «Қазақстан» 1975
екінші кітап. Алматы 1975
28. Әл-Фараби Научное творчество сб. Статей М. 1975
Әл – Фарабидің психология саласында жазған еңбектері:
1. Жанның мәні туралы.
2. Түс көру туралы сөз.
3. Жан туралы.
4. Ақыл және ұғым.
5. Жасөспірімнің ақыры туралы кітап.
6. Ересектердің ақылы туралы кітап.
7. Темперамент туралы.
2




Ұқсас жұмыстар

---

Қазақ ғалымдарының шежіренің маңызы мен ерекшелігі туралы ойлары

---

Орта ғасырлардағы түркі ғұламалары

---

Руникалық көне түркі жазба ескерткіштері

---

Түркі тілдерін салыстырмалы-тарихи тәсілмен зерттеу

---

Руникалық көне түркі жазба ескерткіштері. Түркітанушы қазақ ғалымдарының еңбектері

---

ОРТА ҒАСЫРЛАР КЕЗЕҢІНДЕГІ ТҮРКІЛЕР ТУРАЛЫ АРАБ ДЕРЕКТЕРІ

---

Сопылық әдебиет

---

Салқынбаев М. Әл-Фарабидің әдеби мұраларының зерттелуі

---

Ортағасырлық Қазақстандағы ғылымның дамуы

---

Түркітануға кіріспе

---