МАЗМ¦НЫ КIРIСПЕ
МАЗМ¦НЫ
КIРIСПЕ..............................................................................................….. …. 3
I-ТАРАУ. ¦ЛЫ ЖIБЕК ЖОЛЫНЫ ТАРИХЫНА ШОЛУ.........................…….. 5
Жiбек жолыныњ ќалыптасуы жєне жiбек ролi......................………….. .5
¦лы Жiбек жолы туралы.........................................................……………7
Жiбек жолыныњ Ќазаќстандыќ билiгiнiњ жандануы...........…………… 9
II-ТАРАУ. ¦ЛЫ ЖIБЕК ЖОЛЫНЫЊ ТУРИСТIК ПОТЕНЦИАЛЫ.............11
2.2 Ќазаќстан территориясындаѓы ежелгi ќалалар................……………...
2.3 ¦лы Жiбек жолыныњ рухани
ЌОРЫТЫНДЫ..............................................................................……………23
ЌОЛДАНЫЛЃАН ЄДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI....................................…………….25
КIРIСПЕ
Ќазаќстан Республикасыныњ егемендiк алып, экономикалыќ жаѓдайыныњ кµтерiлуi туризмдi
¦лы Жiбек жолы – Батыс пен Шыѓыстыњ ежелгi
¦лы Жiбек жолы адамзат тарихында алѓаш рет Жерорта
Мыњдаѓан жылдар бойы мыњдаѓан адамдар Жiбек жолы бойымен
¦лы Жiбек жолын тарихи, географиялыќ, мєдени аспектiлер жаѓынан
Ќазiргi кезде к‰птеген елдердiњ ынтасымен ±лы Жiбек жолын
Соњѓы жылдары ЮНЕСКО, ДТ¦ сияќты iрi ±йымдар ¦лы
Тарихќа ж‰гiнсек ±лы Жiбек жолыныњ “ Дала жолы
¦лы Жiбек жолы трассасын жандандырудыњ практикалыќ ќажеттiлiгi –
Сµйтiп зерттеудiњ басты объектiсiне ±лы Жiбек жолы трассасы
Ж±мысты жазу барысында єрi зерттеу кезiнде тарихи, статистикалыќ,
Тарихи т±рѓыдан зерттеуге келесi авторлардыњ ењбектерi негiз болды:
I-ТАРАУ. ¦ЛЫ ЖIБЕК ЖОЛЫНЫЊ ТАРИХЫНА ШОЛУ
Жiбек жолыныњ ќалыптасуы мен жiбек ролi
¦лы Жiбек жолы – Жерорта тењiзiнен ќытайѓа дейiн
¦лы Жiбек жолы –±рпаќтар жадыларында мєњгiлiкке ќалатын адамзат
Жiбек жолыныњ ќалыптасу уаќыты туралы наќты мєлiмет
П±тќа табынушы ќажы Сюань Цзан 629 жылы Будданыњ
Жiбек жолыныњ жекелеген бµлiктерiнiњ сыњарлары жµнiнде айтар болсаќ,
М±ндай байланыстар Бадахшан тауынан лазурит кенi, ал Хотан
Орта Азия мен Орта шыѓысты Жерорта тењiзiмен жєне
Б.з.д. бiрiншi мыњжылдыќтыњ орта кезiнен Дала жолы деген
Б±л жолмен былѓарылар мен терiлер, иран кiлемдерi, ќ±нды
металдардан жасалѓан б±йымдар кењ таралып жатты.
¦лы Жiбек жолы атауы Батыс ‰шiн аса ќымбат
Ќытай ањызы бойынша алѓашќы жiбек жiбiн ашќан Хоанг-ти
Кейбiр зерттеушiлер жiбек µсiрудiњ отанын Шань-дунь провинциясын санайды.
Кµп ±замай халыќаралыќ сауда тiзгiнiн орта Азияныњ Зеравшан
Алќашќы Жiбек жолы Ќытай жiбегiнiњ батыс елдерге экспорттауына
II-V ѓасырларда Жiбек жолы шыѓыстан бастасаќ Чаньаньнан басталып,
Мiне осылай ±лы Жiбек жолы адамзат тарихында алѓаш
Ќымбат баѓалы жiбектердi тарату iсiне саќтар мен скифтердiњ
Жiбек жолы тек б.д.д. II Јасырдыњ орта шенiнен
Сµйтiп екi ±лы жолдар ќосылѓан едi. Бiреуi, Александр
1.2 ¦лы Жiбек жолы туралы
Ењ алдымен Жiбек жолы – б±л уаќыт байланысыныњ
Тауарлармен алмасу тайпадан тайпаѓа, облыстан облысќа делдалдар арќылы
Жолдарды салу мен онымен керуендер ќозѓалысыныњ ќауiпсiздiгiн ќамтамасыз
Шыѓыс Жерорта тењiзiнен жолдыњ бiрiншi сипаттамасын Мая македондыѓы
Екiншi жол Римнен басталып, Жерорта тењiзi арќылы сириялыќ
¦шiншi трасса –Дала жолы Орталыќ Азияныњ солт‰стiгiмен µтетiн.
¦лы Жiбек жолыныњ солт‰стiк трассасы ќиын едi, µйткенi
¦лы Жiбек жолы тек сауда-керуен жолы болѓан жоќ,
¦ш негiзгi траcсадан басќа жолдар да болды, сол
Мањызды жол тµменгi Волга арќылы Каспий тењiзiнiњ батыс
Табиѓи жаѓдайдыњ ќиындыѓына ќарамастан кµптеген жолдар Орталыќ Азияныњ
Сµйтiп еуразиялыќ континенттiњ едєуiр бiр бµлiгi ¦лы Жiбек
Б‰л жолдардыњ типологиясын келесiдей т‰рде кµрсетуге болады:
Континентаралыќ маѓынасы - ¦лы Жiбек жолы Еуропа мен
Континентальдыќ мєнi – бiр котиненттiњ т‰рлi аудандарын байланыстыратын
Аймаќтыќ мєнi – Бактрия мен Соѓды, Бактрия мен
Облыстыќ мєнi – белгiлi бiр тарихи-мєдени облыс iшiндегi
Жергiлiктi маѓынасы – ауданныњ ќалалары мен елдi мекендер
Ќоныстар арасындаѓы жолдар мен шоќпаќ жолдар
Ежелгi деректерде жолдар ±зындыѓы мен оны µту уаќыты
Жiбек жолыныњ Ќазаќстанда жандануы
Б‰гiнгi к‰нi б‰кiл д‰ние ж‰зiнiњ ыќласы мен назарын
Тарихтыњ атасы аталѓан Геродоттыњ жазбаларына с‰йенген зерттеушiлер дала
Ќытайдан Батысќа Ферѓананыњ ‰стiнен µтiп, баратын б±рынѓы ќысќа
Сµйтiп б±л жол бас жолѓа айналды да, VII-IX
Б±л баѓытта басты байланыс шынжыры Сырдария болса, ал
Жiбек жолы шењберiне ену ќарсанында Ќазаќстанныњ оњт‰стiгi мен
Осы кезењде Шу, Талас жєне Сырдария алќаптарында м±наралы
VI ѓасырдыњ екiншi жартысында Жетiсу мен Оњт‰стiк Ќазаќстан
Жiбек жолы осы кезде жанданып, Жетiсу мен Оњт‰стiк
XIV ѓасырда дейiн Орта Азия, Оњт‰стiк Ќазаќстан
XIV ѓасырдан бастап тењiз жодарыныњ ашылуы мањызын тоќтата
Орта ѓасырдыњ алѓашќы кезiндегi ±лы Жiбек жолыныњ Жетiсу
XX ѓасырда ж‰ргiзiлген археологиялыќ ашылулар єйгiлi трасса ежелгi
II-ТАРАУ. ¦ЛЫ ЖIБЕК ЖОЛЫНЫЊ ТУРИСТIК ПОТЕНЦИАЛЫ
2.1 ¦лы Жiбек жолы бойындаѓы ќала мєдениетiнiњ ќалыптасуы
Ќазiргi уаќытта туризм халыќаралыќ экономиканыњ мањызды саласына айналѓанына
Д‰ниеж‰зiлiк Туристiк µйымныњ генералды секретарi Франческо Франжиали Алматыда
Бiздiњ республика туризмдi дамытуѓа барлыќ ресурстарѓа ие. Елiмiз
Жiбек жолы Батыс пен Шыѓыстыњ мєдени, дипломатиялыќ, сауда-экономикалыќ
Жетiсу ќалаларыныњ алѓашќы сипаттамасын буддалыќ паломник Сюань-Цзян жазѓан.
Кµптеген ќалалар мен ауылдардыњ кењейiп-наѓаюы, олардыњ айналасында єскери-єкiмшiлiк,
Археологиялыќ зерттеулер арќылы Ќазаќстанныњ оњт‰стiгiнде 25 ќалашыќтар ашылѓан
Ќазаќстанныњ оњт‰стiгiнде VII ѓасырѓа дейiн 22 ќалашыќтары белгiлi,
Ќалалар сауда мен µнер орталыќтары болѓан. Халыќаралыќ саудамен
Жетiсудыњ оњт‰стiк-батысындаѓы 36 ќалашыќтан 22 ортаѓасырлыќ авторлармен ќала
Ќалалар саны бойынша Талас пен Шу алќаптары Орта
Жетiсудыњ солт‰стiк-шыѓыс бµлiгiнде ќалалардыњ к‰рт µсуi IX-XII ѓасырларѓа
IX-XIII ѓасырларда ќалалардыњ саны к‰рт µседi. Жазба деректер
Жетiсудыњ солт‰сiгiндегi Талѓар ќалашыѓында ж‰ргiзiлген ќазба ж±мыстар б±л
Ќалаларды салуда жања элемент – мешiттер едi. Аль-Максиди
XI-XII ѓасырларда т±рѓындардыњ жања т‰рлерi пайда болады. Алањдар
Ќазаќтанда ќала салу мєдениетiнiњ екi ќалыптасу жолы болѓан:
Ќала мєдениетiнiњ ќалыптасуыныњ б±л жолдары ќалалардыњ т‰рлi структураларыныњ
Оњт‰стiк Ќазаќстан ќалалары ортаазиялыќ ќалалар типiнде ‰шбµлiктi ж±йеде
2.2. Ќазаќстан аумаѓындаѓы ежелгi ќалалар
Жiбек жолыныњ ќазаќстандыќ бµлiгiндегi ќалалар iшiнде ерекше орын
Т‰ркiстан – ќазаќ хандыќыныњ бiрiншi астанасы.
Шымкент облысы, Т‰ркiстан ауданыныњ шыѓысында орналасќан. Т‰ркiстан ќаласы
Ќазаќстанныњ оњт‰стiгiндегi б±дан ежелгi жєне тарихи мањыздылыѓы кем
Ахмет Иассауи мазары – кµне архитектуралыќ ескерткiш. єуелi
Б±л ескерткiште исламѓа дейiнгi салт-сана т‰рi мен Ислам
Ахмед Йассауи ханакасы т‰ркiстандыќ некрополь ќ±руѓа ‰лкен рол
XV-XVII ѓасырларда м±нда ќазаќ хандарыныњ ставкасы ќ±рылады да,
Тараз – Жiбек жолы трассасыныњ ежелгi жєне ењ
Тараз туралы алЈашјы дерек Византия елшiсi Земарх хабарнамасында
Ќазiргi Тараз ќаласыныњ орнында орналасќанын алѓаш В.В. Бартольд
Алматы – Ќазаќстанныњ ежелгi ќалаларыныњ бiрi, oњт‰стiк астана,
Революцияѓа дейiнгi таѓы бiр этап 1854 жылмен бекiтiледi.
Ќаланыњ басты даму этаптарында ескерткiштер ‰лкен ѓылыми жєне
Б±л ќалалардан басќа Жiбек жолы бойында Хурлук, Турбат,
Ќазаќстан оњт‰стiгiндегi ќалалар туралы кµптеген ќолжазбалар ќалѓан. Соныњ
Ќ±лан. Орта ѓасырдаѓы шаѓын ќаланыњ орны (V-XII
Ќойлыќ, ќаялыќ. Iле-Aлакµл алќабындаѓы ортаѓасырлыќ ќала (IX-XIII
Сарайшыќ. Атырау ќаласынан елу шаќырым жерде, Жайыќтыњ оњ
Сайрам. Жалпы тарихи деректерге ж‰гiнсек, Исфиджаб (кµне Сайрам)
Сайрам туралы алѓашќы деректер бiздiњ жыл санауымызѓа дейiнгi
Жазба єдебиеттерде Сайрам VII ѓасырдыњ басынан-аќ белгiлi. Осы
Сол дєуiрлерде ќала тез µсiп, µркендеп, Орталыќ Азияда
Ескiдегi тарихшылардыњ Таразды саудагерлер шаќары, ал Сайрамды б‰кiл
X ѓасырда Сайрам Азиядаѓы бiлiмдар ќала саналды. Алѓашѓы
XV-XVI Ѓасырларда Ќазаќ хандыѓыныњ шањыраќ кµтерiп, бiр халыќ
Кµне т‰ркi тiлiнде Сайрам “Тастаќ сай” деген ѓылым
Алѓашќы деректер Махм±д Ќашќаридыњ “Диуана Л±ѓат ат-т‰рiк” атты
Б‰гiнгi Сайрамда мемлекет ќорѓауына алынуѓа тиiстi тарихи ескерткiштер
Отырар. Отырар оазисi Сырдария мен Арыс µзендерiнiњ ќиылысында
Отырар тарихы мен археологиясы. Отрар ќаласыныњ аты VIII
‡зiнiњ тарихи атын саќтап келген, ±лы мєдени жєне
Отырар археологиясы. Наѓыз Шыѓысја тєн ќала єкiмiнiњ сарайы,
ЮНЕСКО проектiсiнiњ ќ±рамы. Жiбек жолы бойында орналасќан мєдени
Карл Байпаќов “Ежелгi Отырардыњ тарихи мањызы” атты докладында:
Аќтµбе ќаласыныњ орны Аќсу µзенiнiњ екi ќапталында, оныњ
Жаркент µњiрi – Жетiсудыњ ш±райлы бµлiгi. Географиялыќ орналасу
Жаркент µњiрiнде шипалы сулар µте кµп. Олардыњ адам
Жаркент-арасан, Кµктал-арасан, Кермаѓаш шипажайы мен санаторийлерi белгiлi.
Жаркент ќаласында сонымен ќатар XIX ѓасыр аяѓына жататын
¦лы Жiбек жолыныњ пайда болуымен ќазаќ жерiнде бой
2.3. ¦лы Жiбек жолыныњ рухани м±расы
¦лы Жiбек жолыныњ мєдени-тарихи ескерткiштерi ерекше баѓаланады. Сондыќтан
Ќазаќстан аумаѓында, єсiресе Жiбек жолы бойында ерекше мєдениеттiњ
Жетiсудыњ шыѓысында кµне заман ескерткiштерiнiњ ењ мањыздысы, ќажылыќ
Будда мен христиан ескерткiштерiнен Iле µзенi бойындаѓы тањбалы
Батыс Жетiсу аймаѓында Ќарасай петоглифтерi (II-I мыњжылдыќтар), Жетi-тµбе
Соборлы жєне кварталды мешiттерге кµбiне ќала адамдары баратын.
Оњт‰стiк Ќазаќстан территориясы Жетiсу сияќты алѓашында кµшпендi тайпалармен
Арпа-µзен, Ќой-баѓар, Ќошѓар-ата, Майдан-тау, Аќсу-Жабаѓалыдаѓы петроглифтерде ањ аулау
Жартастаѓы ескерткiштер басќа археологиялыќ жєне жазбаша дєлелдемелермен ќатар
Ешкiµлмес шатќалында 10 мыњѓа жуыќ петроглифтер бар деп
Арпаµзен петроглифтерi Марьяшев пен Ќадырбеков ѓалымдарыныњ Оњт‰стiк Ќазаќстанда
Бес-шатыр ежелгi саќтардыњ рухани орталыѓы болып саналады. М±нда
М±нда спираль тєрiздес циклдердiњ синкретикалыќ образдары, табиѓаттыњ жандануы
Ежелгi периодтаѓы буддалыќ жєне христиандыќ ескерткiштер аз саќталѓан.
Оњт‰стiк Ќазаќстанныњ м±сылман заманынан ќалѓан м±расы Жетiсуѓа ќараѓанда
ЌОРЫТЫНДЫ
Тарихта б‰кiл д‰ние ж‰зiнiњ мєдениетiнде µшпес тањба ќалдырѓан,
Соњѓы жылдары ±лы Жiбек жолыныњ тарихи-мєдени м±расын саќтау
Осы т±рѓыдан Жiбек жолыныњ ел экономикасы мен
Туристiк салада ±лы Жiбек жолы бойындаѓы объектiлердi т‰рлi
Осы жєне басќа Жiбек жолындаѓы туризм индустриясын дамытуѓа
¦лы Жiбек жолыныњ тарихи-мєдени м±расын жањѓырту, елiмiздiњ туризм
Ж±мыстыњ ѓылыми жањалыѓы ретiнде ±лы Жiбек жолыныњ
Жоѓары сапада, б‰кiл ќауiпсiздiк, экологиялыќ жаѓдайларды ескере
Ж±мыс ауќымдылыѓын ескерсек, оныњ нєтижелерiн оќу орындарында,
ЌОЛДАНЫЛЃАН ЄДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
Ртвеладзе Э. Великий Шелковый путь: Энциклопедический
Лубо-Лесниченко Е.И. Великий Шелковый путь. “ Вопросы истории”.
Байпаќов К.Н. ±лы Жiбек жолы жєне ортаѓасырлыќ Ќазаќстан.
Радкевич В.А. Великий Шелковый путь.М., 1990.
Чжен Кун Фу. Великий Шелковый путь: геополитика Казахстана.
Петров Л.М. Великий Шелковый путь. М., 1995.
Иерусалимская А.А. Великий Шелковый путь. Л., 1972.
Ма Юн. Шелковый Путь с Востока на Запад
Лубо-Лесниченко Е.Н. Великий Шелковый путь. М., 1991.
Байпаков К. Великий Шелковый путь и Казахстан// Казахстан
Акишев К.А. Семиречье и Южный Казахстан // История
Байпаков К.М. Средневековые города Казахстана на Великом Шелковом
История Казахстана. Очерк. – А: НАН РК, 1993.
Бартольд В.В. Очерк истории Семиречья.- М., 1963.
Казахская Советская Энциклопедия / под.ред. Козыбаев М.К. –
Жолдасбай±лы С. Ежелгi жєне ортаѓасырдаѓы Ќазаќстан. – Алматы:
По Шелковому пути. Гл. ред. Таланова О.В. –
Хафизов К. Шелковый путь и Казахстан. Материалы научно-практической
Материалы семинаров по вопросам развития туризма. Агентство Республики
Маргулан А.Х. Из истории городов и строительного искусства
Свод памятников истории и культуры Казахстана. Южно-Казахстанская область.
2
Ойлау және логика
Бастауыш сынып оқушыларының танымдық белсенділікті жетілдіру жолдарын ұйымдастыру
Педагогика пәні бойынша әдістемелік құрал
Бастауыш сынып оқушыларына ана тілі пәнінен экологиялық тәрбие беру
Балалар бақшасындағы дене мәдениетін ұымдастыру формалары және оның әдістемесі
Бастауыш сыныпта математиканы оқытуды жаңа технологияны қолдану
ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫҚ ТЕҢДЕУЛЕР КУРСЫНЫҢ ЖАТТЫҒУЛАРЫН ШЕШУДЕ КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ
Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері
Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының пәні мен жүйесі
¥жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы тәртіпке тәрбиелеу