Компьютерлік ойындарға тәуелділік ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 Теориялық бөлім. Аддиктивті мінез-құлықтың бір формасы ретінде құмарлық
1.1 Аддиктивті мінез-құлық түсінігі және оның дамуына әкелетін
1.2 Аддиктивті мінез-құлықтың қалыптасу кезеңдері .............
1.3 Аддиктивті мінез-құлықтың жіктемесі ....................
1.4 Ересектердің құмарлық ойындарға тәуелділік ерекшеліктері .....
1.5 Компьютерлік ойындардан тәуелділік ерекшеліктері ...............
2 Эксперименттік бөлім ......................
2.1. Зерттеудің мақсаты, болжамы, міндеттері, зерттеу жүргізілген орын
мен зерттелушілер сипаттамасы......................
2.2 Психодиагностикалық әдістемелер сипаттамасы
23 Эксперименттік және бақылау топтарының мәліметтері бойынша корреляциялық талдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде психологтар адамның мінез-құлқының ауытқушылық мәселесіне үлкен назар
Бұл жұмыс адамдардың азарттық ойындарға тәуелділігі немесе гэмблинг тәуелділік
Азарттық ойындарға деген тәуелділік (ойынмания, лудомания және гэмблинг-тәуелділік) бүкіл
Бұл мәселе қазірігі дамыған коммуникация кезінде ерекше өзекті болып
Сонымен бірге соңғы кездері компьютерлік ойындарға деген тәуелділіктің пайда
Азарттық ойындардың ежелгі тарихы мен кең таралу мәселесіне қарамастан,
Осыған байланысты, зерттеу жұмысының мақсаты азарттық ойындарға тәуелділіктің пайда
Қойылған мақсаттарға жету үшін жұмыста келесі міндеттерді шешу қарастырылады:
адамның аддиктивті мінез-құлқының әртүрлі түрлері мен дамуын теориялық зерттеу;
азарттық және компьютерлік ойындарға патологиялық тәуелділердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу
көрсеткіштерді бақылау тобы көрсеткіштерімен салыстыру;
лудомания мәселесін шешудің мүмкін болар нұсқасын анықтау.
Зерттеу объектісі: азарттық ойындарға тәуелділік шеккен адамдар.
Зерттеу пәні: аддиктивті мінез-құлықтың бір формасы ретіндегі құмарлық ойындарға
Зерттеу болжамы: азарттық ойындарға тәуелділердің тұлғалық сипаттары сау зерттелушілерден
Зерттеу әдістері:
1) А.Маслоудың өзін-өзі таныту сұрақтамасы;
2) К.Леонгард пен Г. Шмишектің бейімделген мінездемелік сұрақнамасы;
3) Ч.Д. Спилберг пен Ю.Л. Ханиннің реактивті және тұлға
4) Құмарлық ойындарға (компьютерлік, ойын автоматтарына) тәуелділікті анықтауға арналған
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: алғаш рет қазақстандықтардың құмарлық ойындарға тәуелділердің
Зерттеудің теориялық мәні: құмарлық ойындарға тәуелділік және аддиктивті мінез-құлық
Зерттеудің практикалық құндылығы: зерттеу мәселесінің эксперименттік тұрғыдан зерттеліп, талдануы
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ. АДДИКТИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ БІР ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ ҚҰМАРЛЫҚ
1.1 Аддиктивті мінез-құлық түсінігі және оның дамуына әкелетін
Аддиктивті мінез-құлықты анықтау үшін мінез-құлық нормасы, мінез-құлық патологиясы және
Тәуелділіктің болмауы индивидтің мінез-құлық нормасына сәйкес екендігін көрсетеді. К.К.
Мінез-құлықтық патология (П.Б. Ганнушкин бойынша) адам мінез-құлқында бейімделе алмаушылыққа,
Адамның девиантты мінез-құлқын қоғамда қабылданған нормаларға қарсы келуші және
Аддиктивті мінез-құлық (ағылшынның addiction сөзі – қазақшасы бұзылуға бейімділік
Аддиктивті мінез-құлықтың болуы микро және макро ортаның өзгерген жағдайына
Аддиктивті мінез-құлықтың анықтамасы оның барлық формаларына қатысты. Психикалық жағдайды
Шындықтан кету механизмі келесідей көрініс береді. Адам таңдаған тәсіл
Ары қарай шешімді қажет ететін кедергілер автоматты түрде мәселеден
Аддиктивті мінез-құлықтың дамуына әкелетін факторлар
Аддиктивті мінез-құлық процесінің пайда болуына және дамуына биологиялық, психологиялық
Биологиялық алғышарттар әрбір адам үшін анықталған әртүрлі әсерлерге елеңдеу
Қоғамның дезинтеграциясы және уақытында бейімделу мүмкіндігінің болмауына байланысты өзгерістердің
Аддикцияның пайда болуында балалар травмасы, балаларға зорлық-зомбылық көрсету факторы
Кәмелетке толмағандардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың көпшілігі: қараусыздық, құқық бұзушылық, психоактивті
Жалғанаманшылық (псевдоблагополучная) отбасы айқын көрінетін деспоттық сипатпен ерекшеленеді, ата-аналардың
Толық емес отбасында ата-ананың отбасындағы дефектісі бала, жеткіншек
Мәселелі отбасы ата-ананың арасындағы отбасындағы басшылыққа деген тартысымен, отбасы
Аморальды отбасы. Мұндай отбасында ата-ана немесе басқа мүшелерінің құқық
Криминогенді отбасы. Мұндай отбасының мүшелері қылмыс жасағандар. Кейбір жағдайда
Психологиялық факторға тұлғалық ерекшеліктердің қалыптасуындағы әртүрлі өмір кезеңіндегі
Аддиктивті, ауытқыған мінез-құлықтың туындауына жағдай жасайтын фактор ретінде жүйке-психикалық
Аддиктивті мінез-құлық формасына бейім жеткіншектердің мінез-құлқының негізгі түрткісі
Соңғы кездерде аддиктивті және компульсивті мінез-құлыққа жататын синдромдар саны
Тұлғаның аддиктивті ерекшеліктерін талдай отырып, В.Д. Менделевич
Аддиктивті тұлғада ашығудың әр түрі асқынады. Олар аштық сезімін
Сонымен, аддиктивті тұлғаның мінез-құлқындағы негізгісі шынайы өмірден қашуға талпыныс,
1.2 Аддиктивті мінез-құлықтың қалыптасу кезеңдері
Аддиктивті мінез-құлықтың қалыптасуы кең жекедара өзіндік ерекшеліктермен сипатталады, бірақ
1 кезең. Алғашқы дәм тату. Әдетте біреудің
2 кезең. Іздену аддиктивті мінез-құлқы. Алғашқы дәм татудан кейін
3 кезең . Аддиктивті мінез-құлықтың ауруға айналуы. Шартты түрде
Әлеуметтік факторлар – қоғамның тұрақсыздығы, психоактивті заттарға қолжетерліліктің болуы,
Әлеуметтік-психологиялық факторлар – топтық және ұжымдық мазасыздықтың жоғары деңгейі,
Психологиялық факторлар – тұлғалық идентификацияның жетілмеуі, ішкі диалогқа түсе
Биологиялық факторлар – психоактивті заттардың табиғаты және «агрессивтілігі»,
Психоактивті заттарды (алкоголь, есірткі және т.б.) қолданумен туған аддиктивті
1 кезең. Психикалық тәуелділіктің қалыптасуымен және тереңдеуімен сипатталады,
2 кезең. Бір заттарға деген физикалық тәуелділік қалыптасады
3 кезеңге өту (толеранттылықтың төмендеуі, абстинентті психоздар,
1.3 Аддиктивті мінез-құлықтың жіктемесі
Аддикцияның химиялық және химиялық емес формалары бар. Химиялық формасына
Аддиктивті мінез-құлықтың жіктемесіне келесі аддикция түрлері жатады.
Химиялық аддикциялар
Химиялық аддикциялар аддиктивті агент ретінде психикалық жағдайды өзгертетін әртүрлі
Алкогольдік аддикция
Химиялық аддикциялардың ішінде ең жақсы зерттелгені алкогольдік аддикция болып
Алкоголизм — созылмалы психикалық ауру, спиртті ішімдіктерді ұзақ уақыт
Алкогольден психологиялық тәуелділік алкоголь қалаған эффектіні тудыра алады деген
Алкоголь тек қана психологиялық ғана емес, сонымен бірге зат
Атарактикалық мотивация. Атарактикалық мотивацияның мазмұны эмоционалды дискомфорт
Субмиссивті мотивация. Мотивация мазмұны біреу жасаған алкоголді ішімдікті ішуден
Гедонистикалық мотивация. Алкоголь көңіл-күйді жоғарлату, қанағаттанушылық алу мақсатында қолданылады.
Мінез-құлықты гиперактивтілеу мотивациясы. Алкоголь қозуды тудыру үшін және оны
Жалғанмәдени мотивация. Бұл жағдайда алкогольдік ішімдіктің атрибутты қасиеттеріне мән
Нашақорлық және токсикомания
Олардың арасындағы айырмашылық шартты түрде. "Нашақорлық" ұғымы есірткі ретінде
Нашақорлық — ауру жағдайы, психикалық және физикалық тәуелділік құбылысымен
Токсикомания — ресми есірткі тізіміне алынбаған заттарға психикалық және
Психикалық жағдайдың өзгерісін тудыратын заттарды қолданған кезде де өмірге
Есірткі заттарын қолдану мотивациясы алкогольдік аддикциядағыға жақын, өйткені әрекет
Шылым шегушілік (никотинизм)
Алкогольмен бір қатарда табак — қанағаттанушылық алудың кең тараған
Никотин — алкалоид, табак түрлерінің жапырақтары мен тұқымдарында болады.
Темекі шегу — бұл ағзаның созылмалы интоксикациясы. Табак құрамындағы
Психоәлеуметтік жағдай маңызды рөлге ие – ата-анасының, мұғалімінің, және
Химиялық емес аддикциялар
Химиялық емес аддикцияларға азарттық ойындар (гэмблинг), сексуалды және махаббат
Қатынас аддикциясы адамның белгілі қатынас типіне деген әдетімен сипатталады.
Ургенттік аддикция үнемі уақыттың жетіспеуі жағдайында жүрумен сипатталады. Қандай
Махаббат, сексуалды аддикциялар және қашу аддикциясы.
Аддикцияның бір-бірімен жанасып жататын үш түрі бар, олар: махаббат,
Махаббат аддикциясы – бұл басқа адаммен қатынасқа шегенделген
Екі аддиктивті адам арасындағы қатынас сау емес эмоцияға негізделеді.
Қашу аддикттісі – аддикттінің бұл түріне де эмоциялық бұзылулар,
Қашу аддиктісінде негативті қарқындылық оның өміріне енгісі келетін, оның
Сексуальды аддикциялар жасырын аддикцияларға жатады. Бұл мәселеге байланысты қойылған
Сексуалды аддикциялар пайда болу механизмдеріне байланысты терең, трагедияланған түрі,
Сексуалды аддиктілерде секс олар үшін маңызды қажеттілік және өзінің
Бұл негізгі сенім сексуалды аддикцияның жинақталатын орталығы болып табылады.
Жұмысқорлық
Қазіргі кездегі жұмысқорлық жұмысқор жұмыс істейтін ұжымның аддиктивті қасиеттерімен
Барлық жүйелер оған қатысатын адамдардан жүйе құрылымына сәйкес белгілі
Ұйымның өзі аддиктивті субстанция ретінде функция атқара алады. Бұл
Аддиктивті жүйенің бір сипаты ретінде адамның уақытын бос жібермеуге
Аддиктивті жүйеге қызметкерлердің қабілеттіліктерін, таланттарын шектеу тенденциясы тән. Бұл
Аддиктивті ұйымдар адамдардың кәсіби дамуын тоқтатып, оларды объективті түрде
Аддиктивті ұйымдар жұмысқорлықты тікелей стимулдайды, адамдардың тіпті ұйым жұмысына
Тамаққа деген аддикция - Артық тамақ ішу
Тамаққа деген аддикция тамақты адамның өзін қанағаттандырмайтын субъективті шындықтан
Мұндай шындықтан кету жолы көңіл-күйді бақылаудың тиімді тәсілі болуы
Бұл процесс психофизиологиялық сипатқа ие, өйткені артық тамақ жейтін
Ашығу
Ашығу механизмінің пайда болуы екі себеппен түсіндіріледі. Бірінші нұсқасы
Ашығудың медициналық нұсқасынан басқа медициналық емес нұсқасы да бар.
1.4 Ересектердің құмарлық ойындарға тәуелділік ерекшеліктері
Азарттық ойындардың таралуына келетін болсақ, соңғы кездерде азарттық ойындар
Көңіл көтеру формасы ретіндегі азарттық ойындар ежелден бар және
Осыған байланысты көптеген американдық зерттеушілері азарттық ойындарды халыққа зиянын
Ойынның демократияланған, әрбір адам қол жеткізе алатын әртүрі бар.ойынға
Гэмблинг-тәуелділікті қалыптастыратын факторлар
Азарттық ойындарға қатысу жағдайларында аддиктивті процестің басталуын анықтау өте
Ойыншылардың мінез-құлқын түсіндіруде психоанализден басқа да бағыттар бар. Ойынға
Балалар мен ересектерге жасалған генетикалық зерттеулер адамдардың популяциясындағы синтездің
Азарттық ойын аддикциясының белгілері
Ц. П. Короленко және Т. А. Донских (1990)
Жиі әуестену, ойынға кететін уақыттың молаюы.
Қызығушылық шеңберінің өзгеруі, алдыңғы мотивациялардың ойынмен ығыстырылуы, ойын жайлы
Үлкен ұтыстан және жиі ұтылыстан кейін ойынды тоқтатуға
Ойыннан кейінгі аралылықтағы салыстырмалы қысқа уақытта және күрделі
Ойынға қатысу біртіндеп жиілеп, жоғары тәуекелділікке талпынумен сиаптталады.
Ойын тілегімен ілесе жүретін қысым жағдайы кезеңдері пайда болады,
Ойынмен қош айтысқысы келгендер аз ғана арандату бола қалған
Азарттық ойынға қатысушы адамдар алкогольдік ішімдіктерді жиі қолданады, сонымен
Аддиктивті мінез-құлықты, азартты ойындарға белсенді қатысушы әйел адамдардың тұлғалық
Білім алу процесінде және оқу орнын тәмәмдағаннан кейін көпшілігінде
Лудомандар категориясы
Соңғы кездері Ресейде азарттық ойындарға (патологиялық гемблинг – ойынға
Лудомандардың келесі ерекшеліктері бойынша жіктелген категориялары бар (Н.Н. Иванец,
Азарттық ойындардың түрлеріне патологиялық елігу бойынша – рулетка
Азарттық ойындарға жас ерекшеліктері бойынша елігу – 21-30 жас
Жыныс бойынша – ерлер (89,7%), әйелдер (10,3%);
Бірлескен тәуелділікпен (78,7%) – азарттық ойын + ішімдікке тәуелділік
Мінез-құлық ерекшелігі бойынша – девианттылық (21,4%),
Білім деңгейі бойынша – жоғары (8,7%), аяқталмаған
Отбасы статусы бойынша – тұрмыста/үйленген (23,4%), ажырасқандар (29,3%), некеде
Реабилитациялық потенциал деңгейі бойынша: жоғары (21,8%), орташа
Барлық лудомандарда адамгершілк бейімделе алмашылыққа байланысты адамгершілік-этникалық,
Коморбидті (ойындық тәуелділік, алкогольдік немесе нашақорлық тәуелділікпен бірлескен) пациенттер
1) жоғары «әлеуметтік батылдық» – тәуекелге бел буушылық,
2) «сезімдермен жараланғыш» – тұрақсыздыққа бейімділік, жағдай әсеріне түскіш,
3) «экспрессивтілік» – ойлаудың эмоционалды дұрыс бағдарланбауы, аяқ асты
4) «қысымдылық» – талпыныстардың белсенді түрде қанағаттанбауы;
5) «өзіндік бақылаудың тұрақсыздығы» – өзі жайлы ойларындағы қақтығыстар,
Тұрақты ремиссия жоғары реабилитациялық потенциалы бар, монотәуелді, отбасы, жұмысы
Азарттық ойындарға тәуелділіктің қалыптасуы
Азарттық ойындар (гэмблинг) психикалық жағдайды өзгертуде қандайда бір заттарды
Американдық диагностикалық және статистикалық басшылықтың психикалық бұзылуларды классификациялауы DSM-IV
Азарттық ойындарға патологиялық елігу бес теориялық модель көзқарасы
В. Зайцев азарттық ойындарға патологиялық бейімділіктің феноменін мінез-құлықтық модель
Иррационалды сенімге келесі төрт орталық сипатты жатқызады: ұзақ уақыттық
Психодинамикалық бағдарланған терапевтер ойыншының компульсивті мінез-құлқын обсессивті-компульсивті тұлғаға тән
Стресс және жоғары деңгейдегі күш түсірушілік жағдайындағы симптоматикалық мінез-құлыққа
Гэмблингке ұшыраған адамдардың болжамдау және эмоционалды-еріктік іс-әрекет ерекшеліктерін анықтау
Американ психологы Джефри Хейнепс (2002 жылғы баяндамасы) азарттық ойындарға
Хейнепс патологиялық елігудің келесі кезеңдерін бөліп көрсетеді: ұту, ұтылу,
Алғашқы ұтыстан кейін адамда басқаларға қарағанда табыстымын деген пікір
Үміт үзу бірнеше жолдармен аяқталады. Кейбір патологиялық ойыншылар қашып
Азарттық ойындар, есірткілер, бандитизм, қылмыс – мұның барлығы қоғамға
Азарттық ойын ойнаушы жеткіншектердің мәселелері мен ерекшеліктері
Жеткіншектің немесе жас адамның шылым, алкоголь, есірткі қолдануы
Бірақ жеткіншектік жастағы белгілі бір мінез-құлық стереотиптері жасерекшелік құрылымына
Жеткіншектер бос уақыттарын қалай өткізетіндігі олардың балалық шақтан
Жастарға жүргізілген этнографиялық зерттеулер жеткіншектердің есірткі қолдануы және азарттық
Ересектердің де, жеткіншектердің де азарттық ойындар ойнауы әлеуметтік себептермен
Басқа дәм тату әдеттері сияқты, азарттық ойындармен қиянат ету
АҚШ және Канада жеткіншектер арасында жиі және патологиялық ойындар
Сонымен, азарттық ойындарға құмар жеткіншектер девиантты мінез-құлыққа бейімділік танытады.
Гэмблингтің медициналық аспектілері
Мичиган университетінің зерттеушілері ойын кезінде адам миы ойын
Біздің миымыз біз ойлағанымыздан да жылдам жұмыс жасайды. Әсіресе,
Зерттеушінің көзқарасынша, мидың табыстылық немесе табыссыздыққа жауап беретін бөлімі
Барлық тәуелділіктің қалыптасу механизмі ұқсас болып келеді. Әдетте
Егер даму аспектілері мен даму себептеріне назар аударсақ, онда
Тәуелділік жағдайы жүйке жүйесінің жұмысына, бас миға әсерін тигізеді.
Балаларға және ересектерге жүргізілген генетикалық зерттеулер адамдардың популяциясындағы эндофинді
Тәуелділік жағдайын қарастыра отырып, олар терең стресс фонында дамитынын
Барлық тәуелділік жағдайлары иммунодефициттің жылдам дамуына әкеледі. Нашақордың тәуелділігі
Сонымен, тәуелділіктің дамуы механизмдерін қарастырудың және түзету жолдарын, құралдарын
1.5 Компьютерлік ойындарға тәуелділік ерекшеліктері
Қазіргі кезде компьютерлік технологиямен ойын бағдарламаларын қамтамасыз ететін нарықтың
Осы мәселе төңірегінде обьективті бақылаулардың нәтижесінде келесі факторларды атап
- компьютерлік ойын бизнесінің белсенді дамуы;
- ойын бағдарламаларын қамтамасыз ету мүмкіндіктерінің кеңеюуі;
- компьтерлік ойын журналдармен газеттердің көбеюінде;
- Интернет торабындағы ойын веб - сервердердің санының көбеюі.
Компьтерлік ойынға қызығушылардын саны ұлғаюына байланысты Компьютерлік ойындарының
Компьютерлік ойыннан психологиялық тәуелділік әлі күнге дейін кейбір мамандар
Ойын аддиктерінің көпшілігінде обьективті себептерсіз жалпы көңіл күйі төмен
Ойын аддиктерінде ойынға деген қажеттілік тұрақты болады, бірақ оны
Ойын аяқталғаннан кейін көңіл - күйдің төмендеуін ойынға қажеттілік
Сонымен аддиктердің көңіл - күйінің төмендеуінің бірде -
Аддиктердің эмоциялық сферасында ауытқушылықтың бірден бір себебі: олардың субьективті
Ойын аддиктерін нақтылықтан қашумен қатар рөлге кіру қажеттілігі
Сондықтан компьютерлік ойындар аддиктерінің эмоционалды психологиялық жағдай сферасында
1. Компьютерлік ойындарға қажеттіліктің үнемі болуымен қатар оны толығымен
2. Аддиктердің компьютерлік ойындармен айналысуды тоқтауда психологиялық тәуелділік
3. Өзіне деген конгуренттілікттің жоқтығынан "Мен нақтылықта", "Мен
Бақылулар нәтижесінде аддектитердің социумда бейімбеушіліктері қалыпты еместігі анықталды. Аддиктерде
Жоғарыдағы айтылғандарға қорытынды жасайтын болсақ бәрімізге белгілі ішімдік,
2 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
2.1. Зерттеудің мақсаты, болжамы, міндеттері, зерттеу жүргізілген орын мен
Зерттеу жұмысының мақсаты азарттық ойындарға тәуелділіктің пайда болуы мен
Қойылған мақсаттарға жету үшін жұмыста келесі міндеттерді шешу қарастырылады:
адамның аддиктивті мінез-құлқының әртүрлі түрлерін зерттеу;
азарттық және компьютерлік ойындарға патологиялық тәуелділердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу
зерттелетін топтардың мінездемесін құру;
экспериемнттік топ көрсеткіштерін бақылау тобы көрсеткіштерімен салыстыру;
лудомания мәселесін шешудің мүмкін болатын шешу жолдарын ұсыну.
Зерттеу объектісі: азарттық ойындарға тәуелділік шеккен адамдар.
Зерттеу пәні: аддиктивті мінез-құлықтың бір формасы ретіндегі құмарлық ойындарға
Зерттеу болжамы: азарттық ойындарға тәуелділердің тұлғалық сипаттары сау зерттелушілерден
Зерттеу әдістері:
- Жалпы мәліметтер мен диагностикалық сұрақтамалар;
- А.Маслоудың өзін-өзі таныту тесті;
- К.Леонгард пен Г. Шмишектің бейімделген мінездемелік сұрақнамасы;
- Ч.Д. Спилберг пен Ю.Л. Ханиннің реактивті және тұлға
- Құмарлық ойындарға (компьютерлік, ойын автоматтарына) тәуелділікті анықтауға арналған
Зерттеу барысында сұрақтама әдісі, интервью, анкета арқылы зерттеу жұмыстары
Зерттеу жұмыстары анкета әдісі арқылы жүргізілді. анкета төрт
Зерттелінетін топтарға мінездеме.
Анкетаның бірінші бөлімінің нәтижесі бойынша зерттелінушілердің көрсеткіштерін 1 кестеден
Кесте 1. Зерттелінетін топтарға мінездеме.
Мінездеме түрлері Эксперименталды топ Бақылау тобы
Зерттелушілер саны % Зерттелушілер саны %
Жынысы: ер
әйел 16
4 80
20 14
6 70
30
Жасы: мин. макс.
орта 22-42
29 Х
19-43
28 Х
Білімі: орта
орта-арнаулы
жоғары 1
7
12 5
35
60 1
8
11 5
40
55
Отбасылық жағдайы: бойдақ
үйленген ажырасқан
11
5
4
55
25
20
6
12
2
30
60
10
Балалары:
бар
жоқ
7
13
35
65
10
10
50
50
Әлеуметтік жағдайы:
төмен
орташа
жоғары
2
15
3
10
75
15
1
18
1
5
90
5
Тұрмыстық жағдайы:
жеке пәтер
коммуналды
пәтер жалдайды
12
4
4
60
20
20
12
2
6
60
10
30
Отбасында психикалық ауырумен
ауырғандар:
иә
жоқ
1
19
5
95
0
20
0
100
Отбасы мүшелері-нің тәуелділігі:
иә
жоқ
18
2
90
10
14
6
70
30
Ойынға деген шектен тыс құмарлық:
иә
жоқ
17
3
85
15
13
17
65
35
Құмарлық ойындарының қандай
түрімен ойнайды:
казино
ойын автоматтары
лото
карта және домино
Х
11
47
14
28
Х
12
41
Ойын клубтарына
бару жиілігі:
аптасына 3-4 рет
аптасына 1 - 2 рет
айына 1 рет
бармайды
10
10
0
0
50
50
0
0
0
0
14
6
0
0
70
30
Ойынға деген түсініксіз тартылыс
Иә
Жоқ
16
4
80
20
0
20
0
100
Ойын залдарына:
Жалғыз барады
Біреумен барады
мүлдем бармайды
15
5
0
75
25
0
6
9
5
30
45
25
Жақын адамдардың ойынға қатынасы:
бірге ойнайды
қалыпты
жағымсыз
қарсы
0
5
11
4
0
25
55
20
4
15
1
0
20
75
5
0
Кестеде келтірілген нәтижелерден эксперименталды мен бақылау топтарының отбасылық жағдайлары
Сонымен қатар экспериментды топ мүшелерінде балаларының саны бақылау тобына
Эксперименталды топ мүшелерінің отбасыларында бақылау тобына қарағанда құмарлық
Эксперименталды топтың мүшелері бақылау тобына қарағанда ойщн влубтарына
Сонымен бірге топ мүшелерійің ойынға деген шектен тыс құмарлықтары
Эксперименталды топтың мүшелері ойын залдарына жалғыз барғанды қалайды, ал
2.2 Психодиагностикалық әдістемелер сипаттамасы
Зерттеу барысында келесі әдістемелер қолданды:
1. Диагностикалық сұрақтама.
Анкетаның бұл бөлімі Томас Такердің әдістемесі арқылы жасалынды. Анкетаны
20-28 сұрақтардың жауаптарын талдауда Т. Такер әдістемесі қолданды:
- "ешқашан" жауабына 0 ұпай;
- "кейде" жауабына - 1 ұпай;
- "жиі" - жауабына - 2 ұпай;
- "үнемі" жауабына - 3 ұпай. Барлық 9 сұраққа
0 ұпай - құмарлық ойындарға деген ешқандай
1-2 ұпай - респондент құмарлық ойындарды негавтиті әсерге жеткізбей,
3-7 ұпай - респондент құмарлық ойындарды ойнауда негативті
8-27 ұпай - негавтиті әсерлерге әкелетін деңгейде ойнайды. Құмарлық
2. А. Маслоудың "Өзін-өзі таныту тесті"
Бұл тест бойынша нәтижелерді қорытындылау мен интерпретациялау келесі сипатта
Зерттелінуші өзін-өзі белсенендендіруде сәйкес келетін пікірді таңдап алса, онда
«Уақытқа бағдар» коэффицентінің ұпайлары «уақытқа бейімділік» шкаласының ұпайлар
«Уақытқа бағдарлау» шкаласы (17 пікірден тұрады) адамның уақытқа
«Қолдау» шкаласы (90 пікірден тұрады) немесе «Өзіне сүйену», тұлғаның
«Құндылық бағдарлар» шкаласы (20 пікірден тұрады) тұлғаның өзін-өзі
«Мінез-құлық икемділігі» шкаласы (24 пікірден тұрады) әртүрлі жағдайларда біркелкі
«Сензитивтілік» шкаласы (13 пікірден тұрады) тұлғаның қаншалықты өзінің
«Кенеттілік немесе спонтадылық» шкаласы (14 пікірден трады)
«Өзін-өзі сыйлау» шкаласы (15 пікірден тұрады) тұлағаның өз
«Өзін-өзі қабылдау» шкаласы (21 пікірден тұрады) өзінің
«Адам табиғатына көзқарас» шкаласы (10 пікірден тұрады)
«Энергиялық» шкаласы (7 пікірден тұрады) адамның әлемді тұтасымен қабылдау
«Агрессияны қабылдау» шкаласы (16 пікірден тұрады) адамның өз
«Қатынастылық» шкаласы (20 пікірден тұрады) адамның қоршаған
«Танымдылық қабілеттіліктер» шкаласы (11 пікірден тұрады) адамның қоршаған
«Креативтілік» шкалас (14 пікірден тұрады) тұлғаның айқын бағыттылықтарын анықтайды.
Сонымен бейімделген тест 14 шкаладан және 126 пікірлерден
3. К. Леонгард пен Г. Шмишектің бейімделген мінездемелік сауалнамасы
Берілген сауалнама 88 сұрақтан тұрады. Сұрақтамаға үлгі мен
№ К. Леонгард бойынша мінез типтерінің атауы Акцентуация
1 Гипертимді Гипертимділік 2,5 х (келесі сұрақтар жауаптарының ұпайлар
2 Қозушы Проективті 1,67 х (келесі сұрақтар жауаптарының ұпайлар
3 Эмотивті Эмоцентрикалық 2,5 х (келесі сұрақтар жауаптарының ұпайлар
4 Дистимді Дистимділік (депрессивті) 2,5 х (келесі сұрақтар жауаптарының
5 Мазасыз қорқақ Невротикалық 2,5 х (келесі сұрақтар жауаптарының
6 Аффективті-экзальтильді Интроективті 5 х (келесі сұрақтар жауаптарының ұпайлар
7 Аффективті-босаң Циклотомикалық 2,5 х (келесі сұрақтар жауаптарының ұпайлар
8 Тежелулі (қалыпсыз) Паранойялды 2,5 х (келесі сұрақтар жауаптарының
9 Педантты тип Ригидті 1,67 х (келесі сұрақтар жауаптарының
10 Демонстративті Шеттілген 1,67 х (келесі сұрақтар жауаптарының ұпайлар
4. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық деңгейін анықтау»
Бұл тест сол сәттегі мазасыздық деңгейі (реактивті мазасыздық көңіл
Тұлғалық мазасыздық көптеген жағдайларда қауіп ретінде қабылдап, себепсіз мазасызданады.
Реактивті мазасыздықтың жоғарғы деңгейі зейін мен сезімнің үйлесімін бұзады.
Дегенмен, мазасыздық барлық уақытта жағымсыз сипатта болмайды. Мазасыздықтың белгілі
Мақсаты: сол кездегі (реактивті мазасыздық) мазасыздық деңгейін зерттеу және
Зерттеу тәртібі: эксперимент жүргізуші әдістеме мәтінін оқиды және
Сыналушылар сұрақтың бірінші бөліміндегі (№№1-20) нұсқадағы 4 жауаптың біреуін
жоқ;
болмауы мүмкін;
болуы мүмкін;
иә.
Құптама номірінің қарсысына таңдаған жауап нөмірін жазады.
Екінші бөлім (№№ 21-40) нұсқасындағы жауаптар басқаша:
ешқашан,
кей кезде;
жиі;
әрқашан.
Нұсқау: сіздерге мынадай (1-20) құптамалар берілген. Әрқайсысын мұқият
жоқ;
болмауы мүмкін;
болуы мүмкін;
иә.
Келесі 20 құптама (№№21-40) жауаптары басқаша:
ешқашан,
кей кезде;
жиі;
әрқашан.
Сіз таңдаған жауабыңыздық нөмірін көрсетіңіз.
Алынған деректерді өңдеу және қорытындылау.
Құптама тұсына жазылған ұпай қосындысы есептеліп №3,4,6,7,9,12,13,14,17,18, яғни ∑1,
РМ=∑1- ∑2+35
Осылайша тұлғаның мазасыздық деңгейіде есептелінеді, онда:
ТМ=∑1- ∑2+35
Онда ∑1 - ұпай қосындысы – ұпай жауаптары
∑2 - қалған ұпай қосындысы №21,26,27,30,33,36,39.
Егер алынған ұпай 30-дан төмен болса, бұл мазасыздықтың төмен
2.3 Эксперименттік және бақылау топтарының мәліметтері бойынша корреляциялық талдау
Екі статистикалық топ арасындағы байланысты Спирменнің (Rxy) корреляциялық коэффиценті
Эксперименттік топ нәтижелері.
Эксперименттік топтар арасындағы статистикалық мәнді байланыс келесі айнымалылыр
Жас ерекшеліктеріне байланысты тұлғалық мазасыздықтың оң корреляциясын (Rxy =0,90)
Үйленгендердің тұлғалық мазасыздықтары шкаласы бойынша көрсеткіштері жоғарғы ұпайды көрсетті
Балалары бар зерттелушілерде тұлғалық мазасыздық деңгейлері «Сензитивтілік» шкаласына қарағанда
«Агрессияны қабылдау» (Rxy =-0,65) шкласы бойынша әлеуметтік жағдайы төмен
Тұрмыстық жағдайы төмен респонденттерде «Сензитивтілік» (Rxy =0,89) шкаласы
6. Үйленген респонденттердің көрсеткіші ситуативті мазасыздық деңгейі (Rxy =0,70)
«Кенеттілік» (Rxy= - 0,65) и «Қанағаттылық» (Rxy =-0,65) бойынша
7. Ойын залдарына бару жиілігі «Мінез-құлық икемділігі» шкаласының көрсеткіштерінен
Ойынға тәуелділерде өзінің отбасының барлығы тұлғалық мазасыздық деңгейін ұлайтады,
«Агрессияны қабылдау» шкаласы бойынша әлеуметтік жағдайы неғұрлым төмен болса
Тұрмыстық жағдайы мен сензетивтілік шкаласында өзінің күйзелістеріне және сыртқы
Ойын залына бару жиілігі шкаласы бойынша олардың
Бақылау тобы
Статистикалық мәнді байланыстар бақылау тобында келесі айнымалылар арасында байқалды:
Әйелдерде жоғары көрсеткіш «Адам табиғатына көзқарас» шкаласы бойынша байқалды
респонденттердің білім деңгейі «Адам табиғатына көзқарас» шкаласысы көрсеткіштерінің пайымен
Некелік қатынасы бар респонденттерде «Қолдау» шкаласы бойынша төмен
Баласы бар респонденттерде «құндылықтық бағдарлар» шкаласы бойынша төмен ұпай
Жоғары білімі бар респонденттерде ойын залдарына бару жиілігі байқалды
Тұрмыстық жағдайы нашар респонденттер ойын залдарына жиі барады (Rxy
Достарымен ойын залдарына бірге баратын респонденттердің ойын залдарына бару
Туғандарының ойынға деген теріс қатынасы «агрессияны қабылдау» шкаласы бойынша
Респонденттердің білім деңгейі және «Адам табиғатына көзқарасы» шкаласы адамның
«Қолдау» шкаласы бойынша ұпайдың отбасының пайда болуына байланысты шешім
Материалды жағдай деңгейіне байланысты бақылау тобы әртүрлі көрсеткіштермен прагматикалық
Тұрмыс жағдайының сапасы мен ойын залдарына жиі бару,
Достарымен ойын залдарына баратындар, жиі ойнайды. Мұны олардың уақыттарын
Туғандарының ойынға қатынасымен байланысы және «Агрессияны қабылдау» шкаласының ұпайларының
Топтардағы корреляциялық байланыстарды салыстыру
Отбасы. Тәуелді ойыншылар үшін отбасы және балалар – қысым
Материалды және тұрмыстық жағдай. Тәуелді ойыншыларда төмен материалды жағдай
Тұқым қуалаушылық факторлар. Тәуелді ойыншыларда үлкен мәнділікке ие және
Ойын залдарына бару жиілігі. Сау ойыншыларда материалды жағдай деңгейіне
Эксперименттік бөлім бойынша қорытынды
Тәуелді ойыншылардың тұлағалық сипаты мұндай тәуелділігі жоқ адамдардың тұлғалық
Азартық ойындарға тәуелді адамдар өзін-өзі жүзеге асырудың төмен деңгейімен
Тәуелді ойыншыларға ұстамсыздық, өзіне сенмісіздік, шешімсіздік, өкпелегіштік, сырттай әлсіз
Тәуелді ойыншыларға көңіл-күйдің төмен болуы, жылдам шаршау, өмір жағдайларының
Тәуелді ойыншылар қарым-қатынаста, тұлғааралық байланыс орнатуда, отбасылық қатынастарда қиыншылықтар
ҚОРЫТЫНДЫ
Біз зерттеу жұмысының мақсатына жеттік деп есептеуге болады. Азарттық
Теориялық және эксперименттік зерттеуіміздің нәтижелері көрсеткендей, құмарлық ойындарға тәуелділік
Теориялық талдаудан біз құмарлық ойындарға тәуелділік химиялық емес тәуелділікке
Қазіргі кезде аддиктивті мінез-құлықтың бұл формасының дамуына жағдай жасайтын
Осыған байланысты барлық қажетті көрсеткіштерді есептеуге мүмкіндік беретін жылдам
Сонымен бірге Гемблинг тәуелділік мәселесін шеу үшін мемлекет жағынан
Казино және басқа ойын клубтарын ұйымдастыру үшін қатаң
Тек қана азарттық ойынға тәуелділікпен күрес бойынша күштерді біріктіру
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Большой психологический словарь. – М., 2003.
Иванов В.Д. "Тенденции развития игорного
Иванов М.С. Психологические аспекты негативного влияния игровой компьютерной зависимости
Комер Р. Патопсихология поведения, нарушение и патологии психики. –
Кулаков С.А. Диагностика и психотерапия аддиктивного поведения у подростков.
Кун Д. Основы психологии: Все тайны поведения человека. –
Макаров В.В. Психотерапия нового века. – М.: Академический проспект,
Менделевич В.Д. Наркозависимость и коморбидные расстройства поведения (психологические и
Меновщиков В.Ю. Психологическое консультирование. Работа с кризисами и проблемными
Мещеряков Б., Зинченко В. Большой психологический словарь. – СПб.:
Панченко Л.Ф."О медицинских аспектах
Перре М., Бауманн У. Клиническая психология. – СПб.: Питер,
Реан А.А. Психология подростка. Полное руководство. – СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК,
Фомичева Ю.В., Шмелев А. Г., Бурмистров И. В. Психологические
Холмс Д. Анормальная психология. – СПб.: Питер, 2003.
Шапкин С. А. Компьютерная игра: новая область психологических исследований
Эльконин Д. Б. Психология игры. - М.: Юнити, 1995
Arcuri, A F., Lester, D. & Smith, F.O. (1985)
Becona, E. (1996) Опросы по распространенности чрезмерной и патологической
Becona, E. и Gestal, С. (1996) Патологическая азартная игра
Custer, R. L. (1982) Краткий обзор одержимости азартной игрой.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Forth Edition).
Dickerson, M. (1993) Внутренние и внешние детерминанты зависимости от
Fisher, S.E. (1992) Оценка патологической увлеченности детей азартными играми
Fisher, S.E. (1993b). Азартная игра и патологическая азартная игра
Fisher, S.E.. (1996) Азартная игра и нездоровая увлеченность азартной
Gaboury, А. и Ladouceur, R. (1993). Предотвращение патологической азартной
Griffiths, M. D. и Sutherland. Я. (1998). Участие подростков
Gupta, R. и Derevensky, J. (1999). Участие молодежи в
Kieffer, L. Krinsky (редакторы). Болезненная зависимость: алкоголизм, наркомания, азартные
39. Акопов А.Ю. Игра в жизнь. - СПб.: Политехника,
40. Акопов А.Ю. Лечение игровой зависимости //
41. Богушева Е. Чем бы дитя не тешилось. -
42. Габриэль К. Азартные игры и духовность. - М.:
43. Гарифулин Р. Опасные психологические ловушки М.: Феникс, 2004.
44. Зайцев В.В. Патологическая склонность к азартным играм –
45. Зайцев В.В., Шайдулина А.Ф. Как избавиться от пристрастия
46. Тяжелая болезнь – женский азарт // http://add.net.ru/articles/20010318225729.html
47. Лисун В. Основное инстинкт // Большая игра. -
48. Жақыпов С.М., Бизақова Ф. Білім беру жүйесінде
49. Сидоренко Е.В. Методы математической обработки в психологии. -
50. Шакеева Ч.А. Ценностные ориентации и самочувствие молодежи в
2
Аддиктивті мінез - құлықтың жіктемесі
Интернетке тәуелділік
ОЙЫН СФЕРАСЫ ЖӘНЕ ОНЫ ҚҰРУ ЖОЛДАРЫ
КОМПЬЮТЕРЛІК ОЙЫНДАРДЫ ҚҰРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Жасөспірімдер және әлеуметтік желі
Аддективті мінез-құлық ерекшеліктері
Жасөспірім шақтағы интернет-тәуелділіктің теориялық негіздері
Вертуальды және интернет тәуелділігінің психикалық аспектілері
Компьютерлік ойындардың мінез - құлыққа агрессивті әсер ету проблемалары
Қазіргі замандағы Қазақстандағы жасөспірімдер