Сана қалыптастыру әдістері

МАЗМҰНЫ
Кіріспе...............................3-4
1 Тәрбие әдістері, тәсілдері және олардың түрлері.................5-8
1.1 Сана қалыптастыру әдістері...........................9-12
1.2 Іс - әрекет ұйымдастыру әдістері.................13-16
1.3 Ынталандыру әдістері...............17-19
1.4 Тәрбие әдістерін таңдау шарттары...............20-21
2 Тәрбие құрал жабдықтары және формалары түсінігі........22-23
2.1 Тәрбиенің негізгі формаларына сипаттама......................24-26
2.2 Тәрбие формалары мен құрал – жабдықтарын таңдау.........27
Қорытынды........................28
Әдебиеттер тізімі...............29
Қосымша 1..........................30
Кіріспе
Тәрбие үдерісін жүзеге асыру құралдары ретінде әдістер, құралдар, нысандарды
Тәрбие әдістерінің мақсаты: балалардың тіршілік, әрекет, қарым – қатынастарын
Қазіргі заманғы педагогикада оқушыға әсер етуіне сәйкес тәрбие әдістерін
Профессиялық педагогикада педагогтар мен тәрбиеленушілер негізінде әдістер классификациясы қалыптасқан:
● сана қалыптастыру әдістері
● іс - әрекет ұйымдастыру әдістері
● ынталандыру әдістері
Тәрбие әдістері бірін - бірі толықтырады, олардың бірлігі тәрбие
Тәрбие құралдары – тұлғаны қалыптастыру көздері. Тәрбие құралдары тәрбиеленушілер
1 Тәрбие әдістері, тәсілдері және олардың түрлері
Тәрбие әдісі (гректің «методос» жол деген сөзі) – бұл
а) Дамуды қолдайтын: сенім, мадақтау, көңіл бөлу, өтініш, пікір
б) Дамуды қолдамайтын немесе тежеу тәсілдері: жарлық беру, көкету,
Тәрбие тәсілдері:
Тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін, оларға жетудің жолдарын ұсыну.
Ақпараттық – ағартушылық.
Бағдарлау – іс - қызмет.
Қатынас.
Бағалау.
Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін және оларға жетудің жолдарын ұсыну
Бағдарлау – іс - қызметтік тәсіл оқушыларды еңбекке даярлауға
Қарым - қатынас тәсілі (коммуникативтік тәсіл) – балалар мен
Бағалау тәсілі көмегімен мектеп оқушылары адамдардың қимыл - әрекерттерін,
Қоғамдағы әлеуметтік - экономикалық өзгерістерге байланысты тәрбие мақсаты мен
а) Адамгершілік қасиеттерге негіз болар ықпалдар: қарым - қатынас,
б) Қандай да бір көзқарас, ұғымдарға сәйкес әдеттер орнықтырушы
Тәрбие тәсілдері өз ерекшеліктері бойынша келесідей жіктеледі: сендіру, жаттықтыру,
Сана қалыптастыру әдістері;
Іс - әрекет ұйымдастыру әдістері;
Ынталандыру әдістері;
1.1 Сана қалыптастыру әдістері
Тәрбие процесінің жалпы құрылымынан байқағанымыздай, дұрыс ұйымдастырылған тәрбиенің бірінші
Наным - сенімге оқушыны әрқилы әдістермен жеткізу мүмкін. Өткен
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері (ұғым, байымдау – пікірін
• этикалық әңгіме;
• әңгімелесу;
• пікірталас;
• лекциялар;
• өнеге;
• көндіру (суггестия).
Этикалық тақырыптағы әңгіме – инабаттылық мазмұнға негізделген деректер мен
білім көзі;
тұлғаның адамгершілік сапаларын басқалардың имандылық қасиеттерімен толықтырады;
тәрбиелік ұнамды үлгі - өнегені өрнек ретінде ұсынады.
Этикалық әңгіменің жақсы өтуіне әсер ететін жағдайлар:
• бір мәселе төңірегінде бірнеше пікірлердің айтылуы;
• оқушы сұрақтарын мұғалімнің мақұлдауы, оған өзінің жауап беруіне
• әңгіменің дайын жауаптарының болмауы;
• баланың өз ойын айтып, басқалардың пікірлерін тыңдауы;
• қарым - қатынас мәдениеті, мұғалімнің оқушы дәлелді пікір
• әңгімені лекцияға айналдырмау;
• әңгіменің жылы шырайлы жағдайда өтуі;
• баланың ішкі сырын айтуға көмектесуі;
• әңгіме материалдарын баланың өмірінен алу;
• түрлі пікірлерді біліп, оларды бір - бірімен салыстыру,
• жас ерекшеліктеріне сай болуы;
• тартымдылығы, қызықтылығы;
• мұғалімнің артық сөздер айтпауы.
Мұғалімнің тәртіп бұзған оқушылармен жеке сөйлесіп, оның қателігін өзіне
Пікірталастар – тәрбиеленушілерді қызықтыратын әр түрлі тақырыптарға арналған қызу
Өнеге - өте әсерлі әдіс. Бұл әдіс келесі заңдылыққа
Түсіндіру – тәрбиеленушіге көңіл - күй – сөздік әсер
Сұхбат – тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің пікір алысуға екіжақты кірісуін
Сұхбаттасудың мәселесі болғаны маңызды. Тәрбиеші шәкірттерін үйреншікті емес сұрақтар
Этикалы сұхбаттар алдын ала дайындалған, жауаптарын айтып қойған дайын
Сұхбатты дәрісбаянға айналдырмау;
Сұхбаттасу құралдары тәрбиеленушінің жан сезіміне жақын болғаны абзал;
Сұхбаттасу кезінде барлық көзқарастар мен пікірлерді анықтап, оларды салыстыра
Әңгімеге дұрыс жетекшілік – тәрбиеленушінің оңды шешімге өз бетімен
Ертегі, әдеби кітаптар, мерзімді баспасөз материалдары – мектеп жасындағы
Көзін жеткізу – тәрбиешінің өз тәртібі, жұмыс тәсілдері арқылы
Қоғамдық пікір. Балаларға тәрбиешінің қоятын талабы ең алдымен ұжымның
1.2 Іс - әрекет ұйымдастыру әдістері.
Тәрбие талапқа сай тұлға қалыптастыруға арналады. Тұлғаның түсінігі, нанымдары
Бала іс - әрекетіне қойылатын педагогикалық - психологиялық талаптар:
• іс - әрекеттің мақсатының анықтығы, оның жеке адамға,
• баланың мүддесі мен бейімділігін ескере отырып, оның көңілінен
• іс - әрекетті дұрыс ұйымдастыру балалардың белсенділігіне байланысты.
• тәрбиешінің басшылығы, жұмыс барысында кеңес беру, балалардың ынтасын
• оқушылар ұжымының қоғамдық пікірі арқылы іс - әрекеттің
Бұл топқа кіретін барлық әдістер тәрбиеленушілердің тәжірибелік іс -
Қажетті тұлға сапаларын қалыптастырудың жалпыланған әдісі – жаттықтыру. Қоғамдық
Жаттығу әдісі оқушыны объект жағдайынан субъект жағдайына жеткізеді. Жаттығу
Жаттықтыру әдісінң тиімділігн келесі шарттар анықтайды:
жаттығулар жүйесі;
олар мазмұны;
түсініктілігі мен жеңілдігі;
көлемі;
қайталау жиілігі;
бақылау мен түзету;
тәрбиеленушілердің тұлғалық сапалары;
жаттығулардың орындалу мерзімі мен орны;
жеке - дара, топтық, ұжымдық жаттығулар формасы;
жаттығу сеп - түрткілері мен оған деген ынта себептері.
Жаттығулар жиілігі, көлемі және жетіскен нәтижелер арасында тікелей тәуелділік
Жаттығулар жүйесін жоспарлауда тәрбиеші ең алдымен өз тәрбиеленушілеріне қандай
Тұрақты дағдылар мен әдеттер қалыптастыру үшін жаттығуларды мүмкін болғанша
Гуманистік тәрбиеде де қатаң әдістер қолданылады. Бірақ әңгіме онықалай
Кеңес-талап. Бала санасына ықпал жасуамен педагог қойған талаптың қажеттігін,
Ойын талап. Әрқандай талаптарды қою үшін тәжірибелі мұғалім баланың
Сенім талап. Мұндай әдісі, әдетте, сыйластық жайлаған ортада іске
Өтініш талап. Педагог пен тәрбиеленуші арасында достық, жолдастық қарым-қатынас
Үйретіп көндіру – көзделген сапаны жылдам әрі жоғары деңгейде
Тәрбие шарттарын екі тараптың да анық, дұрыс түсінуі. Егер
Қандай да талапқа көндіруде, айтар ойыңызды сөзбен анық, түсінімді
Әрбір уақыт аралығына қонымды, оқушы мүмкіндігіне сай әрекет жоспарлаңыз.
Қалай орындалуын, одан болар нәтижені көрсете біліңіз. Салақтық пен
Көндірудің бірізді – параллель схемасын қолданыңыз. Егер тұлға сапаларын
Көндіру тілектестік пен мүдделікке негізделген, бірақ бірқалыпты қатаң, үздіксіз
Көндірудің педагогикалық тиімді нәтижесі ойынмен бірге келеді. Бала белгілі
Көндіру үшін баланы ойынға тартудың себептері:
1) қажетті іс - әрекет мақсаты оқушылар үшін тартымсыз
2) мақсатқа жету жолы іс логикасына орай баланы жалықтыратын,
Тапсырыстар беру – балаларды ұнамды қылық - әрекеттерге жетелеудің
Тәрбиелік жағдайлар – арнайы жасалған шарттарға орай тәрбиеленуші іс
Жағдай жалған, жасанды болмай, нақты өмірде кездесетін қарама -
Тәрбиеші әдейі жағдай туындатушы шарттарды түзеді, ал ситуациялар табиғи
Тұлға мінез - қылығын қалыптастыру әдістері тәрбиеде өте қажет.
1.3 Ынталандыру әдістері.
Тәрбиеленушіні белгілі іс - әрекетті орындатуға талаптандыру ниетімен қолданылатын
Баланың табиғатында «Мен өзім» деген белсенділігі бар, ол тәрбиеленушілердің
Жарыс – адамға, қоғамға қажетті сапаларды тәрбиелеуде жастардың табиғи,
жарысты белгілі мақсатқа орай ұйымдастыра білу;
жарыстың бағытынбелгілеп, мазмұнынанықтау.
Бұл үшін жарыстың мақсаттары мен міндеттері айқындалады, бағдарлама түзіледі,
Мадақтау – оқушылардың тәртібін, мінез - құлқын бағалап және
Мадақ - марапат сырттай көзге түсіп әйгілену ниетімен емес,
Мадақтау арқылы тәрбиеленушіні басқа балаларға қарсы қойып алмауды да
Мадақ қолдана отырып, кім, не үшін, қаншалықты сыйға тұрарлық
Әрқандай мадақ жеке тұлғалық ерекшеліктерді ескерумен беріледі. Өзіне сенімі
Бүгінгі мектеп тәрбиесіндегі басты міндеттерден жазбау. Мадақтау мәселесін шешуде
Гуманистік педагогика жазалауды да жоққа шығармайды, бірақ оның шегін,
Жазалау – келеңсіз қылықтарды шектеп, тежеу үшін, басқалар алдында,
қосымша міндеттер тану;
кей құқықтардан айыру не шектеу;
моральдық сөгіс, не айып тағу.
Тәрбие барысында жазалаудың келесі формалары қабылданған: жақтырмау; ескерту; сөгіс
жазаның ұжым тарапынан туындауы;
жазаның нақты болуы;
жазаның міндетті түрде орындалуы;
баланың не үшін жазалағанын түсінуі;
тәрбиеленушінің намысына нұқсан келтіруден аулақ болу;
жазалау мақсатының тек ұнамды қасиеттерді баулуға бағытталуы;
жазаның қате қылықтарды толық түсіну негізінде орындалуы;
жазаның өш алу құралы болмауы;
жазалаудың нақты шәкіртке бағытталуы;
балалардың дара психологиясын біліп, жазалау.
Жазаның түрлері оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай болып,
Тәрбиеленушілерге тәрбиесіз болудың пайдасыз екендігін сезіндіретін жағдайларды тудыру –
келісім;
жеке өзін - өзі тәрбиелеу парақтары;
ЭЕМ мониторингі;
тәрбиелеу тестері.
Қоғамдық және экономикалық қатынастар баланы ерте жастан қатаң конкуренттік
1.4 Тәрбие әдістерін таңдау шарттары.
Тәрбие әдістерін таңдау – күрделі проблемалардың бірі. Тәрбиешінің кәсіби
Тәрбие жұмысында әдістерді таңдап алу оқушылардың жас және дербес
Тәрбие мақсаттары мен міндеттері. Мақсат әдісті тек қолдап қана
Тәрбие мағынасы. Бір міндет бірнеше мағынаға ие болатынын естен
Тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктері. Тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктеріне қарай, міндт әртүрлі
Ұжымның қалыптасу деңгейі. Ұжымның өзін - өзі басқару формасының
Тәрбиеленушілердің жеке және тұлғалық ерекшеліктері. Жалпы әдістер, жалпы бағдарламалар
Тәрбиелік жағдайлар. Мұндай жағдайларға психологиялық - физиологиялық, санитарлы -
Тәрбие құралдары. Тәрбие әдістері тәрбие үдерісінің бөліктері ретінде көрінеді,
Педагогикалық дәреже деңгейі. Тәрбиеші өзі білетін, жеке меңгерген әдістерді
Тәрбие уақыты. Уақыт аз болып, мақсат ауқымды болған жағдайда
Күтілетін қорытындылар. Тәрбиеші әдістерді таңдай отырып, оның табысқа жеткізетініне
2 Тәрбие құрал жабдықтары және формалары түсінігі.
Тәрбие құрал - жабдықтары – бұл әлеуметтік тәжірибенің педагогикалық
іс - әрекет түрлері (еңбек, ойын);
заттар, нәрселер (ЭЕМ, тренажер);
рухани және матераилдық мәдени құбылыстар (өнер, қоғами өмір);
нақты шаралар (жиын,кеш т.с.с.).
Ниеттеген мақсатына жету жолындағы, субъектке тәрбиелік ықпал жасаушы әрқандай
«Форма» терминінің мәні:
тәрбие процесінің сырттай көрінісі;
тәрбиелік жұмыстардың сырттай көрінуін қамтамасыз ететін ұйымдастыру тәсілдері мен
тәрбиеленушілердің ұжымдық және жеке - дара іс - әрекеттерін
Сонымен, форма – бұл тәрбиелік істер процесіндегі тәрбиеленушінің тәрбиешімен
Тәрбиелік жұмыстар өз кезегінде төмендегі аталған тәрбиелік қызметтерді орындайды:
ұйымдастырушылық: ұйымдастыру ісі тәрбиелік жұмысқа қатысушылардың өзара ықпалды әрекеттерінің
реттеушілік: қандай да форманың өзі оны пайдалану процесінде әлеуметтік
ақпараттық: тәрбиеленушілердің игерген білімдерін ғана біржақты хабарлауына мүмкіндік ашып
2.1 Тәрбиенің негізгі формаларына сипаттама
Тәрбие практикасында тәрбие процесінің сыртқы тұлғасы қалыптасқан тәрбие формасы
Күрделі де көпқырлы тәрбие процесі әр түрлі формалардың көмегімен
Берілген педагогикалық тапсырмаларға байланысты тәрбие жұмысы үшке бөлінеді:
1) Оқу процесіндегі басқару және өзін - өзі басқару
2) Таным формалары ( экскурсия, саяхат, газеттершығару т.б.);
3) Көңіл көтеру формалары (кеш, КВН және т.б.);
Әрбір тәрбие формасы педагогика процесінің бір ғана тәрбиелік тапсырманы
Тәрбие жұмыстары формаларын түрліше топтастыру мүмкіндіктері бар. Бір форманың
уақыт ұзақтығы: қысқа мерзімді (бірнеше сағат, минут), ұзаққа созылған
тәрбиеленушілер қызметтерінің түрі: оқу, еңбек, спорт, көркем өнер;
педагогтың ықпал жасау тәсілі: тікелей, жанама;
нәтиже: ақпарат алмасу, жалпы тұжырымға келу, қоғамдық мәді өнім;
қатысушылар саны: жеке - дара (тәрбиеші - тәрбиеленуші), топтық
Қатысушылар санымен ажыралған тәрбиелік жұмыстардың кейбір формаларының ерекшеліктерін қарастырып
Жеке – даралықты тәрбие формалары: әңгімелесу. Сыр бөлісу, кеңес
Топтық тәрбие формалары: іс – шаралар кеңесі, шығармашылық топтар,
Ұжымдық тәрбие формалары: конкурстар, сахналық қойылымдар, ән – күй
Жиі қарастыратын тәрбие жұмысының бір формасы – жиналыс. Жиналыс
Соңғы жылдары тәрбиелік жұмыстардың келесідей формалары кең тарап, мектеп
Көпшілік тыңдарман тәрбиеленушілерге арналған дәрісбаяндар: әдемі әрі сәнді жағдайда
«Сократтық сұхбат» - кезегімен қосымша сұрақтар қоя отырып, оларға
Ашық микрофон формасы қоғамдық өмір проблемаларын талқылау үшін қолданылады.
Фәлсафалық бас қосу – тәрбиеленуші өмірінің мән – мағынасын
Белгілі тақырып бойынша пікір - сайыс – екі топ
Интеллектуалдар саудасы – ақыл - ес әрекеттерін жарыстырудың ойын
Мамыра жай әңгіме – сезім төрінде жатқан құпия көңіл
Даналар күні – арнайы күні, ұлы ғұламалар мерейтойларына орай
Кесірлі дөңгелек стол – алдын ала жинақталған пікір таласты
Тәрбиелік іс - әрекет формаларының әрбіріндегі тәрбиешінің рөлі мен
2.2 Тәрбие формалары мен құрал – жабдықтарын таңдау
Тәрбие құралдары мен формаларын таңдастыру тәрбиеші алдында тұрған күрделі
Тәрбие жабдықтары мен формаларын таңдап, іріктеудегі басты мақсат –
Тәрбиелік істердің әрбір жекеленген жағдайларында өзіндік ерекшеліктерімен, қызығулары және
Тәрбие формаларын іріктей отырып, дәл мезеттегі нақты тәрбие міндеттері
Тәрбиенің қай формасы болмасын, ол өзіне сай нақты іс
Қорытынды
Тәрбие әдістері көмегімен, тәрбие процесінде оқушыны тұлға ретінде қалыптастыру
Тәрбие жұмысында әдістерді таңдап алу оқушылардың жас және дербес
Тәрбие жұмысында әр баланың даму ерекшелігін, жеке ерешелігін ескерген
Тәжірибеде тәрбие жұмысының формасы, әдісімен қатар тәрбие құралдары қолданылады.
Тәрбие теориясы мен тәжірибесінде тәрбие тәсілі де қолданылады. Тәсіл
Оқушыларды тәрбиелеу процесі әртүрлі формалар көмегімен іске асырылады. Тәрбие
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Бабаев С.Б., Оразов Ш.Б., Бабаева Қ.С. Педагогика жалпы негіздері
Мұсаева С.А.,Бегалиев Т.Б. Жас ерекшелік педагогикасы //Астана-2006// Фолиант.
Әбиев Ж, Бабаев С, Құдиярова А. Педагогика //Алматы-2004// Дарын.
Әлемдік педагогикалық ой – сана, 5 том. //Алматы-2008// Мәдени
Байжанова З. Жалпы педагогика //Алматы-2008// Таймас.
Сейталиев Қ. Педагогиканың жалпы негіздері //Алматы-2007// Өлке.
Құрманалина Ш, Мұқанова Б, Ғалымова Ә, Ильясова Р. Педагогика
Болдырев Н.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. //Алматы-1987// Мектеп.
Бабаев .С.Б, Оналбек Ж.К Жалпы педагогика //Алматы-2006//Заң әдебиеті.
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика: жалпы
Губашева С.Г, Отарбай А.Ж. Тәрбие жұмысының әдістемесі //Астана-2007// Фолиант.
Әбиев Ж. Педагогика. Алматы., 2004.
Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика. Алматы,2005.
Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесс. А.,
13.ҚоянбаевЖ.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика: Университеттер студенттеріне арналған оқу құралы.-
Селиванов В.С. Основы общей педагогики: теория и методика воспитания.
Абай атындағы қазақ Ұлттық педагогикалық Университеті. Алматы: “Нұрлы Әлем”,
Щадрин Н. К вопросу о функционльных ценности в жизнедеятельности
Комплексная программа воспитания в учреждениях образования Республики Казахстан. //
Щуркова Н.Е. Программа воспитания. М., 1998
Закон РК «Образовании». – Алматы, 1999.
Подласый И.П. Педагогика. Новый курс: Учебник для студентов педагогических
Селиванов В.С. Основы общей педагогики: теория и методика воспитания.
Қосымша 1
27
ТӘРБИЕ ӘДІСТЕРІ
ЖЕКЕ АДАМНЫҢ САНАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
ІС - ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ТӘЛІМ ТӘРБИЕГЕ ҮЙРЕТУ
МІНЕЗ - ҚҰЛЫҚТЫ КӨТЕРМЕЛЕУ ӘДІСТЕРІ
ӘҢГІМЕ
ПІКІРТАЛАС
СЕНДІРУ
ЭТИКАЛЫҚ ӘҢГІМЕ
ҮЛГІ-ӨНЕГЕ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТАЛАП
ҚОҒАМДЫҚ ТАЛАП
ҮЙРЕТУ
ЖАТТЫҒУ
ТӘРБИЕЛІК ЖАҒДАЯТТАР
МАДАҚТАУ
МАРАПАТТАУ
ЖАЗАЛАУ
ЖАРЫС





Ұқсас жұмыстар

---

Балалардың адамгершілік санасының ерекшеліктері

---

Тұлғаны қалыптастыруда дене тәрбиесінің маңызы

---

Оқушылардың құқықтық тәрбиесін қалыптастыру

---

Құқықтық мәдениет ұғымы

---

Адамгершілік тәрбиесінің критерийлері

---

Студенттерді кәсіби қызметке дайындау барысында өзіндік сана - сезімді дамыту

---

Балалардың адамгершілік санасын қалыптастыру әдістерін көрсету

---

Тәрбие процесінің заңдылықтары тәрбие принциптерінің негізі ретінде

---

Құқықтық тәрбие жайлы

---

Адамгершілік сананы қалыптастыру әдістері

---