КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ 5
1.1 Басқару есебінің жалпы сипаттамасы 5
1.2 Кәсіпорынды басқару есебі 12
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҚПАРАТҚА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ 17
2.1 Кәсіпорынның ақпарат жүйесіндегі басқару есебі 17
ҚОРЫТЫНДЫ 28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 30
КІРІСПЕ
Кәзіргі заманда мемлекеттің дамуы үшін бухгалтерлік басқарушылық есепке
Қазақстан Республикасында жүзеге асрылып жатқан бухгалтерлік есептің халқаралық
Бухгалтерлік мамандық сапалы жаңа деңгейге шығып, бухгалтер өз
Басқару іс – қызметі тиген бухгалтерлер, бухгалтер –
Басқарушылық есепте ақпараттың рөлі аса зор.
Басқарушылық есептің жүйесінде ақпаратты мүдделі тұлғаларға дұрыс шешім
Курстық жұмысында басқару есебіндегі тақырыптардың ауқымды көлемінің ішінен
1 КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ
1.1 Басқару есебінің жалпы сипаттамасы
Басқару есебінің мазмұнын жалпылай алсақ, екі топқа: өндірістік
Өндірістік ресурстар кәсіпорынның шаруашылық қызметі барысында адам еңбегінен
• негізгі құралдар – еңбек құралдар (машиналар, жабдықтар,
• материалдық емес ресурстар – мерзімнен бұрын қаржы
• материалдық ресурстар - еңбек құқралдарының көмегімен
• еңбек ресурстары – кәсіпорының осы шақта бар
Шаруашылық операциялар мен олардың нәтижелері, жинақтай алғанда, кәсіпорының
Оларға іс -әрекетінің мынандай түрлері жатады:
• қамтамасыз ету – дайындау;
• өндірістік;
• қаржылық өткізушілік;
• ұйымдастырушылық;
Бухгалтерлік басқару есебі – есеп процесі мен кәсіпорынды
Ұйымның өндірістік қызметі және оның жауапкершілік орталықтары деп
Жауапкершілік орталығы – шығындарды, кірістер мен ұйымдағы бизнестің
Бизнестің сегменттері заң жүзінде дербес немесе ұйымның құрылымдық
Басқару есебінде жауапкершілік орталығының төрт түрлі атап көрсетіледі:
• шығыс орталығы;
• табыс орталығы;
• пайда орталығы;
• инвестиция орталығы.
Шығыс орталығы - өндірістік ресурстардың шығындарын байқау, басқару,
Өнеркәсіптік өндіріс жағдайында шығын орталығы ретінде құрылымдық бөлімшелерді
Әрбір шығын орталығы – жауапкершіліктің жеке өрісі, орталық
Шығындар орталығы екі бағытта жұмыс істей алады:
Берілген қаржы деңгейінен ең көп шамада нәтиже алу;
Берілген нәтижелерге жету үшін қажетті қаржыны ең аз
Алайда шығындар орталығы басшыларына өндіріс бағасы мен көлемін
Кіріс орталығы – жауапкершілік орталығы, мұнда менеджер кірістерді
Пайда орталығы – бұл да жауапкершілік орталығы.
Инвистиция орталығы – кәсіпорын сегменттері, бұлардың менеджерлері өз
Басқару есебінің мәні – шығындар мен кірістерді, мөлшерлеуді,
Ұйымды жауапкершілік орталықтарына бөлу мен оларды маңызына қарай
Менеджерлерге жүктелген жауапкершілік дәрежесіне байланысты кәсіпорының ұйымдастырушылық құрылымы
Орталықтандырылған ұйымдар функционалды принциптер бойынша (әкімшілік, қаржы, жабдықтау,
Орталықтандырылмаған ұйымдар құрылымы пайда мен инвестиция орталықтары бар
Дегенмен орталықтандырылмаған жүйесінің табысты жұмыс істеуі болмағанда, екі
жоғары мамандандырылған басқару құрамының бар болуы;
тұтастай ұйымның және оның жеке құрылымдық бөлімдерінің мақсаттары
Таңдалған ұйымдастырырушылық құрылым түріне қарамастан, тұтастай компанияны қаржыландыру
Басқарушылық шешімді және бақылауды негіздеу шығындары туралы ақпарат
Басқарушылық шешімді қалыптастырудағы ақпараттық қажеттіліктер әр түрлі деңгейдегі
Басқарушылық шешімді өндіру (жасау) процесі мен мәселені шешудің
Бұл процесстің мына кезеңдерін бөліп көрсетуге болады: мәселенің
Басқарушылық шешімді қабылдауға баламалы нұсқаларды қарастырғанда болжамды шығындар
Басқарушылық шешімді қабылдау процесіндегі мұндай тәсілдеме елеулі ақпараттарға
«Шығындар - көлем - пайда» талдауы шығынның, тұсімнің,
Басқарушылық және қаржылық есеп жүйесінің салыстырмалы сипаты
Нарықтық қатынастар жағдайында Қазақстан Республикасында шаруашылық жүргізуші субъектілер
Тәжірибе көрсеткендей, күрделі өндірістік құрылымға ие субъект өзінің
Оперативті басқаруға қажетті ақпарат бухгалтерлік есептің бірден бір
Қазақстан халықаралық есеп жүйесіне көшкеннен кейін жағдай жақсы
Бұл бухгалтерлік есеп жүйесінен басқарушылық есепті элемент ретінде
Америкалық бухгалтер ассоцияцисының берген анықтамасы бойынша бухгалтерлік есеп
Есеп беруді жасау және оның сыртқы көрсеткіштерін ұсыну
Бухгалтерлік есеп қаржылық ақпараттың сипаты және көлеміне байланысты.
1.2 Кәсіпорынды басқару есебі
Қайта құру жылдарында көптеген фирмалар әр қилы меншік
Нарықтық және экономикалық факторларға қарсы тұра алатын бірқатар
Бәсекелестер мен нарық жағдайының өзгеруіне қарсы тұра алмаудан
Осыған байланысты қаржы қызметі және басқарушылық есепке үлкен
Шаруашылық жүргізу жағдайында субъект басышсының басқарушылық шешімді қабылдауда
Кәсіпорынды басқару, сатуға жататын өнімді жоспарлау сомасындағы басқарушылық
Кәсіпорының басқарушылық есебін басқару процесі есептік процеспен
Бұл есеп екі аспектіде – субъектінің ақпараттық жүйесінің
Кәсіпорынды басқарушылық есебі мына принцптерге байланысты ұйымдастырылады:
субъекті үздіксіз қызмет етеді;
жоспарлауда және есепке өлшеудің біркелкі бірліктерін пайдалану;
тұтас субъект пен құрылымдық бөлімшелер қызметтің нәтижелерін және
бастапқы және аралық деректерді жинау;
өндеу және тапсыру процесіндеоларды жиі пайдаланудағы сабақтастық;
субъект ішінде коммуникация жүйесін ұйымдастыру;
ақпараттардың жеткіліктігі және талдамалылығы;
өндірістік және коммерциялық циклды анғартатын кезеңдігі;
шығындар мен нәтижелерді сметалық басқару.
Кәсіпорынның басқарушылық есебінің мақсаттарының әлдеқайда маңыздысы – жоспарлау,
Жоспарлауға субъект қызметінің негізгі мақсаттары бойынша шешім қабылдау,
Бақылау талдаушы – бухгалтердің тікелей қатысуымен болады. Есептік
Бүгінгі таңдағы басқарушұылық шешім түйсіктік (интуициялық) сипатта қабылданады.
Шешім қабылдау процесі субъектінің алдында тұрған мақсаттар мен
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы бағасын мен субъект
Кәсіпорынды басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсырмалар), (залалсыздық
Қазақстан Республикасында кәсіпорының бухгалтерлік есебін реформалау ұдайы жүргізіледі.
Қазіргі уақытта қаржылық және басқарушылық есепті нормативтік реттеудің
• заңды деңгей (Азаматтық кодекс, «Бухгалтерлік есеп
• бухгалтерлік есеп стандарттары;
• стандарттарға әдістемелік ұсыныс;
• шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясаты;
Субъектінің алғашқы (жұмыс) құжаттары.
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҚПАРАТҚА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ
2.1 Кәсіпорынның ақпарат жүйесіндегі басқару есебі
Дамыған батыс елдеррінде басқару есебі - құрамына
Басқару есебінің мақсаты – ішкі пайдаланушыларды -
Ақпарат – тұлғалар, заттар, фактілер, оқиғалар, құбылыстар мен
Күнделікті жұмыс процесінде ұйымда қаржылық және басқару есебінде
Басшылық пайдалану үшін жасалған және дайындалған бухгалтерлік басқару
Шұғыл басқару шешімдерін қабылау үшін зерттеу объектісі туралы
• Атаулылық. Ішкі өндірістік есептік ақпарат нақтылы басқарушыларға
• Жеделдік. Ақпарат менеджер сұрауынан соң бірден, уақытылы
• Жеткіліктілік. Ақпарат басқару шешімін қабылдауға қажетті көлемде
• Талдаушылық. Басқару есебі құралында құрылымдық бөлімшелерінің іс
• Икемділік пен бастамашылық. Ақпараттың нақтылы бөлігі жоғарыда
• Пайдалылық. Ақпарат болуы ықтимал тәуелділік аумағына менеджерлердің
• Жеткілікті дәрежедегі үнемділік. Ақпарат алудың пайдасы онымен
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорын ішінде де, оның
Шығарылатын өнімге сұраныс, белгілі бір жағдайлар мен талаптарда
Экономикалық ақпарат кәсіпорының өндірістік – шаруашылық қызметін дәйекті
Жоспарлы ақпарат болашақта жасауы мүмкін іс - әрекетті
Уақытын (жылжың) нақты кезеңіне арналып, тұтастай кәсіпорын үшін
Дайын өнім енмесе дайындаудың әр түрлі деңгейіндегі өнім
Оперативтік - өндірістік жоспарлауға кәсіпорындар, жеке бөлімшелер,
Жоспар әзірлеу оның орындалуына кепілдік бермейді. Әрбір бөлімше
Өндірісшілік жоспарлаудың екі бөлімінің түсінігін анықтау бір кәсіпорын
Нормалы – анықтамалық ақпарат – экрномикалық ақпараттың қалған
Экономикалық ақпараттың басқа түрлері сияқты есептік ақпараттың да
Бастапқы есеп қаржылық және басқару есебін алғашқы мәліметтермен
Алғашқы ақпараттың үлкен көлемі менеджерлерге оны толық түсінуге
Басқарма есебі – кәсіпорының ақпарат жүйесінің құрамдас бөлігі.
Сөз басқару есебі ақпаратын жасау үшін алғашқы, негізгі
Солай болғандықтан, менеджер жан – жақты қарастырылған, жинақты
Өндірісті іс – қызметі басқарудың тиімділігі құрылымдық бөлімшелер,
Басқару есебінің мазмұны басқару мақсаттарына орай белгіленеді: ол
Басқарма мен ақпараттың міндетті іс – қызметі оның
жедел (оперативті) басқару шешімдерін бақылау мен қабылдауға, ағымдағы
бір деңгейдегі әр қилы құрылымдық бөлімшелер мен
ішкі бөлімшелер мен тұтас кәспорының мақсатқа жету жолындағы
талдау мен іс - әрекеттің нақты нәтижелерін бағалау
Бухгалтерлік басқару есебінің ақпаратты құпия сипатта және қорғауды
2.2 Ақпаратты басқару есебінің негізінде шешілетін
Басқару есебінің негізгі міндеттерінің біріне дұрыс басқару шешімдерін
Басқару шешімдерін қабылдау баламалы нұсқалардың ішінен ең оңтайлысын
Менеджерлер өткізу бағасы, өзгермелі және тұрақты шығындар,
Ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді шешімдердің арасындағы елеулі
Өнім шығару туралы қысқа мерзімді оңтайлы шешім қабылдау
Залалдықты талдау сатудан, шығынан болатын табыс пен аз
• өткізу бағасын түсірудің табысқа тигізетін ықпалы қандай;
• бұйымды өткізу көлемін ұлғайтудың табысқа тигізетін ықпалы
• өндірістік ұлғайту туралы топшылауға байланысты қосымша шығындардың
Залалсыздықты талдау кәсіпорын өз шығынының орнын толтыруға қол
Мәселені шешу процесі кәсіпорын сол немесе басқа
Дұрыс шешім қабылдау үшін ең алдымен барлық
Бухгалтерлік басқару есебі бастапқы ақпараттарды өндеуге және қорытындылауға
Басқарушылық есептің ақпаратын пайдалану барысында мыналар шешіледі:
оперативті міндеттер:
• өндірістің залалсыздығын талдау;
• өнім шығару мен өткізу көлемін және ассортиментін
• шектеу факторларын ескеріп, құрылымды анықтау;
• “ сатып алу немесе өзімізде өндіру
• баға белгілеу бойынша шешім қабылдау.
ұзақ мерзімді стратегиялық маңызы бар келешектік сипаттағы маіндеттер:
• капитал салу туралы шешім қабылдау;
• бизнесті қайта құрылымдау туралы шешу;
• жаңа өнім өндіру бойынша шешім қабылдау.
Қолдану үшін талдап алынған баламалы нұсқа бюджетті
Бухгалтерлік басқару есебінің әдістері мен тәсілдері кәсіпорының алдында
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонмен, басқару есебі бүгінгі таңда бухгалтерлік есептің жүйесінде
Басқарушылық есеп – субъект ақпарат жүйесінің құрамдық бөлігі.
Басқарушылық есеп – бұл идентификация , өлшеу, жинау,
Өндірістік есептің мақсаты - өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік
Кәсіпорынға қажетті барлық ақпаратты бухгалтерлер дайындайды, осыған байланыстырылған
Кәсіпорынның басқарушылық есептің негізгі тапсырмалары (міндеттері) – есеп,
Кәсіпорындағы басқарушылық есептің принциптері – субъектінің үздіксіз қызмет
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
«Кәсіпорының экономикасы» оқу құралы. А.Қ.Мейірбеков,
Қ.Ә.Әлімбекова Алматы 2003ж
«Кәсіпорын әкономикасы» оқу құралы. Қабылбекова М.Т
Повлова Л.П. «Корпоративные финансы»
Бочаков К. «Корпоративные финансы»
«Қаржылық есептіталдау» оқу құралы. Алматы 2002ж
«Экономикалық теория», оқу құралы. Әкімбеков Б., Баймұханова Ж.
4
Кәсіпорынды басқару
Шағын кәсіпорынның экономикалық дамуындағы алатын орны мен рөлі
Шағын кәсіпкерлікті басқару жүйесі
Кәсіпорынды басқаруды ұйымдастыру
Кәсіпорындарды қаржылық сауықтыру
Басқару қызметі процесінде шешім қабылдау
Мүлік жалдау шартының ұғымы
БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫ ТОПТАСТЫРУ
Бағалау бойынша әдістемелік жағдайлар
Басқарушылық талдаудың әдістері